Een bedelverbod en gedwongen zorg voor daklozen en drugsverslaafden, zo wil Rotterdam de overlast op straat aanpakken. Maar hoe krijg je mensen naar de dokter als je ze tegelijk wegjaagt met boetes, vraagt Pauluskerk-dominee Martijn van Leerdam zich af.

Het is de week dat wethouder Ronald Buijt van Leefbaar Rotterdam zijn plannen voor de havenstad uit de doeken doet. Hij wil overlast in de stad aanpakken. Straatteams zullen bedelaars beboeten en verslaafden naar de dokter sturen, want veel van hen zijn zorgmijdend, zegt hij in een gelikt socialmediafilmpje.

‘Het enige positieve punt: er komt een nieuwe opvang voor verslaafde zorgmijders, waar zij met drang en dwang moeten worden opgenomen’, reageert Van Leerdam op sociale media. Het positieve zit hem in het eerste; de bestaande zorg voor dak- en thuislozen kraakt in zijn voegen en kan elke nieuwe opvang gebruiken.

Diezelfde week viert de Pauluskerk een eigen feestje. Want het heeft de afgelopen maanden hard gewerkt om de medische zorg, die het sinds jaar en dag aan daklozen biedt, te moderniseren. Want als je zorg verleent, moet het wel goed zijn, vindt huisarts Femke Buur. ‘We zitten hier als professionele huisartsen en dan willen we ons wel houden aan de protocollen.’

‘Het eerste dat mensen verwaarlozen als ze op straat belanden, is hun gebit’

Medische zorg aan dak- en thuislozen is hard nodig. Veel van hen kunnen niet terecht in de reguliere zorg. Zonder adres is het in Nederland niet mogelijk een zorgverzekering af te sluiten, en zonder zorgverzekering kun je alleen voor spoedgevallen terecht in het ziekenhuis. Chronische ziekten, ontstoken wonden of een slecht gebit horen hier niet bij. Juist met dit soort klachten kunnen ze terecht bij de artsen in de Pauluskerk.

De gemengde huis- en tandartsenpraktijk is mooi geworden: een sensorische kraan die je nooit hoeft aan te raken, een machine die het apparatuur steriel wast en heel veel ruimte in de behandelkamers. ‘Kijk, deze machine lijkt net een vaatwasser, maar dat is het niet hoor!’ zegt tandarts Ton Molenaar, terwijl hij trots de nieuwe apparatuur laat zien.

Het zijn net kinderen in een snoepwinkel als ze vrijdag hun eerste dienst draaien in hun nieuwe werkomgeving. Maar als het over de zorg gaat, wordt het gesprek al snel serieus. ‘Het eerste dat mensen verwaarlozen als ze op straat belanden, is hun gebit’, vertelt Molenaar. ‘Vaak hebben ze echt veel pijn. Je moet je voorstellen dat het leven op straat geen pretje is. Als je dan ook nog eens pijn hebt, heb je toch nergens meer zin in?’

Gebeten door een papegaai

De tandartsenpraktijk is elke vrijdag geopend en werkt op afspraak. De huisartsen hebben van maandag tot en met donderdag een inloopspreekuur, maar ook deze vrijdag krijgt Buur regelmatig een klop op de deur. ‘Kom maar even binnen’, zegt ze tegen een man die zijn wond wil laten verzorgen. Hij is gebeten door een papegaai in een dierenwinkel, vertelt hij zelf. ‘Het gaat al stukken beter’, zegt Buur terwijl ze de wond schoonmaakt.

‘Wonden komen veel voor, maar we zien ook veel patiënten met chronische ziekten, zoals diabetes, hypertensie of luchtwegklachten. Wat deze patiënten anders maakt, is dat je ze niet naar ‘huis’ stuurt met zelfzorgadviezen. Je zegt niet: neem maar een paracetamol tegen de pijn. Want dat kunnen ze waarschijnlijk niet betalen, of ze zullen het niet doen. Die zelfzorg die we patiënten vaak adviseren in acht te nemen, is voor deze groep vaak al een drempel op zich.’

Daarom vereist zorg bieden aan deze doelgroep een zekere sociale souplesse, vertelt Buur. Je moet creatief zijn in het vinden van oplossingen en soms de rek opzoeken in het bestaande systeem. ‘Dat betekent dat we patiënten toch gewoon die paracetamol geven, ook al is dat niet wat een huisarts hoort te doen.’

‘De patiënten die ik hier ontvang zijn vaak angstig of gereserveerd’, zegt Molenaar. ‘Daar moet je mee om kunnen gaan. Ik kan bovendien niet alles oplossen, daar heb ik gewoon niet genoeg tijd voor. Ik ben de enige tandarts hier en kan maar zes patiënten per vrijdag zien. Als een kies pijn doet, dan gaat hij er gewoon uit.’

‘We zouden veel meer tandartsen kunnen gebruiken aan de Pauluskerk’

‘Helaas is de mondzorg een moneymaking business’, gaat hij verder. ‘Tandartsen doen het niet graag gratis. We zouden veel meer tandartsen kunnen gebruiken aan de Pauluskerk, want de vraag is groot. Maar we hebben tot nu toe geen vrijwilligers kunnen vinden.’

De huisartsenpost staat er niet helemaal alleen voor. Er zijn gemeentelijke initiatieven zoals Straatzorg Rotterdam, waar meerdere huisartsen en ook ziekenhuizen op aangesloten zijn. Vorig jaar werd een nieuwe huisartsenpraktijk op de Mathenesseweg geopend, vertelt Buur. ‘Dit heeft geholpen om de druk wat te verlichten, dat is heel fijn.’

Gedwongen zorg

De Pauluskerk is daarom voorzichtig positief over de nieuwe opvang die met gedwongen zorg gepaard zou moeten gaan. Op korte termijn komen er 15 tot 20 opvangplekken bij in Rotterdam. ‘Wij hopen en verwachten dat de nieuwe voorziening een aanvulling is op het bestaande hulpaanbod voor mensen met een ernstige verslaving’, zegt dominee Van Leerdam.

‘Of het echt zoden aan de dijk zet, dat zal moeten blijken. Het gaat om een kleinschalige opvang voor een beperkt aantal mensen. Het heeft qua preventie geen enkele zin; er komen steeds nieuwe mensen op straat terecht. Maar als men er goed behandeld wordt en er beter uitkomt, is het voor een select aantal personen een behulpzame maatregel.’

Volgens de wethouder is de nieuwe aanpak vooral gericht op zorgmijdende, ernstig verslaafde dakloze Rotterdammers. Dit zijn mensen die zichzelf ten gronde richten. Soms heb je een beetje repressie nodig om iemand in de zorg te krijgen, is zijn conclusie.

‘Dat sommige dakloze mensen zorg mijden, klopt’, zegt Van Leerdam. ‘Dakloze mensen zijn hierin niet uniek. Sommige mensen die wel een dak boven het hoofd hebben, mijden ook de zorg. Een belangrijke reden daarvoor is dat veel mensen slechte ervaringen hebben met de hulpverlening en de gemeentelijke voorzieningen. Niet zelden zijn dakloze mensen door de gemeente zelf afgewezen toen ze om hulp vroegen.’

‘Gedwongen zorg is lastig, maar soms kan het wel nodig zijn’, gaat hij verder. ‘We zien regelmatig stadsbewoners die een gevaar zijn voor zichzelf of voor hun omgeving. Soms lukt het onze partners in de hulpverlening om via een rechterlijke machtiging een gedwongen opname te regelen. Daar werken we vanuit de Pauluskerk in de regel aan mee. Maar dat gaat steevast met de grootste moeite gepaard.’

Gemeenschapsgevoel

Dat zorg verlenen ook een kwestie is van vertrouwen, weten ze in de Pauluskerk. Het bezoek aan de huisarts is vaak het gevolg van een vriendelijk advies van een van de hulpverleners, die al een goede relatie heeft opgebouwd met de persoon. Veel dakloze mensen komen dagelijks in de kerk. ‘Er is een gemeenschapsgevoel, mensen hebben het gevoel dat ze ergens bij horen. Ze krijgen een warme maaltijd, gaan langs de kapper en dan ook nog even langs de huisarts’, vertelt Buur.

‘Ze krijgen een warme maaltijd’

De dominee heeft dan ook gemengde gevoelens bij het te vormen beleid in Rotterdam. Meer zorg en aandacht voor deze doelgroep is goed, maar het heeft ook een keerzijde. ‘Het echte probleem met dit beleid is dat boetes en gebiedsverboden uitdelen aan dakloze buitenslapers en drugsverslaafden niet helpt. Het zorgt er juist voor dat ze uit beeld raken en dat het wantrouwen jegens de hulpverlening wordt vergroot.’

De gemeente zou wat hem betreft moeten investeren in de permanente opening van de winterkoudeopvang. Deze gaat nu alleen open als de temperatuur onder nul zakt, terwijl het met 1 of 2 graden net zo koud is. ‘Als deze opvang de hele winter geopend zou zijn, dan krijg je álle dakloze buitenslapers in beeld en help je niet alleen de meest problematische gevallen, maar ook dakloze mensen die pas net op straat terechtgekomen zijn’, zegt hij. ‘Als je de bestaande mogelijkheden beter benut, is er niet eens zo hard een nieuwe opvang nodig.’

Lees verder

‘Dakloosheid is een politieke keuze, ook in Rotterdam’