Het is de Week tegen Racisme. In Amsterdam vinden allerlei activiteiten plaats. Zaterdag vindt op de Dam de jaarlijkse mars tegen racisme plaats. Het evenement, georganiseerd door het Comité 21 Maart, bestaat vijf jaar en dat wordt gevierd.

Het is vijf uur, donderdagmiddag, en de workshop Hoe (h)erken jij alledaags racisme? Staat op het punt te beginnen. De zaal is aardig gevuld, deelnemers druppelen binnen in het Amsterdamse debatcentrum Pakhuis de Zwijger. Hier vindt het jubileumfestival plaats, naar aanleiding van vijf jaar Week tegen Racisme, ‘met talks, workshops, expositie en een afsluitend concert’.

Twee organisaties leiden de workshop: Humanity in Action, dat dialoog wil stimuleren, en het Meldpunt Discriminatie Regio Amsterdam. Net voor aanvang worden zij nog even geïnterviewd door een cameraploeg.

Een van de moderators, Sara Huang, wil de zaal eerst letterlijk in beweging brengen: ‘Hoe lang heb je er over gedaan om hier te komen? Sta op en loop naar mij als je om de hoek woont, en naar de andere kant van de zaal als je er wat langer over deed.’
De deelnemers staan op en er ontstaat een lange sliert. Ondergetekende van de Kanttekening staat ergens in het midden. Een half uurtje met de fiets van Amsterdam Nieuw-West naar Pakhuis de Zwijger.

Tweede losmakertje van de dag: ‘Hoe leer jij? Onderzoek je eerst alles voordat je uitspraken doet, of kom je pratende wijs tot kennis?’, vraagt Huang. Weer moet iedereen zich verspreiden: de ‘onderzoekers’ aan de ene kant, de ‘praters’ aan de andere. Ze loopt nu langs bij de deelnemers. ‘Ik sta verkeerd’, zegt een jonge vrouw die aan de ‘praatkant’ staat. Gegiechel hier en daar. ‘Ik denk meestal na voordat ik wat zeg.’ Nog meer gegiechel uit de zaal.

En dan gelijk door naar de derde ontdooier. ‘Hoe communiceer jij? Kijk je de kat uit de boom, of ben je een flapuit?’ Deelnemers van de workshop bewegen weer van links naar rechts. ‘Prima, we zijn in beweging gekomen, iedereen kan weer zitten.’

Micro-agressie, moeilijk, gevoelig

De introductie was bedoeld om ‘verschillende houdingen’ en ‘diverse manieren van denken’ bloot te leggen. Nu volgt een experiment, waarvoor iedereen zijn of haar smartphone nodig heeft. In een speciaal hiervoor te downloaden app kunnen mensen anoniem de termen droppen die hen te binnen schieten bij de vraag: ‘Wat doemt er bij je op bij racisme?’ Die termen verschijnen daarna op het beeldscherm. Zomaar een greep: vooroordelen, verschillen, moeilijk, ongelijkheid, kwetsbaarheid, micro-agressie, grapjes, gevoelig.
De volgende vraag: ‘Wat hoop je te bereiken aan het eind van de sessie?’ Op het beeldscherm verschijnen wederom de associaties die de aanwezigen hierbij hebben: bewustzijn, do’s and don’ts, zelfverzekerde woorden, inzichten, nieuwe kennis en tools.

‘Als meteen naar mijn achtergrond wordt gevraagd, dan vind ik dat niet zo prettig’

Karlijn Limaheluw, die naast Huang optreedt als tweede moderator, somt ze allemaal op en spoort het publiek ook aan om vooral ook ‘ongemakkelijke gevoelens’ vast te houden en te benoemen. ‘Er zijn geen verkeerde meningen hier.’

Het publiek komt pas echt los bij de definitie van het woord racisme en het bedenken van voorbeelden van ‘alledaags racisme’. ‘Achterstelling’, roept de een. ‘Uitsluiting’, zegt de ander. Weer iemand anders noemt ‘stereotypering’.

‘In jip-en-janneketaal betekent racisme de ene groep tegen de andere groep’, legt Limaheluw uit. ‘Dit terwijl ras een construct is, want er is maar één ras.’ Huang corrigeert haar: ‘Ras kan dan wel een construct zijn, maar er is volop discriminatie, hetgeen racisme dus wel degelijk reëel maakt.’

Tot buitenlander gemaakt

Dan verschijnen er voorbeelden van alledaags racisme op het beeldscherm: ‘Kijk daar, hij lijkt op Zwarte Piet’ en ‘Maar waar kom je echt vandaan?’ Hierop komen veel reacties vanuit het publiek. Die laatste vraag leidt tot discussie, omdat iemand vanuit de zaal opmerkt dat die vraag ook uit ‘oprechte interesse’ kan worden gesteld.

‘Dan is het wel belangrijk wanneer die vraag wordt gesteld’, reageert een man van kleur. ‘Als meteen naar mijn achtergrond wordt gevraagd, dan vind ik dat niet zo prettig, maar als die vraag later in het gesprek komt, is het al wat onschuldiger. Mensen worden met die vraag ook tot buitenlander gemaakt, terwijl we gewoon Nederlanders zijn.’

‘De toon maakt de muziek’, vult een ander aan. ‘Als iemand zegt oh, je bent Moluks en daarna gelijk over treinkapingen en Saturadah begint, dan weet ik hoe laat het is. Dan word je in een negatief frame gestopt.’

‘Ik zie geen kleur’ is een andere uitspraak in de categorie alledaags racisme. De zaal leeft helemaal op. ‘Dit wordt heel vaak gezegd’, wil een zwarte vrouw meteen kwijt. ‘Het is een micro-ontkrachting van discriminatie. Van zogenaamde onschuld. En eigenlijk ontkenning, omdat kleur totaal geen rol zou spelen. Ik word er moedeloos van.’

Limaheluw pakt het van daar weer op. ‘Zulke goedbedoelde woorden kunnen pijn doen. Woorden doen ertoe. Het is belangrijk om ons in te lezen’, zegt ze, en verwijst naar de website Wit huiswerk, waar veel van zulke ongemakkelijke momenten voor Nederlanders van kleur staan opgesomd. Ze roept witte mensen op zich hierin te verdiepen. ‘Er is al veel informatie beschikbaar. Maar nu is tijd om te pauzeren.’

Op die site staat te lezen: ‘Het gesprek over racisme is ongemakkelijk, pijnlijk en in Nederland nog vaak taboe, maar racisme is een groot onderdeel van onze geschiedenis, van de oorsprong van onze instituten en onze maatschappij, en daarmee ook van ons dagelijks leven. Om je effectief in te zetten voor de strijd tegen racisme is het belangrijk om te weten wie je bent, waar je het over hebt en wat je doet en kunt doen. Je inlezen is een goed begin, maar ook alleen dat: een begin. Antiracistisch zijn betekent open staan voor kritiek, proactief plaats maken, pijnlijk zelfonderzoek en algehele systeemverandering. ‘Niet weten waar je moet beginnen’ is in ieder geval geen excuus meer.’

Na de pauze gaan de groepjes uiteen om in een kleiner gezelschap alledaags racisme in Nederland te bespreken. Ondergetekende excuseert zich bij de moderatoren, vanwege andere verplichtingen. Wie nog iets wil beleven van de Week tegen Racisme, kan zaterdag om twee uur op de Amsterdamse Dam nog deelnemen aan de Mars tegen Racisme.