Het is uiteindelijk met veel vertraging toch goed afgelopen, en het is zeker mogelijk dat er achter de schermen hard aan is gewerkt, zodat ik niet wil uitsluiten dat de positieve uitkomst toch aan ijverige inzet van het departement van Justitie te danken is. Maar de publieke reactie van de dienstdoende minister Dilan Yeselgöz, die daarop in elk geval dan haaks stond, was beschamend. Aan haar hebben Nederlandse ingezetenen in buitenlandse nood duidelijk niets.

Ik doel uiteraard op de Marokkaanse Nederlander die twee maanden in een Spaanse cel heeft doorgebracht op verdenking van het lidmaatschap van een Arnhemse terreurgroep, nadat hij eind juli op vakantie op weg naar Marokko was opgepakt. Enige concrete aanleiding daarvoor bestond niet; de man in kwestie heeft ook geen strafblad. Hij is niet de enige Nederlander die daar tegenaan loopt; volgens Muslim Rights Watch, dat de kwestie had opgepikt, heeft dit lot de afgelopen jaren zelfs ruim honderd landgenoten getroffen.

De achtergrond, en daarmee de kern van het probleem: ze zouden ooit in beeld zijn gekomen tijdens radicaliseringsonderzoeken, zonder dat in hun politiedossier enige daadwerkelijke verdenking genoteerd staat. Vaak gaat het om vage en/of toevallige contacten met iemand die wèl iets op zijn kerfstok heeft.

Vervolgens belanden hun gegevens in internationale politiesignaliseringsystemen – en blijven dat ook nadat in Nederland de verdenking is opgeheven. Er lopen inmiddels al heel wat individuele procedures om dit ongedaan te maken, wat meestal in een zich ellenlang voortslepende martelgang voor de betrokkenen resulteert.

Wat was nu de ronduit verbijsterende van de voor onze veiligheid – niet alleen van ons als collectief tegen terroristische aanslagen, maar ook van ons als individu tegen willekeur van de staat – van Yesilgöz op bezorgde vragen van de Tweede Kamer? Ze erkende weliswaar het probleem, maar – ik citeer de Volkskrant van 15 september – riep de mensen op zelf maar ‘navraag te doen bij het land dat hen de toegang ontzegt. Blijkt daaruit dat iemand voorkomt in het internationale politiesysteem, dan moet de betrokkenen zich tot Interpol wenden’.

Is de minister werkelijk zo onnozel?

Ja, u leest het goed. Is de minister werkelijk zo onnozel om te denken dat je als eenvoudige burger veel kans maakt in de wirwar van een internationale bureaucratie, met alle bijbehorende taalproblemen en de standaardreactie van alle hedendaagse bureaucraten die er zelf ook niet meer wijs uit (durven) worden : ja maar de computer zegt toch echt…?

Of interesseert het haar gewoon geen barst? Te druk bezig met de verovering van het Torentje?

Ook aan Buitenlandse Zaken zijn buitenlandse problemen van burgers niet besteed. De reactie van Yesilgöz samen met de minister aldáár – inmiddels druk bezig met een weinig geloofwaardige sprong naar de klimaatportefeuille in Brussel – was even bedroevend. Ja, het is ‘ongelofelijk frustrerend wanneer iemand onterecht vast zou zitten’. Goh, daar waren we zelf nog niet op gekomen!

En wat doet Buitenlandse Zaken er dan aan om die frustratie weg te nemen? Nou dit: het slachtoffer krijgt consulaire bijstand, in de vorm van een bezoekje in de cel van een vertegenwoordiger van Nederland. En wat deed die? Die bracht een foldertje mee, aldus Muslim Rights Watch. Meer niet. Hier zakt dus echt je broek van af.

Nederland slaat al langer regelmatig een droevig figuur waar het hulp aan onterecht in het buitenland opgepakte onderdanen betreft. Wat ligt daar eigenlijk aan ten grondslag? Is het, dat economisch winstgevende activiteiten altijd de voorrang krijgen, waarom we ook vaak bij onfrisse regimes wegkijken als er een profijtelijke deal in het verschiet ligt?

Daarvoor wordt ook wél altijd gretig de koning ingezet. Denk aan wapendeals met Saoedi-Arabië, ook een land met geen al te beste reputatie op mensenrechtengebied. Of denk Rusland en de gedroomde gasrotonde van Jan Peter Balkenende en dat gezellige biertje van Willem-Alexander met Poetin in Sotsji aan de vooravond van diens overval op de Krim.

De afwerende houding van beide ministers in deze kwestie – u moet het zelf maar uitzoeken, als u onterecht in de problemen raakt – maakt duidelijk dat we aan Yesilgöz straks als mogelijke premier weinig hebben, als zij zo laks omgaat met een kerntaak van de overheid. Liever richt zij haar pijlen opportunistisch op een opgeblazen asielprobleem.

Al een decennium lang spreken wij – een kleine groep bezorgde journalisten in Turkije – over de gestage achteruitgang van de onafhankelijke, vrije en pluralistische journalistiek in Turkije. Nu, na de laatste verkiezingen, is het eerlijk om te spreken over de dood ervan. En dat is niet overdreven.

Wanneer  het gaat om de vrije pers in Turkije wordt vaak volstaan met het tellen van de gevangen journalisten. Maar dit vertroebelt de realiteit, de structurele voortdurende onderdrukking van de journalistieke sector. Buiten de gevangenis, in de redactiekamers, is evengoed sprake van een verloren vrijheid.

Onlangs verklaarde de Demirören Media Group (die het grootste deel van de mediakanalen had overgenomen, zoals de zenders CNNTurk en Kanal D en de twee voormalige paradepaardjes Hürriyet en Milliyet) dat ze alle overgebleven redactiebureaus in belangrijke steden in het buitenland, zoals Brussel, Berlijn en Londen, sluiten.

Dit is de genadeslag voor de band tussen het Turkse publiek en de buitenwereld. Andere pro-gouvernementele zenders houden misschien nog wat kantoren in het buitenland, maar die opereren voornamelijk als propaganda- of zelfs inlichtingenkanaal. Vanaf nu is het Anadolu Agency (AA), dat al tien jaar in dienst is van het paleis van Erdogan, het enige overgebleven nieuwsagentschap dat verslag uitbrengt vanuit de wereld.

Wat nieuwsagentschappen betreft, tot 2015 waren er verschillende concurrenten van AA, zoals IHA, CHA en DHA. Alleen de laatste (die tot de Demirören Group behoort) is overgebleven, maar nu met een sterk ingekrompen personeelsbestand. Het gebrek aan pluralisme bij de nieuwsagentschappen, die een sleutelrol spelen bij de verslaggeving op de verkiezingsdag vanuit de stembussen, heeft de regering Erdogan erg geholpen bij het manipuleren van de verkiezingsresultaten.

Dit is de genadeslag voor de band tussen het Turkse publiek en de buitenwereld

Pluralisme is bijna verdwenen. Naast de monopolisering van nieuwsagentschappen hebben we geen enkel groot gedrukt dagblad meer waarop we kunnen vertrouwen voor betrouwbaar nieuws en eerlijke commentaren. Het dagblad Sabah, dat tot eind jaren 1990 samen met Hürriyet en Milliyet een trio van de ‘mainstream’ vormde, is al lang ten prooi gevallen aan Erdogan, via loyale zakenfamilies en andere verbanden. Dat kan ook verklaren waarom de totale oplage van gedrukte media is gedaald van ongeveer 6 miljoen per dag naar ongeveer 2 miljoen. Mensen kopen steeds minder omdat ze de inhoud niet vertrouwen. De jeugd is volledig afgesneden van de virtuele realiteit die de gedrukte pers heeft voortgebracht; ze is enorm gedepolitiseerd.

Op het eerste gezicht kan het Turkse omroepstelsel de indruk wekken pluralistisch te zijn. Maar niets is minder waar. De belangrijkste zender, de TRT, is een staatsomroep – geen openbare dienst. TRT is strikt gebonden aan ‘het paleis’, dient de macht en de staat, met een officieel discours. Er is heel weinig ruimte voor de oppositie, als die er al is. De nationalistische geschiedenis en dramaseries worden ook voor een groot deel ontworpen en gecontroleerd door de eenheden van de Turkse inlichtingendienst.

En dan heb je nog de nieuwszenders die in privébezit zijn en het nieuws eenduidig brengen. Ze staan onder een nog strenger controleregime dan gedrukte of online nieuwszenders. Dit komt omdat – zoals blijkt uit UNESCO-onderzoeken – meer dan 85 procent van het Turkse publiek nieuws en commentaar alleen van de tv krijgt. Dat verklaart waarom zelfs een klein beetje kritisch commentaar of optreden van de oppositie op het televisiescherm leidt tot sancties voor de zenders – hoge boetes, tijdelijke onderbrekingen of sluitingen.

Door de massale transformatie van eigendomsstructuren onder het strenge regime van Erdogan is meer dan 95 procent van de media indirect eigendom van en gecontroleerd door ‘het paleis’.

Op tv hadden we in de maanden voorafgaand aan de aardbeving en de verkiezingen drie zenders die het moeilijk hadden: HalkTV (een partijdige zender, verlengstuk van de seculiere oppositiepartij CHP), Tele1 (een nationalistisch, kemalistische zender) en KRT (een linkse zender). Er is ook een pro-Koerdische, linkse Artı-TV, maar de uitzendingen daarvan zijn vrijwel niet te bekijken,

Alternatieve nieuwsbronnen waren een verzameling YouTube-kanalen. Maar het probleem was dat deze kanalen alleen een beperkte groep nieuwsconsumenten in de grote steden bereikte, als Ankara, Istanbul, Izmir, Diyarbakır, Eskisehir en Antalya.

‘Nieuwswaarde’ heeft zijn geldigheid verloren in Turkije. Redacties zijn gesloten en veel ervaren redacteuren hebben gedwongen ontslag genomen. Pluralistisch commentaar en redactionele onafhankelijkheid bestaan er niet meer. Het Turkse publiek wordt geconfronteerd met een muur tussen zichzelf en de realiteit. Ook het publiek in de rest van de wereld verliest toegang tot wat er werkelijk gebeurt in Turkije.

Dit legt een grote verantwoordelijkheid bij ons, Turkse journalisten in ballingschap. Er zijn zeer ervaren redacteuren (zoals ikzelf) en verslaggevers die Turkije hebben moeten verlaten, hopend de beroepseer in het buitenland hoog te kunnen houden. Maar helaas is het klimaat in Europa en Noord-Amerika ook beïnvloed door de Turkse verkiezingsuitslag. Bij gebrek aan een echte oppositiedynamiek en een burgerlijke, pro-democratische oppositie, wordt Turkije steeds meer als verloren zaak gezien. Dit leidt tot terughoudendheid om de journalistiek in Turkije te steunen.

Maar net als de dappere Russen en Wit-Russen de westerse steun nodig hebben, hebben wij Turken die ook nodig. Niemand van ons, Turkse exil-journalisten, wil het journalistieke beroep opgeven voor een bestaan als glazenwasser of taxichauffeur. Want als we het bijltje erbij neergooien heeft het regime gewonnen.