Volgens Rabin Baldewsingh zullen er straks meer mensen naar de rechter stappen bij vermoeden van institutioneel racisme. De Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme reageerde op de uitspraak van de rechter, die de Haagse As-Soennah-moskee in het gelijk stelde in een zaak tegen de Belastingdienst.
Volgens de rechter heeft de Belastingdienst er ten onrechte voor gezorgd dat de As-Soennah-moskee de ANBI-status verloor, die het mogelijk maakt dat giften kunnen worden afgetrokken van de belasting, bericht Omroep West. Aanleiding van het intrekken van de ANBI-status in 2018 was een onderzoek naar de moskee door de fiscus. Volgens As-Soennah was de islamitische achtergrond van de moskee reden van het onderzoek. De rechter ging hier in mee. De Belastingdienst had een ‘verhoogde belangstelling’ voor giften aan moskeeën, en zag islamitische gebedshuizen ‘op zichzelf reeds als frauderisico’.
De Belastingsdienst weigerde stukken te verstrekken aan de rechtbank over de gebruikte selectiecriteria. Hierdoor sluit de rechter niet uit dat de moskee vanwege haar islamitische achtergrond doelwit werd van fiscaal onderzoek, en dus dat de Belastingdienst zich schuldig heeft gemaakt aan discriminatie.
De Belastingdienst beraadt zich nu op hoger beroep.
Het onderzoek naar mogelijke fraude door moskeeën werd gedaan door het Combiteam Aanpak Facilitators (CAF), dat in een memo schreef dat giftenfraude zich ‘met name’ zou voordoen binnen de ‘islamitische gemeenschap’ en niet zozeer bij andere geloofsgemeenschappen. CAF onderzocht ook ouders die mogelijk zouden frauderen met de toeslagen. Dit leidde tot de beruchte Toeslagenaffaire, waarbij vele ouders ten onrechte als fraudeurs werden bestempeld.
Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme Rabin Baldewsingh verwacht nu meer rechtszaken, zegt hij tegen Leidsch Dagblad. ‘Het zelflerend vermogen van bestuurlijk Nederland laat te wensen over, dus is het belangrijk dat de samenleving het heft in eigen hand neemt door de juridische weg te bewandelen.’ De zaak van de As-Soennah-moskee laat volgens hem zien dat er nog altijd ‘een ongefundeerd geïnstitutionaliseerd wantrouwen is richting moslims en de moslimgemeenschap’. Dit bevestigt volgens hem ‘opnieuw het gevoel dat moslims al jaren hebben, namelijk dat ze in onze samenleving gezien worden als bedreiging, als een groep die er niet bij hoort.’
Denk-fractievoorzitter Stephan van Baarle heeft aangekondigd Kamervragen te zullen stellen. ‘Waar komt deze bevooroordeelde jacht vandaan?’
Islamitische landen willen zich maar al te graag aansluiten bij BRICS. Drijvende kracht achter de internationale samenwerkingsgroep is China.
BRICS staat voor Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika. Het samenwerkingsverband is een antwoord op de G7, die door westerse landen gedomineerd wordt. Maar BRICS wil zich nu uitbreiden met islamitische en andere landen, om nog sterker te staan. Zes landen zijn uitgenodigd om toe treden: Saoedi-Arabië, Iran, Egypte, de Verenigde Arabische Emiraten, Ethiopië en Argentinië. Samen met de vijf oprichters hebben de elf landen een bevolking van 3,7 miljard mensen.
‘Ethiopië staat klaar om met iedereen samen te werken voor een inclusieve en welvarende wereldorde’, schrijft de Ethiopische premier Abiy Ahmed op X, het voormalige Twitter.
China is de drijvende kracht achter BRICS, en hoopt hiermee de westerse hegemonie te breken. China is ook verantwoordelijk voor de recente toenadering tussen aartsvijanden Saoedi-Arabië en Iran. Beide landen worden nu ook gevraagd om zich bij BRICS aan te sluiten.
Volgens analisten wordt de wereld multipolair, en verliezen de Verenigde Staten langzaam maar zeker hun hegemonie. Islamitische landen, die een sterke afkeer hebben van de Amerikaanse dominantie in de wereld, zijn maar al te blij met China, dat hiertegen een tegengewicht kan vormen.
Kan de nieuwe lijsttrekker Henri Bontenbal het CDA weer uit het slop trekken? Oud-Kamerleden Kathleen Ferrier en Ad Koppejan menen van wel.
Sinds de kabinetsformatie van 2010 staan Kathleen Ferrier (1957) en Ad Koppejan (1962) bekend als de ‘dissidenten’. Ze verzetten zich tegen de samenwerking met de PVV van Geert Wilders, die gedoogsteun gaf aan het kabinet-Rutte I. ‘Het CDA nam in 2010 een verkeerde afslag. Maar met Henri Bontenbal keren we weer terug naar de juiste koers’, zegt Koppejan, die tegenwoordig ondernemer, manager, toezichthouder en bestuurder is.
Ferrier is tegenwoordig voorzitter van de Nederlandse Unesco Commissie, voorzitter van de Stichting Martin Luther King Lezing en bekleedt een ereprofessoraat Global Practice of Human Rights aan de Asian University for Women in Bangladesh. Ook zij is positief: ‘Ik heb echt een heel positief gevoel bij Henri Bontenbal’, vertelt ze. ‘Hij sluit – terecht – PVV en Forum voor Democratie uit als coalitiepartners, als regeringspartijen maar ook in een gedoogconstructie. Dat is voor mij persoonlijk heel betekenisvol. Ik heb mij in 2010 met Ad Koppejan en anderen stevig tegen de gedoogconstructie met de PVV verzet. PVV en FvD komen niet alleen met onuitvoerbare voorstellen, maar hun antirechtsstatelijke voorstellen ondermijnen ook de democratische rechtsstaat. Daar komt nog bij dat de PVV de vrijheid van godsdienst, voor het CDA een cruciaal grondrecht, niet respecteert.’
Kathleen Ferrier (beeld: Werry Crone)
Koppejan: ‘Bontenbal komt met een normen en waarden-verhaal en brengt dit ook in de praktijk. Want normen en waarden betekent dat je niet samenwerkt met de PVV of met FvD.’ De nieuwe CDA-leider doet Koppejan een beetje denken aan oud-premier Jan Peter Balkenende, die in het gepolariseerde Pim Fortuyn-tijdperk normen en waarden centraal stelde. ‘Bontenbal doet dat eveneens. Tegen de polarisatie de verbinding. Veel kiezers hebben in deze tijden van verharding en verscherpte tegenstelling behoefte aan een redelijk midden.’
Ferrier: ‘Het CDA nam in 2010 een verkeerde afslag, maar daarvoor ook al. Je hebt CDA’ers die een sociaalchristelijke koers willen en CDA’ers die hun partij vooral als een machtspartij en besturen als doel zien. Je moet zelf met visie komen en daar kiezers mee aantrekken, in plaats van dat je kijkt naar wat kiezers vinden en op basis daarvan je ideeën formuleren. Het CDA was een tijdlang een VVD-light. Als je voor zo’n koers kiest, dan moet je niet verbaasd zijn dat zo weinig mensen op je stemmen. Want kiezers gaan dan liever voor de VVD, het origineel.’
Koppejan vindt ook dat het socialer moet. ‘We hebben onder Mark Rutte dertien jaar lang neoliberaal beleid gehad. Dit heeft geleid tot een verschraling van de zorg, een woningentekort, het achteruitgaan van buurten. Op al deze problemen heeft het CDA nu een antwoord. Bontenbal vindt dat de overheid een stukje rechtvaardiger en socialer mag zijn.’
Het CDA ziet een taak voor het maatschappelijk middenveld. Koppejan erkent dat sommige woningcorporaties en andere organisaties uit het maatschappelijk middenveld niet meer zijn wat ze ooit waren en nauwelijks nog een band hebben met de gewone burger. ‘Ze zijn geïnstitutionaliseerd’, zegt hij hierover. Maar tegelijkertijd ziet Koppejan nu allemaal nieuwe initiatieven ontstaan, nieuwe vormen van coöperaties op het gebied van wonen, zorg en lokale energieopwekking. Samenwerkingsverbanden die er volgens hem op wijzen dat het ideaal van samen als burgers zaken aanpakken, nog springlevend is. ‘Mensen zoeken elkaar op, om samen iets te realiseren. Het CDA is razend actueel, qua boodschap. En de overheid moet met deze organisaties samenwerken.’ Dat de traditionele woningbouwcorporaties onvoldoende huisvesting konden bieden voor de mensen waar ze destijds voor zijn opgericht, is volgens Koppejan bovendien vooral de schuld van ‘neoliberaal VVD-beleid’, dat deze corporaties heeft ‘afgeknepen’ en ‘gekortwiekt’.
‘Er ligt nu een schone taak voor Henri Bontenbal: hoe kun je straks constructief samenwerken met Omtzigt?’
Ferrier gelooft dat het CDA onder leiding van Bontenbal kan bijdragen aan het herstel van vertrouwen van burgers in de politiek, door het gevoel van onmacht te doorbreken. ‘We hebben de toeslagenaffaire gehad, de aardbevingen in Groningen, de discussies over het klimaat. We moeten de onmacht in het systeem oplossen om de problemen hier aan te pakken, zodat de slachtoffers van het toeslagenschandaal en van de aardbevingen in Groningen eindelijk gecompenseerd worden. Ook moeten er effectieve klimaatmaatregelen worden genomen.’
Bontenbal is de juiste persoon om deze problemen mede op te lossen omdat hij vanuit authenticiteit opereert, vindt Ferrier. Koppejan is het daarmee eens: ‘Mensen zullen uiteindelijk kiezen voor authentieke politici, die ze vertrouwen. Ze kiezen niet voor politici die kiezers te veel naar de mond praten.’ Deden CDA-leiders Hugo de Jonge en Wopke Hoekstra dat dan wel? ‘Ik laat mij niet negatief uit over andere politici’, antwoordt hij.
Ad Koppejan (beeld: YouTube)
Wat vinden beide oud-Kamerleden van het feit dat hun ex-collega Pieter Omtzigt nu net besloten heeft om met een nieuwe politieke partij – Nieuw Sociaal Contract – aan de verkiezingen mee te doen? Is dit een grote electorale dreiging voor Bontenbals CDA?
‘Ik denk niet in termen van gevaar’, aldus Ferrier. ‘Omtzigts program zit vol christendemocratische uitgangspunten. Ik begrijp echter waarom hij is vertrokken, want het CDA gaat niet altijd netjes om met zijn leden. Er ligt nu een schone taak voor Henri Bontenbal: hoe kun je straks constructief samenwerken met Omtzigt?’
Koppejan: ‘De deelname van Pieter Omtzigt met een eigen partij kan een gamechanger zijn als hij daadwerkelijk in alle kiesdistricten uitkomt. Dan zal hij met name veel kiezers weghalen bij BBB, SP en PVV. Het zal ook het CDA stemmen kosten, maar het CDA stond al laag in de peilingen. Dus daar zal het effect beperkter zijn. Ik vind het nog steeds jammer dat Pieter bij het CDA vertrokken is. Ik vind ook dat het CDA dit aan zichzelf te wijten heeft door hem zo slecht te hebben behandeld. Positief vind ik dat Pieter, net als Henri Bontenbal, direct heeft aangegeven dat hij niet wenst samen te werken met partijen als PVV en FvD.’
Ten slotte, hoeveel zetels kan het CDA halen op 22 november? Ferrier heeft werkelijk geen idee, zegt ze. ‘Het kan echt alle kanten opgaan. Maar in de basis ben ik positief gestemd: Henri zou weleens voor verrassingen kunnen zorgen. Zijn grondhouding: ‘Ik streef niet naar een grote partij, maar ik wil deze kleine partij op grond van een stevige basis weer opbouwen’, vind ik heel gezond.’
‘Het is op dit moment onmogelijk een voorspelling te doen over de verkiezingsuitslag’, denkt Koppejan. ‘We weten ook nog niet of Pieter Omtzigt in alle kiesdistricten zal meedoen. Het politieke strijdtoneel ligt, met de vele nieuwe gezichten, weer helemaal open. Het CDA kan met Henri Bontenbal nog verrassen met de boodschap van verbinding, tegen de polarisatie en het pleidooi om als Nederlanders weer beter met elkaar om te gaan, socialer en met respect en fatsoen. En ook al zou het CDA zetels verliezen, als CDA Verenigingsraad hebben we uitgesproken dat de opbouw en herstel van het CDA ook na de verkiezingen van 22 november zal doorgaan met Henri Bontenbal als politiek leider.’
Vandaag zes jaar geleden begon het leger van Myanmar de militaire campagne tegen de islamitische Rohingya-bevolking. Volgens de Verenigde Naties zijn de Rohingya’s de zwaarst vervolgde gemeenschap ter wereld.
De beelden van kilometerslange rijen Rohingya-vluchtelingen staan nog in het geheugen gegrift: op blote voeten door jungles en bergen vluchtten zes jaar geleden honderdduizenden Rohingya’s, waarvan een meerderheid vrouwen en veertig procent minderjarig, voor het wrede geweld van het leger van Myanmar.
Het overwegend boeddhistische land heeft de Rohingya bevolking, een etnische en religieuze minderheid, in 1977 als illegale migranten bestempeld. Enkele jaren later verloren ze hun burgerschap. Sindsdien wordt de gemeenschap stelselmatig gediscrimineerd door de boeddhistische bevolking en vonden er meerdere militaire operaties plaats. Als gevolg daarvan zijn vele Rohingya’s richting buurland Bangladesh gevlucht, waar ze in vluchtelingenkampen leven onder erbarmelijke omstandigheden.
Tijdens de grootste exodus die zes jaar geleden begon – waarbij het leger zich schuldig maakte aan martelingen en groepsverkrachtingen van vrouwen en meisjes, en massaal huizen en bezittingen van de Rohingya-bevolking in brand stak – kwamen volgens het rapport van de Verenigde Naties ongeveer negenduizend mensen om het leven. In totaal moesten zes jaar geleden meer dan zevenhonderdduizend Rohingya’s vluchten naar Bangladesh. Het jaar daarop, in 2018, vluchtten nog eens zo’n twaalfduizend Rohingya’s naar Bangladesh.
Staatloos en ontheemd
In Bangladesh, India en Myanmar, waar velen naartoe zijn gevlucht, hebben Rohingya’s geen burgerrechten. Ze vormen de grootste staatloze gemeenschap ter wereld. De Verenigde Naties noemen de Rohingya-moslims de zwaarst vervolgde gemeenschap ter wereld en spraken in 2017 over een ‘schoolvoorbeeld van etnische zuivering’. Een jaar later verzochten de VN het leger van Myanmar om de mensenrechtenschendingen jegens de Rohingya-moslims te onderzoeken.
Rohingya-vrouw in haar huis in een vluchtelingenkamp in Bangladesh. Beeld: Ro Yassin Abdumonab
Toen in 2019 het Internationaal Gerechtshof op de genocide door Myanmar wees, weigerde voormalig minister-president en Nobelprijswinnares en Aung San Suu Kyi de genocide te erkennen, omdat ze ook een boeddhistische nationalist is. Evenmin wilde ze de systematische martelingen en verkrachtingen te erkennen. Volgens haar zouden de beschuldigingen jegens het leger ‘misleidend’ zijn en zouden ‘terroristische aanslagen’ door Rohingya-soldaten de aanleiding van de militaire operaties zijn geweest.
Deze uitspraken van Aung San leidden tot wereldwijde ophef en kritiek van mensenrechtenorganisaties. Desondanks heeft het Nobelprijscomité aangegeven de prijs niet te zullen intrekken. Het leger arresteerde Aung San twee jaar geleden na een succesvolle staatsgreep tegen de burgerregering.
Vooraf geplande genocide en haatpropaganda
Uit een onderzoek van het internationale persbureau Reuters, dat afgelopen jaar werd gepubliceerd, bleek dat de etnische zuivering vooraf gepland was door Myanmar: uit duizenden pagina’s tellende documenten, die door het onderzoeksteam van Reuters werden onderzocht, blijkt dat halverwege 2017 het leger van Myanmar in samenwerking met nationalistische boeddhistische monniken een campagne had opgezet om de huizen van Rohingya-moslims en hun moskeeën te vernietigen. De legercommandanten en de boeddhistische nationalisten deden hun uiterste best, zo blijkt uit het onderzoek, om de militaire operatie ‘onmerkbaar’ te laten verlopen om het imago van het leger te beschermen. Ook blijkt uit de documenten dat de islamitische Rohingya’s meermaals werden gedemoniseerd: ze werden als ‘buitenlandse indringers omschreven die zich in groten getale in Myanmar bevonden. Hoewel in de documenten geen expliciete bevelen staan om de Rohingya’s uit te moorden is wel duidelijk, aldus de onderzoekers, dat er een concreet plan bestond om Myanmar te zuiveren van de Rohingya’s, hun huizen en moskeeën.
Een rapport dat vier jaar daarvoor was gepubliceerd door de Zuid-Aziatische mensenrechtenorganisatie Fortify Rights toonde ook aan dat al in 2016, het jaar voorafgaand aan de militaire operatie in 2017, het leger van Myanmar uitgebreide plannen had gesmeden om de Rohingya gemeenschap te verdrijven. Onder andere door de Rohingya moslims kwetsbaarder te maken voor de aanvallen door het leger.
Er bestond een concreet plan om Myanmar te zuiveren van de Rohingya’s
Daarnaast blijkt uit een rapport van Amnesty, dat afgelopen jaar werd gepubliceerd, dat online haatpropaganda tegen moslims een significante rol heeft gespeeld gedurende de maanden voorafgaand aan de genocide op de Rohingya. Het rapport beschrijft hoe militante boeddhistische groepen Facebook gebruikten om racistische berichten en nepnieuws over de Rohingya-moslims te verspreiden. Extremisten noemden moslims ‘infiltranten’ en ‘honden’ die ‘neergeschoten moeten worden’. Volgens Amnesty heeft Facebook algoritmes gebruikt die het verspreiden van deze haatpropaganda hebben vergemakkelijkt en gesteund. Meta, de eigenaar van Facebook, zou geen actie hebben ondernomen, ondanks vele waarschuwingen van mensenrechtenactivisten, aldus Amnesty. Volgens Rohingya-activisten is Meta daarom medeverantwoordelijk voor de etnische zuivering.
Overvolle vluchtelingenkampen
Een miljoen Rohingya’s verblijven nu in overvolle vluchtelingenkampen met geringe toegang tot medische voorzieningen en onderwijs. Volgens een rapport van Human Rights Watch zijn de vluchtelingen regelmatig het slachtoffer van gewapende bendes die de Rohingya-bevolking als illegale migranten beschouwen. Alleen al gedurende dit jaar zouden volgens Al Jazeera tientallen Rohingya-moslims, waaronder vrouwen en kinderen, zijn gedood nadat ze werden aangevallen door de extremisten.
Vluchtelingenkamp in Bangladesh. Beeld: Ro Yassin Abdumonab
In maart dit jaar verwoestte een brand een vluchtelingenkamp in Bangladesh waardoor ruim vijftienduizend Rohingya-vluchtelingen geen dak meer boven hun hoofd hadden. Door bezuinigingen van de VN is er nu ook een tekort aan voedsel voor de vluchtelingen ontstaan, waardoor bijna de helft van de Rohingya moslims in Bangladesh ondervoed is geraakt. De omstandigheden in de kampen in Bangladesh en Myanmar zijn zo ernstig dat intussen tientallen Rohingya’s op een boot zijn gevlucht naar Indonesië. Anderen vluchtten naar de Filipijnen en Maleisië. Maar de boottocht gaat niet zonder moeilijkheden; afgelopen jaar verdronken ongeveer 180 Rohingya-vluchtelingen tijdens de tocht.
‘De bezuinigingen hebben gevolgen voor zwangere vrouwen, zogende moeders, ondervoede kinderen en andere mensen die alleen op voedsel rantsoenen gedoneerd door de VN aangewezen waren’, vertelt de 38-jarige vrijwilliger en journalist Ro Kyaw Myint Aung*. Hij vluchtte in 2017 voor het leger in Myanmar en verblijft sindsdien in de stad Coxs Bazar in Bangladesh. ‘Door de vermindering van de rantsoenen raken vluchtelingen verstrikt in mensenhandel en smokkel. Er is geen degelijk onderwijs voor de kinderen en door een gebrek aan toegang tot onderwijs verliest de helft van de kinderen op een miljoen Rohingya’s hun hoop op een goede toekomst.’
De Rohingya moslims maken dagelijks discriminatie mee in Bangladesh vertelt Myint Aung. ‘De meeste vluchtelingen worden soms gediscrimineerd of misbruikt door ngo’s en mensen in Bangladesh omdat die op de vluchtelingen neerkijken. Als je bijvoorbeeld in een taxi zit, word je vaak uitgescholden door chauffeurs, in een restaurant worden we uitgescholden en proberen ze de vluchtelingen vaak te chanteren. We kunnen niet alleen reizen omdat we worden gearresteerd en een hoge boete krijgen van de politie.’
‘Ten slotte zijn er veel journalisten uit Bangladesh die de Rohingya’s zonder reden in een negatief daglicht plaatsen. Dit soort media wil alleen maar de steun van politieke partijen. Er zijn veel Rohingya-jongeren die proberen de harmonie tussen de Rohingya-vluchtelingen en de mensen in Bangladesh te bevorderen. Maar sommige journalisten en politici proberen conflicten te creëren door propaganda tegen de Rohingya te verspreiden.’
Hongerstaking
Sinds 2012 zijn ongeveer veertigduizend Rohingya-moslims vanuit Bangladesh gevlucht naar buurland India. Aanvankelijk konden de vluchtelingen in de Indiase hoofdstad Delhi hun leven op een rustige manier opbouwen. Dat veranderde toen afgelopen jaar het hindoe-nationalisme escaleerde en de Indiase regering de Rohingya-moslims ‘illegale buitenlanders’ noemde. In de Noord-Indiase stad Nuh, waar bijna duizend Rohingya’s in kampen verblijven, hebben bulldozers delen van de kampen verwoest. Volgens de Indiase politie zouden de vluchtelingen er illegaal verblijven. De minister van de Indiase deelstaat Haryana beschuldigde de vluchtelingen van het stoken van onrust.
De regio waar de Rohingya vluchtelingen verblijven is vaker het doelwit van anti-moslim geweld; meer dan twaalfhonderd huizen en winkels, waarvan de meeste van moslims, zijn deze maand verwoest door de Indiase deelstaat Haryana. Het massale geweld heeft ertoe geleid dat het Indiaas gerechtshof de deelstaat beschuldigt van etnische zuivering.
Tot op heden is niemand veroordeeld voor de genocide
Omdat India geen wet- en regelgeving kent die de vluchtelingen beschermt, zijn de Rohingya-moslims vaak slachtoffer van intimidatie door de Indiase autoriteiten: in juli dit jaar werden vierenzeventig vluchtelingen gearresteerd waaronder vrouwen en kinderen. De Indiase politie beschuldigt hen ervan illegaal in het land te verblijven. Het arrest leidde tot een ophef onder Rohingya-activisten en critici door heel India.
In de Indiase deelgebieden Jammu en Kashmir zijn sinds april tweehonderdzeventig Rohingya’s in hongerstaking gegaan, nadat ze door de Indiase staat gevangen waren genomen. Tijdens een poging om uit de gevangenis te vluchten werden Rohingya-vluchtelingen met traangas bestookt. Hierbij kwam een meisje van vijf maanden oud om het leven. Volgens Rohingya activisten in India is het toenemende geweld tegen de vluchtelingen een onderdeel van een campagne van de nationalistische regering om volgend jaar tijdens de verkiezingen meer stemmen te krijgen.
‘De onderdrukking van de Rohingya-vluchtelingen is niet los te zien van discriminatie op basis van het kastensysteem dat overal in India aanwezig is’, vertelt de Indiase Avinash Kumar, werkzaam bij de ngo Equity Studies. ‘Dit verklaart waarom de Indiase staat geen moeite zal doen om de Rohingya’s, die voornamelijk uit armere gezinnen komen, te helpen. Daarnaast speelt het hindoe-nationalisme in India een belangrijke rol: de Rohingya-vluchtelingen worden als een vijand van de staat afgeschilderd in de Indiase media, en dit narratief komt de Indiase nationalisten goed uit. Het is namelijk niet de eerste keer dat moslims in India als ‘infiltranten’ en als ‘terroristen’ worden afgeschilderd, dit is een strategie van de Indiase regering. Daarnaast worden in heel Zuid-Azië de Rohingya als overlast ervaren. Ik heb gesproken met Rohingya-vluchtelingen en ze zijn bang om hun leven te verliezen in India, maar net zo bang om terug te keren naar Myanmar. Veel schuilen in de bossen of op onbewoonde plekken om zo te ontkomen aan de gewelddadige aanvallen door de nationalisten in India en te ontsnappen aan arrestatie door de politie.’
Angst voor nieuwe genocide
Intussen leven de meer dan een half miljoen overgebleven Rohingya in de staat Rakhine, in het noordwesten van Myanmar, in angst. Ze worden nog steeds systematisch onderdrukt door de boeddhistische nationalisten; ze hebben nauwelijks toegang tot werk, educatie en gezondheidszorg en verminderd toegang tot voedselvoorzieningen. Ook maken de moslims in Myanmar dagelijks discriminatie mee vanwege hun religie. Prikkeldraad en gewapende militairen voorkomen dat ze hun dorpen verlaten. De Rohingya die het toch wagen, riskeren een gevangenisstraf tot vijf jaar. Volgens Amnesty is er sprake van ‘apartheid’.
Beeld: Ro Yassin Abdumonab
VN-experts vrezen voor een nieuwe etnische zuivering, aangezien de militaire junta, die verantwoordelijk was voor de genocide op de Rohingya-bevolking, sinds enkele jaren de macht heeft gegrepen door middel van een staatsgreep. Toen in juni een orkaan uitbrak en de bezittingen van honderdduizenden Rohingya’s werden verwoest, blokkeerde de junta de humanitaire hulp aan de Rohingya-dorpen. Duizenden inwoners lopen het risico te sterven door ondervoeding. Volgens Human Rights Watch is het niet de eerste keer dat het leger humanitaire hulp aan de Rohingya’s tegenhoudt. De blokkades vormen een onderdeel van een strategie om de gebieden waar Rohingya’s leven te terroriseren.
Afgelopen jaar beloofde het Internationaal Gerechtshof in Den Haag de misdaden tegen de Rohingya-bevolking te bestraffen. Maar tot op heden is er geen enkele gerechtigheid voor de Rohingya gemeenschap en is nog niemand veroordeeld voor de genocide.
‘Rohingya’s hebben hun eigen taal, cultuur en tradities en zijn mensen met een prachtige cultuur, maar zij zijn in hun eigen land van alles beroofd.” zegt Myint Aung . ‘Om veilig in de vluchtelingenkampen te kunnen verblijven, moeten ze de kans krijgen om hun eigen leven op te bouwen, geld te verdienen en op goed onderwijs voor hun kinderen. Zo kunnen ze hun toekomst vormgeven. De mensen in Bangladesh, en ook de mensen in andere landen waar Rohingya verblijven, moeten hen met respect behandelen en de Rohingya’s als gelijkwaardige mensen beschouwen.’
* Naam is gefingeerd omdat de Rohingya-vluchteling anders wordt geïntimideerd door autoriteiten in Bangladesh, zijn baan verliest of wordt gearresteerd voor de kritiek op het land.
Liberty, een Britse mensenrechtenorganisatie, steunt drie zwarte gevangenen in hun zaak. Zij zijn veroordeeld voor moord, maar zeggen dat de politie zich schuldig heeft gemaakt aan institutioneel racisme. Dit schrijft de Britse krant The Guardian.
Durrell Goodall, Reano Walters en Nathaniel ‘Jay’ Williams werden als tieners tot levenslange gevangenisstraffen veroordeeld vanwege betrokkenheid bij de moord in 2016 in Manchester op de 18-jarige Abdul Hafidah. Het slachtoffer werd vermoord door de toen 19-jarige tiener Devonte Cantrill.
Er werden echter in totaal twaalf jongens vervolgd, waaronder de drie zwarte jongens. Ze kregen levenslang op grond van de controversiële joint enterprise-wet. Deze wet houdt in dat ieder bendelid verantwoordelijk is voor een gewelddadig incident, ongeacht de omvang van het eigen aandeel. Ook leden die opzettelijk een persoon hebben ‘aangemoedigd en geholpen’ kunnen op grond van deze wet worden vervolgd. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt echter dat zwarte mannen en jongens onevenredig vaak worden gezien als bendeleden en dat er in het Britse rechtssysteem sprake is van rassendiscriminatie.
In mei hebben de drie zwarte mannen een bezwaarschrift ingediend bij de Criminal Cases Review Commission. Ze willen dat hun veroordeling wordt herzien. Advocaten stellen, na twee jaar onderzoek dat er geen gewelddadige criminele bende was die Active Only heette, en noemen de veroordeling een ‘grove gerechtelijke dwaling’.
Liberty ondersteunt de drie mannen nu ook. De Britse mensenrechtenorganisatie betoogt dat de door de politie en de Crown Prosecution Service (CPS) aangedragen bewijzen over het bendelidmaatschap van de drie onevenredig vaak worden gebruikt tegen jonge zwarte mensen. De bewijzen zijn volgens Liberty daarnaast mager, in het bijzonder dat bepaalde rap- en drillmuziek een bewijs zou zijn van banden met bendes. Dat dit toch als bewijs wordt gezien heeft volgens Liberty te maken met racistische vooroordelen en onwetendheid over de jeugdcultuur. Liberty is bovendien van mening dat de privacy van de drie is geschonden, omdat ze van een bendelidmaatschap zijn beschuldigd op basis van hun vriendschappen, hun muzikale voorkeuren en afbeeldingen die ze op hun mobiele telefoons deelden.
‘We weten dat vooral jonge zwarte mannen het doelwit zullen zijn van joint enterprise-vervolgingen, vaak op grond van twijfelachtig bewijs dat de jongeren ‘in een bende’ zaten’, zegt Emmanuelle Andrews, beleids- en campagnemanager bij Liberty. ‘We weten ook dat het begrip ‘bende’ niet alleen slecht gedefinieerd is, maar ook zwaar geracialiseerd, en dat het toezicht op ‘bendes’ wordt gebruikt om vriendschappen tussen jonge zwarte mannen en jongens te criminaliseren.’
De Criminal Cases Review Commission neemt de zaak in behandeling. Een woordvoerder vertelde aan The Guardian dat de commissie nog niet weet hoe lang het zal duren totdat er een besluit valt of de zaak heroverwogen moet worden of niet.
Op Turkse sociale media is commotie ontstaan over een zoenincident dat aloude seculiere en religieuze tegenstellingen in Turkije weer eens oprakelt. Een ziedende Turkse vrouw jaagt daar twee zoenende reizigers weg en gaat daarna, bijkomend van een woedeaanval, op hun plek zitten. ‘Ze mogen in het openbaar niet kussen’, schreeuwt ze in het filmpje dat veelvuldig wordt gedeeld.
‘Ik draaide me om en zag jullie kussen’, zegt de vrouw vol verbazing tegen een zoenend jongen en meisje. ‘Dus? Waar bemoei je je mee?’ reageert een omstander of één van de geliefden in kwestie (dat is niet duidelijk).
‘Ze mogen niet zoenen’, zegt de vrouw eerst rustig, ‘Ze mogen in het openbaar niet zoenen’, schreeuwt ze daarna en vervolgt nadat de jongeren al zijn vertrokken, ‘Je moet je normaal gedragen. Ze houden handjes vast, ok. Ze omhelzen elkaar, prima, en daarna gaan ze ook nog eens zoenen. Wat volgt daarna? Geen manieren.’
De vrouw vindt dat ze niet verplicht is om naar zoenende mensen te kijken. ‘En daarna heeft ie nog het lef om te zeggen: waar bemoei jij je mee? Moge God je straffen, moge God je bij verstand brengen, moge God je terugkeren naar het geloof’, zegt ze plaatsnemend op de plek waar de jongeren zaten.
Het voorval maakt de lippen los onder Turkse reageerders. Zo vraagt de academicus Efe Caman zich af of mensen verplicht zijn om religieus te leven?
‘Ik dacht bij het kijken van de video dat ze die tante hadden gekust. Wat bemoei je je ermee immorele vrouw? Dat mogen ze toch lekker zelf weten?’ reageert de journalist Gökhan Özbek.
Maar er is ook steun voor de boze vrouw. ‘Ik verbaas me. Zijn er dan geen grenzen? In de publieke ruimte moeten de algemene morele regels gevolgd worden’, aldus Hanifoglu, fan van voetbalclub Trabzonspor.
Moslimactivist Husam El Gomati uit Zweden deelt chocolaatjes uit tijdens koranverbrandingen en gaat met demonstranten in gesprek. Hij wil islamofobie bestrijden door een vreedzame dialoog te beginnen.
‘Ik ga praten met mensen, probeer hen te kalmeren’, vertelt hij aan AJ+. Hij probeert mensen uit te leggen dat we nu in een ‘politieke oorlog’ zitten, waar mensen het slechtste van zichzelf laten zien, terwijl het juist noodzakelijk is om onze beste kant te laten zien.
El Gomati spreekt met boze moslimdemonstranten, maar ook met andere mensen die getuige zijn van de koranverbranding, inclusief islamofoben. Zo legt hij rustig aan een extreemrechtse vrouw uit dat haar boodschap, dat twee miljard mensen op deze wereldbol boeven en moordenaars zijn, verkeerd is.
De moslimactivist vindt het belangrijk om gewelddadige tegenprotesten te voorkomen, omdat hij islamofoben niet van materiaal wil voorzien waarmee zij moslims kunnen demoniseren. ‘Extreemrechts wil graag een antwoord, een gewelddadig antwoord, of iets zien dat ze kunnen gebruiken in de discussie in de toekomst. Daarom moet ik erheen, om ervoor te zorgen dat mensen kalm zijn, mensen op hun best zijn, weten hoe ze uitdrukking moeten geven aan hun gevoelens. Om er zeker van te zijn dat er geen geweld plaatsvindt. Dus het is een taak die ik in ieder geval moet doen, als ik wil bewijzen dat zij het fout hebben.’
In Zweden, Denemarken en Nederland hebben dit jaar diverse koranschendingen plaatsgevonden – het verscheuren van de koran en het verbranden van de koran. Moslims over de hele wereld zijn woedend, en willen dat Europese landen koranschendingen verbieden. Europese landen willen dit – vooralsnog – niet doen, vanwege het grondwettelijke recht op de vrijheid van meningsuiting.
‘Ruim zes op de tien Nederlanders (63%) vindt dat statushouders, die een verblijfsvergunning hebben, in hun gemeente gehuisvest mogen worden’. Dat blijkt uit de zeventiende ‘flitspeiling doorstroom migratieketen’ van de overheid.
In het onderzoek naar migratie, asielzoekers en opvangcapaciteit dat het ministerie van Justitie en Veiligheid regelmatig doet, staat overigens wel dat het draagvlak in het afgelopen jaar met een aantal procenten minder is geworden.
In december vorig jaar piekte het Nederlandse draagvlak op ruim zeventig procent. De uitkomst zit nu weer op het niveau van de eerste meting op 22 juni 2022.
Een op de zes Nederlanders is het ‘helemaal oneens’ (16%) met de stelling over huisvesting van statushouders in hun gemeente. Dit is vergelijkbaar met eerdere metingen, aldus de flitspeiling die gebaseerd is op een online vragenlijst onder 939 Nederlanders en voor de zomer werd gepubliceerd.
Mag je een heilig boek verscheuren of verbranden? Volgens Frans Kuijpers valt het binnen de vrijheid van meningsuiting maar is het onfatsoenlijk. Er kan echter geen sprake zijn van ‘rekening houden met culturele en religieuze gevoeligheden en de fijne kneepjes hiervan onder de knie krijgen’, zoals hoogleraar Abbas betoogt.
‘Het verbranden van een koran brengt niet alleen tekortkomingen in het Zweedse rechtssysteem aan het licht, maar laat ook de uitdagingen zien waarvoor de Zweedse overheid staat in een steeds diverser wordende samenleving.’ Dit schreef de Leidse hoogleraar radicaliseringsstudies Tahir Abbas zijn laatste column bij de Kanttekening. Ook noemde hij Zweden een land ‘dat voorheen bekend stond om zijn diplomatieke en pragmatische aanpak’ en ‘worstelt met zijn identiteit.’ Ik verslikte me pardoes in mijn kopje thee toen ik dit las.
Identiteit doet er hier niet toe. Wat er toe doet is dat Zweden, net als Nederland trouwens, een democratische rechtstaat is. Een staat met een grondwet die ons rechten geeft en wetgeving die aangeeft waar die rechten worden begrensd. Een van de belangrijkste van die rechten is het recht van vrije meningsuiting, artikel 7 van onze Grondwet. Dat recht wordt hier in Nederland wettelijk begrensd via artikel 137d, dat het Wetboek van strafrecht oproepen tot haat en discriminatie verbiedt, en de artikelen 131 en 132 die het tot oproepen tot geweld verbieden.
Volgens Abbas onderstrepen ‘De koranverbrandingen en de verontwaardiging hierover, in Zweden en wereldwijd, (…) dat je rekening moet houden met culturele en religieuze gevoeligheden en de fijne kneepjes hiervan onder de knie moet krijgen. Tevens weerspiegelt de situatie in het land de moeilijkheid waarmee veel landen momenteel worden geconfronteerd bij hun pogingen om binnen de complexiteit van diversiteit, integratie en identiteit te navigeren.’
Het verbranden of verscheuren van een heilig boek als een manier om je mening te uiten, is geen aanzetten tot discriminatie of haat. Er is in deze geen sprake van: ‘rekening houden met culturele en religieuze gevoeligheden en de fijne kneepjes hiervan onder de knie krijgen.’ Daarvoor pleiten richting overheid, is pleiten voor speciale behandeling van specifieke groepen.
Wat er ‘onder de knie gekregen’ moet worden, is dat onze mores zijn dat je iedere godsdienst naar keuze mag aanhangen, artikel 6 van onze Grondwet. Dat recht geldt voor iedereen en dat betekent dat je buurman een heel andere godsdienst mag aanhangen. Dat allemaal binnen de grenzen van de wet. Je mag een godsdienst aanhangen, je hoeft het niet dus. Jij mag openbaar verkondigen dat jouw god de enige is en dat aanhangers van andere godsdiensten een stelletje ongelovigen zijn. Je buurman met die andere godsdienst mag dat ook en een ongelovige mag tegen jullie allebei zeggen dat jullie niet goed bij jullie hoofd zijn. Dat mag allemaal. Of het slim is om elkaar zo te bejegen, is een tweede.
Grenzen van fatsoen worden ook overschreden bij bekogelen met stenen uit protest tegen het verscheuren van een heilig boek
Er hoeft niet ‘genavigeerd te worden binnen de complexiteit van diversiteit, integratie en identiteit.’ Er moet genavigeerd worden binnen de wettelijke grenzen van ons bestel en binnen de grenzen van het fatsoen. Dat er mensen onder ons zijn, zoals Pegida-voorman Edwin Wagensveld, die voor wat dit betreft geen grenzen van fatsoen hebben, maakt nog niet dat de ‘overheid’ iets moet. Die moet pas iets als de wet wordt overtreden en als iemand denkt dat dit gebeurt dan moet die persoon aangifte doen. Die grenzen van fatsoen en wellicht ook nog enkele wettelijke grenzen, worden ook overschreden als anderen iemand bekogelen met stenen uit protest tegen het verscheuren van een heilig boek.
Een tip voor Abbas en anderen, vooral mensen die werkzaam zijn bij de media: de beste manier om met acties als die van Wagensveld om te gaan, is er geen aandacht aan te besteden. Media hebben niet de plicht om van iedere oprisping van elke idioot verslag te doen. Ik ben geen kenner van heilige boeken, maar ik denk dat ze allemaal wel een of andere passage bevatten waarin staat dat het goed is om iemand die je iets aandoet of kwetst te vergeven en/of iets zoals ‘wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’.
Diversiteit en inclusie zijn tegenwoordig hot, maar veel organisaties gaan nog uit van het top-down model. Ze leggen diversiteit van bovenaf op. Het nieuwe platform UDU Media wil het helemaal anders doen.
UDU Media is het initiatief van drie zwarte zzp’ers uit Rotterdam: Demis Rolador (LottacamStudio), Darren Garner (Garden of Creation) en Sigmar Vriesde (Monsigneur L’Afrique). Ze werkten eerder met elkaar samen in enkele projecten. ‘Het klikte zo goed tussen ons dat we besloten de handen ineen te slaan’, vertelt Vriesde.
Op vrijdag 18 augustus vond de lancering van UDU Media plaats in Rotterdam-Alexander, tijdens de AfriQUE MagiQUE Art Fair, die zo’n tachtig bezoekers trok. We spraken daar, en daarna via de telefoon, met de heren van UDU Media, die de fair organiseerden, en ook met enkele makers die met hun kraampje hun werk tentoonstelden.
Sigmar Vriesde (beeld: UDU Media)
UDU Media maakt een oude droom van Vriesde waar: een plek creëren voor zwarte makers waar ze aan de slag kunnen, van elkaar kunnen leren, elkaar kunnen inspireren en helpen met commerciële en andere projecten voor verschillende opdrachtgevers, en groeien. Ook is UDU Media een erkend leerbedrijf , vertelt zijn collega Demis. ‘Je kunt ook stage bij ons lopen.’
Het platform is idealistisch, maar realistisch tegelijkertijd. ‘Er moet geld worden verdiend, we moeten commerciële opdrachten binnenhalen’, zegt Vriesde, ‘maar tegelijkertijd vinden we het sociale aspect van ondernemen heel belangrijk en willen we wat terugdoen voor de gemeenschap.’ De 55-jarige Vriesde, heeft het cultureel ondernemerschap geleerd van een mentor. ‘Ik wil de kennis die ik heb overdragen aan jongeren, zodat zij ook de slag kunnen maken naar professionalisering en goede ondernemers worden’, vertelt hij.
‘We vinden het sociale aspect van ondernemen heel belangrijk en willen wat terugdoen voor de gemeenschap.’
Als voorbeeld noemt Vriesde de 21-jarige Antilliaanse muzikant Reydian Rafaela. ‘Hij maakt echt hele goede beats, maar mist de schakel tot de financiering voor een album. Hoe moet je dat doen? Wie moet je aanspreken? Hij is kritisch over de gevestigde organisaties. Ik help hem drempels te verlagen. Maar ik leer hem ook de regels, handigheden en trucs die nodig zijn om in deze business te overleven, zodat hij alles straks zelf kan doen in de toekomst, en deze kennis later weer kan doorgeven.’ Vriesde benadrukt dat hij mensen wil helpen die bereid zijn om hun beroep te maken van hun creatieve werk. ‘Ik doe niet aan bezigheidstherapie voor hobbyisten.’
Darren Garner (beeld: UDU Media)
Darren Garner (35) ziet UDU Media als een gemeenschap. ‘Het is een plek waar gelijkgestemde individuen kunnen samenkomen en samenwerken. Ik geloof echt dat we een nieuw tijdperk inluiden, waarin we de jeugd helpen en bouwstenen geven voor een betere toekomst.’ Hij hoopt dat UDU Media een centraal punt voor creatievelingen wordt, ‘een hub waar mensen kunnen samenkomen om hun ideeën en doelen te delen, een plek waar samenwerkingen plaatsvinden, creativiteit wordt aangewakkerd en talent wordt gestimuleerd.’
De naam UDU is bedacht door de 46-jarige Demis Rolador. ‘we waren een tijdje aan het sparren over een mooie naam. En toen luisterde ik naar het nummer Finally van muzikant Joyner Lucas. Het refrein bleef hangen.
‘Finally, I can fly and be free and be me
You do you, I’ll do me
I don’t mind it (no, no)
Finally, I can fly and be free and be me
You do you, I’ll do me
And I like it.’
Demis Rolador (beeld: UDU Media)
‘Wat Lucas zingt is eigenlijk precies wat we wilden doen’, vervolgt Demis. ‘Als makers – van muziek, video’s en kunst, als dichter of schrijver – wil je gewoon in alle vrijheid je ding doen, zonder dat je creativiteit wordt gesmoord. ‘You do you, I’ll do me.’ You do you. UDU.‘ Daarnaast, ook heel aardig, betekent udu hout in het Surinaams. En het is het bovendien een Nigeriaans muziekinstrument. Het is kortom de perfecte naam voor onze organisatie.’
UDU heeft sinds vrijdag een grote kantoorruimte in een pand in het winkelcentrum Alexandrium, vlakbij Station Rotterdam-Alexander. ‘Doel is om een creatieve community op te bouwen waarbij zwart-zijn het uitgangspunt is’, zegt Vriesde. ‘Maar dit betekent niet dat we witte mensen en niet-zwarte mensen van kleur uitsluiten. Want zij kunnen zich natuurlijk ook met zwarte cultuur en zwarte thema’s bezighouden.’
‘Doel is om een creatieve community op te bouwen waarbij zwart-zijn het uitgangspunt is’
Tegelijk met de lancering van UDU Media vond de AfriQUE MagiQUE Art Fair plaats, waarbij verschillende makers hun werk, dat een link heeft met Afrika, tentoonstelden. Sommige makers hebben van hun passie hun beroep kunnen maken, anderen zijn (nog) niet zover. ‘Sommige verkopers hebben op één avond hier meer verdiend dan ooit tevoren’, vertelt Darren. ‘Het was mooi om te zien dat iedereen aan het netwerken was en goed met elkaar overweg kon. Er zijn nieuwe relaties ontstaan, die zeker zullen uitgroeien tot vruchtbare samenwerkingen.’
West Givner (beeld: Ewout Klei)
West Givner (54) maakt strips en komt uit Cleveland, in de staat Ohio in de Verenigde Staten. Hij woont sinds de jaren negentig in Rotterdam en werkt fulltime als stripmaker. Hij is blij met het platform dat UDU Media biedt. ‘Ik vind het leuk om met andere kunstenaars in contact te komen. En ik wil graag schilderijen gaan maken, zo ontdekte ik vrijdag, maar daar had ik nooit tijd voor.’ West geeft het Nederlandstalige stripblad Hollandsch Metaal uit, waarin hij veel doet met science fiction. ‘Ik kijk echt naar wat de markt belangrijk vind, wat lezers graag lezen’, vertelt hij. ‘Activisme is mooi, maar de schoorsteen moet ook roken.’
Tess Hofstede (beeld: Ferdowns Faghir)
Tess Hofstede (32), haar artiestennaam is Unami, van Rhythmic Core (Visual Art & Poetry) timmert hard aan de weg als kunstenares en dichteres. Doel is om van haar roeping een beroep te maken. ‘Ik wil mezelf zoveel mogelijk creatief uitdrukken omdat het leven zo meer betekenis krijgt. Om mijn droom waar te maken geef ik kunstlessen aan leerlingen in het basisonderwijs’, vertelt ze. ‘Bovendien vertrek ik later dit jaar voor vier jaar naar Mexico met mijn vriend, die daar een baan heeft gekregen. Ik zal deze nieuwe uitdaging gebruiken om mijn transculturele wortels op artistieke wijze te verdiepen. Ik verheug me op een nieuw netwerk van kunstenaars en schrijvers.’
Lizita Semedo (beeld: Lizita Semedo)
Lizita Semedo (37) heeft een baan in de kinderopvang. Ze is auteur van het kinderboek Oh oh Djannah, dat ze in eigen beheer heeft uitgegeven. Het boek gaat over de avonturen van haar vierjarige dochter Djannah. ‘Als kind groeide ik op met Pipi Langkous. Mijn dochter lijkt een beetje op haar. Ze is ook ondeugend. Daarom besloot ik een verhaal te schrijven over een meisje, dat gebaseerd is op wat mijn dochtertje allemaal beleeft.’ Aan haar boek, dat voor 35 euro in de winkel te koop is, heeft Lizita niet zo veel verdiend, vertelt ze. ‘Daarom zeiden de jongens van UDU Media ook dat ik het anders moet aanpakken, en ook mijn eerste boek opnieuw moet uitgegeven. Voor de website Voor de kunst gaan we een promotiefilmpje voor mijn boek maken, we maken een nieuwe titel voor mijn boek en gaan er meer van drukken zodat de kostprijs een stuk lager komt te liggen. Ze geven mij precies die adviezen die ik nodig heb om van mijn verhaal een succes te maken.’
Shawn York (36) studeerde aan het Grafisch Lyceum in Rotterdam. Hij is de bedenker van Framing Culture. Hij komt uit Sint Maarten en woont sinds 2008 in Nederland. ‘Het concept van Framing Culture bedacht ik tijdens mijn studie in Nederland. Ik wilde een stukje van mijn thuis meenemen naar mijn nieuwe huis. Het eiland Sint Maarten, het Nederlandse en Franse deel, is 37 vierkante kilometer. Daar wilde ik iets mee doen. Vrienden en familie zagen mijn kunstwerk over Sint Maarten aan de muur hangen en waren nieuwsgierig. Ze wilden iets soortgelijks aan hun muur. Ik dacht toen: laat ik mijn concept uitbreiden voor andere producten, en ook mijn idee toepassen op andere landen en eilanden.’ Shawn heeft op dit moment een fulltime baan en heeft maar weinig tijd voor freelance kunstopdrachten. Hij hoopt dat hij – mede dankzij de hulp van de jongens van UDU Media – de kneepjes van het ondernemen verder ontwikkelen kan, zodat hij de naamsbekendheid van zijn bedrijf kan vergroten, en ook dat het verkoopproces makkelijker verloopt.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
