De racistische aanslag op zwarte mensen in het Amerikaanse Buffalo, waarbij tien mensen omkwamen, boezemt ook sommige zwarte Nederlanders angst in. Temeer vanwege de opkomst van het omvolkingsdiscours waar schutter Payton Gendron zich op beriep, en omdat Ongehoord Nederland onlangs ruimte gaf aan een omvolkingstheorie.

‘Witte vrienden van mij zeiden me dat ze denken dat tussen nu en een paar jaar ook zo’n aanslag in Nederland kan plaatsvinden’, vertelt de Somalisch-Nederlandse postbezorger Ahmed Abdillahi. Die kans is inderdaad groot, vreest hijzelf ook. ‘We hebben gelukkig een veel strengere wapenwet dan in de VS, maar ook hier kun je als je wilt aan wapens komen.’

Abdellahi ziet een giftige mix van hoe extreemrechtse haat zich via internet snel verspreidt, terwijl de bestaansonzekerheid toeneemt. ‘Mensen maken zich zorgen over veel zaken. Dan is het gemakkelijk om een zondebok te hebben die je overal de schuld van kan geven.’

De zwarte journalist Marvin Hokstam (Afro Magazine) ziet een nog diepere oorzaak van dat Payton Gendron het gemunt had op zwarte mensen: sinds de slavernij worden zij als minderwaardig gezien. ‘Er zijn mensen die ons onze lucht betwisten. De schutter van Buffalo is ook zo’n iemand, omdat extreemrechts hem in het oor heeft gefluisterd dat wij hem komen vervangen.’

De achttienjarige Gendron beriep zich op de omvolkingstheorie. Deze complottheorie van de extreemrechtse Franse publicist Renaud Camus stelt dat westerse elites de witte westerse bevolking doelbewust ‘vervangen’ door moslims en zwarte Afrikanen. Ook Brenton Tarrant, die in 2019 ruim vijftig moslims vermoordde in Nieuw-Zeeland, propageerde deze theorie.

De Kamer is bezorgd over de invloed van deze theorie in Nederland. Een Kamermeerderheid stelde vragen over Ongehoord Nederland, omdat Vlaams Belang-leider Filip Dewinter daar onlangs nog sprak over ‘omvolking’. De vrees bestaat, met de aanslag in Buffalo in het achterhoofd, dat zulke uitspraken leiden tot extreemrechts terrorisme in Nederland.

Ook postbezorger Abdillahi maakt zich zorgen over Ongehoord Nederland. ‘Iemand als Filip Dewinter is natuurlijk geen terrorist. Maar toch: mensen die vatbaar zijn voor zijn omvolkingsboodschap kunnen een stap verder zetten en overgaan tot geweld. En juist dat maakt deze ideeën zo gevaarlijk. Iemand die de hele tijd maar leest en hoort dat we worden bedreigd door ‘de moslims’ en overspoeld worden door mensen in Afrika, kan misschien besluiten om daar iets tegen te doen. Iets extreems.’

Hokstam vergelijkt Ongehoord Nederland met het Amerikaanse Fox, waar tv-commentator Tucker Carlson de omvolkingstheorie promoot. ‘Fox zwijgt nu over het feit dat de schutter zich heeft laten motiveren door de omvolkingstheorie, terwijl Tucker het begrip honderden keren heeft genoemd in zijn shows.’

Ook volgens hoogleraar en terrorismedeskundige Tahir Abbas (Universiteit Leiden) normaliseren omroepen als Fox en Ongehoord Nederland extreemrechts gedachtegoed als de omvolkingstheorie, met alle gevaar van dien.

Abbas: ‘Er is geen directe relatie met terrorisme, maar indirect is die relatie er wel. Mensen krijgen dit soort ideeën in hun hoofd, media legitimeren dit gevaarlijke gedachtegoed. In 2011 was de wereld helemaal in shock toen Anders Breivik in Noorwegen 77 mensen vermoordde. Maar nu is dit extreemrechtse discours genormaliseerd en dreigt het zelfs mainstream te worden. Tien jaar geleden was dat nog niet het geval.’

‘Het extreemrechtse discours is genormaliseerd en dreigt zelfs mainstream te worden’

Inlichtingendienst AIVD stelde vorige maand nog dat rechtsextremisme en anti-overheidsprotesten een groter veiligheidsprobleem zijn geworden. Er zijn nu allerlei extreemrechtse stromingen die een wereldbeeld delen ‘waarin de blanke bevolking van (onder meer) Nederland structureel wordt benadeeld, en zelfs in het voorbestaan wordt bedreigd door ‘omvolking’ of genocide’.

De inlichtingendienst waarschuwt ook voor ‘accelerationisten’, die denken dat een rassenoorlog op handen is en dat je die versneld kunt ontketenen via aanslagen. Er zijn honderden accelerationisten in Nederland en hun aantal neemt toe, meldt de AIVD in zijn recente jaarverslag: ‘De verwachting is dat maar een kleine minderheid zelf terroristisch geweld wil gaan gebruiken, maar het is niet goed te voorspellen wie die stap zal zetten.’

‘De aanslag in de VS onderstreept dat je die scherpte nodig hebt om te acteren, om te waarschuwen, om op te treden’, vertelt een AIVD-woordvoerder aan de Kanttekening.  ‘We zijn altijd scherp op dingen die je hoort, ziet en waarneemt.’

Wat nu?

Nederland heeft een pragmatische, gebalanceerde kijk op terrorismebestrijding en doet het al best goed in vergelijking met sommige grote landen, aldus Abbas: ‘In de VS en in Frankrijk, maar ook in Duitsland waar extreemrechts een groot gevaar is, is de samenleving gepolariseerder.’ Volgens hem kun je extreemrechts gedachtegoed wel nog beter bestrijden door meer aandacht te besteden aan kritisch denken op school.

‘Jongeren krijgen heel veel informatie op internet, maar kunnen niet goed filteren wat waar is en wat grote onzin. Veel jonge mensen zijn op zoek naar identiteit, naar ergens bij horen, naar hoop. Sommigen vinden dat bij extreemrechts, dat een simplistische analyse geeft van wat er mis is met deze wereld en zondebokken aanwijst.’

‘Ongehoord Nederland heeft makkelijk beïnvloedbare volgers. Die kunnen gekke dingen doen’

En wat moet er nog meer gebeuren? Een verbod op Ongehoord Nederland? Ahmed Abdillahi vindt dat lastig: ‘In Nederland is er vrijheid van meningsuiting. Wel vind ik dat bij vrijheid ook verantwoordelijkheid hoort. En die verantwoordelijkheid hebben ze bij Ongehoord Nederland niet.’

Hokstam is wel voor een verbod. ‘Absoluut. Ongehoord Nederland heeft makkelijk beïnvloedbare volgers. Makkelijk beïnvloedbare idioten kunnen gekke dingen doen.’

‘We moeten deze haatretoriek keihard aanpakken’, zegt Hokstam. ‘Waarom tolereren we extreemrechtse taal, terwijl we keer op keer ontdekken hoe fout dit is?’

PVV-stemmer Peter Maverik* vindt dat terrorismedeskundige Abbas en de AIVD overdrijven over de dreiging vanuit extreemrechts. ‘Het is apekool van linkse onderzoekers die hun hoofd in het zand steken. Het echte gevaar komt van moslims, en van extreemlinks. De kogel kwam van links, bij Pim Fortuyn. Theo van Gogh is door een moslim vermoord.’

Hij ziet ook geen link tussen de aanslag in de VS en de uitzending van Ongehoord Nederland. ‘De dader was gewoon een extreemrechtse gekkie. Maar links – daar reken ik ook VVD en CDA onder – heeft deze gebeurtenis aangegrepen om het begrip ‘omvolking’ verdacht te maken.’

‘Omvolking’ is volgens Maverik ‘gewoon een feit’, omdat moslims en zwarte mensen ‘massaal’ Nederland binnenkomen en meer kinderen krijgen. Maverik ziet oude buurten veranderen en voelt zich daar niet meer thuis of veilig. Hij is bang dat meer immigratie zorgt dat moslims hun mening meer aan anderen gaan opdringen.

‘En nu wil de Europese Unie nog meer moslims hierheen halen om te werken’, schampert Maverick. Intussen worden populistische partijen gedemoniseerd, wordt hun boodschap genegeerd en ‘de elite’ doet niets, zegt hij. ‘Hoezo ben je een complotdenker als je dat constateert?’   

Maverick vindt de daad van Gendron absoluut niet goed te praten, maar wil daar nog wel iets bij zeggen. ‘Tegelijkertijd vind ook: dit kun je verwachten, als je mensen die klaar zijn met migratie constant worden weggezet als racisten. Dan gebeurt er dit.’

*Gefingeerd. Echte naam bij de redactie bekend.