Hoe verhoudt kritiek op religie zich met het absolute karakter van de vrijheid van meningsuiting? Deze kwestie houdt onze nieuwe columnist Yavuz Baydar al sinds juli 1993 in zijn greep.
Dertig jaar geleden bezocht een groep intellectuelen en kunstenaars, een mengeling van alevieten en atheïsten, de Anatolische stad Sivas, een bastion van hardnekkige soennitische conservatieven, in een manifestatie om het hoofd te bieden aan wat zij zagen als groeiende onverdraagzaamheid.
Onder hen was de beroemde satiricus en vrijdenker Aziz Nesin. Hij was een zeer moedige en openhartige auteur en stond in de voorste gelederen. Aan de vooravond van het bezoek had hij gezegd: ‘Waarom zou ik in een duizend jaar oude Koran geloven? Daarom ben ik geen moslim.’ Deze woorden en de aanwezigheid van de gasten zelf waren de reden dat een grote menigte, opgezweept door enkele fanatiekelingen, zich verzamelde voor het hotel waar het alevitische festival plaatsvond en het gebouw in brand stak. 33 bezoekers kwamen om. Nesin zelf ontsnapte ternauwernood aan de dood.
In die tijd was Turkije meer mogelijk dan nu, wat betreft van vrijheid van meningsuiting. Turkije was het enige moslimland waar je Salman Rushdies boek De Duivelsverzen in de originele druk in het Engels kon kopen, wat nu niet meer kan. Maar de littekens waren diep: het bloedbad van Sivas is een open wond in de psyche van de natie – wat misschien de huidige polarisatie en voortdurende Kulturkampf verklaart. Sivas liet ook zien hoe fragiel de vrijheid van meningsuiting is, wanneer deze vrijheid wordt gebruikt tegen religie, ongeacht waar je je in de wereld bevindt.
‘Ik behoor tot degenen die vechten voor het behoud van deze vrijheid’
Jaren later, in de nasleep van de crisis over de Mohammed-cartoons, besprak ik dit op verschillende platforms met Deense collega’s. Uit hun redeneringen bleek dat sommigen, maar niet allen, Verlichtingsfundamentalisten waren, omdat ze weigerden de nuances in de context te zien. Jaren later zitten we nog steeds vast in hetzelfde hokje, terwijl de uitdagingen voor ons, de verdedigers van de vrijheid van meningsuiting, alleen maar groter worden.
Ik behoor tot degenen die vechten voor het behoud van deze vrijheid; ze mag nooit worden beperkt. Maar na de ontwikkelingen en debatten in Zweden en Denemarken ben ik bang dat een ‘verbod als oplossing’ eenrichtingsverkeer zal zijn, dat alleen de onderdrukkers zal sussen en de kloof tussen autocratieën en democratieën zal vergroten. Toch vind ik dat alle aspecten – hoe schokkend ze ook zijn – onder ogen moeten worden gezien. En er zijn een paar punten die aan de orde moeten worden gesteld om het debat constructief te houden en de geesten flexibeler te maken zonder het perspectief te verliezen.
Laten we de zaken wat vereenvoudigen.
Ten eerste bevindt elke religie zich in het domein van het irrationele. Dit domein is gesloten voor wetenschappelijk of logisch redeneren. Je gelooft het – of niet. Je hebt geen tastbaar bewijs nodig voor je geloof. Daarom is dit een uniek grijs gebied in de hele ruimte van vrijheid van meningsuiting, en vanwege zijn aard zal dat zo blijven.
De wereldwijde ervaring tot nu toe heeft ons geleerd dat de islam, vergeleken met de andere religies, ‘gevoeliger’ of ‘intoleranter’ is. De islamitische dogma’s zorgen ervoor dat de islam zich fel verdedigt tegen zowel interne als externe dissidenten. Maar we hebben ook geleerd dat er een verschil is tussen het zo hard mogelijk bekritiseren van bepaalde opvattingen in een geschreven of gesproken tekst, en het publiekelijk aanvallen van de symbolen. Er is dus altijd een forum geweest in de niet-islamitische wereld om door te gaan met het verkondigen van kritische standpunten, zonder dat dit gewelddadige reacties tot gevolg heeft. Verboden kunnen schade toebrengen aan die ‘beschaafde’ ruimte.
Ten tweede is er een fundamenteel verschil tussen de gedragspatronen van individuen die in volwaardige democratieën leven en individuen in onderdrukkende democratieën. Zoals Benjamin Constant, Friedrich Hayek en William Hazlitt – allemaal liberale denkers – opmerkten, ontnemen paternalistische regels het individu van zijn natuurlijke verantwoordelijkheid. Dus, hoe meer vrijheid in een samenleving, hoe meer verantwoordelijkheid mensen hebben.
Dit is heel belangrijk. We dagen in landen als Turkije de intolerantie uit door de grenzen ervan te verleggen, vaak door de beperkingen van vrijheden – zoals die van meningsuiting, vergadering, en om te demonstreren – te doorbreken.
Maar, zoals ik mijn Deense collega’s vervolgens uitdaagde, gewoon om hun standpunt te weerleggen: in het geval van democratieën, waar vrijheden gewaarborgd worden door de grondwet, wat is dan het nut als je de Achilleshiel van een tot nu toe niet-hervormde religie op grove wijze aanvalt? Wat probeer je te bewijzen? Wordt je eigen vrijheid, in eigen land, onmiddellijk aangevallen? Dreigt er een duidelijk gevaar? Of doe je het alleen omdat het kan?
‘Elke religie zich in het domein van het irrationele’
Deze vragen zijn van toepassing op het Denemarken en Zweden van vandaag, die voor een enorm dilemma staan. Maar het is een leer- en overtuigingsproces.
Dus in termen van ‘beschaafde verantwoordelijkheid’ is het ontheiligen van een heilig geschrift of een religieus symbool door boekverbrandingen enzovoort wezenlijk iets anders. Je hebt immers ook de keuze om een religie kritisch te deconstrueren in woord en geschrift.
Of je kunt gewoon voor een ambassade of moskee gaan staan met een heilig geschrift zoals een Koran in je hand, en in het openbaar verklaren dat ‘dit land mij de volledige vrijheid geeft om hiermee te doen wat ik wil, maar in weerwil van wat intolerante regimes voorstaan, volsta ik ermee de wereld te herinneren aan de vrijheid en verantwoordelijkheid die ik hier heb gekregen. Ik kan het ontheiligen, het is hier geen misdaad, ik kan het, maar ik doe het niet’.
Anders geformuleerd, met het gebrek aan verantwoordelijkheid en de afwezigheid van een onmiddellijke bedreiging van je vrijheid, verandert je actie in een immorele sport, in een niet-uitgelokte daad. Moet dat het doel zijn?
Als dat het doel is, waarom zou je dan bijvoorbeeld geen koran nemen en die verbranden voor bijvoorbeeld de Aya Sophia in Istanbul, die in 2020 brutaal werd omgebouwd tot moskee? Durf, als je kunt.
Als je de kwestie vanuit deze invalshoek bekijkt, kunnen de acties in Denemarken en Zweden gemakkelijk lijken op misbruik van de wetten in die landen. Een al te gemakkelijke vingeroefening.
Ten slotte moeten we het nog hebben over de gevolgen. Met elke gewelddadige aanval op heilige symbolen gebeuren er twee dingen. Internationaal dienen deze daden alleen om dictators en despotische regimes aan de leiband van de massa’s te houden, en een wig te drijven in de toch al broze kloven tussen de beschavingen.
Binnenlands geven zulke aanvallen het voorwendselen aan restrictiebeluste regeringen om zich te gaan bemoeien met fundamentele vrijheden – een kostbaar product van tientallen jaren pijnlijke strijd. Het is dus de taak van elke beschaafde samenleving om zich te richten op het verantwoordelijkheidsgevoel van haar burgers en dit te ontwikkelen – door fora, door moediger debatten, door aan te dringen op maatschappelijke dialogen om de onverantwoordelijke individuen van zich te vervreemden en te beschamen.
De wil om te discussiëren en ervoor te vechten is de manier om alle vrijheden te beschermen. Het is de plicht van regeringen om die weg te kiezen, in plaats van te buigen voor de druk van tirannieën. We weten dat onderdrukkende staten nooit tevreden zijn met hun eisen. Verbieden maakt deel uit van hun DNA, wat haaks staat op waar wij voor staan, die in democratieën leven.
De tv-serie De Afhaalchinees gaat over de gevolgen van adoptie van kinderen uit het buitenland. Maakster Kelly-Qian van Binsbergen was achttien maanden toen ze vanuit China werd geadopteerd. Het realiseren van De Afhaalchinees was voor haar een emotionele achtbaan.
In haar jeugd voelde Kelly-Qian van Binsbergen zich vaak een buitenstaander. ‘Ik had een hekel aan mijn ogen. Veel liever was ik een blonde chick met blauwe ogen geweest. In Zeeland, waar ik ben opgegroeid, viel ik erg op en had ik last van discriminatie. Dat werd minder toen ik naar de Randstad verhuisde. Qua discriminatie was het één keer in de twee weken raak, maar tijdens de coronaperiode werd het erger. Zeker twee keer per week. Mocht ik daar wel iets van zeggen? Ik was immers geen echte Chinese. Ik had een Chinees uiterlijk, geen Chinees innerlijk. Mag ik een groep vertegenwoordigen waar ik niet bij hoor?’
Als er één ding is wat Van Binsbergen zeker weet, is dat ze een gewenst kind was. ‘Mijn adoptieouders noemden mij het meest gewilde kind van West Zeeuws-Vlaanderen. Wat adoptieouders niet beseffen, is dat je als geadopteerde een loyaliteitsconflict hebt. Er wordt tegen je gezegd: ‘We hebben zó lang op je gewacht, we houden van je.’ Dan ga je niet naar, in mijn geval, China kijken. Maar waar komen dat verdriet en die eenzaamheid dan vandaan? Ik heb het hier toch goed?’
Haar adoptiemoeder leeft niet meer, maar haar vader leeft nog wel en heeft het grootste deel van De Afhaalchinees gezien. Het heeft een dialoog tussen hen geopend.
Hoe adoptie werkt
Verhalen over migranten in Nederland, bijvoorbeeld over de tweede generatie, is niet iets waar uit het buitenland geadopteerde kinderen een band mee hebben. Zo zit het niet als je geadopteerd bent. ‘Je bent in de maatschappij maar ook thuis een buitenstaander. Vaak ben je in je gezin immers de enige buitenlander.’
De documentaire gaat over de gevoelens van ouders en het kind, en over de complexe procedure. ‘Een adoptieprocedure zou het meest strikte examen moeten zijn dat je in je leven aflegt, maar de praktijk is anders. Mijn adoptiemoeder had alcoholproblemen en een persoonlijkheidsstoornis. Bovendien woonden mijn adoptieouders boven een seksshop. Dit lijkt onbelangrijk, maar sommige geadopteerde kinderen zijn in het weeshuis seksueel misbruikt of hebben een moeder die in de prostitutie werkte. Voor een kind dat uit deze omstandigheden komt, werkt de nabijheid van een seksshops traumatiserend. Bij de screening weten de betrokkenen niet wat de achtergronden van het kind zijn. Dat zou in het rapport moeten staan. In geen enkel land is de adoptieprocedure waterdicht, maar er waren vooral misstanden in landen als Brazilië, Sri Lanka, Columbia en Indonesië. We hebben ons beperkt tot de procedure in Nederland. De huisarts van potentiële adoptieouders wordt niet geraadpleegd, want die zou niet altijd objectief zijn. Je kunt je wel laten keuren door een arts naar keuze. In ieder geval is het prozacgebruik van mijn moeder niet opgemerkt, net als haar alcoholproblemen.’
‘Een adoptieprocedure zou het meest strikte examen moeten zijn dat je in je leven aflegt’
Adoptieouders en hun kinderen werden in de jaren tachtig niet begeleid. ‘Als het kind in Nederland was, dan kon je het verder zelf uitzoeken. Er was geen nazorg voor de adoptieouders én de geadopteerden. Dat vind ik schrijnend. Inmiddels is dat wat verbeterd. Maar of die verbeteringen afdoende zijn, weten we eigenlijk pas over dertig jaar. Dan zijn de adoptiekinderen van nu echt volwassen. Je komt op een leeftijd waarop je zelf vader of moeder wordt en begint je te verplaatsen in je adoptie- en biologische ouders. Wat betekent het voor mijn moeder om mij te hebben afgestaan?’
Een adoptie gaat in Nederland langs een rechter, maar dat is vaak een formaliteit. Een rechter zegt vrijwel nooit nee. Al met al is het geen wonder dat er vijf rechtszaken van uit het buitenland geadopteerde volwassenen tegen de Nederlandse staat lopen vanwege gemaakte fouten tijdens hun adoptie. Het betreft vier individueel geadopteerden en een groep van acht geadopteerden.
Dankbaar
Adoptiekinderen uit het buitenland worden geacht dankbaar te zijn voor het feit dat ze naar Nederland zijn gehaald. Je krijgt te eten en veel kansen. Gelukkig zijn op commando, daar komt het op neer. ‘Adoptie is als een medaille: glanzend van buiten en van binnen verlies van cultuur en identiteit. Natuurlijk ben ik blij met wat ik heb dankzij de adoptie, maar ik ben niet zo blij met wat er werd achtergehouden bij de screening. Bovendien kunnen dankbaarheid en verlies best naast elkaar bestaan. Daar wordt aan voorbij gegaan. Alles wordt bekeken vanuit dankbaarheid en de rest wordt van tafel geveegd. Geadopteerde kinderen hebben vaker last van identiteitsproblemen, racisme en zelfmoordgedachten.’
‘Adoptiekinderen uit het buitenland worden geacht dankbaar te zijn’
Van Binsbergen benadrukt dat ze niet tegen adoptie is, maar ze is zeker kritisch over het huidige adoptiesysteem. ‘Niets is zo sterk als een kinderwens, maar er is een systeem nodig dat filtert. ‘Ik heb persoonlijk nog nooit een adoptiedossier gezien dat honderd procent klopt. Maar ik denk dat er zeker wel dossiers zijn die kloppen.” Adoptiedeskundige Ina Hut schat dat zeventig procent van de adoptiedossiers informatie mist of is vervalst in het land van herkomst. In Nederland wordt het goedgekeurd.’
Depressie
Er wordt weleens beweerd dat je als journalist niet aan de slag moet gaan met een onderwerp dat heel dicht bij je staat. Van Binsbergen overtrad dit advies. ‘Ik vond dat ik als mediamaker de taak en de mogelijkheid had om dit onderwerp onder de aandacht te brengen. Het was een zwaar proces, maar ik weet nu dat ik niet alleen sta met mijn problemen. Ik dacht altijd dat ik depressief was ingesteld. Tijdens het maken van De Afhaalchinees heb ik gemerkt dat depressiviteit bij adoptieproblematiek hoort. Adoptie is een proces wat nooit stopt. Soms lijkt het alsof geadopteerden voordat ze in Nederland kwamen niet bestonden. Ik was anderhalf toen ik in Nederland arriveerde, maar veel andere kinderen zijn twee à drie jaar, tot zelfs zeven jaar in de jaren zeventig. Voor een adoptie in een vreemd land is dat erg oud. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer.’
Van Binsbergen dacht altijd dat haar ouders haar hadden afgestaan in verband met de éénkind-politiek in China. Ze wilden zeker liever een jongetje. ‘Ik heb ontdekt dat het mogelijk helemaal niet zo was, maar ik weet niet of dat klopt. Dat kun je niet weten tot je je biologische ouders ontmoet en ze je ook de waarheid willen vertellen.’
Brazil Baby Affair
De Brazil Baby Affair is een illegaal adoptieschandaal uit de jaren tachtig waarvan ook slachtoffers in Nederland wonen. Er wordt aandacht aan besteed in De Afhaalchinees. Alle betrokken partijen bleken destijds op de hoogte dat het omillegale adopties ging. Adoptieslachtoffer Patrick Noordoven kon er tijdens zijn zoektocht niet onderuit om zowel zijn juridische ouders als de Nederlandse staat voor de rechter te brengen. ‘Ik word al dertien jaar tegengewerkt door de staat. Het is zó frustrerend dat andere mensen veel meer over mij weten dan ikzelf. Toenmalig minister van Rechtsbescherming Sander Dekker gaf toe dat er in het verleden misstanden waren geweest. Hij wilde ‘geadopteerden verdergaand ondersteunen bij het vinden van hun biologische ouders en ervoor zorgen dat in de toekomst kinderen tegen adoptiemisstanden worden beschermd’. Maar hoe kan Dekker dit rijmen met het feit dat de dossiers rond de Brazil Baby Affair zijn vernietigd?’
In 2019 werd Noordoven uitgenodigd bij minister Dekker, die excuses aanbood. Alle Nederlandse betrokkenheid in Brazilië, van bijvoorbeeld diplomaten bij de Brazil Baby Affair, worden echter ontkend. De staat neemt geen verantwoordelijkheid om zich in te spannen. Dat heeft Noordoven zelf moeten doen. Hij heeft gesprekken gevoerd met talloze betrokkenen. ‘De Verenigde Naties hebben zich ongeveer een jaar geleden in een algemene verklaring uitgesproken over illegale buitenlandse adopties en rechtsverplichtingen om de slachtoffers te steunen. Daar merken we tot nu toe niets van.’
Het zit Noordoven enorm dwars dat buitenlandse adoptie blijft plaatsvinden. Zijn strijd, en die van veel andere slachtoffers, is er nog steeds. Net als het verborgen leed. Het is niet voor niets dat er kijkers die hier behoefte aan hebben na de uitzending contact kunnen opnemen met Korrelatie en later met de Progessio kliniek, gespecialiseerd in adoptie sensitieve therapie.
De Afhaalchinees is te zien op 5, 12 en 19 september om 21.10 uur op NPO 3 bij Omroep Zwart.
De populaire influencer Vonneke Bonneke, wiens echte naam Vonneke Ritfeld is, heeft zich tot de islam bekeerd, zo meldt jongerenzender FunX. In een video die ze afgelopen vrijdag op haar Instagram Stories plaatste, zien we haar de Shahada uitspreken, de islamitische geloofsbelijdenis, terwijl ze een hijab draagt.
‘Vandaag heb ik iets gedaan wat ik al langere tijd wilde doen’, schreef de 24-jarige influencer op Instagram. ‘Ik heb al langere tijd alles wat slecht voor me is achter me gelaten.’
Vonneke Bonneke nam deze zomer, na de geboorte van haar zoontje Aeden, de beslissing om zich tot de islam te bekeren. Afgelopen vrijdag was het zover, en sprak ze de islamitische geloofsbelijdenis uit: أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَٰهَ إِلَّا الله ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ الله (Ashadou an Lailaha Illallah wa ashadou ana Muhammadan Rasoulal lah; Ik getuig dat er geen God is behalve Allah en ik getuig dat Mohammed Zijn dienaar en boodschapper is).
Vonneke Bonneke heeft 330.000 volgers op Instagram. Ook is ze bekend van de Nederlandse speelfilm De Tatta’s, waarin ze Beauty speelt. Eind dit jaar zal ze deze rol opnieuw spelen in het vervolg: De Tatta’s 2.
De Tweede Kamerverkiezingen worden op de voet gevolgd in Turkije. Dat is niet alleen uit gezonde interesse voor wat er bij Navo-bondgenoot en handelspartner Nederland gebeurt. Het Turkse eigenbelang staat voorop met nationalistische frames over de Koerdische achtergrond van Dilan Yesilgöz (VVD) en interesse voor de Syrisch-orthodoxe vrouw van Pieter Omtzigt (NSC). ‘Wie wordt de nieuwe premier van Nederland? Aan de ene kant Dilan uit Tunceli en aan de andere kant Pieter, de schoonzoon van Mardin’, pakt Ensonhaber uit, een ultranationalistisch nieuwsmedium.
‘De schoonzoon van Mardin, Pieter Omtzigt, lijkt favoriet’, schrijft Ensonhaber. Daarna meldt de krant dat zijn vrouw een Syrisch-orthodoxe vluchteling uit Mardin is, zonder verder enige context te geven. Over zijn ‘rivaal’, Yesïlgöz ‘uit Tunceli’ heeft Ensonhaber meer te zeggen in fellere bewoordingen.
‘Ze is een dochter van een familie uit Tunceli, ze heeft uitspraken gedaan waarin ze het vrij vindt om Turken en president Erdogan te kunnen beledigen’, schrijft Ensonhaber.
‘Ook behoort Yesilgöz tot de vijf parlementariërs (met een Turkse achtergrond) die de zogenaamde Armeense genocide in 2018 erkenden in de Tweede Kamer’, aldus Ensonhaber. Staatsgezinde media voegen altijd het woord ‘zogenaamde’ toe, in lijn met de officiële ontkenning. ‘Zij pleit ook voor die een wettelijk verbod op de hoofddoek bij de Nederlandse politie’, aldus Ensonhaber over Yesilgöz.
Eerder maakte de regeringsgezinde krant Sabah een video waarin zij VVD-leider Dilan Yesilgöz beschuldigt van ‘Turkenhaat’. Ook verbindt Sabah haar indirect aan PKK-terrorisme.
De populaire, maar omstreden Amerikaanse psycholoog en activist Umar Johnson bracht zaterdagavond een goed gevulde zaal in Theater Zuidplein in vervoering over ‘zwart zelfbewustzijn. Zo meldt NRC.
Johnson plaatst patriarchaal zwart nationalisme op de voorgrond. Anderhalve eeuw na het afschaffen van de slavernij zouden zwarte mensen in Europa en de Verenigde Staten nog altijd onderdrukt worden. De enige manier om daar uit te breken is ‘zelfvertrouwen, politieke organisatie en volledige economische onafhankelijkheid’. Alleen zo kan de Afrikaanse gemeenschap net zo succesvol worden als ‘de Chinezen’, ‘de Arabieren’ en ‘de Joden’. ‘We zijn in oorlog!’ roept Johnson herhaaldelijk.
Nog meer controversiële uitspraken doet hij over homo’s, vrouwen en gemengde relaties tussen zwarte en witte mensen, waar hij tegen is, meldt NRC. Zo stelt Johnson dat er in prekoloniale Afrikaanse gemeenschappen geen plek was voor homoseksualiteit, een standpunt dat meermaals feitelijk is weerlegd, schreef Vers Beton eerder op.
‘Ik kan geen relatie hebben met een vrouw zonder black natural hair’, aldus Johnson in Rotterdam. Steilgemaakt haar, kunstmatige vlechtjes en krullen: allemaal pogingen om te voldoen aan een wit schoonheidsideaal, vindt hij. En dus niet oké. ‘Iedere man zou tegen zijn vrouw moeten zeggen: als je geen natural hair neemt, ga ik bij je weg.’
Dr. Umar heeft ook een boodschap speciaal voor Nederland, meldt NRC. ‘Nu premier Rutte en de koning excuses hebben aangeboden voor het slavernijverleden’, zegt hij, ‘moeten de nazaten zich niet blindstaren op herstelbetalingen’. Hij roept zijn publiek op om ‘groot te denken’: eis eigen zwarte scholen, banken, supermarkten. 25 procent korting op ‘alle grondstoffen’, dát zou redelijk zijn. Of nooit meer belasting betalen. ‘Onze voorouders hebben al genoeg belasting betaald.’
Ook heeft Johnson het over ‘kindertransgenderisme’. Dat zou een witte agenda zijn om zwarte mensen te ontvolken, ‘zwarte genocide’, zelfs.
‘The Prince of Pan-Africanism’, zoals Johnson zichzelf noemt heeft op Instagram bijna een miljoen volgers. De bijeenkomst met Dr. Umar zou aanvankelijk plaatsvinden in het Bijlmer Parktheater in Amsterdam. Maar na protest uit de lhbti-gemeenschap wilde het theater hem geen podium geven.
Er zijn afgelopen weekend 150 mensen gewond geraakt in Tel Aviv bij rellen tussen Eritrese asielzoekers. Voor- en tegenstanders van de Eritrese regering raakten met elkaar slaags. De Israëlische politie arresteerde tientallen mensen.
De aanleiding voor de rellen was de viering van de dertigjarige onafhankelijkheid van Eritrea, dat zich in 1993 – na een lange onafhankelijkheidsstrijd – van Ethiopië. Maar Eritrea zucht nu al lange tijd onder een dictatuur, die mensen dwingt voor onbepaalde tijd in het leger te dienen, met als gevolg dat veel Eritreeërs hun vaderland ontvluchten.
Nadat de Eritrese ambassade in Tel Aviv aankondigde een evenement te organiseren, besloten tegenstanders van het Eritrese regime om dit te verstoren. Ze hadden de Israëlische autoriteiten van tevoren gewaarschuwd en hen opgeroepen het evenement te annuleren, uit vrees dat de situatie anders uit de hand zou kunnen lopen.
Volgens BBC hebben meerdere gewonden schotwonden opgelopen, omdat de politie met scherp schoot. De politie heeft ook traangas en rubberkogels gebruikt.
Eerder hebben zich gewelddadige confrontaties voorgedaan tussen voor- en tegenstanders van het Eritrese regime in de Eritrese diaspora, meldt de NOS. Begin augustus waren er hevige rellen in Stockholm, de hoofdstad van Zweden, met vijftig gewonden tot gevolg. Een maand eerder leidde een Eritrees festival in Duitsland ook tot rellen. In mei van dit jaar vond er in Nederland een steekincident plaats waarbij meerdere mensen gewond raakten.
Lang niet alle migranten in Nederland zijn moslim. Er zijn grote en groeiende christelijke gemeenschappen, waaronder steeds meer mensen zonder verblijfsstatus. Hoe helpen de kerken deze nieuwkomers om hun weg te vinden in Nederland? We gaan op bezoek bij een katholieke kerk in Amsterdam Zuidoost.
Wie op zondagochtend een Nederlandse katholieke kerk binnenstapt, ziet naar alle waarschijnlijkheid het volgende: een veel te groot gebouw, ongeveer een eeuw geleden gebouwd, met in de banken hier en daar een grijs of kaal hoofd en de klanken van een statig orgel. En vooral veel leegte, want Nederland is geseculariseerd. Van de vier miljoen Nederlandse katholieken gaat rond de 3 procent nog elke zondag naar de kerk.
Totaal anders is het aan de Millingenhof in Amsterdam Zuidoost. Al op de parkeerplaats is het druk, op zondag 27 augustus tegen één uur. Bezoekers van de eerste viering vertrekken juist, en wie de volgende dienst wil meemaken, komt net aan. Op de parkeerplaats buiten het gebouw is de voertaal Engels, mensen groeten elkaar enthousiast.
Hier zit de kerk bomvol. Er klinkt, naast een goedkoop elektrisch orgel, ook ritmisch getrommel. De aanwezigen zijn op hun best gekleed. In een ander zaaltje zitten de tientallen kinderen al hun eigen programma te volgen. In de kerkzaal vallen vooral de vrouwen op: zij dragen prachtige jurken en zijn feestelijk opgemaakt, geheel volgens de traditie in Ghana en Nigeria, waar veruit de meeste kerkgangers vandaan komen. En ze wiegen en dansen, soms met de handen omhoog.
Is dit katholiek? Zeker! In deze ruimte is de toekomst van de Rooms-Katholieke Kerk zichtbaar, want die ligt in continenten als Afrika en Azië. Veel Afrikaanse migranten komen in Nederland te wonen in de Bijlmer. Op zoek naar houvast tijdens de integratie, zoeken ze hun vertrouwde gemeenschap op. En dan komen ze hier terecht, in de All Saints Church.
Een wit gezin stapt op zondag de kerk binnen. Netjes gekleed, maar toch hopeloos underdressed. Binnen is de viering al begonnen, maar de ingangen naar de kerkzaal worden geblokkeerd door ushers, duidelijk herkenbaar aan de groene band die ze dragen. Je kunt hier niet, als je drie minuten te laat bent, stiekempjes achterin in een kerkbank glijden. Pas na een tijdje, als de aanwezigen een lied inzetten, laten ze de nieuwe binnenkomers erin. De usher wijst vriendelijk en resoluut naar een kerkbank: daar mogen jullie gaan zitten. Al bij binnenkomst gaat bijna alles anders dan in een ‘witte’ katholieke kerk.
De Malawiaanse theologe Thandi Soko, die al jaren in Nederland woont, merkte in een interview deze maand op: ‘Ik ben welkom, maar de Nederlandse kerken zijn duidelijk niet voor mij ontworpen.’ Dat voelt ze al bij binnenkomst. Hier is het andersom: de All Saints Church is duidelijk niet voor witte mensen ontworpen.
In Nederland zijn er naast de overheersend witte kerk ook zwarte gemeenschappen (zie kader). Critici vinden deze ‘segregatie’ niet goed. Als we spreken met pastoor Emmanuel Andoh uit Ghana, wordt echter duidelijk dat die ‘kerkelijke concentratie’ van Afrikaanse katholieken in dit gebouw meer positieve dan negatieve kanten heeft.
Ongedocumenteerden
Liesbeth Glas is betrokken bij de Afrikaanse gemeenschap in Zuidoost, als coördinator van Stap Verder. Deze organisatie is een samenwerking van de katholieke Sociëteit Afrikaanse Missiën (SMA), het protestantse Pastoraal Diaconaal Centrum Bijlmermeer en Dokters van de Wereld, een onafhankelijke organisatie die zich ervoor inzet dat iedereen die dat nodig heeft zorg krijgt. Stap Verder huist in hartje Bijlmer op Hoogoord 187a, in een van de grote flatgebouwen die de wijk kenmerken.
‘In de jaren tachtig kwamen er aardig wat Ghanezen naar Nederland’, vertelt Glas. ‘Toen kon je makkelijker een verblijfsvergunning krijgen. Ze kwamen terecht in de Bijlmer. Van de 80.000 mensen in de Bijlmer zijn er ongeveer 25.000 witte Nederlanders, 25.000 Surinamers, 5000 tot 6000 Antillianen, en ergens tussen de 10.000 en 15.000 Ghanese en Nigeriaanse mensen.’
‘Een of twee SMA-paters vestigden zich hier vervolgens in een flat’, vervolgt Glas. ‘Ze zijn met mensen gaan spreken. De SMA is een sociëteit voor mensen in Afrika en ook voor Afrikaanse mensen in diaspora. Dus ze werken ook hier. We zetten ons voor iedereen in, het maakt niet uit of je tot de katholieke kerk behoort of tot de islam. Slechts een klein deel van de mensen die bij ons komen, is katholiek. Een deel is ook moslim.’
Zo ontstond het Afrikahuis, dat mensen opvangt die nieuw in Nederland aankomen vanuit Afrikaanse landen. En naast dat huis ontstond vervolgens de All Saints Church. Die kerk is juist een baken voor Afrikanen die al langere tijd in Nederland wonen, of die hier zelfs geboren zijn. Glas vertelt dat door strengere asielwetgeving door de jaren heen het aantal mensen zonder verblijfspapieren is toegenomen: ‘Van alle mensen die wij helpen is ruim de helft ongedocumenteerd.’
‘Gewoon laten werken’
Stap Verder richt zich vooral op sociale hulp aan mensen. Ook katholieke paters doen daaraan mee, vertelt Glas. ‘Zij doen hier het spreekuur voor allerhande problemen waarmee mensen zonder verblijfsvergunning te maken hebben. Je hebt geen inkomen, geen geld, geen woonplek. Maar je hebt wel kinderen, terwijl je ergens in onderhuur in een kamertje woont. Een keer per week zit Dokters van de Wereld hier om mensen te helpen die recht hebben op zorg, maar geen BSN of verzekering hebben. Ze leggen uit hoe je hier zorg krijgt. In Afrika ga je naar het ziekenhuis en betaal je. Hier ga je naar de huisarts en werkt het heel anders. Dokters van de Wereld bemiddelt naar huisartsen toe.’
Glas is kritisch op hoe we in Nederland het asielsysteem hebben ingericht. ‘Er is hier op de vergrijsde arbeidsmarkt veel ruimte voor mensen die willen werken. Maar Afrikaanse mensen die binnenkomen, sturen we eerst naar Ter Apel. Daarna circuleren ze jarenlang in asielzoekerscentra, waar ze niets mogen doen. Want stel dat je gaat wortelen. Je kunt het ook anders doen en mensen die zelf hun zaakjes kunnen regelen en willen werken, niet in het asielcircuit en daarna het uitkeringscircuit laten instromen. Nee: gewoon laten komen, laten werken, zichzelf laten bewijzen.’
Playbacken
De All Saints Church, die in Holendrecht is gevestigd, is er gekomen vanuit de behoefte van Ghanese en Nigeriaanse migranten. ‘De Bijlmer is bewust gebouwd als wijk zonder kerken’, legt Glas uit. ‘Omdat er toch behoefte aan was, zijn er twee oecumenische kerken gebouwd. In een daarvan zit ook een katholieke gemeenschap, waar je vooral Nederlandse oudere mensen hebt. De All Saints kwam daarbij en die zit altijd vol op de zondag. Dat bloeit, dat leeft. De dienst is nog heel traditioneel, want de kerk zoals die in Afrika is, is nog een beetje zoals we die in Nederland uit de jaren vijftig kennen. Daar wordt nog heel actief de rozenkrans gebeden, gebiecht – tradities die in Nederlandse kerken weg zijn geraakt.’
Daardoor voelen Afrikaanse christenen zich in ‘witte’ Nederlandse kerken vaak niet thuis. De cultuur is er anders dan zij gewend zijn. Glas: ‘Er wordt in Nederlandse kerken wel gezongen, maar de meeste mensen staan te playbacken. Er wordt niet gedanst of gedrumd. Een migrant zit in een vreemd land, omgeven door alles wat vreemd is. Zij zoeken in Nederland troost in eten en kerkgang. Je eet eten uit eigen land en doet ook kerkelijke vieringen zoals in het eigen land. En je kent elkaar, je kent de families.’
‘De behoefte aan het behouden van de eigen tradities zie je ook bij Nederlandse gemeenschappen in Canada’, vervolgt Glas. ‘En in Turkse gemeenschappen in Nederland. Ze blijven een beetje stilstaan in de tijd en dat zie je hier ook. Daarom willen ze graag een Ghanese pater. Die weet hoe hij hen aan moet spreken. Hij gebruikt iets sterkere, meer dramatische taal. Er wordt niet zacht gesproken. Mensen worden aangesproken op wat ze doen en hoe ze het doen. Nederlanders zouden zeggen: wij willen geen betutteling. Maar in een Ghanese of Nigeriaanse gemeenschap ervaren mensen dat niet zo.’
Segregatie
Pater Emmanuel Andoh, die hoort bij de SMA, is sinds een jaar in Nederland. Hij komt uit Ghana en is pastoor van de All Saints Church. ‘Ik werk nog aan mijn integratie, ben de taal aan het leren, de stad aan het leren kennen.’
Andoh ziet verschillen tussen de generaties in zijn kerk. ‘Sommige mensen hebben geen volledige verblijfsstatus, maar leven hier nog wel. Of ze kwamen hier jaren geleden om economische redenen, en hebben daarom geen volledige integratie nagestreefd. Zij wilden een baan en bleven verbonden met hun land. Zij hebben ook niet serieus Nederlands geleerd. Ze spreken Engels of een Afrikaanse taal.
Als kerk willen we mensen helpen hun geloof uit te drukken, terwijl ze seculiere trends weestaan die op gespannen voet staan met ons geloof en onze cultuur. Dat speelt hier bij alle generaties, maar de benadering verschilt wel. De jonge generatie worstelt met dilemma’s, terwijl de oude generatie zich nog steeds christelijk voelt. We proberen de jongere generatie in de gemeenschap te houden, terwijl we hen tegelijk aanmoedigen te groeien naar volledige integratie en te profiteren van de kansen die ze hebben om beter deel te nemen aan de Nederlandse samenleving.’
De Rooms-Katholieke Kerk is een wereldwijde kerk. Je zou op het eerste gezicht denken dat die kerk daarmee een uitstekende uitgangspositie heeft om te helpen bij de integratie: Afrikaanse katholieken vinden in Nederland in de katholieke kerk makkelijk een thuis. Maar dat is niet zo: All Saints Church is een eigen gemeenschap, die weinig van doen lijkt te hebben met de ‘witte’ Nederlandse kerken. Is die segregatie een probleem? ‘Segregatie komt doordat veel Afrikanen in dezelfde wijken wonen’, denkt Andoh. ‘In Zuidoost zijn er veel Ghanezen en Nigerianen, met specifieke uitdagingen. De kerk helpt ons om ons te redden en passende steun te krijgen. We identificeren ons echter ook met het bisdom van Haarlem-Amsterdam, we horen bij de normale katholieke gemeenschap.’
En dan zijn er nog andere migrantenkerken, ook protestantse. In Amsterdam Zuidoost zijn er bijvoorbeeld een pinkstergemeenten onder leiding van voorgangers Samuel Lee, de voormalige Theoloog van het Jaar, en Moses Alagbe. Beiden trekken veel Afrikanen. Zijn daar wel contacten mee? ‘Er zijn hier inderdaad veel andere kerken met veel Ghanezen, maar omdat ik hier pas zo kort ben heb ik hen nog niet ontmoet. Wel komen we samen met andere katholieke migrantengemeenschappen: Portugezen, Spanjaarden, Surinamers, Filipino’s. Als katholieken kijken we hoe we kunnen samenwerken.’
Luidruchtig
We zijn geneigd te spreken over Afrikanen in algemene zin, maar de diversiteit op dat continent is enorm. Zelfs tussen Nigerianen en Ghanezen zijn er duidelijke verschillen, vertelt Andoh, ook al liggen hun landen relatief dicht bij elkaar en zijn ze allebei voormalige Britse koloniën.
‘Er zijn zelfs heel veel verschillen’, vertelt hij. ‘Het eerste dat je zult zien is dat Nigerianen veel expressiever, uitbundiger zijn. Dat is niet negatief, dat is hun cultuur. West-Afrikanen zijn over het algemeen luidruchtig, en Nigerianen nog meer dan de rest. Ghanezen zijn iets voorzichtiger, terwijl Nigerianen meer risico nemen. We hebben natuurlijk verschillende talen en culturele dynamiek. Ons eten heeft weliswaar dezelfde basisingrediënten – mais, cassave, yam – maar de bereiding verschilt. En ook de manier van kleden is anders.
In de kerk zingen niet alleen in het Engels, maar ook liederen in elkaars taal. We hebben de ene keer een Ghanees koor, de andere keer een Nigeriaans koor. Alleen Nederlands doen we niet. Dat vind ik een beetje onhandig, want als je deel wilt uitmaken van Nederland moet dat ook in de kerk tot uiting komen. We moeten ons geloof in het Nederlands kunnen uitdrukken. Nu doen we dat niet en dat helpt zeker de jonge generaties niet. Zij zijn Nederlands, ze zijn geen vreemdeling in de Nederlandse gemeenschap.’
Andoh slaat een kruisje en zegt in het Engels: ‘‘In de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.’ Ik ken niemand in mijn gemeenschap die dat simpele gebed in het Nederlands kan doen. We moeten onszelf in dat opzicht meer uitdagen. Ik geloof in integratie in plaats van segregatie.’
In een volle All Saints Church dansen mensen op de muziek (beeld: Remco van Mulligen)
Christelijke migranten in Nederland
Hoeveel christenen met een migratieachtergrond er precies in Nederland zijn, is niet bekend. De meeste schattingen gaan uit van een miljoen mensen, verspreid over veel kerken (protestants, katholiek, pinksterbeweging, oriëntaals orthodox, oosters orthodox) en nationaliteiten (Nigeriaans, Ghanees, Russisch, Syrisch, Armeens, Egyptisch, Pools, Spaans, Portugees, Surinaams, Eritrees, Ethiopisch).
Het meest zichtbaar is de koepelorganisatie Samen Kerk in Nederland (SKIN), die tweehonderd migrantengemeenschappen in de regio Rotterdam vertegenwoordigt. SKIN heeft sinds kort ook een Amsterdamse tak. Het gaat hier vooral om protestantse kerken en pinkstergemeenten.
Ook zijn er Syrische gemeenschappen, zoals het Syrisch-orthodoxe St. Efrem-klooster in het Twentse Glane. Er is in Twente een grote gemeenschap van Syriacs, Syrische christenen. Daarnaast kennen de meeste grote christelijke kerken uit het buitenland hun Nederlandse filialen, zoals de Russisch-Orthodoxe Kerk (met vooral Russischtalige mensen) en de Anglicaanse Kerk (die bijvoorbeeld Engelstalige expats in de gemeenschap heeft).
Katholieke migranten zijn meestal georganiseerd naar nationaliteit. Zo komen in de All Saints Church in Amsterdam Zuidoost vooral West-Afrikaanse katholieken samen. In Den Haag is er HUB, een netwerk voor internationale en migrantengemeenschappen. In de parochie in Hoogvliet zijn er vieringen voor Antillianen. Er zijn daarnaast Surinaamse, Poolse, Koreaanse, Portugese, Spaanse en andere parochies. Migranten maken ook gebruik van de Engelstalige vieringen die veel ‘witte’ katholieke kerken in grote steden op zondagen organiseren. In Rotterdam en Den Haag doet de katholieke organisatie Mara veel sociaal werk onder migranten. Sinds vorig jaar bestaat er een Rooms-Katholiek Netwerk Migranten (ROKAMI).
Pieter Omtzigt geldt als een bijna-heilige, een volksheld. Maar hij heeft ook een schaduwzijde. In dit artikel laten we critici aan het woord, die op z’n zachtst gezegd minder van deze politicus gecharmeerd zijn. We kijken naar Omtzigts rol in de MH17-discussie, de zaak rond Joris Demmink, de campagne tegen de Syrische White Helmets en de kwestie van de wit-nationalistische enclave Orania in Zuid-Afrika.
Pieter Omtzigt houdt de gemoederen in Nederland flink bezig. Nu hij er inderdaad voor gekozen heeft om mee te doen aan de verkiezingen, gaat het in de media over de vraag hoeveel zetels Nieuw Sociaal Contract gaat halen en of deze partij de grootste wordt.
Vanwege zijn rol bij het onthullen van de toeslagenaffaire wordt hij door vriend en vijand geprezen. Omtzigt is een harde werker, die zich helemaal vastbijt in dossiers, met nee geen genoegen neemt. Ook legde de politicus de moord op de Maltese journaliste Daphne Caruana bloot, die onderzoek deed naar de corruptie in dat land waarbij ook leden van de regering betrokken waren.
Maar diezelfde Omtzigt voerde in mei 2017 een nepgetuige op tijdens een bijeenkomst van de nabestaanden van de slachtoffers van vlucht MH17. NRC onthulde dat deze nepgetuige een door Omtzigt opgestelde tekst uitsprak, waarin melding werd gemaakt van vliegtuigen die hij zou hebben gezien in de lucht op het moment dat de MH17 neerstortte. Deze theorie komt uit Rusland, dat het narratief promoot dat een Oekraïense straaljager het vliegtuig had neergeschoten. In werkelijkheid hebben pro-Russische rebellen in Oost-Oekraïne het vliegtuig met een Russische buk-raket neergehaald, zo bleek uit onderzoek.
Naar aanleiding van alle commotie bood Omtzigt voor zijn actie zijn excuses aan. ‘In mijn gedrevenheid op dit dossier om vragen beantwoord te krijgen heb ik op deze bijeenkomst onzorgvuldig gehandeld. Dat betreur ik.’ Maar Omtzigt stapte niet op. Wel werd hij door de CDA-fractie, waar hij tot 2021 deel van uitmaakte, van het MH17-dossier gehaald.
Het opvoeren van de nepgetuige stond niet op zichzelf. Omtzigt verkeerde al langer in kringen waar naar alternatieve verklaringen voor de MH17-ramp werd gezocht. Eind 2014 kregen Pieter Omtzigt en toenmalig SP-Kamerlid Harry van Bommel de eerste exemplaren van het De Doofpotdeal van Joost Niemöller aangeboden in Café Nieuwspoort. De extreemrechtse en pro-Russische journalist betoogt daarin dat het Nederlandse onderzoek naar de MH17-ramp niet betrouwbaar is en ten onrechte Rusland als schuldige aanwijst.
En Omtzigt bleef ook na de NRC-onthulling twijfel zaaien. Tijdens een Kamerdebat begin 2022 verweet hij premier Mark Rutte nooit de rampplek te hebben bezocht. NRC-journalist Hubert Smeets reageerde sarcastisch op Twittter: ‘Tijd voor vraag aan Omtzigt: is het de geachte afgevaardigde bekend dat de rampplek-MH17 in bezet gebied ligt?’
Toenmalig partijleider Sybrand Buma en Pieter Omtzigt lichten toe waarom die laatste geen woordvoerder meer is als het gaat om MH17 (beeld: YouTube)
De zaak-Demmink
Pieter Omtzigt dook ook in de zaak rond topambtenaar op Justitie Joris Demmink. VolgensNRC-columnist Frits Abrahams stond het Kamerlid in deze zaak aan de kant van de complotdenkers: ‘Omtzigt toont soms gezond wantrouwen tegen de machtigen, maar hij kan ook doorslaan naar een soort paranoia, zoals in de zaak van Joris Demmink, de ex-topambtenaar van Justitie, die door ongure complotdenkers volkomen ten onrechte werd beschuldigd van pedofilie. Omtzigt voedde met Kamervragen die heksenjacht.’
Maar hoe zit dit precies? Het begon op 8 oktober 2003, toen Gay Krant en het boulevardblad Panorama Demmink van pedofilie beschuldigden. Maar al gauw – na klachten van Demmink – plaatsen beide bladen plaatsten een rectificatie. De betrouwbare bronnen waarmee ze hem aan het kruis nagelden bleken bij nader inzien toch niet zo betrouwbaar, schreven ze.
Hiermee leek de kous te zijn afgedaan, maar niets was minder waar. In 2007 volgde een nieuwe aangifte tegen Demmink wegens vermeend kindermisbruik in Turkije. Het Openbaar Ministerie verrichtte in 2007 en 2011 oriënterende feitenonderzoeken, maar vanwege gebrek aan bewijs leidde dit niet tot strafvervolging.
In 2012 begon Pieter Omtzigt zich met de zaak-Demmink te bemoeien. Met zijn toenmalige CDA-fractiegenoot Peter Oskam stelde hij Kamervragen over de zaak, toen hij vernam dat er een onderzoek naar Demmink had plaatsgevonden. Omtzigt wilde weten of er ‘diepgaand onderzoek’ naar de beschuldigingen van pedofilie was gedaan en of de Tweede Kamer hierover ook geïnformeerd zou worden. Hierop antwoordden ministers Frans Timmermans (Buitenlandse Zaken) en Ivo Opstelten (Justitie) dat de oriënterende feitenonderzoeken niets strafbaars hadden opgeleverd.
In januari 2014 kwam er alsnog een strafrechtelijk onderzoek naar Demmink. Omtzigt bleek toen nog allerminst overtuigd van de onschuld van de topambtenaar. Op 5 maart 2014, toen er in het kader van het onderzoek getuigenverhoren plaatsvonden in Utrecht, schreef Omtzigt op Twitter dat Opstelten niet neutraal was omdat hij de kosten betaalde van de rechtszaak die Demmink voerde tegen een AD-journalist wegens smaad. Omtzigt suggereerde daarmee dat er meer aan de hand was, de topambtenaar misschien toch schuldig was en hem de hand boven het hoofd werd gehouden.
Diezelfde dag was Omtzigt te gast bij BNR, waar hij kritiek leverde op Opstelten. Het Kamerlid vond de verklaringen die de minister gaf onbevredigend, in het licht van getuigenverklaringen die in Utrecht waren gegeven. Het Kamerlid noemde de uitspraken die die dag in de Utrechtse rechtszaal werden gedaan ‘zeer opvallend’. Hij memoreerde dat er door Kamerleden van andere partijen meerdere keren Kamervragen over de zaak zijn gesteld. Dat ‘heeft natuurlijk politieke complicaties. Dus we wachten rustig af wat zich de komende dagen zal ontwikkelen in die rechtszaal.’
Graffitie aan de Achterweg in Groningen met een oproep om Joris Demmink op Google op te zoeken (beeld: Wutsje / Wikimedia Commons / CC BY-SA 3.0)
Drieënhalf jaar later, in augustus 2017, besloot het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden het strafrechtelijk onderzoek naar Demmink te staken, omdat ‘zeer uitgebreid en gedegen onderzoek’ overtuigend had aangetoond ‘dat er ten aanzien van de gerezen verdenkingen slechts sprake is van speculaties en veronderstellingen’. De getuigenverhoren uit 2014 hadden niets opgeleverd. ‘De onder ede afgelegde verklaringen betreffen hoofdzakelijk verhalen uit de tweede of derde hand, vaak van tientallen jaren geleden’, schrijft onderzoeksjournalist Maarten Reijnders in zijn boek Complotdenkers (2021).
De vraag is of Omtzigt in 2012-2014 had kunnen weten dat de beschuldigingen aan het adres van Demmink op drijfzand berusten en hij met zijn achterdochtige opstelling complotdenkers van munitie voorzag, of niet. Uit de Kamerstukken blijkt dat, op een vraag van de VVD na, niemand zich aan de kwestie Demmink wilde branden. Omtzigt bemoeit zich er wel mee, maar houdt er na 2014 om voor ons onbekende redenen mee op. In 2015 zullen ex-PVV’ers Joram van Klaveren en Louis Bontes van Voor Nederland (VNL) regelmatig Kamervragen stellen over de zaak, maar zij behoren duidelijk niet tot de gevestigde partijen.
‘Omtzigt flirt met complottheorieën’, vertelt Reijnders aan de Kanttekening. ‘Hij liet dit duidelijk blijken op Twitter. De suggestie werd gewekt, dat er sprake zou zijn van een doofpot in de Demmink-zaak. Dat deed hij ook bij de MH17. Omtzigt zegt niet dat Demmink kinderen heeft misbruikt. Maar hij heeft er wel vragen bij. Dat doen complotdenkers ook, die zeggen alleen vragen te willen stellen. Andere Kamerleden wilden zich liever niet aan de kwestie-Demmink branden, terecht.’
White Helmets
Omzigt bemoeide zich als CDA-Kamerlid ook intensief met de Syrische Burgeroorlog. Hij stelde – soms ook samen met andere collega-Kamerleden – maar liefst dertig Kamervragen over het conflict. Zijn vragen hadden ‘wel een eenzijdige focus’, stellen de journalisten Tjitske Lingsma en Minka Nijhuis in een reconstructie in De Groene Amsterdammer in 2021. ‘Slechts éénmaal uit hij daarin zorgen over het Syrische regime, dat verantwoordelijk is voor veruit de meeste misdrijven.’ Omtzigt was vooral kritisch over wat de oppositie, de pro-Turkse rebellen, Turkije en de jihadisten deden.
De parlementariër bleek bovendien gevoelig voor de desinformatiecampagne van Assad-propagandisten over de White Helmets. Deze hulporganisatie, die in 2014 officieel opgericht werd onder de naam Syria Civil Defence, biedt hulp aan oorlogsslachtoffers in Syrië in de gebieden die onder bestuur van de (pro-Turkse) oppositie staan. De Syrische dictator Bashar al-Assad en zijn Russische bondgenoten begonnen een propagandaoorlog tegen de populaire White Helmets. Russische media schilderden de reddingswerkers als ‘terroristen’ en als propaganda-instrumenten van het Westen, dat erop uit was om Assad te verdrijven. White Helmets-oprichter James Le Mesurier zou zich schuldig maken aan spionage, terrorisme, pedofilie en orgaanhandel. De desinformatiecampagne tegen de White Helmets is onder meer door The Guardian en Bellingcat uitvoerig gedocumenteerd.
De Britse blogger Vanessa Beeley speelde in deze campagne een sleutelrol, schrijft De Groene Amsterdammer. In juli 2016 ontmoette ze Assad en daarna ging ze op ‘onderzoek’ uit. Dankzij haar Russische netwerk gold de partijdige Beeley opeens als een deskundige voor extreemrechtse alternatieve media. Ook werd ze regelmatig uitgenodigd door Russische staatsmedia, zoals Russia Today en Sputnik News. Een echte deskundige is ze natuurlijk niet. Vanaf het begin is het duidelijk dat ze een Assad-propagandist is. Volgens Graphika, een bedrijf dat social media analyseert, bestaat een deel van de volgers van deze ‘fringe blogger’ op X – nu ruim 91.000 – uit clusters van gebruikers die dezelfde berichten tegelijkertijd verspreiden, wat een aanwijzing is dat het hier om een gecoördineerde actie gaat.
Het is onder andere het werk van Beeley waarop Pieter Omtzigt en zijn CDA-collega Martijn van Helvert op 21 december 2017 hun Kamervragen baseren. Ze willen weten hoe het kabinet de berichten beoordeelt, of de White Helmets ‘zich schuldig zouden maken aan terroristische activiteiten in Syrië’. Ze verwijzen naar een artikel vol desinformatie op de radicaal-linkse website Mintpress News, die pro-Assad is en Beeley en Russia Today als betrouwbare bronnen opvoert.
Het kabinet antwoordt, bij monde van de ministers Halbe Zijlstra (Buitenlandse Zaken) en Sigrid Kaag (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) dat er ‘geen enkele aanwijzing (is) dat deze beschuldigingen op waarheid berusten’. ‘Er lijkt eerder sprake van een bewuste campagne van desinformatie die erop gericht is het werk van de White Helmets in diskrediet te brengen.’ Minister Kaag, die vanwege haar eerdere werk voor de Verenigde Naties in Syrië werkte, kent het land goed.
White Helmets in actie in 2017 (beeld: Qasioun News Agency/ Wikimedia Commons)
Volgens Arabiste Rena Netjes, die onder andere publiceert in Fikra Forum, Washington Institute en NRC, heeft Omtzigt samen met Nieuwsuur in dezelfde tijd een desinformatiecampagne gepromoot over Nederlandse steun aan jihadistische groeperingen in Syrië. Dit schreef Netjes vorige week in een draadje op X. Milena Holdert en Ghassan Dahhan deden in 2018 voor Nieuwsuur en Trouw journalistiek onderzoek waaruit die Nederlandse steun aan jihadisten zou blijken, maar een rapport uit 2022 van het ministerie van Buitenlandse Zaken laat zien dat hier niets van klopt. Er waren ‘geen aanwijzingen voor steun aan jihadistische of terroristische groeperingen’, aldus het rapport. ‘Het programma was gericht op het ondersteunen van de gematigde gewapende oppositie en uitgangspunt hierbij was geen steun te verlenen aan jihadistische of terroristische groeperingen of groeperingen die intensief met hen samenwerkten. De commissie heeft geen aanwijzingen gevonden dat er in strijd met dit beleid is gehandeld.’
Aan de Kanttekening vertelt Netjes dat Omtzigt zich bij zijn opstelling in de Kamer heeft laten leiden door de Koerdische strijdgroep YPG en Assad. De YPG is volgens haar het verlengstuk van de Koerdische Arbeiderspartij PKK, die in Turkije, de Verenigde Staten en de Europese Unie op de terreurlijst staat. ‘Omtzigt wil dat de Nederlandse steun naar de YPG gaat, in plaats van naar de Syrische oppositie. Hij kopieerde linea recta de propaganda van Assad en de YPG, dat anti ISIS-strijders van het Vrije Syrische Leger uit Azaz, de lokale Noordelijke Storm brigade, zelf jihadisten zijn. Daar klopt niets van, want ze hebben ISIS uit Azaz verdreven.’ Netjes schreef hierover een ook artikel, dat werd gepubliceerd op de website MENA Affairs.
Netjes vindt Omtzigts positiebepaling, en die van zijn voormalige collegae Joël Voordewind (ChristenUnie) en Sadet Karabulut (SP) eenzijdig. Ze zouden hebben meegewerkt aan een desinformatiecampagne van Assad en de YPG. ‘Hierdoor zijn voorname donoren als Nederland én Duitsland plotsklaps gestopt met het steunen van organisaties die werkzaam zijn in anti-Assad gebieden, waaronder de White Helmets. Dit was het begin van veel ellende voor de organisatie. De White Helmets moesten medewerkers ontslaan en kantoren sluiten.’
De visie van Netjes wordt onderschreven door Charles Lister, directeur van het Syrische contra-terrorisme programma van het Midden-Oosten instituut. Hij beschouwt de White Helmets als ‘absolute helden’.
Excuses aan de Syrische reddingswerkers White Helmets, zoals Omtzigt aanbood over MH17, bleven dit keer uit.
Orania
En dan is er de kwestie van Orania, de witte enclave die bekend staat als het laatste dorp in Zuid-Afrika waar de geest van de apartheid in leven wordt gehouden en waar zwarte mensen niet welkom zijn. De Canadese extreemrechtse activiste Lauren Southern maakte in 2018 een film over het witte dorp: Farmlands.
Orania is opgericht door wijlen Carel Boshoff, die getrouwd was met een dochter van de beruchte Zuid-Afrikaanse premier Hendrik Verwoerd, de belangrijkste uitvoerder van de racistische apartheidspolitiek. In 2014 bezocht een delegatie uit Orania hun extreemrechtse politieke vrienden in Europa. Ze hadden afspraken met politici van extreemrechtse partijen als Front National in Frankrijk en Vlaams Belang in België. Op 25 september bezochten ze de Tweede Kamer. De Orania-vertegenwoordigers hadden afspraken met de Martin Bosma van de extreemrechtse PVV en Kees van der Staaij van de christenfundamentalistische SGP, maar ook Pieter Omtzigt van het gematigde CDA. Het is niet duidelijk dat Omtzigt Orania ontving namens het CDA of op persoonlijke titel, maar hij ontving hen wel in de Tweede Kamer.
‘Goed gesprek vanochtend vroeg gehad met Pieter Omtzigt van het CDA in Nederland’, schreef Orania hierover op Facebook. ‘Nederlanders beginnen serieus kennis te nemen van de Afrikaanse positie en ons zelfbeschikkingsstreven.’ Op de foto zien we Omtzigt samen met Carel Boshoff junior, zoon van Carel Boshoff en kleinzoon van Hendrik Verwoerd.
In het Orania-magazine Voorgrond schrijft Jaco Kleynhans dat het gesprek met Omtzigt het eerste gesprek van Orania-vertegenwoordigers was ‘met ‘een parlementslid van het gematigde Christen-Democratische Appèl’. Hij sprak over een ‘doorbraak’. Pieter Omtzigt was een ‘luisterend oor’ en zei ook ‘dat hij zou nadenken over wat er gedaan kon worden om de zaak van de Afrikaner beter bekend te maken.’
In tegenstelling tot Bosma en Van der Staaij zou Pieter Omtzigt zich nauwelijks met de Afrikaanse zaak bezighouden. Dit deed zijn fractiegenoot Van Helvert. Met zijn Kamervragen over de zogenoemde plaasmoorde op witte boeren in Zuid-Afrika, die hij samen indiende met Van der Staaij, droeg Van Helvert bij aan de extreemrechtse complottheorie van ‘white genocide’. Uit onderzoek blijkt dat er niet bovengemiddeld veel witte boeren worden vermoord, en is anti-wit racisme ook zelden het motief van deze moorden.
Maar terug naar Omtzigt. Historicus Bas Kromhout van Historisch Nieuwsblad, die bezig is met een biografie over Hendrik Verwoerd, vindt het feit dat Omtzigt met een Orania-delegatie sprak in de Tweede Kamer bizar. ‘Ik heb hem via Twittermeerderemalen gevraagd tekst en uitleg te geven. Ik wilde weten of het gesprek een vrijblijvend kennismakingsgesprek was, of dat het een politiek vriendenbezoek. Maar Omtzigt heeft nooit hierop gereageerd.’
Onderzoeksjournalist Robert van der Noordaa (Volkskrant, De Groene Amsterdammer) is eveneens kritisch over het ontvangen van de delegatie uit Orania door Omtzigt: ‘Als je de beweging even had opgezocht op Google, dan wist je meteen dat dit een hele foute extreemrechtse, wit-nationalistische club is.’
Een stand van de Orania-beweging in 2014 (beeld: Wikimedia Commons)
‘Structurele en systematische achterdocht’
‘Omtzigt gelooft niet de dingen gebeurd zijn zoals ze gebeurd zijn’, vertelt NRC-journalist Hubert Smeets aan de Kanttekening. ‘Hij is altijd sceptisch. Hij laat zich leiden door een structurele en systematische achterdocht. Daarom ging hij het toeslagenschandaal onderzoeken. Maar vertrouwde hij het officiële narratief over de MH17 en Joris Demmink ook niet.’
Als dossiertijger heeft Pieter Omtzigt – samen met Renske Leijten (SP) en Farid Azarkan (Denk) – de toeslagenaffaire blootgelegd, waarvoor hij lof heeft gekregen. Ook legde hij de moord op een journaliste uit Malta bloot, die onderzoek deed naar corruptie in haar land waar ook regeringsleden bij betrokken waren. Dankzij zijn wantrouwen weet Omtzigt duistere zaken aan het licht te brengen, die de autoriteiten liever verborgen hielden.
Maar Omtzigts wantrouwen heeft ook een schaduwzijde. Hij is gevoelig voor kritiek uit de complothoek. Dit bleek bij het MH17-dossier. Niet alleen voerde Omtzigt een nepgetuige op die het Russische narratief vertelde, maar ook nam hij De Doofpotdeal van de beruchte journalist Joost Niemöller in ontvangst, dat vol staat met samenzweringstheorieën. Tijdens de Demmink-affaire koos Omtzigt eveneens de kant van de complotdenkers, hoewel hij de zaak na 2014 liet rusten.
Omtzigts opstelling tegenover de Syrische Burgeroorlog is nog controversiëler. Hij stelt het perspectief van de christelijke minderheden en de Koerden voorop, waardoor hij nauwelijks oog heeft voor het brute optreden van Assad. Ook baseren Omtzigt en Van Helvert zich op de desinformatie van Beeley, die overduidelijk een Assad-propagandist is.
Ten slotte had Omtzigt – door even te zoeken op Google – kunnen weten dat Orania een wit-nationalistische club is. Hoewel Omtzigt – in tegenstelling tot zijn fractiegenoot Van Helvert – nooit het racistische ‘white genocide’-narratief heeft gepromoot, weigerde hij tot nu toe zich te verantwoorden over het uitnodigen van de racistische Orania-delegatie in de Tweede Kamer.
Van der Noordaa: ‘Omtzigt is heel populair, niet alleen in uiterst rechtse kringen, maar ook bij mensen die zich tot het politieke midden rekenen, en zelfs bij links. Hij wordt gezien als een held. Ik snap niet dat mensen geen kritische vragen stellen. Er gebeuren bijzonder rare dingen rond die man.’
Voor dit artikel is er gebruik gemaakt van de data van Robert van der Noordaa over Pieter Omtzigt.
Reactie team Pieter Omtzigt
De Kanttekening heeft het team van Omtzigt dit artikel voorgelegd voor een reactie. Inhoudelijk had de woordvoerder van het Kamerlid het volgende te zeggen:
‘Pieter Omtzigt is zo’n twintig jaar actief in de Tweede Kamer. In die periode heeft hij zich met duizenden kwesties beziggehouden. Als controleur van de regering past hem daarbij altijd een kritische houding, open en onderzoekend. In de feitelijke diepgang van zijn vragen en in zijn vasthoudendheid onderscheidt Pieter zich van veel andere Kamerleden. Zijn doel is altijd om de objectieve waarheid, onregelmatigheden of onrechtvaardigheden boven tafel te krijgen. Daarbij hoort ook dat hij in gesprek gaat met voor- en tegenstanders. In die context was hij aanwezig op de door u genoemde boekpresentatie en heeft hij in het verleden vragen gesteld over de kwesties waaraan u refereert. Niets meer en niets minder. Pieter is tegen iedere vorm van racisme en ongelijkheid en (religieus) extremisme, zowel aan de rechter als de linkerzijde van het spectrum. Mocht u meer interesse hebben in de ideeën, dan staan die in twee documenten op de site http://www.partijnieuwsociaalcontract.nl/. Daarin staan ook verwijzingen (linkjes) naar de rapporten over ISIS en genocide.’
De Koreaanse rapper RM (pseudoniem van Kim Nam-joon) van de band BTS is onder vuur komen te liggen, na het delen van het nummer ‘Bad Religion’ van Frank Ocean, dat anti-islamitisch zou zijn.
‘Bad Religion’ gaat over een taxichaffeur die ‘Allahu akbar’ zegt. Critici beschuldigen RM nu van islamfobie en vinden dat de rapper excuses moet aanbieden. Sommige fans zijn nu zo boos dat ze zijn foto’s verbranden.
Maar RM weigert excuses te maken. ‘Jullie blijven volhouden dat ik een religie heb beledigd, maar dat heb ik niet gedaan. Het was niet mijn bedoeling om welke religie dan ook te beledigen. Ik heb respect voor alle overtuigingen en religies.’
De openhartige manier waarop RM zijn kant van het verhaal vertelde heeft de steun gekregen van ARMY, de fanclub van zijn band BTS.
Op 22 juni dit jaar arresteerden Nederlandse autoriteiten de Palestijns-Nederlandse activist Amin Abou Rashed, omdat hij de Palestijnse bevrijdingsbeweging Hamas financieel zou ondersteunen. Palestijnen en hun sympathisanten, onder aanvoering van de Nederlandse boekhandelaar Oscar Bergamin, eisen zijn vrijlating.
‘In Nederland kun je om zeer eenvoudige redenen in hechtenis of in voorlopige hechtenis worden genomen, zelfs als er geen bewijs is’, zegt Bergamin tegen Middle East Eye. Abou Rashed werd volgens Bergamin ‘ontvoerd’ door de Nederlandse autoriteiten op grond van heel oud bewijsmateriaal, krantenartikelen en verzonnen beschuldigingen uit Israël. Aan Middle East Eye vertelt de boekhandelaar dat hij vorige week een telefoongesprek had met Abou Rashed. Deze vertelde dat de Nederlandse autoriteiten onderzoek naar hem hadden gedaan via zijn sociale mediapagina’s, waarop hij zijn liefdadigheidsacties deelt.
Bergamin: ‘Hij werd drie dagen lang ondervraagd vanwege foto’s en connecties die hij op Facebook plaatste, dus er was niets over banken en financiële transacties met zogenaamde Hamas-achtige mensen.’
Bergamin denkt dat Abou Rashed is opgepakt vanwege zijn deelname aan een conferentie voor Palestijnen in Europa, die de Israëlische ambassade in Zweden naar verluidt wilde cancelen.
Bergamin vindt dat de Nederlandse autoriteiten Abou Rashed onmiddellijk moeten vrijlaten. ‘Hij heeft medische hulp nodig; het is belangrijk dat hij zijn vrijheid terugkrijgt in plaats van achter de tralies te zitten.’ Hij vertelt ook dat de familie van Abou Rashed nog steeds ‘in shock’ is over zijn arrestatie.
Nick van Bremen van het Rotterdamse advocatenkantoor Van Bremen Advocaten, die Abou Rashed juridisch bijstaat, vertelt Middle East Eye dat er niet veel bewijs is tegen zijn cliënt. ‘We zien geen enkel bewijs dat de bewering kan ondersteunen dat hij geld overmaakt naar Hamas. Er loopt nog steeds een onderzoek, maar we geloven in de onschuld van onze cliënt en we hebben hem de laatste tijd vaak gesproken.’
Abou Rashed ontkent actief te zijn voor de Palestijnse bevrijdingsbeweging Hamas, die door Nederland, de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk als een terroristische organisatie wordt beschouwd.
De eerste openbare hoorzitting vindt plaats op 4 oktober in een rechtszaal in Rotterdam.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
