De Wet gedeeltelijk verbod gezichtsbedekkende kleding, ook bekend als het boerka- en nikabverbod, is wederom in opspraak. Dit verbod versterkt het al aanwezige klimaat van geweld en discriminatie tegen moslimvrouwen, stelt Stichting Meld Islamofobie. De stichting pleit voor onmiddellijke afschaffing, ook om verdere beperking van de godsdienstvrijheid – zoals een hijabverbod – te voorkomen.

Met ‘gezichtsbedekkende kleding’ duidt de wet op het dragen van onder andere helmen, bivakmutsen en de nikab. Het gedeeltelijke verbod geldt vanaf augustus 2019 in onderwijs- en zorginstellingen, het openbaar vervoer en in overheidsgebouwen. Zo kunnen burgers worden gevraagd om gezichtsbedekkende kleding af te doen. Weigeren ze dit, dan kunnen medewerkers van de desbetreffende instellingen de politie inschakelen. Vervolgens kan de politie een boete uitschrijven van 415 euro.

‘De wet heeft het niet specifiek over een boerka of nikab. Als we de formulering bekijken, dan lijkt het neutraal’, vertelt Ibtissam Abaaziz, onderzoeker en medeoprichter van Stichting Meld Islamofobie. ‘Toch weten we dat deze wet bedoeld is voor moslimvrouwen die ervoor kiezen een gezichtssluier te dragen. Dat zie je al aan de gekozen benaming van de overheid om deze wet aan te duiden. Op de website van de Rijksoverheid valt niet voor niets te lezen dat deze wet in de volksmond bekendstaat als het boerka- of nikabverbod.’

In 2005 deed Geert Wilders tijdens een Kamerdebat over radicalisering onder moslims het eerste aanzet voor een verbod op gezichtsbedekking. ‘Het heeft veertien jaar geduurd voordat het nikabverbod uiteindelijk werd aangenomen. Ondanks kritiek en juridische bezwaren van de Raad van State, het College voor de Rechten van de Mens en Amnesty International, werd de wet toch doorgezet’, aldus Abaaziz. Vlak na de invoering van de wet gedeeltelijk verbod gezichtsbedekkende kleding plaatste Wilders de volgende tweet: ‘Nu het boerkaverbod is ingevoerd, kunnen we ons gaan inzetten voor de volgende stap: een hoofddoekverbod in Nederland.’

Volgens Abaaziz is het denkbaar dat een hoofddoekverbod zal volgen. ‘De kans op een hoofddoekverbod in Nederland is reëel. Uiteraard zal dit niet morgen of volgend jaar gebeuren, maar moslimvrouwen met hijab worden al regelmatig gediscrimineerd, zoals ook te merken is op de arbeidsmarkt’, zegt zij. ‘In 2017 deed het Europees Hof van Justitie een uitspraak over het weren van moslima’s met hoofddoek op de arbeidsmarkt. Zo mogen commerciële organisaties werknemers met hijab weigeren, wanneer zij aan kunnen tonen dat zij structureel een neutraliteitsbeleid hanteren. Het bedrijf zou daarmee niet in strijd zijn met de rechten van de moslimvrouw.’ 

Meld Islamofobie

Vanuit Meld Islamofobie doet Abaaziz sinds 2016 onderzoek naar meldingen van discriminatie en geweld tegen moslims. ‘Meld Islamofobie krijgt meldingen binnen van moslims die te maken hebben gehad met fysieke of verbale agressie op grond van hun geloof. Ze komen met uiteenlopende redenen. Wat wij voor deze mensen kunnen betekenen, hangt af van wat de melding is en wat de mensen er zelf mee willen doen’, vertelt Abaaziz. ‘Sommigen willen een luisterend oor, sommigen willen een melding doen voor de statistieken en anderen willen er ook echt iets mee doen.’

Mocht de benadeelde aangifte willen doen, dan kan een juristenteam vanuit Meld Islamofobie hulp verlenen. Volgens Abaaziz zijn niet alle casussen geschikt om strafrechtelijk te beslechten. ‘Vaak kunnen we meldingen doorverwijzen naar een discriminatiebureau of naar het College voor de Rechten van de Mens’, zegt zij. In sommige gevallen kan een simpele hashtag op social media zelfs uitkomst bieden, zoals toen in 2018 een medewerkster met hijab van parfumerieketen Douglas in Leeuwarden niet langer in de winkel mocht werken en naar het magazijn werd gestuurd. Na een hashtag die viral ging en een oproep om de winkelketen te boycotten, paste het hoofdkantoor uiteindelijk de kledingvoorschriften aan.

Burgerarrest

Vanwege de Wet gedeeltelijk verbod gezichtsbedekkende kleding deed Meld Islamofobie opnieuw onderzoek naar moslimdiscriminatie. De bevindingen werden onlangs gepubliceerd in het ‘Zwartboek Boerkaverbod’, een bundeling van 54 meldingen van moslimhaat die sinds de invoering van het nikabverbod op 1 augustus 2019 zijn gedaan.

De stichting concludeert dat moslimvrouwen – met én zonder gezichtssluier – vaker doelwit zijn van moslimhaat sinds de invoering van het verbod. Ook worden vrouwen met boerka en nikab bejegend op plekken waar de wet niet geldt, zoals op speeltuinen, in winkels en op straat. Het valt Meld Islamofobie op dat de agressor vaak verwijst naar het verbod als reden om de gesluierde moslimvrouw aan te vallen. Ook zou de politie niet altijd goed op de hoogte zijn van wat de wet inhoudt. De stichting wijst erop dat de Nederlandse politie liet weten dat een burgeraanhouding bij overtreding van het nikabverbod mogelijk is.

Dat schreef ook het AD vlak na de invoering van de wet vorig jaar, aldus Abaaziz. In dat artikel was te lezen wat burgers stapsgewijs kunnen doen om een burgerarrest uit te voeren bij overtreding van het boerkaverbod. ‘Een dergelijke boodschap creëert niet alleen onveilige situaties waarin burgers het heft in eigen handen nemen, maar vormt ook een voedingsbodem voor het al aanwezige klimaat van geweld en discriminatie tegen moslimvrouwen’, zegt zij. Hoewel het artikel in het AD niet daadwerkelijk leidde tot een burgerarrest, heeft het op social media wel geleid tot klopjachten op gesluierde moslima’s, stelt Abaaziz.

‘Deze wet kwam uit de koker van een politicus die duidelijk anti-islam is, en dat is zorgelijk’

‘Wanneer er wordt gesproken over het nikabverbod en de redenen achter dit verbod, dan gaat het al snel over het ongemak dat mensen ervaren bij het aanzien van een nikab of boerka’, gaat zij verder. ‘Het argument voor een nikabverbod wordt verpakt in redenen als veiligheid, communicatie en identificatieplicht. Toch speelt het gevoel van sommige mensen die zich eraan storen een grote rol bij de totstandkoming en handhaving van deze wet. Dat gevoel moet toch niet de reden zijn waarom we in Nederland een wet in stand houden die niet alleen bijdraagt aan discriminatie, maar dit ook nog eens normaliseert?’

Bescherming

Dat sommige mensen een gevoel van ongemak ervaren bij een nikab of boerka begrijpt Soukhaina* echter wel. Zij werkt als onderwijzeres bij verschillende islamitische basisscholen en draagt zelf een hijab.

‘Als ik ervoor kies om bedekkende kleding te dragen, dan doe ik dat voor mijzelf’, zegt zij. ‘Het dragen van een hoofddoek of nikab is naast een vorm van godsbewustzijn ook een symbool van kuisheid, om je als vrouw te beschermen tegen lust. De boerka is natuurlijk ook een uitgesproken symbool van bescherming tegen lust. Maar wat de boerka in dit geval doet is het tegenovergestelde. Het gaat voorbij aan waar dit kledingstuk voor bedoeld is, omdat je in de Nederlandse maatschappij met boerka of nikab dan juist heel erg opvalt en dat er dan ongewild de aandacht op je wordt gevestigd.’

‘Ik vind het ingewikkeld, omdat ik gezichtsbedekking zie als een vorm van extremisme. Je scheidt jezelf dan van de werkelijkheid. Maar als je in de maatschappij wil functioneren moet je ook concessies maken’, gaat zij verder. Zelf denkt Soukhaina niet dat een hoofddoekverbod snel na het nikabverbod zal volgen. Ondanks dat sommige moslimvrouwen worden bekritiseerd om de hijab, zijn ze volgens haar niet weg te denken in de hedendaagse Nederlandse maatschappij.

De verwarring die nu is ontstaan, nu burgers vanwege de coronamaatregelen mondkapjes in het openbaar vervoer moeten dragen, is haar niet ontgaan. ‘Daarmee snijdt de overheid zichzelf wel in de vingers. Want als een moslimvrouw geen gezichtssluier in het OV mag dragen om de veiligheid, waarom zouden andere burgers dat dan wel mogen om de coronamaatregelen?’

Gezichtssluier verplicht?

In de Koranische verzen 53 en 59 van Soera Al Ahzaab 33 wordt gesproken over de kledingvoorschriften van de moslimvrouw. Vers 53 benoemt het aanspreken van vrouwen vanachter een scherm. Dit scherm duidt volgens sommige islamitische geleerden op de gezichtssluier. Echter denkt een groot deel van de geleerden dat dit vers enkel verwijst naar de vrouwen van de profeet Mohammed en niet naar alle moslimvrouwen, waardoor de gezichtssluier voor moslima’s niet verplicht zou zijn.

Binnen de islamitische traditie zijn de meningen over gezichtsbedekking verdeeld, stelt Leona Ahmed. Als geestelijk verzorger heeft zij zich verdiept in de bronnen waarin de gezichtssluier voor moslimvrouwen zijn oorsprong vindt. ‘Islamitische geleerden baseren hun oordeel op verschillende bewijzen uit de Koran en Hadith (overleveringen van de profeet Mohammed, red.)’, zegt zij. ‘Waar alle geleerden het over eens zijn is dat de gezichtsbedekking toegestaan of aanbevolen is. De uitspraak dat de gezichtsbedekking geen plek kent in de islam, wat beweerd wordt door sommigen, is incorrect’, aldus Ahmed.

‘De uitspraak dat de gezichtsbedekking geen plek kent in de islam is incorrect’

Beide meningen – de meerderheidsmening dat de gezichtssluier niet verplicht is en de minderheidsmening dat de sluier wel verplicht is – zijn met een beroep op de Koran en de Hadith te verdedigen, aldus Ahmed. ‘De beslissing is uiteindelijk aan de vrouw zelf. Vooral in een land als Nederland, waar de vrouw zogeheten autonomie en vrijheid heeft, zou ze dit voor zichzelf mogen en kunnen beslissen.’

De islam kent echter flexibiliteit in dit vraagstuk, waardoor de vrouw haar culturele en maatschappelijke context in acht kan nemen voordat ze tot een keuze komt, aldus Ahmed. Daarnaast zou de Nederlandse moslimvrouw zich kunnen afvragen of het dragen van de nikab haar eigen veiligheid belemmert. Dit omdat ze zich niet in een omgeving bevindt waar de nikab vanzelfsprekend is.

‘Maar dat betekent niet dat moslims voorschriften vanuit de Koran achterwege moeten laten als enkel de omgeving zich er niet prettig bij voelt. Stel dat een meerderheid ineens vindt dat de hoofddoek verboden moet worden en het daadwerkelijk leidt tot een wet die de hijab gedeeltelijk of volledig verbiedt. Moeten moslimvrouwen zich dan daaraan houden? Nee. Daarmee wil ik benadrukken dat de vrouw hierin het laatste woord heeft en niet haar omgeving’, zegt Ahmed.

Tegengeluid 

Wat betreft de afschaffing van het nikabverbod is het volgens Ibtissam Abaaziz van Meld Islamofobie belangrijk dat moslims verder denken dan hun persoonlijke bevindingen op de gezichtssluier. ‘Diverse stemmen binnen de moslimgemeenschap is een groot goed, en dat moet gekoesterd worden’, zegt zij. ‘Wanneer we het hebben over het boerka- en nikabverbod is het echter minder belangrijk of je als moslim vindt dat een gezichtssluier extreem is of niet, omdat het gaat om de beperking van de godsdienstvrijheid. Deze wet kwam uit de koker van een politicus (Geert Wilders, red.) die duidelijk anti-islam is, en dat is zorgelijk.’

Bovendien leidt de wet tot verbale en fysieke agressie, zegt Abaaziz. ‘Alleen al daarom moet je je tegen dit verbod uitspreken.’ Zo kwam Meld Islamofobie samen met actiegroep De Goede Zaak met een petitie voor de afschaffing van het boerkaverbod. De petitie wordt binnenkort aangeboden aan de Tweede Kamer en is inmiddels ondertekend door ruim 3.000 mensen.

‘Als je kijkt naar de politieke context, dan denk ik niet dat het nikabverbod snel zal worden afgeschaft’

Of de afschaffing van het nikabverbod daadwerkelijk zal leiden tot minder moslimhaat is moeilijk te voorspellen, vindt Abaaziz. Wel denkt ze dat daarmee de voedingsbodem voor meer verdeeldheid in de samenleving wordt weggehaald. ‘Als je kijkt naar de politieke context, dan denk ik niet dat het nikabverbod snel zal worden afgeschaft’, zegt zij. ‘Wat we echter hiervan kunnen leren is dat we scherp en alert voor signalen moeten zijn. Signalen die erop wijzen dat het de andere kant opgaat, de verkeerde kant. We moeten ervoor waken dat de verrechtsing van de politiek in Nederland niet zal leiden tot meer inperking van de godsdienstvrijheid. Het is daarom belangrijk dat het tegengeluid groeit. Als dat er niet is, dan is het bij voorbaat een verloren zaak.’

*Gefingeerde naam. Echte naam bij de redactie bekend.