Zo. Terug van nooit weggeweest. Heeft u ook zo’n fijne rotvakantie gehad? Man o man. Wat een gare 2020 beleven we toch met z’n allen. Toch moet je er wat van maken.

Zo ga ik elke dag eerst van Oost-Balkonië in de ochtend naar West-Balkonië in de middag om me te beschermen tegen de hittegolf. Maar in de avond moet ik er ook aan geloven. Dan zit ik namelijk vastgeplakt van het zweet tv te kijken op zolder voor ‘Moslims op tv’, een verkennend onderzoek naar berichtgeving over moslims op Nederlandse televisie. Elke dag. Bijna drie maanden nu.

Waarom kijk je niet ergens anders, zou je kunnen denken? Nou, ik zou het ook heerlijk vinden om in mijn eigen sociale huurwoning met jacuzzi te kijken. Alleen moet je daarvoor in Amsterdam minimaal zestien jaar wachten. Jacuzzi? Ja, die ene die ik elke dag op mijn almaar dikker én behaarder wordende pens schrijf.

Maar goed, we zijn weer terug. En ja, het gezeik dus ook. Ga je een keer met je neefjes naar het Sloterstrand, krijg je Wilders op je dak. ‘Nederland was zo’n mooi land. Gezinnen en vrienden genietend op stranden en aan meertjes. Nu wordt er geschoten en gestoken. De stranden lijken wel Marokko en Turkije. We zijn vreemdelingen in ons eigen land geworden. We moeten Nederland terugveroveren. Met man en macht.’

Tijdens het coronadebat deed hij er nog een schepje bovenop door te stellen dat ‘onze vrouwen’ worden belaagd. Zo makkelijk kan het gaan. In een paar zinnen wordt het Nederlanderschap van duizenden mensen ontkend en worden we ook nog voor potentiële verkrachters uitgemaakt. En zo makkelijk gaat het al sinds 2004 met deze onverbeterlijke racist.

Ga je een keer met je neefjes naar het Sloterstrand, krijg je Wilders op je dak

Als hij het alleen was, zou je nog kunnen denken: negeer die shit. Maar het draait niet alleen om Wilders in Nederland. Zijn nationalistische taal en gedachtengoed wordt al dan niet in softere vorm gekopieerd en komt geniepig terug bij een praatprogramma als Op1.

Vorige week zat de Haagse locoburgemeester Hilbert Bredemeijer (CDA) er aan tafel om verantwoording af te leggen voor de drukte op Scheveningen. Die drukte zorgde voor vele incidenten, waaronder overlast in de Scheveningse wijken. Heel goed uiteraard om dat in de gaten te houden, ook omdat er vanwege zinloos geweld tussen rivaliserende rapgroepen een negentienjarige Rotterdammer is gedood. Maar in het gesprek zegt Bredemeijer het volgende: ‘Een heel nieuw publiek heeft Scheveningen gevonden.’

Presentatrice Sophie Hilbrand duikt daar gelijk op in: ‘Welk publiek is dat?’

Bredemijer: ‘Nou, we hebben gezien dat toeristen uit België en Duitsland met een niet-westerse migratieachtergrond, die normaal gesproken naar het land van herkomst gaan om daar hun vakantie te vieren, dat die Scheveningen hebben gevonden.’

Hilbrand: ‘Betekent dat dit er veel meer mensen komen of dat er meer incidenten zijn?’

Bredemeijer: ‘Er zijn twee keer zoveel mensen gekomen [dan] op een normale zomerdag.’

Hilbrand: ‘Verwijt u die mensen dan dat er meer incidenten zijn?’

Bredemeijer: ‘Nee, maar het heeft wel met elkaar te maken, dat die doelgroep zonder plan naar Scheveningen is gekomen. We hebben een week lang in Nederland gezegd: ‘Maak een plan, gebruik je gezond verstand… enzovoort enzovoort.’

De totale irrelevantie van het er bij de haren bijslepen van de etnische achtergrond van deze toeristen wordt door een oplettende Hilbrand vakkundig in de kiem gesmoord. Maar dit zou wat mij betreft ook explicieter mogen met vragen als: ‘Is het gek dat deze ‘nieuwe groepen’ naar Scheveningen komen, als de reis naar de landen van herkomst wordt afgeraden met een negatief reisadvies?’ ‘Hoe zit het met de Belgische en Duitse toeristen zonder ‘niet-westerse migratieachtergrond’? Komen zij niet naar Scheveningen en veroorzaken zij geen incidenten?’

Als hij dan begint met ‘We moeten problemen benoemen’, dan mag je ook een paar suggestieve vragen stellen om een reactie uit te lokken, zoals: ‘Is het probleem niet je eigen witheid, die nog op standje ‘koloniaal’ staat?’ Het zou prachtige televisie opleveren. Gniffel, gniffel.

Excuses voor politiek falen in een ver verleden: ze staan tegenwoordig steeds vaker op de agenda. Rutte deed dat in januari voor de Nederlandse nalatigheid bij de Jodenvervolging in ‘40-‘45. Willem-Alexander in maart voor de zogeheten politionele acties even later. Zijn Belgische collega Filip in juni voor Congo. Van Den Haag worden ze nu ook voor het slavernijverleden van anderhalve eeuw terug verlangd.

Daarbij maken de juridisch fijnbesnaarden steeds graag een onderscheid tussen excuses aanbieden en spijt betuigen, omdat aan het ene een prijskaartje van herstelbetalingen schijnt te hangen, en aan het andere niet. Voor betalen voelt zeker Den Haag weinig, zoals de moeizame vergoedingen aan de weduwe van Rawagede in Indonesië illustreerde. ‘Geen cent te veel’, om dat reclamespotje voor het iconische margarinemerk Zeeuws Meisje te citeren. Vanwege dat laatste krijgen excuses meteen ook iets gratuits.

Maar niet alleen om die reden krijgen ze inmiddels iets gratuits – dat is ook omdat ze, om echt betekenisvol te zijn, veel eerder gemaakt hadden moeten worden.

Zeker in het geval van eventuele herstelbetalingen wordt het ingewikkeld. Dat is bij de vermoorde Joden en de Javanen nog overzichtelijk, omdat daar nog kinderen in leven zijn. Maar bij de slaven van weleer zijn we al vele generaties verder, en het genealogisch ingewikkelde van de slavenmaatschappij was dat blanke slavenhouders ook op grote schaal zwarte slavinnen bezwangerden. De nakomelingen daarvan zijn dus zowel nazaat van de daders als van de slachtoffers.

Was die complexiteit niet mede een van de redenen dat Obama – weliswaar niet een van de krachtigste maar wel een van de verstandigste presidenten van de VS – bij zijn aantreden in 2008, over de toen in zwarte kring gekoesterde verwachtingen omtrent het snel ‘goedmaken’ van de geschiedenis verkondigde: het verleden is jammer? In dezelfde dagen dat Griekenland en Macedonië elkaar weer eens voor een VN-tribunaal in de haren vlogen over de vraag: van wie is Alexander de Grote eigenlijk – 2332 jaar na de dood van?

Het bekritiseren van de doden is makkelijker dan van de levenden, want de doden zeggen niets terug

Die excuses: ik ben er niet per se tegen, zo is het niet. En die van Rutte werden in Joodse kring ook zeker op prijs gesteld, nadat men er jaren vergeefs op had gewacht.

Maar juist dát maakt ze nu dus politiek tegelijk ook gratuit. Na zo lange tijd excuus aanbieden wordt namelijk makkelijk omdat de indertijd verantwoordelijken niet meer kunnen reageren en protesteren. Een minister die voor Nederlandse wandaden uit 1945 zijn excuses aanbiedt hoeft niet meer met zijn voorganger in debat, terwijl hij dat risico in pakweg 1970 nog wel had gelopen. Het bekritiseren van de doden is makkelijker dan van de levenden, want de doden zeggen niets terug. Dat is het tijdsverschil met die knieval van Willy Brandt in Warschau.

Het is niet toevallig dat Den Haag eerdere kansen voor excuses heeft laten lopen, omdat men zo’n confrontatie nog niet aandurfde. Beatrix mocht in 1995 van de VVD niet bij de vijftigjarige viering van de Indonesische onafhankelijkheid zijn, voormalig overloper Poncke Princen mocht Nederland niet binnen: doodsbang voor met geweld dreigende Oudindischgasten gingen de liberalen door de knieën.

En dan nu die gasten zelf dood zijn, plots heel nobel zelfkritiek etaleren? Waarbij de vraag rijst of de huidige politici bijvoorbeeld tijdens de bezetting werkelijk veel moediger en standvastiger zouden hebben geopereerd. Die vraag zou een toenmalige topambtenaar indien nog in leven nu vast zijn beter wetende opvolgers hebben gesteld. Wie ziet hoe men tegenwoordig al vanwege veel kleiner bestuurlijk ongemak – Brabantse bestuurders ten overstaan van agressieve boeren – snel door de knieën gaat en zich aan de vermeende tijdgeest aanpast om economische belangen te waarborgen, krijgt twijfels.

Wat daarom pas écht moedig zou zijn: excuses voor het Nederlandse falen in Srebrenica. Want de dáárvoor politiek en militair verantwoordelijken zijn deels nog in leven, en kunnen (en zullen dus ook) nog luidkeels protesteren. En oef!: die Dutchbatters, dat zijn kiezers – de weduwen van Srebrenica zijn dat niet. En kiezers, die stoot men, net als tijdens de Poncke Princenaffaire, liever niet voor het hoofd.

In 2013 presenteerde een commissie van vijftien Caribische landen, verenigd in Caricom, een tienpuntenplan voor de herstel van gerechtigheid. Eén van deze tien punten had betrekking op financiële herstelbetalingen aan de rechtmatige nazaten van tot slaaf gemaakte Afrikanen die vervolgens naar Caribische (ei)landen zijn verscheept.

De Nederlandse media hadden alleen maar oog voor dit ene punt, ook omdat oud-kolonie Suriname een van de Caricom-landen was die dit plan steunde. Daarmee werden de overige punten van de commissie compleet genegeerd en ontstond er een gepolariseerd debat over geld, niet over het herstel van de grootschalige mensenrechtenschending die eeuwen heeft geduurd. Een volwassen, postkoloniaal gesprek over het gezamenlijke slavernijverleden is hierdoor (opnieuw) uitgebleven.

Dit onderwerp is niet nieuw. Zo presenteerde Armand Zunder in 2010 zijn boek Herstelbetalingen: De ‘Wiedergutmachung’ voor de schade die Suriname en haar bevolking hebben geleden onder het Nederlands kolonialisme. Hierin berekent Zunder dat Nederland in totaal 50 miljard euro aan Suriname zou moeten betalen voor ‘het menselijke leed dat ze heeft veroorzaakt tijdens het kolonialisme en de bedragen die betaald hadden moeten worden als compensatie voor het werk dat is verricht’.

Eind juli voegde schrijver Arnon Grunberg zich in NRC achter deze gedachte van Zunder. Daags na zijn pleidooi in het NRC wist Grunberg ook de Belgische publieke opinie te beïnvloeden met een vergelijkbaar opinieartikel. Zowel in Nederland als in België kreeg Grunberg de nodige reacties op zijn pleidooi, maar de Belgische reacties bevatten meer diepgang, nuance en constructieve gedachten om het onderliggende gesprek naar een hoger niveau te tillen. Zo reageerden drie Belgische hoogleraren dat een waarheids- en verzoeningscommissie nodig is als aanvulling op de in België ingestelde Bijzondere parlementaire commissie over het koloniale verleden (‘Congocommissie’): ‘Een van de oplossingen is het niet te hebben over ‘herstelbetalingen’ voor zaken in het verleden, maar over toekomstgerichte investeringen.’

Dergelijke commissies bestaan in Nederland, met uitzondering voor het koloniale verleden in Indonesië, niet. Hierdoor ontbreekt een onafhankelijke schets van de historische gebeurtenissen rondom het slavernijverleden en blijft er discussie bestaan over wat historische feiten zijn en wat fictie is. Zonder zo’n objectief vertrekpunt is een gesprek over oprechte excuses van de Nederlandse staat aan andere staten en/of aan nakomelingen van tot slaaf gemaakte Afrikanen bij voorbaat gedoemd te mislukken. Spreken over financiële compensatie is dan hetzelfde lot beschoren: er ontstaat dan snel discussie over wie geld moet geven aan wie, waarom, hoeveel en dergelijke. Deze oppervlakkigheid leidt onnodig af van de inhoud van het wezenlijke, mensenrechtelijke en emancipatoire vraagstuk dat het slavernijverleden én zijn gevolgen voor het hedendaagse, multiculturele Nederland is.

Onder Nederlandse politici is nog veel onwetendheid en onbewust verzet tegen open gesprekken over het koloniale en slavernijverleden

Dat brengt me weer bij de Caribische Caricom-commissie en hun tienpuntenplan. Dit plan is gebaseerd op een historische schets van het slavernijverleden met betrekking tot de betreffende Caribische landen en voormalige, Europese kolonisatoren. Europese landen zijn niet bij de commissie betrokken geweest. Een gemengde commissie met zowel Caribische als Europese commissieleden en een gezamenlijke onderzoeksopdracht vanuit alle betrokken landen was effectiever geweest. Dan had bijvoorbeeld de Nederlandse regering de Nederlandse bevolking kunnen betrekken bij dit proces, zodat er maatschappelijk draagvlak ontstaat om het resultaat van de commissie serieus te nemen. En niet alleen onder de Nederlandse bevolking.

Ook onder Nederlandse politici is nog veel onwetendheid en onbewust verzet tegen open gesprekken over het koloniale en slavernijverleden. Binnen mijn eigen CDA merk ik dat geregeld. Alhoewel ik zelf geen voorstander ben van een plat instrument als herstelbetalingen als een simplistische afkoopsom voor een complex en dodelijk mensenrechten schendend systeem, vind ik dat we hier een open gesprek over moet kunnen voeren. Voor verschillende rechts-conservatieve partijgenoten is alles dat met het koloniaal verleden en slavernijverleden te maken heeft echter al snel ‘gezeur’ of ‘slachtoffergedrag’.

We hebben als land richting een meer inclusieve samenleving nog een lange weg te gaan en het CDA is daarin helaas geen uitzondering. Laten we samen dit delicate onderwerp serieus nemen, daarin de nuance zoeken die het alleen al historisch gezien verdient en, naar Belgisch voorbeeld, een stevige commissie in het leven roepen. Deze moeten we laten volgen door een aparte verzoeningscommissie, die vooruitkijkt naar het herstellen van de onmiskenbare wonden die het verleden nog altijd slaat in het heden. Zo kunnen we zorgen voor een gelijkwaardige, rechtvaardige en menswaardige toekomst voor alle (ex-)Rijksgenoten.