Werkgevers discrimineren op basis van accent of dialect. Heeft een dialect of accent ook voordelen? De Kanttekening vroeg dat aan twee Nederlanders die een dialect spreken.

Een recente oproep van de NOS op social media leidde tot een stormvloed aan reacties. De NOS wilde weten of dialectsprekers last hebben van negatieve reacties en zo ja, wat die reacties dan zijn. Binnen een dag werd de oproep op Facebook honderdduizenden keren bekeken en kwamen er tienduizenden reacties. De NOS meldde honderdvijftig mailtjes te hebben ontvangen van mensen die graag hun ervaringen wilden delen.

Dialectsprekers verdienen vijf tot vijftien procent minder dan mensen zonder dialect, blijkt uit een onderzoek van hoogleraar Arbeidseconomie Jan van Ours van de Tilburg University. Met name dialecten die ver verwijderd zijn van de Randstad, zoals het Limburgs en het Twents, scoren slecht volgens de onderzoeker.

CDA-Europarlementariër Annie Schreijer-Pierik, geboren in het Twentse Diepenheim, zet zich in voor dialecten en voerde een campagne om haar eigen streektaal het Nedersaksisch te promoten. Het Twents is een dialect van het Nedersaksisch dat in het oosten van het land, Noord-Duitsland en zelfs tot aan Polen gesproken wordt. Schreijer-Pierik wil onder andere dat het Twents in navolging van het Fries en het Drents op scholen in de regio wordt onderwezen. Volgens haar heeft het spreken van een dialect of eigen streektaal juist grote voordelen, ze spreekt zelfs Twents in het Europees Parlement. Schreijer-Pierik: ‘In mijn werk in het Europarlement helpt het me bij gesprekken met bepaalde collega’s uit Duitsland of zelfs Polen. Dat levert vaak betere resultaten op in onderhandelingen.’ Ze herkent zich niet in het beeld dat mensen met een dialect minder zouden verdienen of op één of ander manier gediscrimineerd zouden worden. ‘Twente kent ook zeer rijke inwoners en de regio telt veel succesvolle grote ondernemingen. Die doen heus wel zaken buiten de regio en doen dat zelfs vaak in het Twents, die worden echt wel serieus genomen.’

Toch zijn er wel degelijk ook bekende dialectsprekers die wel degelijk hinder ondervinden van hun dialect. Zo schreef arabist Petra Stienen in een column in De Limburger dat ze haar Limburgs accent bewust heeft afgeleerd vanwege haar carrière.

Ook Onno Slot, geboren in Haaksbergen (Twente) en werkzaam in Zwolle als Trainer bij Exact Online, weet uit ervaring dat het spreken van een dialect soms invloed kan hebben. ‘Voordat ik in Zwolle woonde had ik een sterk accent, omdat ik thuis altijd Twents sprak, je zal het nog steeds wel horen in mijn uitspraak van bepaalde woorden, maar het is veel minder geworden. Ik heb het bewust afgeleerd, omdat ik merkte dat ik minder serieus werd genomen.’ Ook herkent Slot het beeld dat een Amsterdams of Rotterdams accent een minder groot obstakel vormt. ‘Randstedelijke dialecten zijn veel bekender, het Amsterdams en Rotterdams klinkt ook wat stoerder. Wat daarnaast meespeelt is dat vrijwel alle landelijke media gevestigd zijn in de Randstad. In Hilversum voelen ze zich heel tof, daar kijken ze neer op het Twents. Een accent uit die regio klinkt normaal voor veel mensen, maar als die tv-studio’s in Almelo hadden gestaan dan was het andersom.’

Volgens Schreijer-Pierik kiezen ouders er bewust voor om hun kinderen niet met een dialect op te laten groeien. ‘Dat is onnodig. Het probleem is dat veel ouderen alleen Nederlands aan hun kinderen leren. Ze vermoeden dat het te moeilijk is voor een kind om ook Nedersaksisch te leren. Maar dat is niet zo. Taalwetenschapper Sterre Leufkens van de Universiteit Utrecht heeft ontdekt dat meertalige kinderen vaak slimmer zijn, ze hebben meer taalvaardigheid en worden ook beter in andere vakken zoals rekenen.’ Schreijer-Pierik is niet bang voor meer discriminatie als het aantal sprekers van dialecten toeneemt. ‘Het is absoluut niet zo dat iemand die een streektaal beheerst, altijd een accent heeft in het Nederlands. Het zijn twee talen. Die kun je volwaardig naast elkaar spreken, zeker als je het al jong leert. Ik zie dus geen nadelen als meer mensen ook de taal van hun regio leren.’ Ook als je wel een accent hebt dat veroorzaakt wordt door een dialect of een andere taal dan is het volgens Schreijer-Pierik helemaal niet nodig om dat af te leren. ‘In het Europees Parlement spreekt bijna iedereen met een accent. Fransen die Engels spreken, Oostenrijkers die Duits spreken of Roemenen die Frans spreken, bijna niemand spreekt dat vloeiend. We letten hier op wàt iemand zegt. Wie het Nederlands goed genoeg beheerst, verstaat ook mensen met een Twents, Turks of ander accent. Wie bijvoorbeeld Nedersaksisch-sprekende mensen discrimineert, kan ook wel de sprekers van het Deens of Zweeds discrimineren. Dat getuigt vooral van de bekrompenheid van degene die discrimineert.’

Denk wil ook in Rotterdam meedoen aan de aankomende gemeenteraadsverkiezingen. Is de partij concurrent of bondgenoot van Nida? De Kanttekening vroeg dat aan politicologen.

Nu de gemeenteraadsverkiezingen (21 maart 2018) naderen wordt volop gespeculeerd over de vraag of Denk het succes dat ze tijdens de Tweede Kamerverkiezingen afgelopen maart boekte, kan herhalen. De partij behaalde afgelopen maart drie zetels met meer dan tweehonderdduizend stemmen. Ze passeerde daarmee onder meer de PvdA en het CDA in Rotterdam.

Denk heeft bekendgemaakt mee te doen aan de gemeenteraadsverkiezingen in onder meer Amsterdam, Utrecht, Alkmaar, Roermond en Veenendaal. De vraag of Denk ook meedoet in Rotterdam, waar Nida al langer een vergelijkbaar kiezersprofiel dient als Denk, is nog niet bekend. Denk heeft wel duidelijk gemaakt dat ze dat heel serieus overweegt.

De fractievoorzitter van Nida, Nourdin el-Ouali, zei desgevraagd tegen deze krant dat hij niet wil speculeren over Denk zolang niet duidelijk is of de partij ook werkelijk meedoet in Rotterdam. Eerder zei Denk-leider Tunahan Kuzu dat het geen geheim is dat zijn partij gesprekken voert met Nida. Het AD meldde onlangs dat een mogelijke samenwerking tussen de twee partijen in Rotterdam inmiddels van tafel is.

De partijvoorzitter van Nida, Nurullah Gerdan, vindt het geen verrassing dat Nida niet in zee gaat met Denk. ‘Zo’n twee, drie jaar terug heb ik, destijds als vice-voorzitter, de toekomststrategie van Nida besproken tijdens de algemene ledenvergadering. Ik heb toen ook toegelicht dat we met meerdere partijen in het land in gesprek zijn over mogelijke samenwerking. Aan de hand van een discussie kwam toen duidelijk naar voren dat Nida hoe dan ook een zelfstandige en autonome partij moest blijven. Daar sta ik als bestuurder van deze partij dan ook achter, want ik geloof in onze eigen kracht en ons eigen geluid.’ Zo reageerde Gerdan in een recente verklaring. Volgens hem is het belangrijk te beseffen dat de twee partijen elkaars vijanden niet zijn. ‘Ondanks verschillen zijn er ook overeenkomsten. Zeker in de prioriteit die beide partijen geven aan het streven naar een inclusieve samenleving. Nida werkt altijd, met welke partij dan ook, samen om gedeelde uitdagingen in de samenleving aan te gaan. We dienen elkaar hierin niet in de weg te zitten of te versnipperen, maar elkaar de ruimte te geven in het belang van die gedeelde uitdagingen.’

Dat er inhoudelijk veel overeenkomsten zijn tussen Nida en Denk is duidelijk. Volgens politicoloog en universitair hoofddocent Floris Vermeulen (Universiteit van Amsterdam) zijn het vooral de Turkse roots in Denk die het verschil maken met Nida. ‘De partij voelt zich sterker verwant met de thema’s die binnen de Turks-Nederlandse gemeenschap spelen. De situatie in Turkije bijvoorbeeld of hoe Turkse Nederlanders negatief worden belicht in de media. Het zijn thema’s die door Denk gemakkelijker op te pakken zijn dan door Nida. Daarin heeft Denk zeker een voorsprong.’

Vermeulen wijst erop dat Denk polariseert. ‘Nida heeft heel erg expliciet geprobeerd groepen met verschillende etnische achtergronden met elkaar te verbinden, en is daar grotendeels in geslaagd. Nida is daar heel bewust mee bezig. Bijvoorbeeld de manier waarop Nida-leden mensen aanspreken en de namen die op de lijst van de partij staan laten dat duidelijk zien. Denk zegt ook voor verbinding te gaan, maar in de praktijk zie je daar weinig van terug. Denk schuwt het niet om andere groepen aan te vallen en vooral verschillen te benadrukken. In die zin is Denk misschien toch meer een populistische partij. Denk doet er alles aan om vooral zo veel mogelijk stemmen te krijgen. Nida lijkt wat bedachtzamer te werk te gaan en behoudt meer een lange termijn perspectief. Het probleem is echter dat het zonder een harde toon veel moeilijker is om snel grote groepen te mobiliseren, dat heeft Denk goed in de gaten.’ Wat als Denk meedoet in Rotterdam? ‘Dan gaat Nida veel stemmen verliezen. Vooral de conservatieve Turks-Nederlandse Rotterdammer zal moeten kiezen en ik denk dat de keuze eerder op Denk valt dan op Nida.’ Van een tweedeling op basis van etniciteit zal volgens Vermeulen hoogstwaarschijnlijk geen sprake zijn. ‘Ik geloof niet dat Turkse Nederlanders massaal op Denk en Marokkaanse Nederlanders massaal op Nida gaan stemmen. De strijd zal meer gaan om de vraag welke partij de belangen van deze groep Rotterdammers beter kan behartigen. Ze gaan kiezen tussen een partij die erg agressief optreedt en expliciet het conflict opzoekt en een partij die veel meer probeert een brug te slaan en andere partijen op zijn minst poogt mee te nemen in de eigen politieke agenda.’

André Krouwel, politicoloog (Vrije Universiteit Amsterdam) en oprichter van Kieskompas, ziet weinig verschil tussen Denk en Nida. De aanhangers van beide partijen kijken volgens hem ook niet of nauwelijks naar inhoudelijke verschillen. ‘De kiezers van deze partijen zijn meestal volstrekt ongeïnteresseerd in de inhoud. Als je ze vraagt wat Denk of Nida hebben gestemd in de gemeenteraad of welke moties ze hebben gesteund, dan weet vrijwel niemand dat. Het is een puur etnische stem zonder enige inhoud.’ Krouwel vergelijkt aanhangers van de twee partijen met die van Geert Wilders en Donald Trump. ‘Zijn aanhangers weten vaak alleen dat hij tegen de islam en migratie is, that’s it. Dat heet directional theory of voting. Het is een politiek van de richting, niet van de inhoud. Dat geldt ook voor Nida en Denk. Je ziet dit soort stemgedrag ook bij de achterban van Trump. Zowel een stem op Denk als Nida is een etnische stem, bijna ongeacht wat de partijen zeggen, ze zullen hun aanhangers behouden.’

Krouwel gelooft dat Denk in Rotterdam relevanter zal zijn dan Nida. Toch heeft Nida volgens hem een voordeel dat Denk niet heeft. ‘Het is een gegeven dat de mobilisatie van etnische stemmen niet plaatsvindt op basis van het verkiezingsprogramma, maar op basis van persoonlijke contacten. Zulke partijen leveren feitelijk een dienst aan bijvoorbeeld imams, moskeeën en politieke organisaties van Turken en Marokkanen. De kans is heel groot dat het cliëntelisme intact blijft en niet iedereen overstapt naar Denk, omdat ze simpelweg te veel geïnvesteerd hebben in Nida.’

Ook de PVV heeft bekendgemaakt dat ze in 2018 wil meedoen aan de gemeenteraadsverkiezingen in Rotterdam. ‘Als ook Denk de Rotterdamse gemeenteraad ingaat zal het tot heel grote spanningen kunnen leiden, in een stad waar men daar totaal niet op zit te wachten’, zegt Krouwel. ‘We gaan naar Amerikaanse toestanden waarin continue de polarisatie wordt benadrukt en weinig mensen bezig zijn met consensusdemocratie en waarheidsvinding. De PVV, het Forum voor Democratie en Denk zijn allemaal heel anti-Nederlands. Ze verraden de kern van de Nederlandse democratie.’

Genderneutrale wc’s, vrouwenquota en vaderschapsverlof. Het zijn speerpunten in het feminismedebat. De Kanttekening hield drie vrouwen acht stellingen voor over de uitgangspunten van het huidige feminisme.

Zijn mannen en vrouwen gelijk of gelijkwaardig? Feministen stellen steeds vaker dat mannen en vrouwen veel gelijker zijn dan eerder werd aangenomen. Bedrijven en overheidsinstellingen lijken mee te gaan in die trend. Google ontsloeg onlangs softwareontwikkelaar James Damore, omdat hij zich in een memo kritisch had uitgelaten over het diversiteitsbeleid van het bedrijf. Damore beargumenteerde met wetenschappelijke onderzoeken dat het feit dat vrouwen minder vaak een technisch beroep kiezen een biologische oorsprong heeft. Het idee dat typische vrouwen- en mannenberoepen een sociaal geconstrueerd fenomeen zijn bestrijdt hij met de volgende hoofdargumenten: de verschillen zijn universeel in alle culturen, de oorzaak van de verschillen is meestal te herleiden naar een aangeboren verschil in testosteronniveaus, gecastreerde biologische mannen bleven zichzelf in hun latere leven als man identificeren en mannen en vrouwen gedragen zich precies zoals je kan verwachten vanuit een psychologisch evolutionair perspectief. Verder stelt hij dat mannen meer interesse hebben in dingen en vrouwen meer in mensen en dat vrouwen eerder geneigd zijn tot samenwerken terwijl mannen competitiever zijn. In zijn aanbevelingen schreef hij: ‘Ik hoop dat duidelijk is dat ik niet beweer dat diversiteit slecht is – ik zeg ook niet dat we mensen moeten dwingen in hun genderrol, ik pleit juist voor het omgekeerde: dat mensen individuen zijn en niet zomaar een lid van hun groep.’ Het belangrijkste punt dat de medewerker naar eigen zeggen wilde maken is ‘dat we intolerant zijn tegenover ideeën en bewijzen die niet passen in onze ideologie’. Veel medewerkers van Google betitelden het memo als ‘vrouwonvriendelijk’, maar er kwam ook bijval van mensen die vinden dat de cultuur binnen Google te politiek correct is.

Ook in Nederland woedt een stevig genderdebat. De Nederlandse Spoorwegen besloot onlangs om hun reizigers niet langer toe te spreken met ‘dames en heren’ maar met ‘beste reizigers’. Daarnaast wordt door verschillende bedrijven en overheidsinstellingen geëxperimenteerd met genderneutrale wc’s en laait af en toe de discussie op over ‘genderrol-bevestigend-speelgoed’ voor kinderen. Het idee is dat kinderen een genderrol vanuit een sociale constructie opgelegd krijgen. In schril contrast daarmee staat de SIRE-campagne ‘laat jij jouw jongen genoeg jongen zijn?’, die afgelopen zomer gelanceerd werd. De campagne stelt dat ouders en scholen jongens te beschermend opvoeden en te weinig laten ravotten. De campagne werd overladen met kritiek vanuit feministische hoek.

Lietje Perizonius (73), leraar Zelfkennis

Er zijn geen grote biologische verschillen tussen mannen en vrouwen.
‘Ik vind van wel, er zijn zelfs enorm grote verschillen tussen mannen en vrouwen.’

In paspoorten en andere overheidsdocumenten hoeft de sekse niet vermeld te worden.
‘Daar zou iemand zelf de vrijheid in moeten hebben om te kiezen, wat mij betreft.’

Zogenaamde mannen- en vrouwenberoepen zijn cultureel bepaald en hebben geen biologische oorsprong.
‘Mee eens.’

Kinderen moeten opgevoed worden met sekseneutraal speelgoed.
‘Niet mee eens, ik vind dat het opleggen van welk speelgoed aan wie dan ook moet ophouden.’

In openbare gebouwen moeten genderneutrele wc’s komen.
‘Zou niet weten waarom niet, doen we thuis toch ook, daar heet het gewoon wc.’

Er moet een vrouwenquotum komen voor leidinggevende functies.
‘Ja, dat is nodig, anders blijft de boel net zo patriarchisch als het nu is.’

Vaders moeten minimaal evenveel zorg besteden aan hun kinderen als moeders.
‘Ik vind niet dat dat moet, maar het moet kunnen als keuze.’

Scholen moeten hun leerlingen voorlichten over LHBTQ+.
‘Nee, niet mee eens, die krijgen dan al die minderheden en afwijkingen van ‘normaal’ voorgeschoteld, nergens voor nodig.’

Margot Poels (26), student Gender-studies

Er zijn geen grote biologische verschillen tussen mannen en vrouwen
‘Dat er biologische verschillen zijn tussen het mannelijk en het vrouwelijk geslacht is een gegeven. De meeste vrouwen kunnen kinderen krijgen, mannen niet, daarnaast zijn er nog meer anatomische verschillen op te noemen tussen mannen en vrouwen. Deze biologische verschillen zijn universeel. Echter, de betekenis die wordt toegekend aan deze biologische verschillen is sterk contextafhankelijk. Persoonlijk zal ik biologische verschillen tussen de twee seksen nooit ontkennen, maar ik ben er wel van overtuigd dat het essentieel is om het dominante gedachtegoed over de betekenis van deze verschillen, te problematiseren. Deconstructie is daarin ook essentieel omdat er in deze westerse maatschappij nog steeds diepgewortelde seksistische en op stereotypen gebaseerde ideeën leven over mannelijk- en vrouwelijkheid en de verschillen tussen deze twee.’

In paspoorten en andere overheidsdocumenten hoeft de sekse niet vermeld te worden.
‘Nou, ik kan me voorstellen dat het in sommige gevallen wel van pas kan komen. Dus ik zou niet streven naar het niet vermelden van sekse, maar ik zou er wel naar streven dat er meerdere mogelijkheden komen dan louter ‘man’ en ‘vrouw’.’

Zogenaamde mannen- en vrouwenberoepen zijn cultureel bepaald en hebben geen biologische oorsprong.
‘Deze beroepsverdeling zou ik niet ‘natuurlijk’ willen noemen. Ik denk dat we er ons bewust van moeten zijn dat we leven in een maatschappij waarin diepgewortelde denkbeelden leven over mannelijk- en vrouwelijkheid. Dit uit zich in vele facetten van de maatschappij, zo ook in de ideeën over beroepen.’

Kinderen moeten opgevoed worden met sekseneutraal speelgoed.
‘Moeten’ is een groot woord, ik zou niet graag anderen willen opleggen hoe ze hun kinderen opvoeden. Desalniettemin vind ik het een iets té idealistisch streven, ik zou eerder pleiten voor een opvoeding waarin de ouders divers speelgoed aanbieden. Daarnaast is er op het gebied van speelgoed ook veel te wijten  aan het doorgeslagen kapitalisme en consumentisme: producten spelen sterk in op het problematische idee dat jongens en meisjes totaal verschillend van elkaar zijn want het verkoopt.’

In openbare gebouwen moeten genderneutrele wc’s komen.
‘Ja.’

Er moet een vrouwenquotum komen voor leidinggevende functies.
‘Ja, In de huidige situatie is het zo dat hoe hoger je komt, hoe minder vrouwen je ziet. Over de oorzaken en gevolgen hiervan kunnen we het lang hebben, maar het is nu eenmaal zo dat nog niet zo gek lang geleden vrouwen bewust beperkt werden in hun mogelijkheden. Door middel van een vrouwenquotum kan dit verschil genuanceerd worden. Meer vrouwen aan de top zorgt voor meer diversiteit en verschaft tegelijkertijd nieuwe vrouwelijke rolmodellen. Wel moet er in deze worden uitgekeken voor seksisme: de vrouwen in kwestie moeten alsnog beoordeeld worden op hun kwaliteiten en niet op hun geslacht.’

Vaders moeten minimaal evenveel zorg besteden aan hun kinderen als moeders.
‘Persoonlijk zou ik niet alles op een weegschaal leggen, maar idealiter komt hier wel een gelijkwaardigheid in.’

Scholen moeten hun leerlingen voorlichten over LHBTQ+.
‘Zonder meer!’

Samira Jadir (34), journalist

Er zijn geen grote biologische verschillen tussen mannen en vrouwen.
‘Er zijn biologische verschillen tussen man en vrouw. Of het nou groot of klein is, dat doet er niet echt toe. Feit is dat er nu eenmaal biologische verschillen zijn.’

In paspoorten en andere overheidsdocumenten hoeft de sekse niet vermeld te worden.
‘Als men zich niet wil identificeren als man of vrouw vind ik dat ze dat echt zelf moeten weten. Alleen het punt is dat er heel veel landen zijn die die maatstaf niet gebruiken. Dus wil je naar een land gaan waar ze daar wel opletten, dan is het misschien verstandig om dat er wel bij te vermelden.’

Zogenaamde mannen en vrouwenberoepen zijn cultureel bepaald en hebben geen biologische oorsprong.
‘Ik denk inderdaad dat veel beroepen cultureel bepaald zijn. Neem bijvoorbeeld het docentschap. Ik denk niet dat er een biologische oorsprong is, aangezien honderd jaar geleden de vrouw niet eens voor de klas mocht staan, terwijl het nu een typisch vrouwenberoep is geworden. Wat betreft werken op het land, dat is en was niet alleen iets voor de mannen. Daar deed het hele gezin aan mee.’

Kinderen moeten opgevoed worden met sekseneutraal speelgoed.
‘Baby’s willen gewoon spelen, maakt hen niet uit met wat. Voor de wat oudere kinderen vind ik niet dat je er op moet letten of het speelgoed is voor jongens of meisjes. Ik denk dat kinderen heel goed zelf kunnen aangeven met wat voor speelgoed ze willen spelen.’

In openbare gebouwen moeten genderneutrele wc’s komen.
‘Hier ben ik het niet mee eens. Dit heeft met veiligheid te maken. Ik voel me niet prettig als een onbekende man een openbaar toilet binnenkomt. Dit heeft dus niets te maken met transgenders. Volgens een onderzoek is het zo dat één op de drie vrouwen in Nederland weleens seksuele intimidatie heeft ervaren door mannen. Minder moeite heb ik ermee als je in een klein bedrijf werkt waar je iedereen kent en de toiletten voor beide seksen zijn. Maar wat ik vooral belangrijk vind is dat de wc’s schoon zijn.’

Er moet een vrouwenquotum komen voor leidinggevende functies.
Ik denk eerder dat de mindset in bedrijven moeten veranderen. Een quotum zou wellicht wat kunnen helpen, maar als er vanuit de samenleving niet gedacht wordt dat vrouwen ook een leidinggevende functie kunnen bekleden dan heb je er niet veel aan. Vaak worden er nog te hoge eisen gesteld aan vrouwen alvorens ze in aanmerking komen. Een kinderwens bij vrouwen wordt nog altijd gezien als een belemmering.

Vaders moeten minimaal evenveel zorg besteden aan hun kinderen als moeders.
‘Dit is een beetje belachelijk. Ik neem aan dat je als ouder zelf bepaalt in hoeverre je de zorg over je kind wil dragen. Als één van de ouders thuisblijft is het niet meer dan logisch dat de één meer voor het kind zorgt dan een ander. Maar dat hangt er dus vanaf of de moeder of de vader thuisblijft. Werk je allebei dan kan de zorg meer op de moeder vallen. Dat is ook niet erg. Dat is cultureel bepaald en dat is ook nog zo in autochtone Nederlandse gezinnen. wellicht omdat je als moeder een hele andere band voelt met je kind omdat je het negen maanden hebt gedragen. Die band zorgt ervoor dat je als moeder ook heel graag bij je kind wil zijn. En misschien belemmert dat de vader onbewust om een zelfde band op te bouwen.’

Scholen moeten hun leerlingen voorlichten over LHBTQ+.
‘Op basisscholen vind ik überhaupt dat kinderen niet te veel geconfronteerd moeten worden met seksuele voorlichting. Seks is een zware verantwoordelijkheid. Maar aan de andere kant is seksuele voorlichting ook heel erg belangrijk bij basisschoolleerlingen. Laatst was er in het nieuws dat zevenjarigen op school seksuele handelingen bij elkaar uitvoerden. Daar schrik ik van en dan denk ik dat voorlichting wel erg belangrijk is.’