Autoritaire staten zoals China en Rusland vormen een bedreiging voor de democratie, schrijft criminoloog Yarin Eski. Uitgerekend partijen die zich van de ‘eigen volk eerst’-retoriek bedienen laten zich in met deze regimes.

De PVV van de radicaal-rechtse politicus Geert Wilders behaalde – met haar verkiezingsprogramma  ‘Nederlanders weer op 1,’ een monsterzege op 22 november. In België wordt al een tijdje geanticipeerd op een soortgelijke overwinning van (radicaal) rechts bij de verkiezingen die daar in juni worden gehouden. Sterker nog, de ruk naar rechts is een Europese trend. Hongarije, Italië, Zweden; ook zij maakten zeges van radicaal rechts mee, veelal met zorgwekkende en discriminerende gevolgen voor burgerrechten en mensenrechten. Januari vorig jaar beval de Italiaanse regering te stoppen met het registreren van kinderen van homoseksuele koppels. Recenter heeft een openbaar aanklager in Noord-Italië geëist dat drieëndertig geboorteaktes van kinderen van lesbische koppels worden ingetrokken, wat hun toegang tot zorg en onderwijs belemmert. In Zweden mag door een nieuwe wet iedereen preventief bespioneerd worden, zonder dat een concrete verdenking nodig is. Ook de PVV deed ongrondwettelijke voorstellen, waarover nu in de formatie wordt gediscussieerd met de BoerenBurgerBeweging (BBB), de VVD en Nieuw Sociaal Contract (NSC). Wilders zelf zei dat de Nederlandse grondwet gewijzigd kán worden. Het feit dát gediscussieerd wordt over de grondrechten baart zorgen. Kortom de dreiging voor de democratische rechtsstaat lijkt van binnenuit te komen.

Het Front National in Frankrijk ontving een lening van 9 miljoen euro van een Russische bank

Maar wat als die dreiging ook uit het buitenland komt en onderdeel is van hybride oorlogsvoering?

In 2016 hebben Amerikaanse inlichtingendiensten een groot onderzoek uitgevoerd naar hoe het Kremlin politieke partijen in Europa infiltreert. James Clapper, de directeur van de Amerikaanse nationale inlichtingendienst voerde een uitgebreid onderzoek naar de geheime Russische financiering van Europese partijen, om zo Europese verdeeldheid te bewerkstelligen en op die manier de NAVO te ondermijnen. Er zou in een dossier over Russische beïnvloeding te lezen zijn dat de Russische overheid invloed uitoefent in Frankrijk, Nederland, Hongarije, evenals Oostenrijk en de Tsjechische Republiek, juist vanwege die landen hun locatie als toegangspunt tot de Schengenzone voor vrij verkeer.

Zo zouden toentertijd al voornamelijk extreemrechtse groepen kwetsbaar zijn voor dergelijke beïnvloeding, waaronder Jobbik in Hongarije, de Gouden Dageraad in Griekenland, de Noordelijke Liga in Italië en het Front National (FN) in Frankrijk, dat in 2014 een lening van 9 miljoen euro ontving van een Russische bank.

Toen de UK Independence Party (UKIP), een Britse rechtse, Eurosceptische politieke partij werd geleid door Nigel Farage, was het Farage zelf die samen met andere partijgenoten Poetin heeft geprezen en de EU beschuldigde van het uitlokken van de annexatie van de Krim door de Russische overheid. Maar zoals dat continu gaat met hybride dreiging: er is geen bewijs van directe contacten tussen de partij en Russische functionarissen. We weten wel dat UKIP een belangrijke rol heeft gespeeld in de Brexit; het soort verstoring in Europa waar Poetin baat bij heeft.

Russische invloed werd eveneens gedetecteerd tijdens het Oekraïnereferendum in Nederland van april 2016 over de vraag of de EU nauwere betrekkingen met Oekraïne moest blokkeren of niet. Baudet, één van de initiatiefnemers van het referendum, heeft dat altijd stellig ontkend.

Recenter, in december 2023,  werd bekend dat Vlaams Belang-politicus Frank Creyelman ruim drie jaar als informant werkte voor de Chinese geheime dienst. Hij beïnvloedde de Europese politiek door discussies te sturen over onderwerpen als de Oeigoerse moslimminderheid, COVID en Hongkong, en door verdeeldheid te zaaien tussen Europa en de Verenigde Staten. Daarvoor ontving hij flinke betalingen. Na deze ontdekking zette het Vlaams Belang hem direct uit de partij. ‘Zijn handelingen gaan in tegen het doel en wezen, zelfs de naam van onze partij’, zei partijvoorzitter Tom van Grieken hierover. ‘De enige loyaliteit voor nationalisten kan enkel de eigen natie zijn.’

In december was er eveneens veel te doen over de EU-top over steun aan Oekraïne. De Hongaarse premier Viktor Orbán blokkeert beslissingen over vijftig miljard euro aan steun en EU-toetredingsgesprekken voor Oekraïne. Hoewel zonder Orbáns goedkeuring de overige zesentwintig landen het geld mogelijk ook bijeenkrijgen, is een verenigd besluit belangrijk voor Oekraïne. De Hongaarse tegenwerking is niet geheel vreemd. De Russische president Vladimir Poetin en Viktor Orbán ontmoetten elkaar in oktober nog in Beijing. Saillant detail: ook de Taliban was aanwezig bij deze ontmoeting. De Hongaarse regering lijkt vatbaar voor Poetins invloed, zie ook de regelmatige bezoeken van de Hongaarse minister van Buitenlandse Zaken, Péter Szijjártó, aan Moskou.

Bovendien werd vorig jaar duidelijk dat Marine Le Pen, ex-voorzitter van de Franse radicaal-rechtse partij Rassemblement National (RN), banden heeft met de Russische overheid. Hoewel ze een Russische lening aan haar partij altijd heeft ontkend, en dat er daarom geen sprake is van politieke beïnvloeding, is uit gehackte e-mails het tegendeel gebleken. Overigens, Wilders probeerde in 2014 te voorkomen dat de PVV zich kritisch zou uitlaten over Rusland, gezien de warme band tussen zijn partij en de Franse RN.

De Russische president Vladimir Poetin en Viktor Orbán ontmoetten elkaar in oktober nog in Beijing

Soortgelijke vermoedens bestaan er ook rondom Thierry Baudet van Forum voor Democratie. Er zou Russische overheidsinteresse zijn in zijn partij, zelfs mogelijke inmenging. Baudet uitte meerdere malen publiekelijk zijn sympathie voor de Russische president Vladimir Poetin: ‘Putin is right’, twitterde hij nog in maart 2022, net na de inval in Oekraïne. En een paar weken later twitterde hij: ‘Poetin is een held.’

Verder probeert het Kremlin sinds 2013 systematisch banden te smeden met de PVV, met aanzienlijke successen. Zo tonen gelekte documenten aan dat de Russische overheid probeerde de PVV te beïnvloeden, en dat Geert Wilders zich inspande om zijn connecties met Rusland te verbergen. Bovendien namen verschillende PVV-politici deel aan Russische propaganda-evenementen. Zo reisde Europarlementariër André Elissen op kosten van de Russische overheid als ‘verkiezingswaarnemer’ naar Moskou. Wilders zelf bezocht de Russische hoofdstad in 2018, onder het mom van de ‘dialoog’. Dit was dus na de annexatie van de Krim en de MH17-tragedie.

Het is pijnlijk en hypocriet dat uitgerekend partijen die zich van de ‘eigen volk eerst’-retoriek bedienen zich inlaten met autocratische despoten die hen gebruiken als buikspreekpoppen en poortwachters. Russische en Chinese inmenging bedreigen niet alleen de Europese economie, maar het is levensgevaarlijk, als we kijken naar Poetins oorlog in Oekraïne en de ‘heropvoedingskampen’ voor Oeigoeren in China.

De omstreden wetsvoorstellen van Wilders – die  ‘voorlopig’ in de ijskast staan – baren zorgen. Terecht. Maar nog zorgelijker is het dat de PVV en andere radicaal-rechtse partijen de deuren wagenwijd kunnen openzetten voor autocraten, die niet terugdeinzen voor strafkampen en onderdrukking en zelfs vernietiging van grote groepen minderheden.