Op de tiende dag van de maand dhul hijjah – de twaalfde en laatste maand van de islamitische jaarkalender – vieren moslims Eid al Adha, het Offerfeest. Op deze feestdag worden schapen, geiten en koeien ritueel geslacht, waarna het vlees wordt verdeeld onder de armen. Zowel moslims als niet-moslims vragen zich tegenwoordig af in hoeverre het massaal slachten van deze dieren nog wel kan in deze tijd.

Dit, vanwege de toenemende bewustwording rond dierenwelzijn en klimaatverandering. Welke gedachten schuilen er achter het Offerfeest? En hoe belangrijk vinden moslims het om hiervoor vee te slachten? Volgens wetenschapper en geestelijk verzorger Samira I. Ibrahim dient het milieuvraagstuk breder te worden getrokken in de overweging om wel of niet te slachten tijdens het offerfeest.

‘Als we het gaan hebben over duurzaamheid en dierenwelzijn, dan speelt voor mij niet de vraag of het duurzaam verantwoord is om tijdens het offerfeest te slachten. Voor mij is het belangrijker om dan af te vragen hoe wij als mensen het hele jaar door met het milieu omgaan, en hoe het zit met ons massaconsumptiegedrag’, zegt zij.

‘Vlees is kostbaar. Vandaar dat het tijdens het offerfeest ook de bedoeling is om het te verdelen onder de armen, mensen die geen vlees kunnen betalen. Nu leven we echter in een maatschappij waar mensen dagelijks aan vlees kunnen komen. Dat ontneemt de waarde van vlees, maar niet het gebod voor moslims om eens per jaar het vee te slachten tijdens het offerfeest.’

De islamitische jaarkalender kent twee grote feestdagen. De eerste is Eid ul Fitr, waarop moslims het einde van de vastenmaand ramadan vieren, en de tweede is Eid al Adha, het offerfeest. Zowel het offerfeest als de hadj – de pelgrimstocht naar Mekka – vinden plaats op de laatste en twaalfde maand van de islamitische jaarkalender: dhul hijjah.

De beste tien dagen

Door het volbrengen van de pelgrimstocht voorafgaand aan Eid al Adha, staat het offerfeest in sommige moslimgemeenschappen, zoals de Indonesische, ook wel bekend als ‘het feest van de pelgrim’. Toch wordt Eid al Adha niet enkel gevierd naar aanleiding van de hadj. Net als bij Eid ul Fitr is er voorafgaand aan het offerfeest ook een periode waarop moslims worden aangespoord te reflecteren op hun daden en meer gebeden te verrichten.

‘De eerste tien dagen van de islamitische maand dhul hijjah worden beschreven als de beste tien dagen van het jaar voor moslims. Het is een periode waarin gebeden het meest worden verhoord en zondes worden vergeven. Dat staat beschreven in een hadith, een overlevering van de profeet Mohammed’, vertelt Ibrahim.

Voor haar is Eid al Adha daarom een feest dat onlosmakelijk is verbonden met de eerste tien dagen van de maand dhul hijjah. Tijdens deze periode probeert ze dan ook zoveel mogelijk te vasten, gebeden te verrichten, uit de Koran te reciteren, en te doneren aan charitatieve instellingen. Ook benut ze de eerste tien dagen van dhul hijjah om te reflecteren op haar leven en hoe zij haar geloof belijdt.

‘Veel moslims en niet-moslims weten over de ramadan, en dat moslims tijdens deze maand verplicht zijn te vasten wanneer ze er fysiek toe in staat zijn. Er zijn maar weinig mensen die van eerste tien dagen van dhul hijjah af weten. Dat, terwijl er veel spirituele waarde te behalen valt voor moslims om zich meer te richten op hun geloof tijdens deze tien dagen.’

Overgave versus prestige

‘Wanneer er dan op de tiende dag van dhul hijjah het offerfeest aanbreekt, staan veel moslims te popelen om dit te vieren door een offer uit te brengen in naam van God’, vervolgt ze. Hiervoor worden vooral schapen, geiten en koeien geslacht.

‘Het slachten van de dieren staat symbool voor overgave en het volledig vertrouwen op God. Dat is wat de profeet Ibrahim (in de Bijbel: Abraham, red.) ook moest doen toen God hem gebood zijn zoon op offeren, de profeet Isma’il (in de Bijbel overkomt dit zijn andere zoon Izaak, red.). Omdat zowel de profeet Ibrahim als Isma’il bereid waren om naar God te luisteren, besloot God dat het offer niet hoefde. In plaats daarvan konden ze een lam slachten’, aldus Ibrahim.

‘Het slachten van de dieren staat symbool voor overgave en het volledig vertrouwen op God’

Dat het slachten van dieren symbool staat voor de volledige overgave aan God vergeten veel moslims wel eens, zegt zij. ‘Dan wordt het meer een prestigekwestie om zoveel mogelijk vee te slachten tijdens het offerfeest. Het vlees wordt aan behoeftigen uitgedeeld, om daarmee te laten zien dat men genoeg geld bezit om dat te doen.’

Niet alleen vanuit een duurzaamheidsoogpunt, maar ook vanuit islamitisch perspectief is het zoveel mogelijk slachten van vee om met rijkdom te pronken een kwalijke zaak. Dat vindt Rudy van der Aar, sociale ondernemer en onderwijzer. Voor zijn werk geeft hij onder andere gastles aan basisschoolleerlingen over de natuur en dierenwelzijn.

‘Eid al Adha zie ik als een moment in het jaar waarop moslims stilstaan bij het verhaal van de profeet Ibrahim, en de overgave die hij bereid was te tonen op het moment dat hem door God werd gevraagd afstand te nemen van hetgeen hij het meest lief had, zijn zoon Isma’il. Daarin zie ik een vergelijking met bijvoorbeeld vegetarisme’, zegt hij. ‘Veel mensen houden van vlees, terwijl het bewezen is dat veel vlees eten niet goed is voor het lichaam. Toch vinden ze het moeilijk om daar gehoor aan te geven en afstand van te nemen.’

Duurzaamheidsoogpunt

Zelf is Van der Aar vegetariër en consumeert hij zo min mogelijk zuivel en andere dierlijke producten. Vanuit deze overtuiging maakt hij geen offer tijdens Eid al Adha.

‘Het slachten van dieren voor consumptie, of dat nou tijdens het offerfeest gebeurt of niet, moet vanuit de islam onder strikte voorwaarden plaatsvinden’, zegt hij. ‘Voorafgaand aan het slachten moet het dier vanaf zijn begin goed hebben geleefd, geen pijn hebben geleden, en ook mag het dier niet worden geslacht in het bijzijn van andere dieren.’

Hij verwijst naar de voorwaarden van het halal slachten van dieren. ‘Als je kunt garanderen dat aan deze voorwaarden is voldaan, dan is het slachten toegestaan. Veel moslims kunnen dit niet garanderen, dus dan is het de vraag of het halal is en daarmee zowel vanuit islamitisch als duurzaamheidsoogpunt verantwoord is om een offer uit te brengen.’

Ondanks de vraag of het duurzaam is om vlees te consumeren, vindt Samira I. Ibrahim dat het ritueel slachten tijdens het offerfeest in stand moet worden gehouden. ‘Het is logisch dat niet-moslims, die weinig kennis hebben over de islam, vinden dat het ritueel slachten van dieren tijdens het offerfeest niet duurzaam of verantwoord is. Net zoals veel niet-moslims de hoofddoek belachelijk vinden. Dat neem ik hen niet kwalijk’, zegt zij.

‘Soms heb ik het gevoel dat moslims zichzelf overbelasten met de overtuiging dat een niet-gelovige net zoveel liefde moet hebben voor onderdelen van het islamitische geloof, zoals dierenoffers of de hijab, als moslims zelf’, vervolgt ze. ‘Maar natuurlijk hebben niet-moslims hierover een andere mening. Dat moeten wij als moslims accepteren.’

‘Hippie-moslim’

Op het moment dat moslims zich overgeven aan de wil van God, verandert hun waardesysteem en daarmee ook de manier waarop ze kijken naar bepaalde zaken in het leven, aldus Ibrahim. Daarom staat het symbool van spirituele overgave bij haar centraal, wanneer het gaat om het ritueel slachten tijdens Eid al Adha.

Toch kan zij begrijpen waarom sommige moslims overwegen om geen offer te maken tijdens het offerfeest, vanwege de huidige misstanden in de vleesindustrie. ‘Een moslim die zegt geen dieren te willen slachten vanuit duurzaamheidsoverwegingen is in mijn ogen eerlijker tegenover zichzelf en zijn overtuiging dan een moslim die overbodig veel dieren slacht met Eid al Adha, zonder zich te verdiepen in het hoe, wat, waarom en het welzijn van de dieren. ’

Daar sluit Rudy van der Aar zich bij aan. ‘Er zijn talloze verzen in de Koran die ons vertellen dat wij goed moeten zorgen voor de aarde en dierenwelzijn hoog in het vaandel moeten houden. Ik haal veel inspiratie uit mijn geloof om klimaatbewuste keuzes te maken en duurzaamheid op mijn leven toe te passen’, zegt hij. Zo fietste hij een aantal jaar geleden samen met zijn beste vriend naar Mekka op een houten fiets. Dit om de CO2-uitstoot van een vliegreis te voorkomen. Eenmaal aangekomen in Mekka maakte hij er werk van om de heilige plekken van vuilnis te ontdoen en schoon te houden.

‘Wat ik doe, doe ik vanuit de overtuiging dat de islam veel waarde hecht aan duurzaamheid’

‘Mensen noemen mij weleens de ‘hippie-moslim’. Maar wat ik doe, doe ik vanuit de overtuiging dat de islam veel waarde hecht aan duurzaamheid’, zegt hij. ‘Als moslims zich meer zouden verdiepen in de duurzaamheidsaspecten van het geloof, dan zouden ze ook niet zomaar dieren slachten en veel vlees consumeren zonder erbij na te denken.’

Wat betreft het slachten van dieren met Eid al Adha denkt hij na over andere manieren om zijn toewijding aan God tot uitdrukking te brengen. ‘Wij zitten in een luxepositie, zodat we gemakkelijk geld kunnen doneren aan de armen, om vee te slachten voor het offerfeest. Dan denken we dat het wel goed komt. Maar ergens is dat ook gemakzuchtig, omdat we ons vaak niet bewust zijn van hoe het dier heeft geleefd en waar ons geld naartoe gaat. Dan kun je beter je tijd en geld besteden aan een andere goede daad, zoals het planten van een boom.’