Uitbuiting, verwaarlozing en vreemdelingenhaat: in Turkije staat Afghanen veel ellende te wachten – als ze al binnenkomen, want het land zet alles in om ze tegen te houden.

Turkije is vluchtelingen-moe. Het land kan geen ​nieuwe Afghaanse instroom aan, herhaalde de Turkse president Erdogan vorige week nog maar eens tegen de Europese Unie. Naast 3,7 miljoen Syriërs kent Turkije 330.000 andere asielzoekers, vooral Afghanen, en Turkije zet alles op alles om nieuwe migranten te weren. De grens met doorgangsland Iran wordt 24 uur per dag bewaakt door veiligheidstroepen en grenscontroleposten, met behulp van thermische camera’s, nachtzicht en gevoelige sensoren. Zelfs het Turkse leger is naar de grens gestuurd. Ook is Turkije bezig met de bouw van een muur, nu al 180 kilometer lang.

Erdogan staat binnenlands onder grote druk om vluchtelingen tegen te houden en terug te sturen. Uit een recente opiniepeiling blijkt dat nog geen tien procent van de Turken de grenzen wil openen. Vanuit verschillende politieke stromingen, met name door de seculier-nationalistische oppositiepartij CHP, wordt juist geëist dat ze vertrekken, ondanks de onveilige oorlogssituatie in hun land van herkomst. De Turks-Canadese journalist Ergun Babahan zegt dat angst voor ‘islamisering’ een rol speelt.

‘Migranten zijn arm en vormen een nieuwe onderklasse. Ze krijgen meer kinderen dan Turken. En hun beleving van de islam is strikter. De kritiek van de CHP en de seculier-nationalistische partij IYI op vluchtelingen doet mij een beetje denken aan die van de populistische partijen in Europa, Alternative für Deutschland, Rassemblement National en jullie PVV.’

Denk hierbij aan CHP-posters als ‘Grenzen zijn onze kuisheid’ of CHP-burgemeesters die Syrische vluchtelingen het dubbele laten betalen voor kraanwater, vult de Turkse socioloog, activist en schrijver Veli Sacilik aan, tevens vluchtelingenexpert binnen de pro-Koerdische oppositiepartij HDP. Maar volgens Sacilik is vreemdelingenhaat niet enkel het domein van de CHP, maar behoort dit tot het DNA van de Turkse staat.

‘In Turkije worden belangrijke groepen ontmenselijkt op basis van religie, geslacht, etniciteit of klasse en worden ze beroofd van hun basisrechten’, vertelt hij. Neem minderheden als alevieten, Koerden en Armeniërs, die minder rechten hebben dan de soennitisch-islamitische meerderheid. ‘De rest van de samenleving gaat mee in dit denken en handelt hier ook naar, of probeert onverschillig te staan ​​tegenover deze ontmenselijking.’

De regerende AKP van president Erdogan draagt volgens Sacilik de grootste schuld. ‘Ze hebben de samenleving gepolariseerd, racisme is de norm geworden. Dat komt door hun agressieve beleid tegen iedereen die niet met de AKP sympathiseert.’ En de AKP is dan wel minder openlijk xenofoob dan de CHP, zegt Babahan, maar dat komt niet omdat de regeringspartij zo begaan is met het lot van Afghaanse vluchtelingen.

‘Erdogan is een machiavellist. Hij gebruikt Afghaanse vluchtelingen als chantagemiddel tegen de EU en de Verenigde Staten, waar ook veel Afghaanse vluchtelingen naartoe willen. Hij wil weer miljarden euro’s van de EU lospeuteren. Daarnaast is de AKP medeverantwoordelijk voor de instroom van Syrische vluchtelingen door de oorlog die het Turkse leger en de pro-Turkse Syrische rebellen voeren in Noordoost-Syrië. De CHP steunt deze oorlog ook.’

‘Afghanen zijn nu het belangrijkste doelwit geworden van de Turkse vreemdelingenhaat’

Racisme en vreemdelingenhaat zijn een integraal onderdeel geworden van het leven van vluchtelingen in Turkije, zegt Sacilik: ‘Denk aan huurbazen die niet willen verhuren aan vluchtelingengezinnen of buurtbewoners die geen vluchteling als buurman willen hebben. Ook mogen we niet vergeten dat veel vluchtelingen worden uitgebuit, tegen een zeer laag salaris zeer zwaar werk moeten doen.’ Vluchtelingen zijn daarbij steeds vaker slachtoffer van haatmisdrijven. ‘Enkele weken geleden zijn winkels en huizen van Syriërs in Ankara aangevallen en geplunderd. Hierbij raakte zelfs een kind gewond. De politie greep niet in, zogenaamd vanwege corona. Bovendien is er pas een jonge man uit Togo vermoord, omdat hij een onlangs gekochte mobiele telefoon wilde teruggeven.’

Sacilik: ‘Door het racistische discours van de CHP en de media zijn Afghanen nu het belangrijkste doelwit geworden van de Turkse vreemdelingenhaat. Het zal mij niet verbazen als er binnenkort een racistisch haatmisdrijf tegen hen zal plaatsvinden.’

Uitbuiting en verwaarlozing

Vluchtelingen worden in Turkije aan hun lot overgelaten, is een bittere conclusie die het Afghanistan Analysts Network eind vorig jaar trok in een rapport. De Afghaanse journalist Mojtaba Naderi kan erover meepraten. Hij is via Iran illegaal Turkije binnengesmokkeld en zit nu ondergedoken in Istanbul. Hij durft zijn onderduikadres niet te verlaten uit angst voor de Turkse autoriteiten. Zijn journalistieke werk kan hij niet doen, omdat hij illegaal in het land verblijft. ‘Zodra de politie mij in de gaten heeft, zullen ze naar mijn paspoort en mijn verblijfplaats vragen. Ik neem veel risico als ik naar buiten ga.’

Zijn situatie is niet uniek, vertelt hij. ‘Alle migranten in Turkije bevinden zich in een staat van verwarring. De Turkse regering helpt hen niet. Migranten worden zelfs gedeporteerd als ze worden gespot en geen geldig paspoort en geen geldige papieren bij zich hebben. De Turkse regels zijn erg verwarrend. Afghaanse vluchtelingen bevinden zich bovendien in een zeer slechte financiële situatie. Ze hebben al hun geld uitgegeven toen ze Afghanistan verlieten en via Iran naar Turkije zijn gereisd.’

Afghaanse vluchtelingen reizen vaak via Pakistan naar Iran, en proberen via Iran Turkije binnen te komen. ‘Deze routes zijn erg zwaar en moeilijk. Op sommige routes moeten ze de berg in en een paar nachten in de berg blijven. Zelfs als ze de Turkse stad Van bereiken, zijn ze nog niet veilig.’

Naderi noemt twee verhalen van Aghaanse mede-vluchtelingen die de schrijnende situatie van Afghaanse vluchtelingen en hun kwetsbaarheid voor geweld en uitbuiting illustreren.

‘We hebben achttien uur door de vlaktes en bergen gelopen’, vertelde een Afghaanse vluchteling aan Naderi. ‘Toen we bij de grens met Turkije aankwamen waren we met ongeveer 260 mensen, maar slechts veertig van ons slaagden erin om Turkije binnen te komen. Alle anderen werden vastgehouden door Turkse grenswachten en teruggestuurd naar Iran. Iraanse grenswachten zijn meestal terughoudend om asielzoekers weer op te nemen, en de Turkse grenswachters accepteren ze niet. Grote groepen asielzoekers die Turkije heeft teruggestuurd zitten dagenlang vast in een groot gebied tussen de twee landen. Sommigen worden zelfs ontvoerd door dieven en bendes, die grote sommen geld eisen van hun families voor hun vrijlating.’

Een andere Afghaanse vluchteling vertelde dat hij illegaal werkt op een Turkse boerderij, waar hij slachtoffer is van uitbuiting. ‘Ik, Rahim Beyk, houd koeien op een boerderij. Na maanden op deze boerderij te hebben gewerkt heb ik mijn salaris nog niet van de boerderijeigenaar kunnen ontvangen. Omdat ik vrees dat de politie mij arresteert en terugstuurt naar Afghanistan kan ik de politie niet om hulp vragen om mijn salaris te krijgen.’

Uitbuiting van migranten is een wijdverbreid probleem, beaamt journalist Ergun Babahan. ‘Veel migranten, Syriërs, Somaliërs en Afghanen werken in de illegale sector. Ze verdienen veel minder dan Turken. Zo’n duizend Turkse lira, omgerekend zo’n honderd euro, in plaats van de drieduizend lira die Turken voor hetzelfde werk legaal verdienen. Om te overleven, zijn veel Syrische vrouwen en meisjes in de prostitutie beland.’

‘De Turkse regering behandelt ons immigranten op een afschuwelijke manier’

Turkse NGO’s als Kizilay, Hayata Destek, de Association for Solidarity with Asylum Seekers and Migrants (ASAM), de Human Resource Development Foundation (IKGV) en IGAM-DER zetten zich in voor vluchtelingen, dankzij financiering door internationale organisaties. De NGO’s dragen bij aan de sociale integratie van migranten in de Turkse samenleving. ‘Dankzij projecten die door donateurs gefinancierd zijn kunnen meer dan 20.000 vluchtelingen aan de slag’, legt HDP-vluchtelingenexpert Veli Sacilik uit. Maar er zijn wel problemen met deze aanpak. De NGO’s leiden migranten op tot een beperkt aantal beroepen, zoals kleermaker en kapper. Daarnaast beginnen deze NGO’s zich volgens Sacilik steeds meer te gedragen als bedrijven.

‘Het is een bedrijfstak geworden. Het draait niet meer om mensenrechten, een recht dat ieder mens heeft, maar om liefdadigheid, een gunst die verleend wordt. NGO’s opereren nu als tussenpersoon tussen de vluchtelingen en de staat, waardoor dit liefdadigheidsaspect wordt versterkt.’

In Turkije hebben veel Afghaanse vluchtelingen een tijdelijke status als ‘internationale vluchteling’. Dit is een overgangsstatus en garandeert geen overgang naar stabiele en wettelijk bepaalde posities, zoals die van vluchteling of burger. Salicik: ‘Deze vluchtelingen bevinden zich dus in de ‘wachtkamer’ van de wet. Niettemin biedt deze tijdelijke status hen de bij wet bepaalde basisrechten en vrijheden, zoals vrije toegang tot gezondheidszorg en onderwijs, het verkrijgen van een werkvergunning, enzovoort. Ze kunnen hier een beroep op doen binnen de grenzen van de stad waar ze geregistreerd staan.’

Maar vluchtelingen hebben geen recht op onderdak, benadrukt Salicik. ‘Turkije heeft nu zo’n tien jaar met Syrische vluchtelingen te maken en de afgelopen vijf jaar is het aantal Afghaanse vluchtelingen enorm toegenomen, maar nog steeds is de juridische bescherming van vluchtelingen niet goed geregeld.’ In de ogen van de Turkse autoriteiten zijn vluchtelingen geen mensen met rechten, maar illegale en economische migranten, vertelt hij.

‘Turkije redeneert vanuit het zogenoemde veiligheidsperspectief. De muur die wordt opgetrokken aan de grens tussen Iran en Turkije is een recent voorbeeld van dit perspectief. We willen als HDP dat Turkije weer vanuit de mensenrechten redeneert en de juridische status van vluchtelingen verbetert, in overeenstemming met de internationale mensenrechten- en asielwetgeving.’

Omdat Turkije bepaald niet gastvrij is voor Afghaanse vluchtelingen hopen veel Afghanen naar Europa of Amerika te kunnen vluchten, zegt vluchteling en journalist Mojtaba Naderi. ‘De Turkse regering behandelt ons immigranten op een afschuwelijke manier. We worden niet aangemoedigd om hier te blijven.’