Hedendaags Londen had niet kunnen bestaan zonder migratie, betoogt de Britse historicus Panikos Panayi. Hij is in die stad geboren. Op 6 oktober spreekt hij in Rotterdam over de kracht van migratie, naar aanleiding van zijn nieuwe boek Migrant City.

‘Dit boek heb ik geschreven vanuit een persoonlijk oogpunt’, vertelt Panayi. ‘Ik ben een Londenaar en mijn ouders zijn migranten die rond 1960 uit Cyprus kwamen. Ik ben opgegroeid in een stad die ik beschouw als de meest diverse stad ter wereld. Superdivers is de uitdrukking die nu wordt gebruikt. Het viel me op dat nog niemand had geschreven over Londen als een volstrekt unieke migrantenstad.’

In Nederland, net als in heel Europa, is er een groot debat over migratie gaande. Migratie wordt voortdurend geframed als negatieve kwestie. Is uw boek een positieve bijdrage in die discussie?

‘Ik ben me bewust van de politisering van migratie, maar ik bekijk migratie niet vanuit een goed of slecht standpunt. Migratie is gewoon de realiteit. De meeste Europese samenlevingen zouden niet echt kunnen overleven zonder migratie. Een van de dingen die ik zeg over Londen is dat je ‘normale’ migratie hebt, waarbij je migranten hebt die werk doen dat niemand anders wil doen. Maar Londen heeft ook elitemigranten ontvangen vanwege de omvang en het belang van de stad in de wereldgeschiedenis van de afgelopen twee eeuwen, als het centrum van het kapitalisme en het centrum van de industrialisatie. In mijn boek richt ik me op alle migranten, inclusief de mensen die winkels openen. Londen is een stad van kleine migrantenwinkels. Dit gezicht van Londen wordt genegeerd en geeft de afhankelijkheid van Londen en veel Europese steden van migratie aan. Als academicus moet je het negatieve discours scheiden van de realiteit van migratie. En als academicus die de geschiedenis van migratie gedurende vele decennia heeft bestudeerd, concludeer ik dat Londen, het Verenigd Koninkrijk en Europa zich op deze manier hebben ontwikkeld dankzij migratie.’

In je boek ga je ver terug om dat over Londen aan te tonen.

‘De eerste kolonisten in Londen waren de Romeinen. Londinium was een zeer multiculturele stad ten tijde van de Romeinse overheersers, omdat het Romeinse Rijk zeer multicultureel was. Daarna kwamen andere indringers – de Angelen, Saksen en Normandiërs –  en het grootste deel van de geschiedenis ontwikkelde Londen zich door migratie uit andere delen van het eiland. Tot eind achttiende eeuw zijn de sterftecijfers in Londen erg hoog, dus moet de stad voortdurend worden aangevuld door migratie. De enige manier om migratie echt te begrijpen is door het te zien als een constant proces.’

Critici van migratie zeggen dat migratie tot de Tweede Wereldoorlog vooral Europees was. De migranten zouden nu vooral van buiten Europa komen, uit Afrika en het Midden-Oosten en hebben een andere culturele achtergrond . Wat vind je van dit discours?

‘Er is enige migratie van buiten Europa voor de Tweede Wereldoorlog, mensen uit Brits-India, Afrika en West-Indië, maar dat zijn kleine aantallen. De belangrijkste migranten komen uit Ierland. Maar als je een rooms-katholiek bent met een sterk Iers accent in het Londen van 1800, dan ben je zeker anders. De Ieren werden toen door autochtone Londenaren absoluut als buitenlanders beschouwd. Tegenwoordig wordt er veel gepraat over religie en kleur, maar als je rooms-katholiek bent in het protestantse Engeland van de negentiende eeuw, dan wordt je net zo anders beschouwd als een jood in het Londen van die tijd.’

Een ander discussiepunt is het idee dat mensen binnen Europa uiteindelijk teruggaan en mensen buiten Europa in Nederland blijven. Je ziet dit ook bij vluchtelingen, waarbij Oekraïners tegenover Syriërs worden gezet.

‘Op dit moment ziet het er niet naar uit dat de stabiliteit in Syrië terugkeert. Vluchtelingen gaan terug als de staat waar ze vandaan komen ‘zichzelf herstelt’.  Om een paar voorbeelden te geven: sommige joden begonnen meteen na de Tweede Wereldoorlog terug te keren naar Duitsland. Veel mensen die vanuit de Caraïben naar het Verenigd Koninkrijk kwamen keerden in de jaren zeventig en tachtig uiteindelijk terug. In het geval van Cyprus zijn, ondanks de Turkse invasie van 1974, zowel Griekse als Turkse Cyprioten teruggekeerd. Ik denk dat Cyprus in dit geval als Europees zou worden beschouwd, een vreemd discours trouwens, waarin het Ottomaanse Rijk als onderdeel van de Europese geschiedenis wordt verwaarloosd. Maar in het geval van de Caraïben en sommige mensen uit India en Pakistan, zijn migranten zeker teruggegaan.’

Migratie is dus iets normaals, net als lucht inademen. Maar werd migratie altijd zo geproblematiseerd of gebeurt dat pas sinds de eenentwintigste eeuw?

‘In de meeste perioden die ik heb bekeken werd migratie tot op zekere hoogte geproblematiseerd door politici.’

Over twee maanden zijn er verkiezingen in Nederland. Een van de leiders van een nieuwe partij, Pieter Omtzigt, heeft gezegd dat we de migratie moeten beperken tot 50.000 mensen. Is dat niet raar? Hoe tel je dat? En wat zeg je eigenlijk tegen 50.01^ste migrant? Mag jij niet naar binnen?

‘Nou, ik denk dat als je dat wilt opleggen, je niet 50.000 en één migrant binnenlaat. In het Verenigd Koninkrijk hebben we dezelfde, conservatieve, regering sinds 2010. Zij zijn geobsedeerd door wat ze ‘netto migratie’ noemen, dat is de verhouding tussen het aantal mensen dat binnenkomt en vertrekt. Ze hebben het altijd over tienduizenden per jaar gehad, maar in werkelijkheid hebben ze het aantal immigranten nooit onder de honderdduizenden gekregen. Het probleem met de Britse regering is dat ze studenten meetellen in deze cijfers. Als je die eruit zou halen zou het cijfer niet erg hoog zijn. Ik denk dat ze zijn gestopt met het geven van doelen. Het is gewoon een soort gefabriceerd cijfer voor politieke consumptie.’

Je zegt dat er altijd migratie zal zijn en er altijd negatieve discussies over zullen zijn?

‘Nou, het is een feit dat er altijd migratie is geweest.  Helaas gebruiken sommige politici het voor hun eigen voordeel.’

Je noemt Londen een superdiverse stad. Dat idee dat lijkt te botsten met de Brexit. Wordt de stad onbestuurbaar door polariserende anti-immigratieretoriek en nationalisme?  

‘Een van de redenen om over de hoofdstad te schrijven is dat Londen niet hetzelfde is als Engeland. Iedereen woont er naast iedereen. Je hebt er geen gettovorming van betekenis. Ik bedoel, je hebt concentraties van bepaalde groepen in bepaalde gebieden, maar elke migrant kan naast elke andere Londenaar wonen. Dat was mijn ervaring als kind. Mijn ouders wonen nog steeds in Londen en hun buren komen van over de hele wereld.’

Dus je zegt dat Londen anders is dan andere Engelse steden?

‘In ieder deel van het hedendaagse Londen kunnen mensen van elke nationaliteit naast mensen van elke andere nationaliteit wonen. Londen zal niet uit elkaar vallen omdat het te divers is, want diversiteit is de manier waarop Londen werkt. We hebben sinds 2016 een burgemeester van Pakistaanse afkomst Sadiq Khan. Zijn opvolger zal waarschijnlijk uit een andere migrantengroep komen.’