Op YouTube en Instagram is het fenomeen al springlevend, en vanaf nu is het ook in het museum te zien: modest fashion. Het Stedelijk Museum in Schiedam laat deze maanden zien wat een verhullende kledingstijl allemaal kan betekenen. ‘Ook niet-religieuze vrouwen willen zelf bepalen wat ze van hun lichaam laten zien.’

‘Ik laat niet veel van mijn lichaam zien, maar ik ben ook geen hijabi. Ik zit een beetje ongemakkelijk in het midden,’ zegt Aqeelah Harron in de introductievideo van haar serie Cover, Girl, te zien op haar YouTube-kanaal Fashion Breed. ‘En ik weet dat zovelen van jullie dat ook hebben, want jullie e-mailen me er de hele tijd over.’

Van tips voor verschillende manieren om tulbanden of hoofddoeken op te knopen tot aanbevelingen van ‘modest webshops’: Aqeelah, zelf moslima, laat zien hoe je zowel modest als modieus door het leven kunt gaan. Video’s als die van haar laten zien dat bedekkende kleding lang niet meer onesthetisch hoeft te zijn. Oftewel: ‘Er is een andere manier dan eruitzien en je voelen als een zak aardappelen.’

Modest fashion is online ontzettend populair, en niet alleen onder moslima’s. Ook beperkt het zich niet alleen maar tot stijladviezen. Twee christelijke zusjes vertellen vrolijk wanneer en waarom ze verhullende kleding zijn gaan dragen, een andere vrouw refereert weer aan de regels die ze voor zichzelf heeft opgesteld in een blogpost.

De commentaren op video’s zijn doorgaans positief: de tips zijn behulpzaam en vrouwen herkennen zich in elkaar. Soms wijzen ze elkaar op slordigheden. Een te strakke jeanslegging roept kritiek op: ‘Je bent er nog niet helemaal.’

Online platformen genereren een gespreksruimte waarin ervaringen worden gedeeld en de grenzen van wat kan en mag worden opgezocht. In het Stedelijk Museum in Schiedam wordt deze gespreksruimte naar binnen gehaald. In de eerste zaal van de expositie Modest Fashion wordt onder andere het Instagramaccount van de Rotterdamse Meryem Slimani getoond.

‘Mijn moeder heeft mijn Instagram overgenomen en nu neem ik alleen nog maar foto’s van haar,’ staat er bovenaan haar profiel. De meeste posts zijn inderdaad van haar moeder, gekleed in items die weliswaar modest zijn, maar voornamelijk kleurrijk, stoer en met een vette knipoog. Zo draagt ze soms een Nike-hijab of petje, sneakers of juist chique schoentjes met paarse sokken erin.

Modest fashion is een mondiaal fenomeen. Werken en makers vanuit de hele wereld komen samen in deze expositie, vertelt Catrien Schreuder, hoofd tentoonstellingen en collectie. Sommige werken zijn afkomstig uit Dubai of de Verenigde Staten, maar ook Rotterdamse en Schiedamse kunstenaars krijgen hier een podium.

Het is groot geworden in Arabische landen en via de islamitische cultuur: de kern van modest fashion draait om zowel het uiten van religieuze voorkeuren als het geven van expressie aan individuele identiteit. Vooral dat laatste is belangrijk. ‘Ook niet-religieuze vrouwen willen zelf bepalen wat ze van hun lichaam laten zien. Keuzevrijheid is het sleutelwoord.’

Maar waarom zou een niet-religieuze vrouw geïnteresseerd zijn in modest fashion? Schreuder wijst op de items van het Amerikaanse modelabel The Row die in de eerst zaal van het museum hangen. De oprichters van het label, Mary-Kate en Ashley Olsen, hebben een grote rol gespeeld in de opkomst van modest fashion als markt. Zij kozen voor een verhullende kledingstijl om de vele commentaren die zij op hun lichaam kregen – en seksualisering van het lichaam in het algemeen – af te wijzen. Modest fashion heeft dus niet alleen maar met religie te maken: het gaat hier om een intercultureel fenomeen.

Vierde feministische golf

Rajae ell Mouhandiz is één van de curatoren. El Mouhandiz, zelf gekleed in een T-shirt met princess Leia van Star Wars en een jasje van Ralph Lauren, beschrijft zichzelf als ‘van de generatie die naar musea gaat, maar ook veel bezig is met wat er online gebeurt’. Modest fashion speelt zich dan ook vooral online af: overal in de wereld zijn kunstenaars bezig met een nieuwe beeldtaal die niet zozeer zichtbaar is via de gangbare media.

‘Videomakers en andere kunstenaars brengen lagen en kleuren aan die voorheen ondenkbaar waren,’ vertelt ze. ‘In de media wordt er vaak in categorieën gesproken, alsof er allerlei typen mensen zijn. In de realiteit is dat helemaal niet zo: er is veel meer fluïditeit. Op YouTube en Instagram gebeuren dingen die pas later op straat en in musea te zien zijn.’ Behalve nu dus even in Schiedam.

Een voorbeeld van zo’n fluïde identiteit is het verhaal van Britse influencer Dina Torkia. Zij blogde jarenlang over modest fashion, schreef er zelfs een boek over en bracht samen met luxe warenhuis Liberty London een hijab-lijn op de markt. Toen besloot ze haar hijab alleen nog maar te dragen wanneer ze daar zelf zin in had.

De kritiek die ze daar op kreeg was overweldigend. Zo zou ze zichzelf volgens sommigen geen moslima meer mogen noemen. Er werd gezegd dat ze naar de hel zou gaan en bovendien dat ze lelijk was zonder hijab en zich daarom maar beter niet meer op het internet kon vertonen. Maar veel van haar volgers steunen haar juist ook in haar keuzevrijheid. Voor vrouwen die ernaar streven hun eigen voorwaarden te bepalen is ze een groot voorbeeld.

‘Er is een andere manier dan eruitzien en je voelen als een zak aardappelen’

Volgens El Mouhandiz zitten we middenin een vierde feministische golf. Deze is begonnen in Azië en het Midden-Oosten en kenmerkt zich door het ongeorganiseerde karakter. Het gaat vooral om een non-binair denken: het gedachtegoed manifesteert zich veel meer als een spectrum waarbij individuele levenshoudingen naast elkaar kunnen bestaan. Het nieuwe feminisme is organisch en universeel, en stelt zich kritisch op naar religie en politiek.

‘Vrouwen hebben het over één ding. We should all be feminists,’ citeert El Mouhandiz de Nigeriaanse schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie. Die tekst verscheen ook op een T-shirt van Dior, waarvan een exemplaar in het museum te zien is.

Verbindt modest fashion ook verschillende religies? In principe wel, zeggen El Mouhandiz en Schreuder, al ligt de nadruk toch wel meer op de verbinding tussen vrouwen. Als je het over modest fashion hebt, heb je het even alleen maar over kleding, en dan blijken er overeenkomsten te zijn tussen individuele voorkeuren. Modest fashion is bijvoorbeeld een hype in de Biblebelt, maar ook in de Joodse community, en ook weer onder seculieren, vertellen ze.

Want dat is het ook echt: een hype. Er wordt hier geen nieuwe norm gepresenteerd: er wordt vooral een trend getoond die internationaal en online levendig is.

Toch is culturele uitwisseling niets nieuws: in het Stedelijk Museum zijn ook voorbeelden te zien van de bedekkende kleding van verschillende culturen die met elkaar in aanraking kwamen via handelsroutes. ‘Wat je ziet is dat de betekenis van verhullende kleding constant verschuift,’ vertelt Schreuder. ‘In elke context betekent het weer iets anders.’ Vanaf de zestiende eeuw droegen Nederlandse vrouwen bijvoorbeeld vaak een ‘huik’: een verhullend kledingstuk dat veel op de boerka lijkt.

Twee kleine fotootjes aan het begin van de tweede zaal laten zien wat Schreuder en El Mouhandiz ‘grootmoeder fashion’ noemen. El Mouhandiz’ oma en de betovergrootmoeder van Alexandra van Dongen, één van de andere curatoren, dragen daar verhullende kledingstukken die lichaam en haar bedekken. ‘De betekenis zal voor deze vrouwen net anders zijn geweest. Dat roept juist weer een gesprek op.’

Het gaat altijd om de context

Uit mode kun je dingen afleiden die via andere kanalen minder zichtbaar zijn. Eén van de ruimtes van de expositie is gewijd aan ‘de universele vrouw’. In elke religie heb je vrouwelijke archetypes: Maria, Madonna, de moeder, de non, de hoer… De ideale, universele vrouw ziet er overal anders uit. Verschillende beelden van de vrouw lopen als een rode draad door de geschiedenis, en inspireren ook nog steeds makers die hier worden geëxposeerd.

‘Mode zegt veel over trends en wat er leeft,’ zegt El Mouhandiz. ‘Het geeft aan dat wat we te horen en te zien krijgen vanuit de politiek, de media of Hollywood, niet het complete plaatje is.’

Daarnaast is het natuurlijk ook gewoon big business. ‘We hebben een echte Chanel,’ vertelt El Mouhandiz. Coco Chanel was de eerste echte influencer op het gebied van mode. Als een van de eerste vrouwelijke ontwerpsters in haar tijd brak zij met het korset en de zware rok voor vrouwen, omdat zij ook gewoon moesten kunnen werken en ademen.

Is El Mouhandiz ook wel eens bang dat de commerciële kant van mode juist belemmerend is? ‘Nee. Je ziet dat moslima-influencers die hijablabels op de markt brachten met grote warenhuizen er nu soms ook voor kiezen hun hijab weer af te doen. Het is geen propaganda voor ze. Online blijven zij nu ook het debat aangaan. Je ziet dat jongeren zich erg bewust zijn van identiteit en de lading eromheen, dat ze weigeren in een hokje te stappen – of erin te blijven.’

‘Je lichaam moeten laten zien voor waardering is óók onderdrukking’

Een veelgehoorde kritiek op verhullende kleding is natuurlijk de onderdrukking die het zou impliceren. ‘Dat kan,’ zegt El Mouhandiz. ‘Dat laten we hier ook zien. Het gaat altijd om de context.’ Schreuder noemt de situatie in Iran als voorbeeld.

‘Daar is bedekkende kleding verplicht, en heeft het inderdaad met onderdrukking te maken. Wat je daar vervolgens ziet is dat vrouwen de grenzen ervan opzoeken door middel van bijvoorbeeld ironie, en daar vrijheid bij ervaren. Ook in de context van onderdrukking zie je dat vrouwen zich hun manier van kleden toe willen eigenen. Met deze tentoonstelling willen we vooral de één-op- één relatie tussen bedekking en onderdrukking nuanceren.’

Een Iraanse maker is bijvoorbeeld Newsha Tavakolian, fotografe voor the New York Times, le Monde en het fotoagentschap Magnum. Ze is getrouwd met de Nederlandse correspondent Thomas Erdbrink. Zij en haar man hebben op dit moment moeite om zich vrij te kunnen bewegen in Iran, vertelt El Mouhandiz.

In het Stedelijk wordt Tavakolians serie Listen tentoongesteld: een aantal imaginaire CD-covers. In Iran is het verboden voor vrouwen om te zingen of dansen in het openbaar. Kunstenaars worden hier veel gecensureerd. Op de foto’s staat Tavakolians zus, gekleed in de sobere, zwarte outfit die daar de norm is voor werkende vrouwen. Maar telkens voegt Tavakolian een onverwacht element aan de foto’s toe, dat kenbaar maakt dat voor haar de strijd nog niet gestreden is.

Aan het einde van de expositie zien we filmpjes van Iraanse vrouwen die stiekem dansen op straat en daarmee arrestatie riskeren, met de hashtag #dancingisnotacrime. Eén van de vrouwen die we zien shuffelen is daadwerkelijk opgepakt. Ook het werk van de Iraanse beeldend kunstenares Shirin Neshat hangt in deze ruimte. Na de Iraanse revolutie vluchtte zij naar de Verenigde Staten, waar ze vanuit ballingschap kunst is blijven maken over de onderdrukking van vrouwen.

‘Onderdrukking is iets wereldwijds,’ zegt El Mouhandiz, ‘en vrouwen die op zoek gaan naar de ruimte die ze kunnen innemen ook. Je lichaam moeten laten zien om gewaardeerd te worden is óók een vorm van onderdrukking. Het gaat erom dat je zelf beslist. Op je eigen voorwaarden.’

De tentoonstelling Modest Fashion zal nog tot 9 februari 2020 te zien zijn in het Stedelijk Museum in Schiedam.