Den Haag is de meest gesegregeerde stad van Nederland, met de bekende tweedeling tussen de Hagenaars en de Hagenezen, het zand en het veen, maar ook tussen de ‘nieuwe’ en de autochtone Nederlanders. Onder meer in huishoudinkomen, het aantal werklozen en etnische samenstelling verschillen Haagse wijken sterker dan wijken in andere Nederlandse steden. Twee duidelijke voorbeelden van straten in de stad die op meerdere vlakken elkaars tegenpolen zijn, zijn de Frederik Hendriklaan en de Hoefkade. Wie deze straten bezoekt waant zich in andere werelden. De Kanttekening bezocht beide straten en sprak winkeliers, bewoners en bezoekers.

Circa vier kilometer. Dat is de afstand tussen de Frederik Hendriklaan en de Hoefkade, die beide meer dan honderd winkels huisvesten. Hoewel de afstand tussen deze straten niet groot is, zijn de verschillen in economie, demografie, cultuur en criminaliteit dat wel. De Hoefkade is onderontwikkeld en vooral ‘zwart’, de Frederik Hendriklaan is ontwikkeld en overwegend ‘wit’.

In de Frederik Hendriklaan wonen vooral welgestelde autochtonen en westerse ‘allochtonen’, in dure huizen. De straat wordt gekarakteriseerd door schoongeveegde stoepen, vestigingen van bekende A-merken, stijlvol ingerichte restaurantjes, chique patisseries, exclusieve traiteurs, trendy specialiteitenwinkels en altijd sfeervolle kerstverlichting in deze tijd van het jaar.

In de Hoefkade wonen vooral mindergestelde niet-westerse ‘allochtonen’, in goedkope huizen. De straat moet het doen met opvallend minder schone stoepen, pover uitziende eenmanszaakjes, surveillerende politieagenten en hier en daar bebaarde mannen in djellaba die bevestigen dat dit niet het meest ‘oer-Hollandse’ deel van de Hofstad is.

Arm en rijk
De Frederik Hendriklaan, ook bekend als de Fred, is ‘één van de meest charmante winkelgebieden van Den Haag’, staat op de promotiewebsite defred.nl. ‘Voor menig Hagenaar is dit the place to be, want dit unieke stukje Den Haag is net even anders dan de rest van de stad.’ De bijna één kilometer lange straat ligt in het Geuzen en -Statenkwartier, waar veel expats en internationale organisaties zijn gevestigd. De gemiddelde woz-waarde (prijspeil 2017) van eengezinswoningen in de wijk is 612.455 euro en van appartementen 244.326 euro. Daarmee is het één van de duurste wijken van de stad.

De ruim twee kilometer lange Hoefkade ligt in de Schilderwijk, ook bekend als de Schildersbuurt. In tegenstelling tot de Fred heeft de Hoefkade geen eigen promotiewebsite, wel een Facebook-pagina met de introductietekst: ‘Gelegen in het rustieke Schilderswijk bevindt zich een klein authentiek winkelgebied dat zich laat kenmerken door de synergieke samensmelting van verschillende culturen.’ Met een gemiddelde woz-waarde (prijspeil 2017) van 163.620 euro van eengezinswoningen en 105.953 euro van appartementen is de wijk één van de goedkoopste van de stad.

De Schilderswijk behoort tot de wijken met het hoogste werkloosheidspercentage en aandeel huishoudens met een laag inkomen van Nederland. In Den Haag is zowel het aandeel minimahuishoudens als -kinderen veruit het grootst in de Schilderswijk, terwijl het Geuzen en -Statenkwartier behoort tot de wijken met het laagste aandeel minimahuishoudens en -kinderen, volgens de Armoedemonitor 2016 van de gemeente. Ook de criminaliteitscijfers, waaronder diefstal, vernieling, bedreiging en mishandeling, zijn beduidend hoger in de Schilderswijk dan in veel andere Haagse wijken, het tegenovergestelde geldt voor het Geuzen en –Statenkwartier, blijkt uit de laatste cijfers (2017) van de politie, die te vinden zijn op de website hoeveiligismijnwijk.nl.

Demografie
8,5 procent van de bewoners van de Schilderswijk is autochtoon, 91,5 procent heeft een migratieachtergrond, onder wie 7,1 procent westers, 27,5 procent Turks, 22,7 procent Marokkaans, 16,6 procent Surinaams, 2,6 procent Antilliaans en 15 procent ‘overig’ niet-westers, blijkt uit recente demografiecijfers (2017) van de gemeente. De Schilderswijk is daarmee de wijk met het grootste aandeel ‘allochtonen’ van Nederland.

Volgens dezelfde cijfers is 60,9 procent van de bewoners van het Geuzen- en Statenkwartier autochtoon, terwijl 39,1 procent een migratieachtergrond heeft, onder wie 28 procent westers, 1,5 procent Surinaams, minder dan 1 procent Antilliaans, minder dan 1 procent Turks, minder dan 1 procent Marokkaans en 6,9 procent ‘overig’ niet-westers.

Winkels
De Fred staat bekend om haar kwaliteitswinkels. Van vrouwenkledingzaken zoals La Ligna, Garbo Mode en Pronto Woman tot winkels gespecialiseerd in kwaliteitsaccessoires, zoals Petit Paris en het Brabants Lederwarenhuis en van bakkers en ijssalons zoals het Vlaamsch Broodhuys, Meesterbakker Roodenrijs, Spikkels en Spijssalon tot ‘t Haagsch Snoephuis, delicatessenspecialist Le Connaisseur, brasserie Meys, chocolaterie Chox en traiteur Simon de Vogel. Ook veel grote bedrijven hebben een vestiging in de Fred, zoals Blokker, Albert Heijn, Marqt, ABN Amro, Rabobank, Espirit, Specsavers, Bart Smit, Intertoys, Ici Paris, Douglas, Rituals, Kruidvat, Trekpleister, TUI, KPN, Vodafone, Gall & Gall, New York Pizza, Hunkemöller, Van Haren, Doppio en Paagman.

Geen van deze bedrijven heeft een vestiging in de Hoefkade. De Hoefkade staat bekend om haar ‘multiculturele’, vooral Marokkaanse en Turkse karakter, met een breed aanbod op het gebied van eten en drinken, zoals burgertent Sahbi Burger, eethuis Enjoy Halal Family Food, snackbar Amin, snoepwinkel Marrakech, supermarkt Tanger, bakkerij Altin Mirac, Markoubi’s viswinkel en rotispecialist Food 786. Enkele andere winkels in de straat zijn tabakshop Akyol, kapsalon Hassan, reisbureau Rif, juwelier Parbo Goud, vrouwenkledingwinkel el-Risalah, kledingreparatiezaak en stomerij al-Afrah en tapijthandel Barut. Er zijn ook meerdere koffiehuizen in de straat, zoals al-Hoceima.

Media
De manier waarop de twee straten in de media komen is ook duidelijk anders. De Fred komt vooral positief in de media, met artikelkoppen zoals ‘Hier haal je de lekkerste speculaasbrokken van Nederland’, ‘Chique ‘Fred’ gaat op de schop om winkelen nog aantrekkelijker te maken’, ‘Het is de kerstsfeer die we bieden’, ‘Boekhandel Paagman in Den Haag scoort met smakelijke super appeltaart’, ‘Frederik Hendriklaan gezelligste winkelstraat van Den Haag’ en ‘De Frederik Hendriklaan, één van de mooiste en leukste winkelstraten van Den Haag, wordt nog mooier’.

De Hoefkade haalt voornamelijk met negatieve ontwikkelingen het nieuws, met artikelkoppen zoals ‘Beschonken man ‘plast wild’ op politiebureau’, ‘ME voert charges uit bij onrustig voetbalfeest’, ‘Gewonde bij steekpartij Hoefkade Den Haag’, ‘Politie op zoek naar boomvandalen Hoefkade’, ‘D66: levensgevaarlijke situaties op Hoefkade, dat moet veiliger’ en ‘Milieudefensie: Hoefkade in Den Haag één van de vieste straten van Nederland’. Vorige maand verscheen ook een nieuw boek over de Schilderswijk, getiteld Crimescene Schilderswijk: misdaadbiografie van de beruchtste wijk van Nederland. De auteur van het boek, Hendrik Jan Korterink, omschrijft de wijk als ‘een broeinest van criminelen’ en vertelt over moorden, onderwereldvetes, bloedwraak, georganiseerde misdaad en jihadisme.

Trots
Wat vinden winkeliers in de Hoefkade ervan dat de straat een negatief imago heeft? ‘Het lijkt erop dat sommige media dit gebied een speciale behandeling geven. Ze doen alsof er écht nooit iets goeds gebeurt hier. Er gebeuren hier zo veel positieve en mooie dingen. Media negeren dat. Slechte gebeurtenissen worden wel opgepikt en breed uitgemeten’, stelt Tarik el-Yahiaoui, die al zevenentwintig jaar eigenaar is van de islamitische slagerij Tarik. ‘Ik houd me aan de wet en hetzelfde geldt voor de meeste mensen hier. Ik kan mijn auto hier gewoon openlaten. Als je mensen beleefd aanspreekt en respectvol behandelt, reageren ze normaal. Ja, er zijn rotte appels, maar die zijn er overal.’

Terwijl Yahiaoui zijn verhaal doet, komen twee tieners de winkel binnenlopen. ‘Wat kan ik voor u doen?’, vraagt hij. ‘We komen uit Groningen’, reageert één van hen. ‘We schrijven een profielwerkstuk, mogen we u een aantal vragen stellen over de integratie en andere zaken in de Schilderswijk?’ De slager geeft aan dat hij de vragen graag wil beantwoorden. ‘Ik ben trots op Nederland, ik wil dat Nederland ook trots is op ons.’ Ons? ‘Harde werkers, respectabele burgers in de Hoefkade, de Schilderswijk.’

Verrijking
Renate Martins is eigenaar van het Braziliaans en Portugees eethuis Sabores da Terra. Ze is het eens met Yahiaoui’s opmerkingen over media. ‘Ik run deze winkel al ruim twee jaar en heb nooit last gehad van overlast of criminaliteit of zoiets. De berichtgeving is heel overdreven. Natuurlijk zijn er ook hier dingen die beter kunnen, zoals het winkelaanbod dat diverser kan, maar het beeld dat er hier vooral heel veel ellende is, klopt gewoon niet.’ Wat gaat er dan zoal goed? ‘Er zijn hier zo veel succesvolle ondernemers, unieke winkels en culturen, die een verrijking zijn voor deze stad, waarom besteden media daar geen aandacht aan?’

Positief blijven is volgens Martins de sleutel tot succes. ‘Ik ben een optimist, ik geloof in vooruitkijken, de toekomst omarmen. Als we blijven hangen in negativitiet komen we nergens. Dat de Hoefkade slaagt is niet alleen goed voor de ondernemers, bewoners en bezoekers hier, maar voor heel Den Haag én Nederland.’ De meeste winkeliers in de straat doen volgens haar hun best om beter te worden en vooral meer kwaliteit te bieden. ‘We kunnen veel leren van winkeleigenaren in andere delen van de stad en dat doen we ook. Zo zijn we met de winkeliersvereniging van de Hoefkade op bezoek geweest bij winkeliers in Kijkduin en omgekeerd heeft de winkeliersvereniging van Kijkduin ons bezocht. Zo komen we verder.’

Verloedering
Bünyamin Altay, die in de Hoefkade woont, kan zich niet vinden in het beeld dat Yahiaoui en Martins schetsen. ‘Nee, absoluut niet’, antwoordt hij in het Nederlands op de vraag of media narigheid in de straat overdrijven. Vervolgens schakelt hij over naar het Turks. ‘De Schilderswijk is het Texas van Nederland. Er gebeurt hier van alles en nog wat. Criminele praktijken en veel overlast. De politie draait hier overuren.’

Altay benadrukt dat de politie haar best doet om de veiligheid te vergroten. ‘Maar er gebeurt hier veel te veel om bij te houden. De verloedering is ook een groot probleem.’ Het politieteam van de Hoefkade werd eind oktober jongstleden uitgeroepen tot het beste politieteam van het land, in een verkiezing die jaarlijks wordt georganiseerd door de Stichting Waardering Erkenning Politie. ‘Ik woon al vierenveertig jaar in Nederland, de Hoefkade is veruit de naarste plek waar ik heb gewoond’, zegt Altay met een trieste blik in zijn ogen. Hij geeft aan dat hij eerder woonde in Leidschendam, maar noodgedwongen moest verhuizen naar de Hoefkade nadat zijn huis werd gesloopt. ‘In Leidschendam woonde ik in een prettige, schone wijk. Ik moest heel erg wennen aan de Schilderswijk. Ik wil graag in een betere wijk wonen, maar helaas heb ik daar de financiële middelen niet voor. Ik kijk ernaar uit met pensioen te gaan, binnen een paar jaar, zodat ik me kan vestigen in Turkije.’

Het gesprek met Altay wordt onderbroken door een man die zichzelf introduceert als Mo. Hij vraagt om geld. ‘Ik ben dakloos, kan je me helpen?’

Op de vraag of hij drugs gebruikt en van plan is het geld daaraan uit te geven, antwoordt hij: ‘Ik zeg je eerlijk, ik gebruik soms wiet, maar nu niet, ik zit nu aan de medicijnen.’ Geen harddrugs? ‘Nee, echt niet.’ Altay spreekt hem tegen. ‘Hij gebruikt zware narcotica. Het is triest, ik heb met hem te doen, maar dit is de realiteit hier. Dit is de verloedering waar ik het over had.’

Fifty-fifty
Denden Russom omschrijft de Hoefkade als een ‘gezellige straat’. ‘Ik woon hier niet, maar ik kom hier regelmatig voor de vele winkels. Inkopen doen of drinken en chillen. Er is hier veel te doen en veel meer diversiteit dan waar ik woon, de Loosduinen, waar vooral blanke mensen wonen. Dat is niet persé beter, maar anders.’ Wat vindt hij ervan dat 91,5 procent van de bewoners van de Schilderswijk een migratieachtergrond heeft? ‘Mensen zijn mensen, maar het zou mooi zijn als het fifty-fifty zou zijn, dus vijftig procent Nederlands en vijftig procent andere culturen.’ Heeft hij de indruk dat de politie hier meer te doen heeft dan in andere delen van de stad? ‘Ja. De politie is hier sowieso vaker dan in andere straten.’ Voelt hij zich hier veiliger of onveiliger dan in de Loosduinen? ‘Echt geen verschil, maar ik ben wel wat gewend’, concludeert hij, waarna hij richting supermarkt Latino loopt.

Iets verderop staan twee blanke bouwvakkers. Op de vraag of ze een aantal vragen willen beantwoorden over de Hoefkade, antwoordt de één ‘neeee, neee, nee’, terwijl de ander zijn hoofd schudt. ‘We wonen hier niet’, zegt hij. ‘Gelukkig niet’, voegt de ander daaraan toe.

Sfeervol
‘Misschien wel de mooiste viswinkel van Nederland’, staat op de luifel van Vis. De winkel is luxe ingericht en alle vissoorten in de toonbank zien er fris en vers uit. Wat voor publiek trekt Vis? ‘Een heel divers publiek. Mensen uit de buurt, onder wie veel expats, en verschillende andere delen van de stad, maar wij en de Fred in het algemeen hebben zeker ook klanten van buiten de stad’, zegt bedrijfsleider Paul Hoiting.

Hoiting noemt de Fred ‘de mooiste winkelstraat van Nederland’. ‘Het is één van de beste plekken voor een winkel. Maar hier succesvol een winkel runnen gaat natuurlijk niet zomaar. Om dat voor elkaar te krijgen moet je écht kwaliteit bieden. Dat is wat de Fred maakt tot wat het is.’ Heeft hij tips voor winkeliers in de Hoefkade? ‘De Fred is de Fred, de Hoefkade is de Hoefkade, beide straten hebben hun klanten.’

De Fred is de afgelopen decennia uitgegroeid tot een visitekaartje van de Hofstad. De straat trekt ook klanten van buiten de landsgrenzen. En zelfs koninklijke bezoekers. Zo is prinses Beatrix er meermaals gesignaleerd. Het werd in 2012 uitgeroepen tot de meest sfeervolle winkelstraat van Nederland in een openbare online peiling van de Telegraaf waarin gestemd kon worden op honderddertig winkelstraten en -centra. De straat won met tweeëndertig procent van de ruim vijfduizend stemmen, gevolgd door De Tuinen in Naaldwijk, die vijentwintig procent van de stemmen kreeg, en de Langestraat in Amersfoort, die zestien procent van de stemmen kreeg.

Michel Igisch woont in Luxemburg, maar komt regelmatig in de Fred. Hij studeerde aan het Koninklijk Conservatorium in de stad en is baryton. Zijn er in Luxemburg winkelstraten die lijken op de Fred? ‘Nee, deze straat is uniek.’ Wat maakt de straat zo bijzonder? ‘De sfeer en er is hier ontzettend veel te doen en te zien. Het winkelaanbod is breed en divers, een goede mix van grote bedrijven en alternatieve, exclusieve shops.’

Hagenaars en Hagenezen
Meza, gespecialiseerd in de Libanese cuisine, is één van de exclusieve traiteurs in de Fred. Net als de meeste winkels in de straat, ziet het interieur van Meza er mooi en levendig uit, met diverse uitnodigende hapjes en gerechten in de toonbank. Jad Ghizzaoui is één van de eigenaren van dit familiebedrijf. Hij beschouwt het als een ‘voorrecht’ om een winkel te hebben in de Fred.

Zou Ghizzaoui ook een Meza in de Hoefkade willen runnen? ‘Nee. Ik kom wel graag in de Haagse Markt, maar ik zou niet willen wonen of werken in de Schilderswijk. ‘Achterstandswijk vind ik geen mooi woord en zo wil ik de wijk dan ook niet noemen, maar iedereen weet dat er veel problemen zijn. Daarnaast spreken wij een ander publiek aan. Ik wil niet arrogant overkomen, maar onze producten zijn van een hoger prijs- en kwaliteitssegment. Dus ook commercieel gezien zou het geen verstandige stap zijn.’

Arts Ronald Blom woont in de buurt en heeft een huisartsenpraktijk in de Statenlaan, die de Frederik Hendriklaan kruist. In de jaren zeventig had hij een huisartsenpraktijk in de Schilderswijk. ‘Eén van de prettigste winkelstraten van Den Haag’, zo omschrijft hij de Fred. ‘De straat is goed bereikbaar en biedt een breed scala aan producten.’ Kan de Hoefkade een tweede Frederik Hendriklaan worden? ‘Dat moet je niet willen. Je kunt niet alles nivelleren. De Hoefkade heeft haar eigen charmes. Je kunt zeggen wat je wil over de Hoefkade, maar er is enorm veel nijver- en bedrijvigheid en dat is ook belangrijk voor de integratie.’

Blom wijst erop dat hij zich thuis voelt in zowel het Geuzen en -Statenkwartier als de Schilderswijk. ‘Juist de diversiteit maakt Den Haag tot een geweldige stad.’ Hij pleit wel voor meer interactie en uitwisseling tussen de Hagenaars en de Hagenezen. ‘De Hagenaars en de Hagenezen, het zand en het veen, het is de bekende scheidslijn, die enigszins overtrokken is en wordt gekarikaturiseerd, maar het is er wel degelijk. Daarom zou het mooi zijn als mensen in sterk van elkaar verschillende wijken vaker bij elkaar zouden kijken, want ze kunnen veel leren van elkaar.’

‘Witte’ wijken openbreken
De SP is de meest uitgesproken partij over de segregatie in de Hofstad. De partij waarschuwt al jaren voor de groeiende problemen op dit vlak. De SP’er die daar bekend om staat is Sadet Karabulut, die woordvoerder Sociale Zaken en Integratie namens de partij was. Na de Tweede Kamerverkiezingen dit jaar verruilde ze die portefeuille voor Buitenlandse Zaken, Defensie en Ontwikkelingssamenwerking.

‘Er wordt veel over integratie gesproken, maar er worden weinig echte oplossingen aangedragen. De PVV wil het leger inzetten in woonwijken en groepen deporteren, terwijl de PvdA vooral bezig is met een woorden- en imagostrijd. Het gebrek aan politieke daadkracht zorgt ervoor dat de gettovorming in Nederland doorzet. Na decennia falend integratiebeleid is het geen kwestie meer van bijsturen, dialogen zoeken, tijdelijk beter handhaven of de keuze voor een harde of zachte toon. Dit zijn schijntegenstellingen, de echte tegenstelling is die tussen apart of samen’, schreef Karabulut in 2008 in het SP-rapport Gedeelde toekomst op school en in de buurt. ‘In Nederland bestaan gelukkig geen echte getto’s zoals in de Amerikaanse binnensteden of de Parijse banlieues, maar de bewoners zelf spreken wel van gettovorming. Deze mensen wensen een betere toekomst voor hun kinderen, maar zitten gevangen in een uitzichtloze situatie. De wijk dient niet als rustpunt en veilige haven, maar te vaak als spons voor achterstanden en armoede die van generatie op generatie wordt overgedragen. Er is een concentratie van problemen. Zij die hieraan weten te ontvluchten verhuizen, voor de rest is verhuizen naar een andere, betere wijk vaak onbetaalbaar en daarmee onhaalbaar’, aldus Karabulut. ‘Met pappen en nathouden wordt gettovorming niet tegengegaan. Actieve bestrijding van segregatie moet het uitgangspunt van het integratiebeleid zijn.’

De SP wees in 2008 met ‘tien voorstellen tegen segregatie en gettovorming’ op het gevaar van een grotere invloed van fundamentalisten, pooiers en criminelen op jongeren in buurten en wijken met grote werkloosheid, veel mensen met weinig inkomen en een lage of geen opleiding en zeer eenzijdige bevolkingssamenstelling, waaronder de Schilderswijk. De tien voorstellen van de partij: het mengen van scholen wettelijk vastleggen, acceptatieplicht invoeren in het onderwijs, gemeenten en scholen maken samen een plan voor gemengd onderwijs, gemengde scholen bonussen geven, dubbele wachtlijsten invoeren op basisscholen, ‘witte’ wijken openbreken, een deel van de vrijkomende woningen in ‘witte’ wijken reserveren, de bereikbaarheid van ‘witte’ wijken voor mensen met lagere inkomens verbeteren, gemeenten stellen een huisvestingsverordening op en minder sociale huurwoningen verkopen.

Niks mis
Bijna tien jaar later is nog steeds weinig concreets gedaan met de voorstellen van de SP, die met twee zetels in de oppositie van de Haagse gemeenteraad zit. Sommige van de zestien partijen in de gemeenteraad vinden segregatie niet problematisch. Zo verklaarde PvdA-wethouder Rabin Baldewsingh in 2015 in een interview met het AD dat er ‘niks mis’ is met segregatie. ‘Zolang er bruggen tussen deze eilanden staan en zolang groepen elkaar treffen op werk en feestjes is er niks aan de hand’, aldus de wethouder. De portefeuille van Baldewsingh bestaat onder meer uit Sociale Zaken, Werkgelegenheid, Wijkaanpak en Integratie. De PvdA is met zes zetels de tweede grootste partij in de gemeenteraad en vormt een coalitie met D66 (zeven zetels), de Haagse Stadspartij (vijf zetels), de VVD (vier zetels) en het CDA (drie zetels).