Naar aanleiding van de veelbesproken 4 mei-lezing van Arnon Grunberg spraken wij met vier prominente Marokkaanse Nederlanders over discriminatie. ‘Mijn Marokkaanse vader kwam in 1966 naar Nederland. Geert Wilders zat toen nog zijn luier vol te kakken. Dat is een beeld waar ik graag aan denk als ik me weer eens té kwaad dreig te maken over het Nederlandse integratiedebat.’

Bij discussies over nationale identiteit, moslimhaat en antisemitisme lopen de emoties vaak hoog op. Helemaal als deze grote thema’s bij een bepaald concreet onderwerp allemaal tegelijk spelen. Dat gebeurde deze maand, naar aanleiding van de 4 mei-voordracht van schrijver Arnon Grunberg. De Nationale Dodenherdenking is altijd een waarschuwing, zei hij. En: ‘Als ze het over Marokkanen hebben, dan hebben ze het over mij.’

Op social media en op rechtse blogs zorgden de uitspraken van Grunberg voor veel commotie. Een dag later besloot PVV-leider Geert Wilders te reageren: ‘Minder, minder, minder’, twitterde hij. Hiermee refereerde hij naar zijn beruchte uitspraak ‘Willen we meer of minder Marokkanen?’ Ook dit leidde uiteraard tot ophef.

De Kanttekening sprak met vier Nederlanders met een (deels) Marokkaanse achtergrond over deze controverse. Zijn Marokkaanse Nederlanders de nieuwe Joden? Hoe ga je om met discriminatie en racisme? Voel je je wel geaccepteerd door de Nederlandse samenleving? En zijn de Tweede Wereldoorlog, de Duitse bezetting en de Holocaust ook jouw geschiedenis?

‘Er hoeft maar iets te gebeuren’

Abbie Chalgoum woont in Amsterdam en is acteur en docent. Hij geeft les in marketing & sales. Op Twitter spreekt hij zich op humoristische wijze tegen racisme en discriminatie uit. Maar toen Wilders op 5 mei ‘Minder, minder, minder’ twitterde, besloot Chalgoum om aangifte te doen.

‘De politie gaf aan mijn aangifte niet in behandeling te zullen nemen. Want ‘Minder, minder, minder’ kan in principe overal op slaan. Juridisch gezien zal dit vast correct zijn, maar iedereen weet natuurlijk wat Wilders bedoelt. In 2014 deed Wilders zijn beruchte ‘minder Marokkanen’-uitspraak. De zaak daarover loopt nog steeds. Dat hij hier uitgerekend op 5 mei naar refereerde was echt vals. Dat is hetzelfde als ik tijdens de Dodenherdenking opeens iets zou roepen met ‘gas’. Eigenlijk wil Wilders zeggen: bevrijd ons van de Marokkanen.’

Op de middelbare school heeft Chalgoum veel meegekregen over de Tweede Wereldoorlog, vertelt hij. ‘Het is een enorme tragedie. Mensen werden vermoord op basis van hun religie. Het is onwerkelijk dat een land tot zo’n genocide in staat is. Maar de Tweede Wereldoorlog leert ons ook dat honderdduizenden mensen hun leven gegeven hebben om de democratie te herstellen. En dit maakte mogelijk dat mijn vader naar Nederland kon gaan. Als Nederland nog door de nazi’s was bezet, dan was hij hier nooit naartoe geëmigreerd. Dankzij onze bevrijders ben ik hier nu, heb ik drie prachtige kinderen en een mooi huis.’

‘We worden niet gedeporteerd, maar wel gehaat en weggezet’

Zijn Marokkanen nu de nieuwe Joden? ‘Het begint altijd ergens’, antwoordt Chalgoum. ‘Het duurde jaren voordat de Joden werden gedeporteerd. Daarvoor werden ze door de politiek en in de media gedemoniseerd en werden er wettelijke maatregelen tegen de Joden genomen. Je moet daarom discriminatie keihard aanpakken. Marokkaanse Nederlanders worden gediscrimineerd op de arbeidsmarkt en op de woningmarkt. Als er een grote groep is die Marokkanen uitsluit, dan is er wel een gevaar. Er zijn tekens die we moeten kunnen lezen. We worden niet gedeporteerd, maar wel gehaat en weggezet.’

Chalgoum maakt zich vooral zorgen over de aanhang van Geert Wilders en Thierry Baudet. ‘Zij voelen zich geruggesteund door hun ‘leiders’ en gaan dan nog een stapje verder. Denk aan al die anonieme trollen op Twitter, die mensen uitschelden en bedreigen.’ Maar is de moslimhaat nu niet minder erg dan enkele jaren geleden, omdat Afro-Nederlanders dankzij de discussie over Zwarte Piet en het Nederlandse slavernijverleden ook een doelwit zijn geworden van radicaal-rechts? Chalgoum antwoordt dat hier wel iets voor te zeggen valt, ‘maar er hoeft maar iets te gebeuren, een terroristische aanslag, een tweet van Wilders of iets anders – en de haat tegen moslims en tegen Marokkanen explodeert weer.’

Voelt Chalgoum zich ook geaccepteerd door de Nederlandse samenleving? ‘Op social media krijg ik veel haat, maar ook veel positieve reacties van mensen. Een groot deel van Nederland heeft de multiculturele samenleving omarmd, omdat onze samenleving nu eenmaal zo is. Ik ben op mijn vierde naar Nederland geëmigreerd, maar Nederland voelt alsof ik er geboren ben. Ik kom naar Marokko als toerist. Het voelt als verre liefde. Je kunt in Marokko lekker eten, maar Nederland is mijn land. Ik droom in het Nederlands.’

‘F*** this shit’

Het Amersfoortse GroenLinks-raadslid Youssef el Messaoudi is er helemaal klaar mee, vertelt hij. ‘Als Nederlander met Marokkaanse wortels word je met argusogen bekeken. We zouden niet loyaal zijn aan Nederland. We zouden antisemitisch zijn. Ook in deze tijd, rond 4 en 5 mei, krijgen we vervelende vragen naar ons hoofd geslingerd. F*** this shit. Genoeg is genoeg. We weten het nu wel. Een deel van Nederland zal ons toch niet accepteren, behalve als we assimileren en onze identiteit inleveren. Maar dat zullen we nooit doen.’

‘Iedere keer weer die gare ‘discussies’ over ‘Marokkanen’’, twitterde El Messaoudi op 6 mei boos naar aanleiding van Wilders’ ‘Minder, minder, minder’-tweet: ‘ Schijtziek word ik er van. Nog 1 keer. Ben de zoon van een hardwerkende arbeider die de honger is ontvlucht. Ben geboren en getogen in Amersfoort, Nederlander en Marokkaan. Moslim en Amazigh. En ik blijf hier. Voor altijd.’

Aan de telefoon legt hij uit wat hij precies bedoelt. ‘Het is bekrompen als mensen mij vertellen dat ik een ‘Nederlander’ moet zijn. Ik ben Nederlander en Marokkaan. Marokkaanse Nederlanders zijn nu onderdeel van de Nederlandse geschiedenis. Mijn vader is hier in de jaren zeventig van de vorige eeuw naartoe geëmigreerd. Hij heeft Nederland mede helpen op te bouwen. Hij werkte in de metaalindustrie, in drie ploegendiensten. Keihard werken. Dertig jaar lang. Ik vind dat mensen eens moeten ophouden met zeuren.’

Het probleem is een gebrek aan acceptatie, legt El Messaoudi uit. ‘Kinderen hebben dit al op jonge leeftijd in de gaten. Laatst vertelde mijn zoontje mij dat hij een Nederlands vlaggetje op zijn fiets wilde. Toen ik hem vroeg waarom, legde hij uit dat de mensen dan wisten waar hij vandaan kwam en hem niet iedere keer hoefde te vragen waar hij vandaan komt. Uit Nederland. We wonen in een witte wijk. Mijn zoontje is acht, maar krijgt nu en dan mee dat hij er niet helemaal bij te horen. In Marokko is hij nog nooit geweest. Hij is Nederland geboren en getogen. Maar mensen zien dit toch anders.’

‘Marokkaanse Nederlanders zijn nu onderdeel van de Nederlandse geschiedenis’

Zelf heeft El Messaoudi ook veel te maken gehad met zogeheten microagressie. ‘Lang geleden, heel lang geleden, had ik nog haar. Zo’n mooie bos krullen, net als Ali B. Mensen vroegen mij op feestjes – ik had relatief veel witte vrienden – waar ik vandaan kwam. Ik antwoordde dan dat ik uit Amersfoort kwam, maar dan vroegen ze mij waar ik echt vandaan kwam. Ze bedoelden het niet slecht misschien, maar vervelend was het wel.’

Vanwege alle ‘shit’ heeft El Messaoudi ervoor gekozen om strijdbaar te zijn, de strijd aan te binden met racisme, discriminatie en moslimhaat. ‘Mijn collega’s in de raad van D66 en de VVD vragen mij wel eens of ik niet moe word van al dat gedoe. Maar als ik geen weerwoord geef, wie doet het dan wel?’

Het is ontzettend belangrijk om 4 en 5 mei te blijven herdenken en te vieren, vindt hij. ‘Iedereen, ook Nederlandse Marokkanen, hebben de vrijheid te danken aan de helden van de Tweede Wereldoorlog.’ Het is volgens hem van bijzonder belang om te blijven praten over dit duistere verleden, waarbij onder meer miljoenen Joden zijn vermoord. ‘Door te blijven herdenken en de vrijheid te vieren blijven wij er ons van bewust wat we in vrijheid leven en dit te danken hebben aan helden. Nederland is ook mijn land, dus huil en lach ik mee.’

‘Bloed, zweet en tranen’

Ook ondernemer Abdelbasset (Bas, voor ‘autochtone Nederlanders’) Zaghdoud vindt de eeuwig terugkerende discussie over ‘Marokkanen’ erg vermoeiend, vertelt hij. ‘Op dit moment spelen er veel belangrijkere zaken in Nederland.’

‘In elke sector drijven Marokkanen naar boven. Er is echt heel veel talent. Je ziet ze het overal goed doen. Veel Marokkaanse Nederlanders werken keihard, ‘Met bloed, zweet en tranen’, zoals André Hazes zong. Maar we worden constant aangesproken op de zogenoemde kutmarokkanen. Daar moet de Nederlandse samenleving eens overheen stappen. Die negatieve beelden, bij een deel van de Nederlandse bevolking, krijg je helaas niet weg. Je kunt er moedeloos van worden.’

De les van de Tweede Wereldoorlog is volgens Zaghdoud dat wat de Joden is overkomen in principe iedereen kan overkomen. ‘Er zijn ook andere genocides en etnische zuiveringen geweest. Denk aan de Palestijnen die nu worden onderdrukt. De Armeense Genocide. Of wat de Indianen in Amerika is overkomen. En de trans-Atlantische slavenhandel en wat de Belgische koning Leopold II in de Congo allemaal heeft uitgehaald. Het is heel goed dat we op 4 mei aandacht besteden aan de Holocaust, maar we moeten die andere misdaden niet vergeten. Racisme, geweld, genocide, discriminatie, het is niet uniek. ‘Red éen mensenleven en je redt daarmee de gehele mensheid’, zei de profeet Mohammed. Dat was ook de boodschap die Arnon Grunberg in zijn speech aan ons wilde meegeven.’

‘In elke sector drijven Marokkanen naar boven. Er is echt heel veel talent’

Geert Wilders herdenkt de Tweede Wereldoorlog selectief, vindt Zaghdoud. ‘Hij is tegen antisemitisme – terecht – maar is tegelijkertijd racistisch. En dat is eigenlijk best wel raar. Ik snap dat koketteren met de Holocaust wel, gezien het schuldgevoel over de deportatie van veel Joden uit Nederland. Maar ik vind het hypocriet door hen nu te gedenken en eren, maar een paar tellen later een andere bevolkingsgroep weg te zetten. En dan verklaren dat je niet racistisch bent.’

Net als Chalgoum en El Messaoudi heeft Zaghdoud het regelmatig met PVV-twitteraars aan de stok gehad. ‘Maar in tegenstelling tot El Messaoudi heb ik de strijdbijl maar begraven. Het gescheld, de bedreigingen, het werd mij echt een beetje te veel. Mensen schreven mij – anoniem natuurlijk – dat ze mij zouden opzoeken en neerknallen. Dankzij die bruinhemden heb ik Twitter vaarwel gezegd. Het slokte te veel van mijn energie op, het leverde mij niets op, behalve haat. En die haat, dat is in de wereldgeschiedenis helaas een constante. We hebben te weinig geleerd van ons verleden.’

‘Ik moet – nu ik Joost Erdmans met Arnon Grunberg en Abdelkader Benali samen bij Op1 aan tafel zie – denken aan Jeroen Krabbé. Hij is oer-Hollands en Joods, maar blijkt ook van Marokkaanse origine te zijn. Het kan écht, alle identiteiten samen verenigen. Ik ben van Marokkaanse origine, maar al 45 jaar een echte Hollander. Er is geen Eerdmans, geen Wilders en zeker geen Thierry Baudet die dat van mij kan afpakken.’

‘Maar het zijn wel ónze kutmarokkanen’

Schrijver Jamal Ouariachi is naar eigen zeggen ‘een halve Marokkaan maar ook een halve Nederlander’. De Nederlandse tak van zijn familie heeft zijn eigen geschiedenis van oorlogsleed, vertelt hij. Zijn grootvader van moederszijde werd tijdens de oorlog in een wapenfabriek in Berlijn tewerkgesteld. Maar ook als je zo’n familiegeschiedenis niet hebt kun je je met de oorlog verbonden voelen, door verhalen over de oorlog te lezen, zoals het dagboek van Anne Frank, en films en documentaires te bekijken.

‘Je kunt beseffen dat het land waarin wij leven, is zoals het is dóór die oorlog en dóór de lessen die we daaruit hebben getrokken. Maar dan moet je wél het gevoel hebben dat je een volwaardig burger van dat land bent. En dat is lang niet voor iedereen het geval.’

Grunbergs uitspraak ‘Als ze het over Marokkanen hebben, dan hebben ze het over mij’ is geen handreiking aan Marokkaanse Nederlanders, zegt Ouariachi. ‘Hij heeft het over de groep waar hij zelf toe behoort, over Joden — en terecht. Voor de zoveelste maal in de geschiedenis loopt die bevolkingsgroep gevaar, mede door een klimaat waarin het normaal dreigt te worden om generaliserend en negatief over minderheidsgroepen te spreken. Het zondebokdenken ten aanzien van één minderheidsgroep is ook altijd bedreigend voor andere minderheidsgroepen. Dát was naar mijn idee Grunbergs analyse, geen moment was hij de maatschappelijke positie van Marokkanen nu aan het vergelijken met het lot van Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog.’ En ook als het niet tot genocide leidt is zondebokdenken iets wat te allen tijde bestreden moet worden, vindt Oariachi.

‘Rechtse partijen zien Marokkanen niet als ‘onze’ Marokkanen’

Ouariachi heeft een aantal jaren geleden – als nadenkertje – een ‘Handleiding antisemitisme voor beginners’ geschreven voor het literaire tijdschrift Das Magazin. ‘Als basis voor die tekst heb ik voor minstens de helft het partijprogramma van de PVV gebruikt, letterlijk, en slechts de woorden ‘Marokkaan’, ‘Oost-Europeaan’ of ‘Pool’ vervangen door ‘Jood’. En dan krijg je bijvoorbeeld het voorstel om een Jodenmeldpunt in te stellen. Dat roept bij iedereen logischerwijs huivering op, maar het daadwerkelijk door Wilders voorgestelde ‘Polenmeldpunt’ kon hij ongestraft propageren.’

Populisten werpen vaak tegen dat je de problemen moet benoemen en het daarom over die specifieke bevolkingsgroep moet hebben. Maar volgens Ouariachi wordt hier een valse tegenstelling gemaakt. ‘Je kunt het prima over de oververtegenwoordiging van een heel specifieke groep in de misdaadcijfers hebben en je afvragen wat daar precies gebeurt. Maar dat vergt analyse, onderzoek, diepgang. Dat is van rechtse populisten doorgaans teveel gevraagd. Integratieproblemen zijn hardnekkig. Het kost jaren, decennia, om ze te bestrijden. Dat irriteert mij misschien wel het meest aan de retoriek van populistisch rechts: de suggestie dat zij het wel even gaan oplossen.’

In het debat van Op1 over deze kwesties memoreerde Joost Eerdmans van Leefbaar Rotterdam de beruchte uitspraak van Rob Oudkerk over ‘kutmarokkanen’. Maar volgens Ouariachi zijn we het antwoord van Job Cohen vergeten: ‘Maar het zijn wel ónze kutmarokkanen.’ Cohen komt hiermee tot de kern van het probleem. ‘Rechtse partijen zien Marokkanen niet als ‘onze’ Marokkanen. Wilders heeft eens geroepen dat criminele Marokkanen het land uit moeten. Dat is zo ongeveer de definitie van discriminatie: mensen op basis van etniciteit niet hetzelfde behandelen als anderen.’

‘Tot slot: mijn Marokkaanse vader kwam in 1966 naar Nederland. Geert Wilders zat toen nog zijn luier vol te kakken. Dat is een beeld waar ik graag aan denk als ik me weer eens té kwaad dreig te maken over het Nederlandse integratiedebat.’

Net nu er ruzie is uitgebroken bij Denk, krijgt de partij concurrentie. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 doet de van oorsprong Rotterdamse partij Nida ook een gooi naar een zetel. Wat is dit voor partij? 

Het op de islam geïnspireerde Nida stond tot dusver maar één keer in de publieke belangstelling. In 2018 vormde de partij een ‘links verbond’ met de Rotterdamse PvdA, GroenLinks en SP. De vier partijen kwamen met een manifest voor een sociaal, duurzaam en inclusief Rotterdam. Het idee was dat de partijen het voortouw zouden nemen in de Rotterdamse formatie.

Maar het liep al snel anders: er kwam publiciteit voor een tweet van Nida waarin zionisme met IS werd vergeleken. Al was de tweet vier jaar oud, het verbond klapte weer uit elkaar. Socioloog Willem Schinkel zag racisme in alle verontwaardiging, het CIDI vond juist dat Nida opereerde in ‘het schemergebied van antisemitisme’.

Meer kwam het grote publiek nooit van Nida te weten. Komend jaar wil de partij een poging wagen bij de Tweede Kamerverkiezingen. Wat is dit voor partij?

Nida lijkt al snel een concurrent van Denk, die al in de Tweede Kamer zit. Nida presenteert zichzelf als ‘op de islam geïnspireerd’ en dus niet als seculier. De partij is ook ouder dan Denk: Nida ontstond in 2013 en deed een jaar later voor het eerst mee aan de Rotterdamse gemeenteraadsverkiezingen. Onder leiding van oud-GroenLinks-raadslid Nourdin el Ouali haalde Nida twee zetels en een handvol plekken in de Rotterdamse gebiedscommissies.

Van onderop opbouwen

Bij veel verkiezingen komt Nida Denk tegen. De ontwikkeling van deze partijen is echter vrijwel tegengesteld aan elkaar. Waar Denk zichzelf probeert uit te bouwen vanuit de een landelijke organisatie die startte in de Tweede Kamer, deed Nida dat van onderop. De groei gaat langzaam maar gestaag. In 2018 haalde de partij net als vier jaar eerder twee zetels in Rotterdam. De partij deed ook mee in Den Haag en kreeg er daar één. In 2019 voegde het voormalige PvdA-raadslid Hassan Buyatui uit Almere zich bij Nida. Zo ontstond een partij met drie lokale fracties.

De partij deed in 2019 ook mee aan de Provinciale Statenverkiezingen in Noord- en Zuid-Holland, maar haalde de kiesdrempel niet. Dat deed Denk wel. In Rotterdam haalde Denk in 2018 ruim vierduizend stemmen meer dan Nida en kwam het met vier zetels in de raad. In Den Haag krijgt Nida in 2022 waarschijnlijk concurrentie van Denk en landelijk is dat dan weer andersom: partijleider Nourdin el Ouali probeert momenteel een lokaal netwerk van afdelingen op te richten in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen.

Niet schreeuwerig maar subtiel

Nida zegt zelf volledig te zijn gestoeld op de maatschappelijke doelen van de islam. Daar heeft de partij ook een breed programma over geschreven met leidende principes over ethiek, leven, talent, welvaart en familie. Volgens het Rotterdamse Nida-raadslid Ercan Buyukcifci gaat het om ideeën om zijn stad te harmoniseren, namelijk in harmonie te komen met de bron van het leven, de mens en de natuur.

‘Geloof is niet alleen iets van vroeger of thuis, maar voor altijd en overal’, zegt hij. ‘Dat betekent ook dat we bij Nida bijvoorbeeld natuur zien vanuit de diepere verbondenheid van mens en natuur en al het leven, en dus als veel meer dan een economische grondstof. We geloven in talent, de unieke gave van een ieder. Het ontdekken en ontwikkelen hiervan dient veel meer centraal te staan in ons onderwijs. Welvaart is pas werkelijk welvaart als ze sociaal en duurzaam is. We geloven in de familiaire oorsprong van alle mensen wereldwijd en doorbreken achterhaald hokjes-denken als ‘autochtoon’ en ‘allochtoon’.’

‘Hopelijk bedenken mensen vroeg of laat: hé, de islam is eigenlijk zo gek nog niet’

De islamitische inspiratie van Nida is niet altijd voor buitenstaanders te herkennen. Buyukcifci: ‘Onze inspiratie is meer subtiel dan schreeuwerig. Als we ons inzetten voor een meer sociale en duurzame economie, dan is dat wel islamitisch, ook al zullen mensen dat misschien niet zo snel zo opvatten. Er zullen mensen zijn die de islam alleen kennen van malloten en gekke acties, terwijl ze Nida’s visie en standpunten eigenlijk wel goed vinden. Hopelijk bedenken die mensen vroeg of laat: hé, de islam is eigenlijk zo gek nog niet.’

Spirituele levenslessen

De islamitische inspiratie blijkt volgens Buyukcifci niet alleen uit de maatschappelijke doelen van Nida, maar ook door expliciet te refereren aan de levenslessen van de profeten. In het jubeljaar van Mozes diende Nida een motie in over de kwijtschelding van schulden. Ook zet Nida zich in voor gebedsruimten, religieuze diversiteit of islamitische begraafplaatsen. Nida stelde vragen over een protest van de radicaal-rechtse actiegroep Voorpost bij de Islamitische Universiteit Rotterdam en wil dat het Rotterdamse college stelling neemt in de kwestie rond het Amsterdamse Cornelius Haga Lyceum.

Nida is socialer en duurzamer dan Denk, maar ook spiritueler, denkt Buyukcifci. Zo gelooft Nida in de meerwaarde van een gemeenschappelijk rustmoment: ‘Een moment waarmee we elkaar helpen beseffen dat niet elk moment van de dag draait om produceren en consumeren, maar we ook momenten en ruimte creëren voor rust en bezinning.’ Waar Denk met Leefbaar, VVD en D66 in Rotterdam een voorstel indient voor afschaffing van de zondagsochtendrust, wil Nida niet dat alles wijkt voor economische groei. ‘Een inclusieve samenleving met behoud van en diversiteit aan religieuze tradities’, noemt Buyukcifici dat.

Die agenda brengt Nida inmiddels ook buiten Rotterdam. Het Almeerse Nida-raadslid Hassan Buyatui benadrukt de meerwaarde die Nida hecht aan ‘ethiek, spiritualiteit en de rol van religieuze organisaties in de stad’. Dat doet de partij met een kritisch-constructieve en optimistische opstelling. Nida houdt zich ook hier bezig met zaken als Zwarte Piet, etnisch profileren, discriminatie op de woningmarkt en de ondertekening van een charter diversiteit. Ook stemde de raad in met een Nida-motie om vluchtelingenkinderen uit Lesbos op te vangen. Tevens komt er door Buyatui een onderzoek naar de beveiliging van gebedshuizen.

GroenLinks versus de SGP

Hoe moeten buitenstaanders Nida begrijpen? Volgens John Bijl van het Periklesinstituut willen politieke duiders weleens een tweestrijd zien tussen Denk en Nida, omdat ze beiden vooral Nederlanders met een migratieachtergrond bedienen en af willen rekenen met de cultuur van ‘excuus-allochtonen’ in de politiek. Toch is het idee dat bijvoorbeeld Denk Nida over zou moeten of kunnen nemen volgens hem onzinnig, omdat de partijen inhoudelijk te verschillend zijn: ‘Dat is alsof Kees van der Staaij en Jesse Klaver met elkaar moeten fuseren’.

‘Als je Denk een moslim-SGP noemt, dan is Nida een moslim-GroenLinks’

‘Denk is een vanuit een religieuze cultuur opgerichte groep die conservatief en traditioneel is’, legt Bijl uit. ‘Er zitten moslims met een migratieachtergrond uit Turkije en Marokko die een conservatieve cultuur naar Nederland hebben meegenomen. Ze staan voor hiërarchische verhoudingen in de samenleving, willen rust en regelmaat en willen discriminatie bestrijden. Je ziet er vooral veel mannen. Als je Denk een moslim-SGP noemt, dan is Nida een moslim-GroenLinks. Leider el Ouali zat voorheen al bij die partij, ze doen veel aan thema’s als milieu en cultuur. Je ziet er ook veel meer vrouwen.’

De islamitische ChristenUnie

Volgens journalist Antti Liukku, die de Rotterdamse politiek voor het AD Rotterdams Dagblad verslaat, is Nida een emancipatiepartij die sterk vasthoudt aan de grondwet, burgerlijke vrijheden en de vrijheid van geloof. Nida is volgens hem te vergelijken met een soort linkervleugel van de ChristenUnie.

‘De partij heeft een islamitische identiteit en komt met een holistische benadering en universele interpretatie ervan. De achterban is jong en bijzonder islamitisch, maar ook behoorlijk divers. Nida probeert verschillende gemeenschappen – Turken, Marokkanen, bekeerlingen – bij elkaar te brengen. Als een nieuwe generatie multiculturele zelfbewuste moslims.’

Volgens Liukku geeft het linkse verbond van 2018 goed aan hoe Nida in Rotterdam wordt gezien: als links-islamitisch. De PvdA was er in Rotterdam trots op met Nida samen te werken. Dat veranderde pas toen het verbond landelijk bekend werd. De partij wordt met argusogen bekeken: Nourdin el Ouali zou vrijzinniger zijn dan zijn achterban. Door moslimgemeenschappen met verschillende landen van herkomst te overstijgen en expliciet Nederland als startpunt te nemen, ontstaat een balanceeract. Nida wil Nederlands zijn maar leunt sterk op de Koran. Ook de identificatie met de Palestijnen levert kritiek op, maar kan juist op enorm veel bijval rekenen in de eigen achterban.

Wat is de meerwaarde van deze partij? Liukku noemt dat ‘een goede vraag’. Of Nida nou lijkt op GroenLinks of de ChristenUnie maakt eigenlijk niet uit: de partij heeft geen volkse maar eerder een intellectuele achtergrond. Concreet kun je de partij vaak niet noemen. ‘Daarmee word je niet snel groot.’

Het Nederlandse coronabeleid is te wit. Dit stelt het Landelijk Platform Slavernijverleden (LPS) in een recent rapport aan het Hoog Commissariaat voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties.

De Nederlandse regering, gezondheidszorg, onderwijs en media zouden zich laten leiden door alleen een ‘wit perspectief’. Dit zou onder andere blijken uit het feit dat er in de media vooral witte experts en professionals verschenen. ‘De slogan ‘Wie men niet ziet hoort men niet’ is in deze periode meer dan van toepassing’, aldus het platform bij monde van Barryl Biekman.

Ook vreest het LPS dat de coronacrisis extra slachtoffers eist onder Afro-Nederlanders. Deze angst komt onder meer door berichten uit Amerika, waar zwarte mensen oververtegenwoordigd zijn in de statistieken. Harde cijfers over Nederland heeft de organisatie echter niet, omdat Nederland geen statistieken over de etnische achtergrond van coronapatiënten en -doden bijhoudt. Daarom schreef de organisatie op 27 april een brief aan het RIVM met het verzoek deze gegevens openbaar te maken.

De kritiek van het LPS zorgde bij opiniewebsites als de Dagelijkse Standaard, GeenStijl, ThePostOnline en Vrij Links voor de nodige ophef. Zij doen de klachten van het platform af als ‘irrelevante woke hobby’s’ en ‘identiteitspolitiek’ en vinden dat Barryl Biekman cum suis zichzelf wel graag in het ‘zelfbeklagslachtofferbankje’ zetten.

Maar is deze kritiek niet te gemakkelijk? Worden Afro-Nederlanders extra hard geraakt door de coronacrisis? Wat vinden politieke partijen en de experts hiervan? En wat vinden zij van de klacht dat het Nederlandse perspectief op de coronacrisis te wit is? De Kanttekening ging op onderzoek uit.

Harder getroffen?

Worden Afro-Nederlanders harder getroffen door het coronavirus dan witte Nederlanders? Nederland houdt niet bij wat de etniciteit van coronapatiënten en -doden is, maar onderzoeken uit Groot-Brittannië en de Verenigde Staten laten een verontrustend beeld zien.

Zo blijkt uit een onderzoek door het Londense Institute for Fiscal Studies dat het sterftepercentage onder Afro-Britten 3,5 keer zo hoog is als dat van witte Britten. Daarnaast worden minderheden, waaronder de Afro-Britse, economisch harder getroffen door de coronacrisis, zo blijkt uit een survey van de London School of Economics.

In de Verenigde Staten is iets soortgelijks aan de hand. In de stad Chicago is 30 procent van de bevolking Afro-Amerikaans, maar 70 procent van de coronadoden is zwart. In enkele andere Amerikaanse steden met een grote zwarte bevolking, zoals Milwaukee, New Orleans en Detroit, worden vergelijkbare verhoudingen gemeld, maar ook op het platteland in het zuiden van het land.

BIJ1, de partij van Sylvana Simons, is om deze reden voor het registreren van etniciteit van coronaslachtoffers. ‘Deze gegevens zijn noodzakelijk voor het opstellen van een gemeenschappelijk plan van aanpak’, zegt woordvoerder Quinsy Gario. ‘Nu worden gemeenschappen buitengesloten van het plan dat is opgesteld omdat er geen gegevens zijn over de schade dat het virus bij hen aanricht. Als je de mogelijkheid om de schade te bepalen bemoeilijkt voor een bepaalde groep ben je bezig met ongelijkwaardige behandeling. En dat is in strijd met artikel 1 van onze grondwet.’

Bart Biemond, hoogleraar Inwendige Geneeskunde aan het Amsterdam UMC, legt uit dat het etnisch registreren van patiënten een delicaat onderwerp is. ‘Als je slachtoffers etnisch registreert, dan heeft dit als voordeel dat je alles makkelijker kan bijhouden, dat je goed zicht hebt op hoe het precies zit. Maar in Nederland ligt dit heel gevoelig.’

Deze gevoeligheid komt door de Tweede Wereldoorlog, vertelt hij. ‘De Duitsers konden Joden makkelijk vinden, omdat in het bevolkingsregister stond wie Joods was en wie niet. Daarom ligt hier nu een taboe op. Begrijpelijk, maar misschien is de schade van het niet bijhouden van deze gegevens – die ons kunnen helpen om het coronavirus beter te bestrijden – groter dan het potentiële misbruik.’

Maar lopen zwarte mensen medisch gezien ook meer gevaar? Biemond: ‘Feit is dat mensen van Afrikaanse komaf vaker in slechtere sociale omstandigheden leven, vaker chronische ziekten hebben en dus kwetsbaarder zijn voor een infectie zoals COVID-19.’

Een chronische ziekte die onder zwarte mensen veel voorkomt is sikkelcelziekte. In zijn inaugurele oratie als hoogleraar wees Biemond naar een Amerikaanse studie (2013) in het tijdschrift Blood. Voor onderzoek naar taaislijmziekte, die alleen voorkomt bij witte patiënten, is per patiënt ruim elf keer meer geld beschikbaar dan voor onderzoek naar sikkelcelziekte, een bloedziekte die alleen onder zwarte mensen voorkomt.

Mensen met sikkelcelziekte raken niet sneller besmet dan andere mensen met COVID-19. Maar als mensen eenmaal besmet zijn kan de ziekte wel ernstiger verlopen als iemand sikkelcelziekte heeft, schrijft de website van Erasmus MC.

Meer discriminatie?

Nederlandse ziekenhuizen zouden volgens het Landelijk Platform Slavernijverleden nog steeds discriminatoire criteria hanteren bij het vaststellen van een bepaald ziektebeeld. Het rapport – gebaseerd op onder meer twaalf Afro-Nederlanders in de zorg – vreest voor ’toestanden’ waarbij ‘witte’ artsen alles bepalen, zonder rekening te houden met de specifieke situatie van zwarte personen.

Op dit moment zijn er nog geen cijfers. Cécile Cense van Discriminatie.nl vertelt dat er later deze maand een monitor van corona-gerelateerde discriminatiemeldingen uitkomt, maar kan daar nu nog niets over zeggen. Het College voor de Rechten van de Mens publiceerde een artikel over corona en racisme, maar dit gaat vooral over anti-Chinees racisme. Over anti-zwart racisme wordt niets specifieks gezegd.

Het Landelijk Platform Slavernijverleden en de partij BIJ1 zitten dan wel dicht bij het vuur, maar zij beschikken niet over nieuwe feiten die aantonen dat zwarte coronapatiënten worden gediscrimineerd. Hetzelfde geldt voor de claim dat zwarte leerlingen als gevolg van de coronacrisis lagere schooladviezen krijgen dan voorheen. Toch is BIJ1 ervan overtuigd dat dit wel gebeurt.

‘Er is een lange geschiedenis van hoe etnische stereotypen doorwerken in de zorg in Nederland’

Volgens BIJ1-woordvoerder Quinsy Gario is het wetenschappelijk bewezen dat Nederlandse artsen patiënten etnisch profileren. Hij beroept zich op een artikel (2016) in NRC, waarin arts Roel Metz vertelt dat hij patiënten dagelijks etnisch profileert. Op dit artikel is kritiek gekomen van drie wetenschappers – Amade M’Charek, Alana Helberg-Proctor en Jeffrie Buckle – die volgens Gario hebben aangetoond dat Metz geen uitzondering is en dat discriminatie in ziekenhuizen veel voorkomt. Gario: ‘Er zijn vele gebreken in de zorg met betrekking tot diversiteit. Er is een lange geschiedenis van hoe etnische stereotypen doorwerken in de zorg in Nederland.’

Over de etnische achtergrond van coronaslachtoffers weten we op dit moment nog niets, omdat Nederland dit niet bijhoudt. Maar discriminatie in de zorg is nu eenmaal een feit, vindt BIJ1. Daarom stelt de partij dat Nederland etniciteit toch moet bijhouden, om zo meer slachtoffers onder niet-witte Nederlanders te voorkomen.

Worden deze zorgen ook in Den Haag gedeeld? Coalitiepartij D66 herkent zich in ieder geval niet in de beschuldiging dat Nederlandse zorgprofessionals racistisch zouden zijn, laat voorlichter Daan Bonenkamp weten. ‘Mensen in de zorg doen hun werk volgens onze overtuiging zonder aanziens des persoons, waarbij het belang van de patiënt voorop staat. Artsen hebben daar niet voor niets de eed voor afgelegd. Als we concrete signalen zouden hebben dat dit anders is, dan staan we daar natuurlijk tegen op. Waar racisme en discriminatie opduikt mag de politiek nooit zwijgen, ook niet en juist niet in deze moeilijke tijd.’

Hoogleraar Biemond: ‘In het ziekenhuis wordt er geen onderscheid gemaakt ten aanzien van de diagnostiek van COVID-19 en de behandeling. In het ziekenhuis kan discriminatie natuurlijk voorkomen. En ook kan er in een eerder stadium iets mis gaan. Dat zwarte mensen bijvoorbeeld minder snel naar de dokter stappen. Of dat dokters misschien minder snel zwarte mensen doorverwijzen naar het ziekenhuis, maar daar hebben we geen enkel zicht op.’

Daarnaast vreest het LPS dat niet-witte leerlingen – nu de examens zijn komen te vervallen – lagere schooladviezen krijgen. Onderwijspersoneel zou namelijk racistisch zijn en zwarte en islamitische leerlingen structureel onderadviseren. Volgens het LPS-rapport worden zwarte leerlingen nu extra gediscrimineerd, omdat er nu alleen wordt gekeken naar schoolonderzoeken en niet naar de neutralere centrale examens.

‘Het probleem dat we constateren is dat ongeacht het talent van scholieren uit gemarginaliseerde gemeenschappen er een patroon is waarbij zij naar maatschappelijk ondergewaardeerde opleidingen doorgestroomd worden’, zegt BIJ1-woordvoerder Quinsy Gario. ‘Hierdoor zitten gemarginaliseerde gemeenschappen in een vicieuze cirkel, waaraan vele families met de resultaten van de eindtoets probeerden te ontsnappen. Maar die ontsnappingsmogelijkheid is er nu niet meer.’

De D66-fractie maakt zich dan wel zorgen om onderadvisering, maar niet meer dan voor de coronacrisis.

Wit perspectief?

Een belangrijke grief van het Landelijk Platform Slavernijverleden is dat de Nederlandse media de coronacrisis zouden belichten vanuit een ‘wit perspectief’. Het platform was niet de eerste met deze klacht. Zo twitterde de linkse journaliste en intersectioneel feministe Naomi Combrink: ‘Mag ik even klagen over hoe onuitstaanbaar het is dat we ALLEEN MAAR WITTE MANNEN TE ZIEN KRIJGEN DIE ONS VERTELLEN WAT WE MOETEN DOEN.’

Het LPS-rapport rept niet over ‘witte mannen’ en BIJ1 benadrukt niet tegen ‘witte mannen’ en de vrijheid van meningsuiting te zijn: ‘Als politieke partij hebben wij niet het recht om aan redacties te dicteren wie ze wel of niet moeten uitnodigen. Dat gezegd hebbende, vinden we het belangrijk dat redacties wel begrijpen dat ze op dit moment een onvolledig beeld van de pandemie in Nederland tonen.’

BIJ1 wil dat de media in Nederland via hun programma’s, publiek, personeel en partners een afspiegeling van Nederland zijn, zegt Quinsy Gario. ‘Juist nu is het belangrijk dat de grote gevestigde media in Nederland de Code Diversiteit en Inclusie gaan omarmen om een zo volledig mogelijk verslag van de crisis te kunnen presenteren.’

‘Het allereerste artikel van onze grondwet geldt ook in crisistijd, of eigenlijk: juist in crisistijd’

D66 herkent zich niet direct in het beeld van LPS en BIJ1, zo laat Bonenkamp weten. ‘In deze crisis zien we een diversiteit aan mensen die hun rol pakken en hun verhaal doen: vrouwen en mannen, jongeren en ouderen, Brabanders en Groningen en onze land- en Koninkrijksgenoten in het Caribisch deel van het Koninkrijk.’ Als voorbeeld noemt Bonenkamp de Armeens-Nederlandse arts Gor Khatchikyan, die dikwijls in de media komt om te praten over de strijd op de intensive care.

Volgens hoogleraar Biemond klopt het inderdaad dat de meeste medische professionals op televisie ‘witte mannen van boven de vijftig’ zijn. ‘Maar dit verandert wel, want onze samenleving verandert.’

Grondwetswijziging?

Het Landelijk Platform Slavernijverleden pleit ervoor afrofobie – discriminatie van zwarte mensen – als aparte discriminatiegrond opnemen in Artikel 1 van de Nederlandse grondwet. Dit zou helpen om discriminatie van zwarte mensen beter en structureler aan te pakken, zoals het platform graag ook ziet in deze coronacrisis. Artikel 1 luidt op dit moment als volgt: ‘Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.’

BIJ1 ondersteunt het pleidooi van LPS voor een grondwetswijziging, zegt Quinsy Gario. De huidige definitie van discriminatie in de grondwet en de Algemene Wet Gelijke Behandeling zijn volgens hem niet in lijn met artikel 1 van het VN-verdrag voor de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie (1965). ‘In tegenstelling tot Nederlandse wetgeving is discriminatie op grond van huidskleur, afkomst en etnische afkomst daarin wel opgenomen. Onze definitie is ontoereikend volgens het verdrag dat we hebben ondertekend en dus hebben beloofd om na te leven.’

Door het ondertekenen van het verdrag heeft Nederland zich gecommitteerd aan het uitbannen van racisme, vervolgt hij. ‘Het is dus niet een kwestie van of wij vinden dat afrofobie in de grondwet moet worden opgenomen. Dat heeft Nederland al beloofd en dat moet zo snel mogelijk nageleefd worden. Het is ernstig dat de kennis over dit verdrag ontbreekt en de gevolgen voor de slachtoffers van afrofobie, door het niet volledig naleven van de gemaakte afspraken, worden gebagatelliseerd en onderschat.’

Het College voor de Rechten van de Mens denkt hier anders over, zegt jurist Rajae Azaroual. ‘De Algemene Wet Gelijke Behandeling verbiedt zowel onderscheid op grond van ras als nationaliteit. Ras wordt bovendien ook breed uitgelegd, zodat ook etniciteit en afkomst daaronder vallen. In zijn oordelenlijn houdt het College rekening met de specifieke kenmerken en specifieke vormen van onderscheid die verschillende groepen kunnen ondervinden. Er is dus voldoende wettelijke grondslag voor een antiracismebeleid.’

D66 is het daarmee eens. ‘Wat ons betreft verbiedt de grondwet nu al elke vorm van discriminatie op basis van wie je bent en waar iemand vandaan komt’, stelt voorlichter Daan Bonenkamp. Ook GroenLinks is geen voorstander van een grondwetswijziging, zo laat parlementariër Niels van den Berge in een schriftelijke reactie weten. Artikel 1 voldoet op dit moment al, vindt hij.

‘GroenLinks staat pal voor gelijke kansen en gelijke rechten voor iedereen. Het allereerste artikel van onze grondwet geldt ook in crisistijd, of eigenlijk: juist in crisistijd. We geven een stem aan de mensen die vaak niet gehoord worden. Aan hen die in de blinde hoek van veel andere politici zitten. (…) Discriminatie op basis van religie, afkomst, huidskleur, leeftijd of welke andere grond dan ook, is onacceptabel.’