De racistische aanslag op zwarte mensen in het Amerikaanse Buffalo, waarbij tien mensen omkwamen, boezemt ook sommige zwarte Nederlanders angst in. Temeer vanwege de opkomst van het omvolkingsdiscours waar schutter Payton Gendron zich op beriep, en omdat Ongehoord Nederland onlangs ruimte gaf aan een omvolkingstheorie.

‘Witte vrienden van mij zeiden me dat ze denken dat tussen nu en een paar jaar ook zo’n aanslag in Nederland kan plaatsvinden’, vertelt de Somalisch-Nederlandse postbezorger Ahmed Abdillahi. Die kans is inderdaad groot, vreest hijzelf ook. ‘We hebben gelukkig een veel strengere wapenwet dan in de VS, maar ook hier kun je als je wilt aan wapens komen.’

Abdellahi ziet een giftige mix van hoe extreemrechtse haat zich via internet snel verspreidt, terwijl de bestaansonzekerheid toeneemt. ‘Mensen maken zich zorgen over veel zaken. Dan is het gemakkelijk om een zondebok te hebben die je overal de schuld van kan geven.’

De zwarte journalist Marvin Hokstam (Afro Magazine) ziet een nog diepere oorzaak van dat Payton Gendron het gemunt had op zwarte mensen: sinds de slavernij worden zij als minderwaardig gezien. ‘Er zijn mensen die ons onze lucht betwisten. De schutter van Buffalo is ook zo’n iemand, omdat extreemrechts hem in het oor heeft gefluisterd dat wij hem komen vervangen.’

De achttienjarige Gendron beriep zich op de omvolkingstheorie. Deze complottheorie van de extreemrechtse Franse publicist Renaud Camus stelt dat westerse elites de witte westerse bevolking doelbewust ‘vervangen’ door moslims en zwarte Afrikanen. Ook Brenton Tarrant, die in 2019 ruim vijftig moslims vermoordde in Nieuw-Zeeland, propageerde deze theorie.

De Kamer is bezorgd over de invloed van deze theorie in Nederland. Een Kamermeerderheid stelde vragen over Ongehoord Nederland, omdat Vlaams Belang-leider Filip Dewinter daar onlangs nog sprak over ‘omvolking’. De vrees bestaat, met de aanslag in Buffalo in het achterhoofd, dat zulke uitspraken leiden tot extreemrechts terrorisme in Nederland.

Ook postbezorger Abdillahi maakt zich zorgen over Ongehoord Nederland. ‘Iemand als Filip Dewinter is natuurlijk geen terrorist. Maar toch: mensen die vatbaar zijn voor zijn omvolkingsboodschap kunnen een stap verder zetten en overgaan tot geweld. En juist dat maakt deze ideeën zo gevaarlijk. Iemand die de hele tijd maar leest en hoort dat we worden bedreigd door ‘de moslims’ en overspoeld worden door mensen in Afrika, kan misschien besluiten om daar iets tegen te doen. Iets extreems.’

Hokstam vergelijkt Ongehoord Nederland met het Amerikaanse Fox, waar tv-commentator Tucker Carlson de omvolkingstheorie promoot. ‘Fox zwijgt nu over het feit dat de schutter zich heeft laten motiveren door de omvolkingstheorie, terwijl Tucker het begrip honderden keren heeft genoemd in zijn shows.’

Ook volgens hoogleraar en terrorismedeskundige Tahir Abbas (Universiteit Leiden) normaliseren omroepen als Fox en Ongehoord Nederland extreemrechts gedachtegoed als de omvolkingstheorie, met alle gevaar van dien.

Abbas: ‘Er is geen directe relatie met terrorisme, maar indirect is die relatie er wel. Mensen krijgen dit soort ideeën in hun hoofd, media legitimeren dit gevaarlijke gedachtegoed. In 2011 was de wereld helemaal in shock toen Anders Breivik in Noorwegen 77 mensen vermoordde. Maar nu is dit extreemrechtse discours genormaliseerd en dreigt het zelfs mainstream te worden. Tien jaar geleden was dat nog niet het geval.’

‘Het extreemrechtse discours is genormaliseerd en dreigt zelfs mainstream te worden’

Inlichtingendienst AIVD stelde vorige maand nog dat rechtsextremisme en anti-overheidsprotesten een groter veiligheidsprobleem zijn geworden. Er zijn nu allerlei extreemrechtse stromingen die een wereldbeeld delen ‘waarin de blanke bevolking van (onder meer) Nederland structureel wordt benadeeld, en zelfs in het voorbestaan wordt bedreigd door ‘omvolking’ of genocide’.

De inlichtingendienst waarschuwt ook voor ‘accelerationisten’, die denken dat een rassenoorlog op handen is en dat je die versneld kunt ontketenen via aanslagen. Er zijn honderden accelerationisten in Nederland en hun aantal neemt toe, meldt de AIVD in zijn recente jaarverslag: ‘De verwachting is dat maar een kleine minderheid zelf terroristisch geweld wil gaan gebruiken, maar het is niet goed te voorspellen wie die stap zal zetten.’

‘De aanslag in de VS onderstreept dat je die scherpte nodig hebt om te acteren, om te waarschuwen, om op te treden’, vertelt een AIVD-woordvoerder aan de Kanttekening.  ‘We zijn altijd scherp op dingen die je hoort, ziet en waarneemt.’

Wat nu?

Nederland heeft een pragmatische, gebalanceerde kijk op terrorismebestrijding en doet het al best goed in vergelijking met sommige grote landen, aldus Abbas: ‘In de VS en in Frankrijk, maar ook in Duitsland waar extreemrechts een groot gevaar is, is de samenleving gepolariseerder.’ Volgens hem kun je extreemrechts gedachtegoed wel nog beter bestrijden door meer aandacht te besteden aan kritisch denken op school.

‘Jongeren krijgen heel veel informatie op internet, maar kunnen niet goed filteren wat waar is en wat grote onzin. Veel jonge mensen zijn op zoek naar identiteit, naar ergens bij horen, naar hoop. Sommigen vinden dat bij extreemrechts, dat een simplistische analyse geeft van wat er mis is met deze wereld en zondebokken aanwijst.’

‘Ongehoord Nederland heeft makkelijk beïnvloedbare volgers. Die kunnen gekke dingen doen’

En wat moet er nog meer gebeuren? Een verbod op Ongehoord Nederland? Ahmed Abdillahi vindt dat lastig: ‘In Nederland is er vrijheid van meningsuiting. Wel vind ik dat bij vrijheid ook verantwoordelijkheid hoort. En die verantwoordelijkheid hebben ze bij Ongehoord Nederland niet.’

Hokstam is wel voor een verbod. ‘Absoluut. Ongehoord Nederland heeft makkelijk beïnvloedbare volgers. Makkelijk beïnvloedbare idioten kunnen gekke dingen doen.’

‘We moeten deze haatretoriek keihard aanpakken’, zegt Hokstam. ‘Waarom tolereren we extreemrechtse taal, terwijl we keer op keer ontdekken hoe fout dit is?’

PVV-stemmer Peter Maverik* vindt dat terrorismedeskundige Abbas en de AIVD overdrijven over de dreiging vanuit extreemrechts. ‘Het is apekool van linkse onderzoekers die hun hoofd in het zand steken. Het echte gevaar komt van moslims, en van extreemlinks. De kogel kwam van links, bij Pim Fortuyn. Theo van Gogh is door een moslim vermoord.’

Hij ziet ook geen link tussen de aanslag in de VS en de uitzending van Ongehoord Nederland. ‘De dader was gewoon een extreemrechtse gekkie. Maar links – daar reken ik ook VVD en CDA onder – heeft deze gebeurtenis aangegrepen om het begrip ‘omvolking’ verdacht te maken.’

‘Omvolking’ is volgens Maverik ‘gewoon een feit’, omdat moslims en zwarte mensen ‘massaal’ Nederland binnenkomen en meer kinderen krijgen. Maverik ziet oude buurten veranderen en voelt zich daar niet meer thuis of veilig. Hij is bang dat meer immigratie zorgt dat moslims hun mening meer aan anderen gaan opdringen.

‘En nu wil de Europese Unie nog meer moslims hierheen halen om te werken’, schampert Maverick. Intussen worden populistische partijen gedemoniseerd, wordt hun boodschap genegeerd en ‘de elite’ doet niets, zegt hij. ‘Hoezo ben je een complotdenker als je dat constateert?’   

Maverick vindt de daad van Gendron absoluut niet goed te praten, maar wil daar nog wel iets bij zeggen. ‘Tegelijkertijd vind ook: dit kun je verwachten, als je mensen die klaar zijn met migratie constant worden weggezet als racisten. Dan gebeurt er dit.’

*Gefingeerd. Echte naam bij de redactie bekend.

In de opnieuw opgelaaide abortusdiscussie laten progressieven en strenge christenen zich luid horen. Bij moslims ligt dat anders. ‘Je wordt al snel weggezet als radicaal.’

Nadat bekend werd dat het door conservatieve rechters gedomineerde Amerikaanse Hooggerechtshof het abortusrecht federaal wilde afschaffen, is de abortusdiscussie ook in Nederland opgelaaid. Progressief Nederland ziet abortusvrijheid als een belangrijke feministische verworvenheid en wil dit met hand en tand verdedigen. Dit, terwijl rechtzinnige christenen uit de hoek van ChristenUnie en SGP hun aloude standpunt herhalen dat abortus moord is en pleiten voor een verbod, behalve als het leven van de moeder in gevaar is.

Maar wat vinden Nederlandse moslims? Je hoort hen nauwelijks in het debat. De enige moslims die zich uitspraken waren drie progressieve vrouwen: Trouw-columniste Emine Ugur, GroenLinks-Kamerlid Kauthar Bouchallikht en wetenschapster en zelfstandig adviseur infectieziekte Charifa Zemouri. Zij verdedigden allen het abortusrecht.

‘De frequentie met steeds kortere tussenperiodes waarmee de discussie over het abortusrecht de laatste jaren steeds weer oplaait, is een teken aan de patriarchale wand’, twitterde Ugur. Voor haar is het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw heilig. Dat is ook de mening van Bouchallikht, die 7 mei aanwezig was op de abortusdemonstratie op de Dam in Amsterdam. Op Instagram plaatste een foto van deze manifestatie, waar ze te zien naast GroenLinks-senator Margreet de Boer, die een bord vasthoudt met daarop de tekst ‘Baas in eigen buik’.

Zemouri (1987) schreef voor Joop het korte artikel ‘Mijn baarmoeder, mijn keus’. ‘Daarmee bedoel ik: ongeacht wat je gelooft, of je moslim bent of niet, de vrouw moet altijd zelf bepalen wat ze doet, los van religie, cultuur of wetgeving’, vertelt ze aan de Kanttekening.

Zemouri is wetenschapper op het gebied van infectieziekten en werkt als zelfstandig adviseur. Ze omschrijft zichzelf als een progressieve praktiserende moslima van Marokkaanse komaf. Via haar social mediakanalen heeft ze een groot bereik onder de Nederlandse moslimgemeenschap. Ze is blij met de Nederlandse abortuswetgeving, want die geeft vrouwen de vrijheid om zelf een keuze te maken.

‘Ik heb helaas geen harde cijfers, maar op basis van mijn waarnemingen weet ik dat er ook vrouwen van islamitische achtergrond zijn die een abortuskliniek hebben bezocht. Ze hadden allemaal hun eigen redenen, en hebben binnen een maand na de bevruchting abortus gepleegd.’

Het is volgens Zemouri een misverstand dat de islam abortus verbiedt. ‘Natuurlijk ben ik geen theoloog, maar zover mijn kennis reikt is abortus in de islam toegestaan in een aantal gevallen. Als het leven van de moeder in gevaar mag abortus altijd bijvoorbeeld. In Marokko, waar ze de Maliki-wetsschool van de islam volgen, is abortus ook toegestaan na een verkrachting, mits dit binnen een bepaalde termijn gebeurt. De islamitische raad die de koning en de regering bijstaat, vindt dat abortus na verkrachting binnen een bepaalde termijn gewoon mag.’

‘In de islam is abortus toch een beetje een taboeonderwerp’

Khalid Benhaddou (1988), hoofdimam van de El Fath-moskee in Gent, is wel een theoloog. Hij houdt zich bezig met de vraag hoe je de islam relevant maakt voor de wereld van vandaag en geldt als een belangrijke eigentijdse stem in de Vlaamse islamitische gemeenschap.

‘In de islam is abortus toch een beetje een taboeonderwerp’, legt hij uit. ‘De meeste theologen houden zich aan wat de klassieke vier wetsscholen – Hanafi, Maliki, Sjafi’i en Hanbali – hierover zeggen. Abortus is volgens deze scholen toegestaan, maar alleen in heel uitzonderlijke gevallen. Er moet een medische noodzakelijkheid zijn, om medische redenen. Psychosociale redenen worden niet als geldige indicatie gezien. Daarnaast moet de abortus plaatsvinden binnen een bepaalde termijn, binnen maximaal 120 dagen.’

Waarom 120 dagen? ‘Dat staat in een hadith (overlevering van de profeet Mohammed, red.), waarin de profeet uitlegt wanneer de ziel bij de mens wordt ingeblazen’, vertelt professor Chaima Ahaddour (1988), assistent-professor Islamitische Ethiek aan de Katholieke Universiteit Leuven.

‘Sommige uitleggers zeggen dat die periode 40 dagen is, anderen zeggen dat dit een periode van drie keer 40 dagen, dus 120 dagen is. Hierna mag abortus niet meer, tenzij het leven van de moeder in gevaar is.’ Niettemin hebben islamitische geleerden een consensus bereikt dat zwangerschapsafbreking mogelijk is binnen 120 dagen. ‘Het inblazen van de ziel is een markeringsmoment, waarop het embryo wordt beschouwd als volwaardige persoon met fundamentele rechten, en dus beschikt over de menselijke waardigheid en heiligheid’, zegt ze.

Ahaddours promotieonderzoek ging over ethische kwesties aan het levenseinde waaronder euthanasie en palliatieve sedatie, en hoe Marokkaanse moslims in België daarover denken. Toen ze daarmee bezig was, ontdekte Ahaddour dat er weinig is nagedacht over abortus vanuit islamitisch ethisch perspectief.

‘Deze thema’s krijgen te weinig aandacht in de islamitische gemeenschap. Ik ben nu bezig met een onderzoek naar abortus om medische redenen vanuit het perspectief van de islamitische traditie, en hoe Belgische moslims, inclusief imams, artsen en moslimkoppels, daarover denken. Onder islamitische geleerden bestaat er consensus dat het dan wel mag indien het gaat om ernstige afwijkingen die onbehandelbaar zijn, maar niet na de 120^ste dag.’

‘Een klein groepje progressieve moslimtheologen in de Verenigde Staten heeft liberalere opvattingen over abortus’, vervolgt Ahaddour. ‘Zij gaan zelfs verder en stellen dat abortus toegestaan voor elke vorm van schade die er is: psychische schade, financiële schade, iets anders. Als een vrouw er mentaal niet aan toe is om een kind te krijgen dan mag abortus ook, vinden progressieven, zolang het gebeurt binnen de 120^ste dag.’

‘Maar progressieve theologen die abortus om psychosociale redenen toestaan hebben niet hetzelfde gezag als de klassieke theologen’, aldus Benhaddou. ‘De toekomst zal uitwijzen of hedendaagse theologen straks meer gewicht krijgen, of dat de klassieke theologen alsnog aan het langste eind trekken.’

Dat klassieke islamitische theologen weinig oog hebben voor psychosociale factoren komt volgens Benhaddou omdat de samenleving vroeger heel anders was. ‘Religie speelde toen een veel grotere rol in de maatschappij dan nu. Mensen stapten niet naar een psycholoog als ze last van psychische problemen hadden, maar losten alles met religie op.’ Daarnaast heeft de medische wetenschap zich natuurlijk enorm ontwikkeld. ‘Er is nu voldoende evidentie dat psychische redenen ook belangrijk zijn, naast medische redenen. Dat is een argument om de klassieke theologie op dit punt onder de loep te nemen.’

Zemouri, die kennis heeft genomen van wat progressieve islamitische theologen van nu schrijven over abortus, vindt dat je de ‘vitale indicatie’ – dat het leven van de moeder in gevaar is – ruim mag interpreteren.

‘Vrouwen die buitenechtelijk zwanger zijn geworden, lopen soms het gevaar verstoten te worden door hun familie, misschien wel te worden vermoord. Dan kunnen ze ervoor kiezen, voor hun eigen veiligheid, om te aborteren. Je moet niet alleen met een medische bril kijken, maar ook het culturele perspectief meenemen. Ik ben dan pro-abortus, dus dat een vrouw in zo’n situatie overgaat tot abortus. Ik ben heel erg tegen victim blaming, het non-argument dat je als vrouw maar je benen dicht had moeten houden. En bedenk ook: geen enkele vrouw doet een abortus voor the fun. Conservatieve moslims denken hier anders over. Zij vinden dat vrouwen die buitenechtelijk zwanger zijn geworden de consequenties moeten dragen, bijvoorbeeld door te trouwen met de persoon die jou heeft bezwangerd. Een praktijk die ook populair is onder rechtzinnige christenen op de Biblebelt, waar stelletjes soms ‘moeten trouwen’.’

Veel moslims zijn ook conservatief over abortus omdat ze weinig over het onderwerp weten en veronderstellen dat het te allen tijde niet mag, vertelt Ahaddour. ‘Ze stellen abortus min of meer gelijk met euthanasie en vinden dat je niet voor God mag spelen door over leven en dood te beslissen. Veel moeders zetten kinderen op de wereld met een genetische afwijking, die geen kans van leven hebben, want ze denken dat abortus niet mag van de islam. Dat is, zoals ik al zei, niet waar, want de islam laat abortus onder bepaalde omstandigheden toe. Daarom is het ontzettend belangrijk dat moslims meer kennis over het thema hebben.’

Dat abortus onder moslims veel minder leeft dan onder christenen komt volgens Ahaddour dan ook vanwege de onbekendheid van het thema. ‘Er wordt hierover ook heel weinig gecommuniceerd. Niet door religieuze instanties, niet door moskeeën. Bovendien hebben imams over dit moeilijke onderwerp maar beperkte kennis. Onbekend maakt onbemind. Andere thema’s krijgen meer aandacht, zoals de Palestijnse zaak, die woede over het gedane onrecht en frustratie over de eigen machteloosheid oproept.’

Benhaddou beaamt dit. ‘Als de godsdienstvrijheid in het geding komt – zoals bij het boerkaverbod of bij het onverdoofd ritueel slachten – dan komen moslims in het geweer. Maar bij abortus is daar geen sprake van. Moslims in West-Europa zijn tevreden met de huidige situatie, ook met betrekking tot de abortuswetgeving, en vinden dat er ruimte moet worden gegeven aan mensen die een andere levensbeschouwing aanhangen.’

‘Moslims in West-Europa zijn tevreden met de abortuswetgeving’

Zemouri gelooft dat veel moslims zich niet uitspreken over abortus door het ontbreken van een podium. ‘Mensen van kleur hebben minder een platform. Moslims zijn sowieso voorzichtiger in het uitspreken van hun mening. Je wordt namelijk al snel weggezet als radicaal. Ook daarom hoor je moslims in het abortusdebat nauwelijks, naast het feit dat moslims over abortus dus minder strikt denken dan rechtzinnige christenen.’