Stadsdeel Amsterdam-Zuid heeft besloten dat het standbeeld van Martin Luther King mag blijven. Het beeld werd begin dit jaar illegaal geplaatst in het Martin Luther Kingpark in Zuid door kunstenares Airco Caravan (een pseudoniem van Maria Koning). Dit schrijft de Amsterdamse omroep AT5.
‘Mede omdat sinds de plaatsing van het grote bronzen beeld van Martin Luther King geen negatieve signalen uit de maatschappij zijn ontvangen, heeft stadsdeel Zuid besloten het beeld vooralsnog op de huidige locatie in het Martin Luther Kingpark te laten staan’, schrijft het stadsbestuur van Amsterdam-Zuid in reactie op vragen van SP-raadslid Tiers Bakker.
Het bronzen beeld van Martin Luther King is 1 meter 20 hoog. Het heeft Airco Caravan 13.000 euro gekost, exclusief alle tijd die ze hierin heeft gestoken.
Aanvankelijk was het haar bedoeling om het standbeeld er te krijgen in samenwerking met het stadsdeel Zuid, maar de gemeentelijke kunstcommissie stak hier een stokje voor. De commissie wilde dat Airco Caravan een tijdelijk kunstproject zou uitvoeren voor het Martin Luther King-park. Uiteindelijk is het Airco Caravan nu dus toch gelukt om het beeld er te houden.
Martin Luther King was hét gezicht van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging. In 1965 kreeg King van de Vrije Universiteit Amsterdam een eredoctoraat. Tweeënhalf jaar later, op 4 april 1968, werd King vermoord door een witte racist in Memphis.
Voor het eerst zijn in Nederland de werken van vijftig belangrijke Afro-Amerikaanse kunstenaars te zien.
De Amersfoortse tentoonstelling Tell me your story start bij de Harlem Renaissance in 1910 en eindigt via onder meer de Civil Rights-beweging in de sixties bij de Bloom Generation, ofwel de huidige generatie explosief talentvolle kunstenaars. Lang was deze kunst onzichtbaar voor wit Amerika, maar nu vindt deze moeiteloos zijn weg naar prestigieuze musea als het MoMa, het Guggenheim en Tate Britain.
‘Where the hell is Amersfoort?’ vroegen Amerikaanse musea en galerieën zich af, toen Kunsthal KAdE aanklopte om werk in bruikleen te vragen voor de tentoonstelling. Dat vertelt Rob Perree, gastconservator van de tentoonstelling, per mail. Afro-Amerikaanse kunstenaars zijn hot in de Verenigde Staten. Musea en galerieën vroegen zich af hoe integer deze mensen uit Amersfoort zijn. Ruim 90 procent van de werken moest uit Amerika komen, zo luidde de eis. In Europese collecties is de Afrikaans-Amerikaanse kunst immers nauwelijks vertegenwoordigd. ‘Het was dus zaak het vertrouwen te winnen van de bruikleners, ze te overtuigen dat we kennis van zaken hebben en niet wilden meeliften op het succes in Amerika zelf.’
Klinkende namen als Romare Bearden, William H. Johnson, Emory Douglas, Carrie Mae Weems, Kerry James Marshall, Kara Walker, Hank Willis Thomas, Umar Rashid en Kehinde Wiley zijn in Tell me your story vertegenwoordigd met hun werk. De namen zullen niet bij iedereen een belletje doen rinkelen, maar voor Quinsy Gario, performance dichter en beeldend kunstenaar, zijn het kunstenaars die hij al lange tijd volgt en wier werk zijn voedingsbronnen vormen. Zo zag hij Quilting Time van Romare Bearden in het Detroit Institute of Arts Museum en tot zijn grote ontroering zag hij in Tell me your story de voorstudies ervan.
Gario bezocht op verzoek van de Kanttekening de tentoonstelling in Amersfoort. Het werk van Gario refereert veelal aan een historische en politieke context, de Nederlandse koloniale geschiedenis van de Antillen in het bijzonder. Het werk van de Afro-Amerikaanse kunstenaars reflecteert eveneens op een historische en politieke situatie, en wel die waarin de Afro-Amerikaanse gemeenschap te maken kreeg met slavernij, de racistische Jim Crow-wetten, de strijd om burgerrechten en het nog altijd aanwezige racisme in de Amerikaanse samenleving.
‘Een ‘fieldn*****’ was minder waard dan een ‘housen*****’
Het engagement is niet het enige wat Gario van belang vindt in zijn werk en herkent in het werk van de Afro-Amerikaanse kunstenaars. Net zo belangrijk zijn het gebruik van nieuwe technieken, het vernieuwen van oude technieken en het spelen met iconografieën om historische beelden eigen te maken en de verhalen te vertellen. Hij noemt House/Field/Yard/Kitchen van Carrie Mae Weems als voorbeeld. Weems heeft van vier oude foto’s van tot slaaf gemaakten een c-print gemaakt op glas. Ten tijde van de slavernij waren tot slaaf gemaakten er specifiek voor het huis, voor het veld, voor de tuin en voor de keuken. De woorden ‘house’, ‘field’, ‘yard’ en ‘kitchen’ worden impliciet gerelateerd aan het n-woord.
‘House/Field/Yard/Kitchen’ (1996) door Carrie Mae Weems
Gario: ‘Dat is Amerikaanse vernacular (volkstaal, red.) en werd ook gebruikt om mensen tegen elkaar uit te spelen. Een ‘fieldn*****’ was minder waard dan een ‘housen*****’. Ik zou die termen nooit gebruiken omdat ze mensen dehumaniseren. Carrie Mae Weems zet dit thema in dit perspectief, en zie wat een esthetische blik hiermee kan doen. De werkwijze raakt aan mijn werk. Wat is de culturele context waarin je je werk maakt? Wat is de iconografie waar je uit kan putten en hoe wordt het werk gelezen?’
Kehinde Wiley is een kunstenaar bij uitstek die speelt met het ondergraven van de iconografie waarmee de West-Europese kunstgeschiedenis haar taalbeeld creëerde. In Tell me your story zijn schilderijen van hem te zien waarin jonge Afro-Amerikanen poseren in Renaissance-poses uit schilderijen van Rubens of Velázquez. Dat niet alleen, hij bevraagt ook ‘de’ zwarte helden.
Gario: ‘Wiley heeft het officiële staatsportret van Obama gemaakt. De achtergrond, de groene blaadjes, is een verwijzing naar de cultureel diverse achtergrond van Obama. Binnen de botanische wetenschappen is er het fenomeen van de invasive species en zo werd Obama ook gezien. Het portret is een verwijzing naar de xenofobie waar hij als eerste zwarte president mee te maken kreeg. Tegelijkertijd is Obama, ondanks zijn mooie oraties, ook de drone-leider en de man die veel migranten het land heeft uitgezet.’
Werk van Kehinde Wiley, niet te zien in Kunsthal KAdE (Beeld: Mercita Coronel)
Activisme is een essentieel onderdeel van Gario’s kunstenaarschap. Hoe dit werkt, blijkt als hij benoemt dat er in de tentoonstellingstekst een fout staat over George Zimmerman, die Trayvon Martin doodschoot in 2012: ‘Hij was geen bewaker, maar een burgerwacht.’ Voor de gemiddelde kunstenaar en bezoeker is dit een detail, voor Gario gaat het om een wezenlijk verschil.
Gario is onder de indruk van Tell me your story. Toch vindt hij het ontbreken van een link naar Nederland een gemiste kans. Want die is er wel. New York was ooit Nederlands bezit. Wall Street heette eerst nog de Waalstraat. ‘Harlem’ komt van Haarlem. Een onverwachte Nederlandse bruikleen komt bovendien van The Black Archives in Amsterdam. Zij bleken tijdschriften van de Black Panthers in bezit te hebben. Hierin stonden onder andere illustraties van Emory Douglas, de beroemde kunstredacteur van het tijdschrift.
‘De mensen van The Black Archives hebben naar de issues in deze magazines gekeken en deze gerelateerd aan de Nederlandse situatie. Het verhaal is bijvoorbeeld dat wij pas vanaf de jaren zeventig in Nederland zouden zijn: dat is niet waar. Er wordt gezegd dat er pas sinds kort aandacht is voor geweld op basis van raciale kenmerken: dat is ook niet waar. Er wordt gezegd dat er geen onderlinge solidariteit is onder gemarginaliseerde groepen: ook dat is niet waar. Door middel van onderzoek, nadenken en kunst kom je tot nieuwe verhalen.’
Een illustratie door Emory Douglas plus tijdschriften van Black Panters, uitgeleend door The Black Archives (Beeld: Mercita Coronel)
Kunst waarin afkomst en politiek een rol spelen wordt door sommige kunstcritici als activistische kunst gezien, en daarom geen kunst. Het zou voorspelbaar zijn en niet vernieuwend. Gario wijst deze vraagstelling af als oninteressant.
‘‘Kunst voor de kunst’ is onzin. Het bestaat niet’
‘Ik vind het onzin dat kunst geen maatschappelijk referentiekader mag hebben. Het niet willen becommentariëren van een maatschappelijke context vind ik óók een politieke keuze. Omdat het vooral zijn best doet om niet te becommentariëren. Een kunstenaar die doet alsof hij geen maatschappelijke positie heeft en hij neutraal is, bouwt voort aan een situatie waarin zijn manier van zijn dominant is. De dominantie niet willen uitspreken maar er wel in zitten, is een manier om die in stand te houden. Binnen L’art pour l’art wordt ook gerefereerd aan historische kaders. Het harde werken is om dat te ontkennen. ‘Kunst voor de kunst’ is daarom onzin. Het bestaat niet.’
Sterker nog: ‘kunst voor de kunst’ kan juist soms heel saai zijn, zegt Gario. Hij denkt dat dit één van de redenen is waarom musea meer open lijken te staan voor het andere verhaal. Gario zelf staat met nieuw werk in Telling untold stories van het Van Abbe Museum en in Identities, contemporary Caribbean perspectives van het Wereldmuseum. Wordt het werk zelf gewaardeerd of gaat het om stereotiepe verhalen te representeren of om etno-marketing, is dan de vraag. ‘Dat is bij beide musea totaal niet het geval. Zij maken tentoonstellingen gebaseerd op de kracht van het werk. Je voelt je als kunstenaar dan veilig.’
Werk door Hale Woodruff
De scheidslijn tussen westerse en niet-westerse kunstenaars die vaak gemaakt wordt, vindt Gario overigens een kunstmatige. ‘De context waarin ik werk maak, komt dan wel volgens de officiële statistieken vanuit een niet-westers kader. Maar ik ben net als veel andere ‘niet-westerse’ kunstenaars opgeleid in het Westen. Ik ben een product van het Westen. Buiten de westerse kaders treden is moeilijker dan men denkt.’
Musea en kunstinstellingen beseffen steeds meer dat ze iets missen, ziet Gario. ‘Er komt kritiek van buiten over hun beleid, maar ook binnen de instellingen zijn er mensen die vinden dat het anders moet. Verandering moet van beide kanten komen. Je hebt mensen nodig die buiten staan te wapperen met vlag en banier, en je moet mensen hebben die van binnenuit zeggen: ‘Goed dat jullie daarbuiten staan, want jullie geven mij rugdekking om hierover het gesprek te voeren.’’
De oude en nieuwe generatie kunstenaars staan nu zij-aan-zij, meent Gario. ‘De oude generatie zegt: ‘We hebben het in de jaren zeventig en tachtig geprobeerd en we gaan het met jullie samen nog een keer proberen.’ Het wachten is op een tentoonstelling zoals Tell me your story, maar dan van Nederlandse kunstenaars met diverse achtergronden. ‘Ik denk dat zoiets wel tot een ander, meer geladen gesprek zal leiden dan nu het geval is bij deze Afro-Amerikaanse kunstenaars’, zegt Gario.
‘Zwarte kunstenaars zijn nu heel gewild in Amerika, maar dat is nog niet het geval in Nederland’, zegt gastconservator Perree. ‘De grote musea beginnen aarzelend met een diverser programma. Lang stond het wel op geduldig museaal briefpapier, maar kwam er in de praktijk weinig van terecht. Het verhaal is pas bij de eerste alinea. Bovendien moeten we er niet één verhaal van maken. De positie van de zwarte Amerikaanse kunstenaars is anders dan die van Surinaamse of Marokkaanse kunstenaars. Het niet open staan voor wat anders of nieuw is, lijkt nog steeds het grootste probleem. Veel mensen zijn geneigd om bij voorbaat afstand te nemen. Deze tentoonstelling bewijst in ieder geval dat je met zo’n houding veel mist.’
‘Tell me your story’ is vanwege de coronacrisis verlengd tot 30 augustus en te zien in Kunsthal KAdE in Amersfoort.
De Japanse publieke omroep NHK ligt onder vuur na een controversieel tekenfilmpje over Black Lives Matter (BLM). In het filmpje zouden Afro-Amerikanen op een stereotype manier worden geportretteerd.
In het filmpje zijn Afro-Amerikaanse mannen en vrouwen te zien in een uitgebrande straat, terwijl ze woedend met hun vuisten zwaaien.
Een gespierde zwarte man legt aan de Japanse kijkers uit wat er aan de hand is. Hij vertelt dat zwarte mensen boos zijn vanwege de grote sociaaleconomische kloof tussen zwarte en witte Amerikanen, maar ook omdat Afro-Amerikanen onevenredig hard door het coronavirus zijn getroffen. Over de dood van George Floyd wordt echter niets gezegd.
Social media-gebruikers zijn boos omdat Afro-Amerikanen in het filmpje op een stereotype manier worden geportretteerd. Andere critici merken op dat alle demonstranten in de tekenfilm zwart zijn, terwijl de Black Lives Matter-beweging ook door witte mensen wordt gesteund. Er is ook kritiek op het feit dat de tragische dood van Floyd onbenoemd blijft.
‘NHK, heb je George Floyd of Black Lives Matter helemaal niet gevolgd? Of geleerd dat raciale karikaturen schadelijk zijn? Of video’s gezien die laten zien hoe divers en multiraciaal de protesten zijn? Schaam je je niet?’, twittert de linkse professor Noriko Manabe woedend.
#NHK, have you not followed George Floyd or Black Lives Matter at all? Or learned that racial caricature is harmful? Or seen videos showing diverse, multiracial participation at the protests? Are you not embarrassed?
Baye McNeil, een Afro-Amerikaanse schrijver die in Japan woont, noemt het filmpje beledigend. ‘Er is absoluut niets heilzaams aan! Als je de echte problemen in de Verenigde Staten niet begrijpt, moet je het gewoon vragen, of je huiswerk maken! Geef je kijkers geen onzin en verkeerde informatie terwijl jullie ons op deze manier belachelijk maken! Dit is zo slecht!’
I'm sorry we do not accept your lame excuses anymore. You claim ignorance about blackness and YET you feel empowered to make offensive racist commentary on black issues / #BLM without consulting anyone! If you need help we are here but THIS BS is #UNACCEPTABLE@nhk_sekaimapic.twitter.com/Y43IKcV953
Een Japanse twitteraar is het helemaal eens met McNeil en zegt zich voor dit tekenfilmpje te schamen: ‘Deze cartoon geeft simpelweg weer hoeveel Japanners niets weten of begrijpen van de #BlackLivesMatter.’
Afgelopen weekend vonden er ook De BLM-protesten plaats in Tokio en Osaka. Enkele demonstranten protesteerden daar tevens tegen de behandeling van een Koerdische man door Japanse politieagenten, nadat hij eerder deze maand was aangehouden wegens een vermeende verkeersovertreding.
Een Turkse rechter en topambtenaar heeft een boek geschreven over de nasleep van de mislukte coup van juli 2016. Hierin betoogt rechter Selami Turabi dat de ruim 30.000 vermeende Gülen-aanhangers die gearresteerd zijn dood moeten.
Het boek Terreurorganisaties en terreurmisdrijven gaat over de strafrechtelijke onderzoeken naar de duizenden mensen die werden gearresteerd vanwege hun vermeende betrokkenheid bij de coup. De Turkse regering geeft de Gülenbeweging de schuld, Fethullah Gülen en zijn aanhangers ontkennen iedere betrokkenheid.
Turabi schrijft: ‘Geen genade en ook geen onderdrukking, maar gerechtigheid, alleen gerechtigheid. We denken dat het tegengif tegen deze organisatie (de Gülenbeweging, red.) gerechtigheid is. We geloven dat mensen als zij, die hun natie en vaderland hebben verraden, geëxecuteerd zouden moeten worden, zelfs als deze straf niet bestaat in [ons Wetboek van Strafrecht]. Dit moet in het openbaar plaatsvinden, als afschrikwekkend voorbeeld; dit zou ‘echte rechtvaardigheid’ zijn.’
Op social media wordt kritisch gereageerd op deze uitspraken. Turabi zou nazipraktijken promoten en geen onafhankelijke rechter zijn, maar een fanatieke Erdogan-aanhanger. Turkije heeft de doodstraf in 2004 formeel afgeschaft. In 1984 vonden de laatste executies plaats.
Naast rechter is Selami Turabi topambtenaar bij het Turkse ministerie van Justitie. Hij is er verantwoordelijk voor de betrekkingen met de Europese Unie.
Terwijl de wereld protesteert tegen racisme, ook in Duitsland, pleiten de Grünen ervoor om het woord ‘ras’ uit de Duitse grondwet te schrappen. ‘Het is tijd om racisme uit ons geheugen te wissen.’
Het derde artikel van de Duitse grondwet stelt dat niemand mag anders mag worden behandeld vanwege onder meer geslacht, afkomst, politieke opvattingen, maar ook ‘ras’. De linkse partij wil nu deze uitdrukking uit de Duitse grondwet schrappen.
‘Het is nu tijd om (aangeleerd) racisme uit onze gedachten te wissen’, betogen voorzitter Robert Habeck en lokaal politica Aminata Touré (foto) in een opiniestuk voor de Duitse krant Tageszeitung.
Hij is een witte man, zij is een zwarte vrouw. ‘Er zijn geen rassen, er zijn mensen’, schrijven ze.
Volgens Habeck en Touré verdeelt het concept ‘ras’ mensen in subcategorieën, wat volgens hen in tegenspraak is met de geest van de grondwet.
Ook pleiten Habeck en Touré ervoor om een onafhankelijke eenheid op te richten, die toezicht houdt op de politie. Politieagenten moeten cursussen krijgen over racisme, zodat ze zich meer van dit gevaar bewust worden.
Twee weken geleden stikte de Afro-Amerikaanse George Floyd na een dodelijke wurggreep door een witte agent. Hierna gingen tienduizenden Amerikanen de straat op. De protesten sloegen over naar andere delen van de wereld, waaronder ook Nederland en Duitsland.
Institutionele discriminatie staat torenhoog op de agenda. Wat doet het met biculturele Nederlanders wanneer de overheid etnisch profileert?
‘Ga weg met je kutgeloof’, was een van de anonieme berichtjes die Laila Elkhinifri ontving, nadat zij in de eerste week van de ramadan een filmpje plaatste over hoe het is om te vasten. Dat bericht was eigenlijk nog een van de vriendelijkste reacties die de jonge vrouw kreeg. Ze kreeg ook anonieme reacties en persoonlijke berichten waarin ze werd uitgescholden of zelfs met de dood werd bedreigd.
Maar die berichten deden lang niet zoveel pijn als het bericht over etnisch profileren binnen de Belastingdienst. Na de politie is nu ook deze overheidsdienst in het nieuws vanwege etnisch profileren. Tussen 2012 en 2015 werden 11.000 Nederlanders met een dubbele nationaliteit onderworpen aan een extra strenge controle.
Elkhinifri: ‘Berichtjes op sociale media komen van mensen die schuilen achter een anonieme profielfoto en een anonieme naam. Ik heb medelijden met hen, ze zijn mijn pijn niet waard. Maar de Belastingdienst heeft een bepaalde macht. Je verwacht daarom dat je eerlijk wordt behandeld en niet door je Marokkaanse achtergrond extra wordt gecontroleerd.’
De Belastingdienst gaf na onderzoek van Trouw en RTL toe dat dubbele nationaliteit een selectiecriterium was voor controle. De organisatie ontkende daarentegen dat er sprake was van discriminatie. De fiscus zegt dat een dubbele nationaliteit nooit de enige aanleiding was voor het strenger controleren van de aangifte. Alleen aangiften die nog aan vier andere selectiecriteria voldeden, werden gecontroleerd.
Ook liet de Belastingdienst weten dat met dit selectiecriterium witte Belgen en Duitsers net zo veel kans hadden om extra te worden gecontroleerd als Nederlanders met een Marokkaanse of Turkse achtergrond. Maar volgens emeritus hoogleraar rechtssociologie Kees Groenendijk is dat een onjuist excuus.
Ten eerste is de meerderheid van de mensen met een dubbele nationaliteit van een niet-Europese afkomst. De Belastingdienst weet daarom dat zo’n selectiecriterium vooral mensen van kleur zal raken en zelden witte Nederlanders. ‘Dat maakt het indirecte discriminatie op grond van ras’, aldus Groenendijk.
Daarnaast is het slechter behandelen van Duitsers en Belgen verboden volgens het EU-recht. ‘De Belastingdienst zegt daarmee in feite dat het wel iets verkeerd heeft gedaan, maar dat het niet zo erg was, omdat mogelijk ook enkele Europese mensen zijn getroffen.’
Toeslagenaffaire
De mogelijkheid dat Nederlanders met een dubbele nationaliteit het mikpunt waren van belastingcontroleurs kwam voor het eerst naar voren in de kinderopvangtoeslagaffaire. Ouders van wie de kinderopvangtoeslag werd teruggevorderd hadden opvallend vaak een migratieachtergrond.
Naar aanleiding van de toeslagenaffaire deed het ministerie van Financiën onlangs aangifte tegen de Belastingdienst. Het Openbaar Ministerie moet nu gaan onderzoeken of er sprake was van beroepsmatige discriminatie.
Volgens Groenendijk is het van grote waarde dat wordt aangetoond dat het in deze zaak wel degelijk om discriminatie gaat. ‘Er is duidelijkheid nodig voor de toekomst en een signaal voor andere overheidsinstellingen, die anders misschien geneigd zullen zijn op dezelfde manier te handelen.’
Groenendijk wijst ook naar de regering. ‘In de Tweede Kamer wordt er nooit expliciet gevraagd naar discriminatie. Er wordt niet serieus gekeken naar artikel 1 van onze grondwet, of naar het VN-verdrag tegen Rassendiscriminatie.’
De vragen die de Kamer nu stelt, gaan over etnisch profileren. ‘Etnisch profileren is wanneer je zoekt in systemen naar mensen met of zonder een dubbele nationaliteit, maar belangrijker is wat je vervolgens met die informatie doet. Als je op basis van dat criterium mensen minder gunstig gaat behandelen is het verboden rassendiscriminatie, niet slechts etnisch profileren.’
‘Als je niet wit bent, moet je jezelf altijd blijven bewijzen’
‘Waar ben ik nou nog veilig?’
Voor Laila Elkhinifri maakt het weinig uit of de Belastingdienst zijn eigen discriminatie toegeeft. ‘Ze weten wat ze gedaan hebben en het toont aan: als je niet wit bent, moet je jezelf altijd blijven bewijzen’, zegt ze. ‘Enerzijds had ik het kunnen zien aankomen. Ik sta inmiddels nergens meer van te kijken. Anderzijds was ik verrast toen ik dit nieuws hoorde. Aan discriminatie wen je niet.’
Het is voor Elkhinifri niet de eerste keer dat ze in Nederland wordt geconfronteerd met discriminatie. Een aantal jaar geleden was ze op zoek naar een stage op een administratief kantoor. Samen met een sollicitatiebrief verstuurde ze haar cv en profielfoto, waarop ze een hoofddoek draagt. ‘Vervolgens kreeg ik dan een reactie die zei: ‘Dat past niet bij ons beeld, we zijn een heel Nederlands bedrijf.’ Nou, dan wist ik wel hoe laat het was.’
Baancoach Jmiaa Bellan herkent Elkhinifri’s verhaal. ‘Ik hoor regelmatig van mensen met een migratieachtergrond, met name mannen, dat ze moeite hebben met een baan vinden. Zodra een werkgever een buitenlandse achternaam ziet, kijkt hij extra kritisch naar de sollicitant.’
Het overkomt haar zelf ook. ‘Ik heb vaak gehad dat ik iemand eerst via de telefoon spreek en daarna pas ontmoet. Dan zien ze mijn donkere haren en niet-witte huid en vragen ze: oh, waar kom je vandaan? Als ik vervolgens vertel dat ik Marokkaanse ben, zeggen ze vaak dat ik goed Nederlands spreek’, zegt Bellan. ‘Er zijn dus vooroordelen over Marokkanen. Ik moet daardoor altijd eerst bewijzen dat ik een ‘goede’ Marokkaan ben.’
Ook bij Bellan kwam het nieuws van etnisch profileren binnen de Belastingdienst hard aan. ‘Het is goed dat ze erachter zijn gekomen, maar ik dacht wel gelijk: waar ben ik nou nog veilig, als zelfs de overheid niet alle Nederlanders als gelijk ziet?’
Bellan ziet onder jongeren met een migratieachtergrond veel frustratie, haar advies is: geef niet op en blijf het altijd proberen. ‘Je moet hoop houden. Helaas moeten wij als Marokkanen extra hard werken om ons doel te bereiken. Maar uiteindelijk komt het wel goed.’
Ook Elkhinifri blijft graag positief. Haar profielfoto op Facebook is een lachende selfie, waarop ze een gouden hoofddoek draagt tijdens de bruiloft van haar neefje. In het bijschrift vermeldt ze dat het een van de mooiste dagen van haar leven was. Ook op Facebook en Twitter plaatst ze lachende selfies, regelmatig met vrienden en collega’s en met inspirerende teksten. Elkhinifri wil graag dat iedereen gelukkig is en laat daarom zien wat haar gelukkig maakt. Ze schrijft over de bijzondere mensen in haar leven, haar werk bij de Nederlandse Spoorwegen en alles wat haar vrolijk maakt, van zonsondergangen tot grappige films.
‘Het is misschien naïef, maar ik zou willen dat iedereen elkaar met liefde en respect zou behandelen. Dan zou Nederland zo’n mooi land zijn. Ik haal kracht uit positief blijven en het positieve in andere mensen zien.’
Denk Rotterdam vindt dat nieuwe Nederlanders gemakkelijker hun achternaam kunnen laten wijzigen.
Denk wil op deze manier Surinaamse Nederlanders tegemoet komen. Veel Surinaamse Nederlanders hebben op dit moment een Nederlandse achternaam, die destijds bedacht is door de Nederlandse slaveneigenaren.
Het veranderen van een achternaam kost voor een meerderjarige 835 euro. Voor een of twee minderjarige kinderen kost dit hetzelfde, voor drie of meer 1670 euro. Denk vindt dit ‘van de zotte’ en vraagt aan het college van burgemeester en wethouders of de Gemeente Rotterdam de kosten voor de naamswijzigingen gaat vergoeden.
‘In 1863 werd door Nederland de slavernij als één van de laatste Europese landen afgeschaft, op papier’, aldus Denk. ‘Maar in praktijk moesten voormalige slaven daarna nog tien jaar gedwongen arbeid verrichten. Dat was het moment dat de voorouders van verschillende Rotterdammers, vrijgelaten slaven, een achternaam kregen. Vóór 1863 hadden zij namelijk alleen een slavennaam gekregen. Veel Rotterdammers worden dag in dag uit geconfronteerd met hun koloniale verleden door de achternaam die zij dragen. Veel Rotterdammers willen dit niet.’
Denk lijkt haast te hebben gehad met zijn voorstel. De tekst uit bovenstaande alinea lijkt bijna één op één gekopieerd van een artikel van de Surinaamse Nederlander Regilio Roethof uit 2015. In het artikel, gepubliceerd op de site van de multiculturele jongerenzender FunX, schrijft Roethof:
‘In 1863 werd door Nederland de slavernij als één van de laatste Europese landen afgeschaft, op papier. In de praktijk moesten voormalige slaven daarna nog tien jaar gedwongen arbeid verrichten. Dat was het moment dat mijn voorouders, vrijgelaten slaven, een voor- en achternaam kregen. Vóór 1863 hadden zij namelijk alleen een slavennaam gekregen.’
Denk wilde al eerder ‘koloniale’ namen schrappen. Drie jaar terug ageerde toenmalig partijleider Tunuhan Kuzu tegen de Coentunnel en de Piet Heintunnel. Ook straatnamen vernoemd naar mensen als Michiel de Ruyter of generaal Simon Spoor moesten verdwijnen.
Over Nederlandse straten die vernoemd zijn naar de Turkse leider Kemal Atatürk – medeverantwoordelijk voor de massamoord op de Koerden in Dersim (1937-1938) – liet Kuzu zich niet uit.
Koerdische, Armeense, Aramese en Assyrische Nederlanders die vanuit Turkije naar Nederland zijn geëmigreerd hebben Turkse achternamen, omdat deze namen door de overheid verplicht moesten worden geturkificeerd. Of deze mensen ook in aanmerking komen voor de door Denk beoogde ‘dekolonisatie’-regeling is onduidelijk. Denk Rotterdam was niet bereikbaar voor een reactie.
Turkije ziet Antifa als terroristische organisatie. Dit meldt de Turkse nieuwssite Turkish Minute.
Een week geleden al bestempelde de Amerikaanse president Donald Trump deze extreemlinkse beweging als een terroristische organisatie. Hij houdt Antifa-activisten verantwoordelijk voor onlusten in de Verenigde Staten, die volgden op de dood van Floyd George.
Turkije treedt nu in de voetsporen van Trump. Een woordvoerder van de Turkse president Erdogan zegt dat Antifa samenwerkt met de Koerdische YPG-milities in Syrië en in de Verenigde Staten wordt ondersteund door Gülenisten. Ook het Turkse staatspersbureau Anadolu Agency en de regeringsgezinde tv-zender TRT beweren dat Antifa met de YPG samenwerkte in Syrië.
Turkije ziet de Koerdische YPG en de Gülenbeweging als terroristische organisaties. Volgens Turkije zijn de YPG-strijders geen vrijheidsstrijders maar terroristen, die ondersteund worden door de PKK. Erdogan houdt de Gülenbeweging verantwoordelijk voor de mislukte coup van 15 juli 2016.
Volgens de Turkse pro-regeringskrant Daily Sabah had Turkije de Verenigde Staten een jaar geleden al gewaarschuwd voor Antifa. De PKK en de YPG, die zich allebei baseren op een marxistische ideologie, zouden op zoek zijn naar ideologische bondgenoten in het buitenland, ook om buitenlandse strijders te ronselen die tegen het Turkse leger moeten vechten.
De Turks-Nederlandse opiniesite Dutch Turks publiceerde twee jaar geleden ook een kritisch stuk over Antifa. Militanten van Antifa zouden met de YPG in Syrië willen vechten tegen Turkije. Tevens zouden ze het plan hebben opgevat om president Erdogan te vermoorden.
Het Landelijk Platform Slavernijverleden is teleurgesteld in Mark Rutte, omdat de minister-president nog steeds vindt dat Zwarte Piet niet racistisch is. Rutte zou Afro-Nederlanders hiermee ‘een ferme klap in het gezicht’ geven.
Mark Rutte zei tijdens een debat in de Tweede Kamer vorige week dat hij anders is gaan denken over zwarte piet. Hij vindt het fenomeen niet racistisch, maar heeft nu wel meer begrip voor mensen die zich gediscrimineerd voelen door de geschminkte knecht van Sinterklaas.
Maar deze handreiking is niet genoeg, vindt het Landelijk Platform Slavernijverleden. ‘Met zijn ontkenning dat ‘zwarte piet’ racistisch is, heeft de minister-president vooral de verheerlijkers van ‘zwarte piet’ een steun in de rug gegeven’, schrijft Barryl Biekman van het platform in een persverklaring. Rutte zou ‘burgergemeenschappen van Afrikaanse afkomst’ onnodig in de greep houden van het ‘lijden’ en bovendien kwetsen.
Rutte ziet Zwarte Piet niet als iets waar de politiek over gaat. Daarom komt Nederland volgens het Platform niet verder ‘dan enkele cosmetische ingrepen aan het uiterlijk van het racistisch fenomeen’.
Rutte heeft zich volgens het Platform ‘gemanifesteerd als een autoriteit die de Sinterklaastraditie een hogere waarde toekent dan de essentie van de Nederlandse Afrikaanse Caribische mens. (…) Het besef dat ‘zwarte piet’ een negatief effect heeft op het imago en de identiteit van het ‘zwarte’ kind is voor de minister President niet relevant. Aan jeugdsentimenten van de volwassen ‘witte’ Nederlander wordt een hogere waarde toegekend.’
Het Landelijk Platform Slavernijverleden vestigt zijn hoop nu op de Ministers van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Justitie en Veiligheid en Onderwijs, Wetenschap en Cultuur. Zij zouden, samen met ‘goedwillende Nederlandse parlementariërs’, Zwarte Piet moeten afschaffen.
‘We hebben het over een verbod op alles wat zich profileert en manifesteert als ‘blackface’ (‘zwarte piet’ en roetveeg-fenomenen incluis) vergezeld van een nationale voorlichtingscampagne.’
Hoewel er pas in 2023 weer verkiezingen zijn, is het machtsspel in Turkije immer aan de gang. Het recente ontslag van het hoofd van de Turkse marine is een uiting van een verwoede machtsstrijd tussen facties in het Turkse leger en de overheid, zeggen analisten. Zit Recep Tayyip Erdogan nog wel stevig in het zadel?
President Erdogan heeft niet uitgelegd waarom hij admiraal Cihat Yayci – een Kemalist – heeft ontslagen. Dit leidde tot speculaties in linkse en nationalistische media, die niet blij zijn met zijn vertrek. De ultranationalistische links-seculiere krant Ayinlik denkt dat het ontslag van Yayci (foto, links van Erdogan) slecht is voor de Turkse belangen in de Egeïsche en Middellandse Zee. De linkse nieuwswebsite SoL schrijft dat Yayci brede waardering kreeg in Turkije. Columnist Aytunc Erkin van oppositiekrant Sözcü betoogt dat Yayci slachtoffer is geworden van een plot van Gülenisten, die na de mislukte coup van 2016 vervolgd worden maar volgens Erkin nog steeds invloed hebben.
Het ontslag van Yayci staat niet op zichzelf, zegt journalist Yavuz Baydar (foto) van de onafhankelijke Turkse nieuwssite Ahval. ‘Het is, in het kort, een gebeurtenis die groter is dan je op het eerste gezicht denkt’, vertelt hij aan de telefoon. Baydar volgt de Turkse politiek al tientallen jaren op de voet en weet naar eigen zeggen patronen te herkennen. ‘Onlangs werden ook twee generaals ontslagen die, net als admiraal Yayci, behoorden tot het ‘Euraziatische’, pro-Russische kamp in het Turkse militaire apparaat.’
Yavuz Baydar (Beeld: YouTube)
Na de mislukte staatsgreep van 2016 werden veel hoge officieren ontslagen. Zij worden ervan verdacht aanhangers te zijn van de Turkse geestelijke Fethullah Gülen, die volgens Erdogan het meesterbrein is van de coup. Baydar: ‘Belangrijk ook is dat de officieren die werden gezuiverd pro-NAVO waren. In hun plaats kwamen Kemalistische officieren die een pro-Russisch beleid voorstaan. Turkije is na de coup minder hecht verbonden aan de NAVO als voorheen en werkt dikwijls met de Russen samen, denk aan de aanschaf van het Russische S-500 luchtafweersysteem.’
Baydar staat in deze analyse niet alleen. De Noorse onderzoeksjournalist Jørgen Lorentzen stelt in zijn documentaire A Gift From God, vorig jaar september uitgezonden door de NPO, dat Turkije zich na de mislukte coup meer op Rusland is gaan richten en dat NAVO-gezinde officieren werden vervangen door pro-Russische officieren.
Een van de Kemalistische, Euraziatische officieren die na de coup carrière maakte was Yayci. Volgens Baydar zijn er speculaties dat Yayci tijdens de coup een mol was die zich voordeed als een Gülenistische officier, maar in werkelijkheid er alles aan deed om de coup te doen laten mislukken.
‘Tijdens de coup was Yayci net als Erdogan ook in het hotel in Marmaris, dat is aangevallen door de coupplegers. Dit is een indicatie dat Yayci een mol was. Dat Yayci in de nasleep van de coup een belangrijke rol speelde bij het opsporen van Gülenisten wijst ook in die richting. Maar dit is speculatie.’ Volgens Baydar is de reactie van Yayci’s vrienden op zijn ontslag veelzeggend: ‘Ze zeggen dat hij niet ontslagen had mogen worden, omdat hij waardevolle dingen heeft gedaan.’
De Turks-Nederlandse politicoloog Ozan Türkdogan (foto) heeft een andere lezing, zo vertelt hij. Hij vindt het opvallend dat Yayci moest vertrekken een week nadat Egypte, Frankrijk en Griekenland een gezamenlijke verklaring deden uitgaan, waarin ze de Turkse militaire bemoeienis met Libië veroordeelden.
Ozan Türkdogan (Beeld: Facebook)
Türkdogan: ‘Yayci is een havik, die een agressieve buitenlandse politiek voorstaat. Je kunt hem de Turkse Qassem Soleimani noemen, naar de Iraanse generaal en ‘meesterstrateeg’ die in januari dit jaar door een Amerikaanse drone is gedood. Het kan heel goed zijn dat Yayci door Erdogan is geofferd, om op die manier de diplomatieke relaties gezond te houden. Erdogan doet concessies als het moet.’
De invloed van het leger
Dit roept de vraag op hoe invloedrijk het leger op dit moment nog is op de Turkse politiek. Vroeger had het leger veel macht, als zelfbenoemd verdediger van de seculiere erfenis van Kemal Atatürk. De geslaagde staatsgrepen van 1960, 1971, 1980 en 1997 bewijzen dit. Maar Erdogan wist de macht van het leger met succes in te perken.
In 2003 degradeerde Erdogan de Turkse Nationale Veiligheidsraad, die tot die tijd het nationale veiligheidsbeleid mede bepaalde, tot een adviesraad. Erdogan zorgde er bovendien voor dat burgers in deze raad zitting konden nemen, ook als voorzitter. Op deze manier werd het militaire gezag aan het civiele gezag ondergeschikt gemaakt. Een gevoelige nederlaag voor het leger was het roemruchte Ergenekon-proces, dat tussen 2008 en 2012 plaatsvond en leidde tot de veroordeling van tientallen seculiere, Kemalistische officieren. Deze zouden een staat binnen een staat vormen en een coup hebben willen plegen tegen Erdogan.
Volgens veel analisten was dit proces een kantelmoment in de Turkse geschiedenis, die de macht van het leger voorgoed brak. Politicicoloog Türkdogan zegt dat de politieke macht van het leger nu nauwelijks nog iets voorstelt. ‘Hulusi Akar, het voormalige hoofd van de Turkse generale staf en nu minister van Defensie, is een AKP-hardliner. Dat geldt ook voor Yasar Güler, het nieuwe hoofd van de generale staf.’
‘Turkije is na de coup minder hecht verbonden aan de NAVO als voorheen en werkt dikwijls met de Russen samen’
Journalist Baydar zegt dat de macht van de Kemalisten in het leger nog niet helemaal is verdwenen. ‘Het leger is nog niet helemaal islamistisch, niet alle officieren zijn 100 procent pro-Erdogan. In de nasleep van de mislukte coup van 2016 besloot Erdogan om weer samen te werken met de Kemalisten, om de Gülenisten in het staatsapparaat aan te pakken. Maar het is een tactisch bondgenootschap, geen strategische alliantie. Ze zijn geen vrienden van elkaar. Erdogan werkt samen met mensen die hem in 2002-2003 nog weg wilden hebben. Na de mislukte coup van 2016 had de president de Kemalisten nodig, maar hij wil niet dat ze opnieuw te veel macht krijgen. Erdogans instinct zegt dat hij ze kort moet houden. Daarom zijn Yayci en die twee generaals ontslagen.’
Baydar vermoedt dat Erdogan en minister van Defensie Akar binnen afzienbare tijd nog meer Kemalisten zullen proberen weg te werken uit sleutelposities. ‘Ik weet niet of de president bang is voor een nieuwe coup, maar hij wil wel een sterkere controle over het leger.’
Politicoloog Türkdogan: ‘In Turkije zijn, net als in landen als Pakistan en Egypte, leger en civiele regering niet gescheiden. Tot begin deze eeuw was in Turkije het leger dominant, maar nu is de civiele regering dat. Een coup tegen Erdogan vanuit het leger is nu volstrekt ondenkbaar, gezien zijn grote overwicht, ook op het leger. Hij probeert nu zijn poppetjes overal neer te zetten – in het leger maar ook in de andere staatsorganen – zodat zijn macht extra verzekerd is. Maar je hebt ook de steun van het volk nodig, ook als autoritaire leider. En die steun slinkt.’
Machiavellistische kunstgrepen
Tot 2019 leek Erdogans positie onaantastbaar. Maar toen leed hij enkele gevoelige nederlagen. Niet alleen verloor hij de lokale verkiezingen in Ankara, Antalya, Izmir en Istanbul, maar verlieten ook enkele prominenten de AKP. Het gaat om oud-premier Ahmet Davutoglu, die in december de conservatieve Toekomstpartij oprichtte, en voormalig vice-premier en minister Ali Babacan, die in maart dit jaar met de liberale Partij voor Democratie en Vooruitgang kwam.
Maar Erdogan sloeg terug. Op de pro-Koerdische HDP na kreeg hij alle partijen achter zich toen hij in het najaar Noordoost-Syrië binnenviel. Ook oogstte Erdogan in eigen land waardering door in maart de grenzen met Griekenland en Bulgarije open te gooien, waarop tienduizenden vluchtelingen en andere migranten een poging deden om de EU binnen te komen. Toen niet veel later de coronacrisis uitbrak, greep Erdogan deze aan om kritische journalisten, bloggers en politici aan te pakken. ‘Never waste a good crisis’ lijkt Erdogans motto.
‘Davutoglu en Erdogan gooien nu over en weer modder naar elkaar’
Tegelijkertijd gaat de reguliere repressie door. In Zuidoost-Turkije zijn inmiddels bijna vijftig HDP-burgemeesters ontslagen, die in 2019 nog in hun ambt werden verkozen. Het Turkse parlement besloot begin juni drie oppositieparlementariërs te royeren als lid, twee HDP’ers en een CHP’er. En nu wil regeringspartij AKP meer eisen stellen aan nieuwe partijen om mee te mogen doen aan de volgende verkiezingen van 2023.
Met deze nieuwe eisen wil Erdogan het de nieuwe partijen van Davutoglu en Babacan moeilijker maken om aan de verkiezingen mee te doen, denkt politicoloog Türkdogan. ‘Davutoglu en Erdogan gooien nu over en weer modder naar elkaar en beschuldigen elkaar onder andere van corruptie. Ik denk dat Erdogan met deze actie vooral Davutoglu een voet dwars wil zetten.’
Verre van stabiel
Hoewel Turkije trekken heeft van een autoritaire staat, is het land verre van stabiel. Erdogan zit bijvoorbeeld niet zo stevig in het zadel als zijn Russische college Vladimir Poetin, die steevast met een overweldigende meerderheid wint. Een verklaring hiervoor wordt gegeven in de recentelijk verschenen Erdogan-biografie van de Britse journaliste Hannah Lucinda Smith:
‘Het is dit constante gevoel van gevaar, deze vrees dat hij kan verliezen en alles weer terugkeert naar zoals het was, dat zijn achterban in vuur en vlam zet. (…) Om meer geliefd te zijn, moet hij zijn fanbase laten zien dat er mensen zijn die op het punt staan hem van de troon te stoten – en daartoe ook in staat zijn.’
Ozan Türkdogan gelooft dit niet zo. ‘Vanuit Erdogans perspectief is er een reeks van tegenslagen geweest: het mislukken van het sturen van Syrische vluchtelingen naar Europa, de economische crisis, gevolgd door de coronacrisis en nu dus interne weerstand. De reden dat de AKP in 2019 de lokale verkiezingen in Istanbul heeft verloren komt vooral vanwege de economische crisis – de slechte lira en de groeiende werkloosheid – en de vele Syrische vluchtelingen, waar de inwoners last van hebben. Erdogan doet er inderdaad alles aan om aan de macht te blijven, via het presidentieel systeem, het kaltstellen en dikwijls ook het vervolgen van politieke tegenstanders. Maar ik geloof niet dat dit hem uiteindelijk gaat lukken.’
‘De economische crisis is een gevaar dat de regering niet kan controleren, in tegenstelling tot andere crises’
Het is volgens Türkdogan een kwestie van tijd voordat de Turkse lira gaat vallen. ‘De regering doet er ook alles aan om dit te voorkomen: zo heeft de nationale bank al haar dollarreserves uitgegeven aan de lira. Ook heeft Turkije een currency swap deal gesloten met Qatar ter waarde van 15 miljard dollar. De deal houdt in dat ze elkaars munteenheid kopen. Volgens veel experts heeft Turkije zo tijd gekocht. Turkije wil zulke deals ook doen met G20-landen, maar Amerika houdt dat vooralsnog tegen. Om de lira te redden heeft Erdogan zijn aanhangers opgeroepen om hun dollars in te wisselen voor lira’s. Ook veel Turkse Nederlanders hebben hier, zo heb ik gehoord, gehoor aan gegeven. Ik vrees voor hen dat zij hun geld kwijt zullen raken.’
Ook Yavuz Baydar denkt dat de economische crisis waarin Turkije zich nu bevindt een groot probleem kan worden. ‘De economische crisis is een gevaar dat de regering niet kan controleren, in tegenstelling tot andere crises. Turkije is afhankelijk van de wereldmarkt. De wanhoop groeit, ook vanwege de economische gevolgen van de coronacrisis. Als er een ‘economische aardbeving’ komt, dan zou dit grote gevolgen kunnen hebben voor Erdogan. Mogelijk stapt de ultranationalistische MHP dan uit de coalitie.’
Volgens Baydar zijn AKP en MHP in 2015 uit eigenbelang een coalitie aangegaan, maar als deze coalitie niets meer oplevert kan de MHP eruit stappen. ‘Dat deed de MHP vroeger ook als het slecht ging met de coalitie. Maar die tijd is nu nog niet aangebroken.’
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
