De portefeuille van de staatssecretaris voor asiel en migratie staat al jarenlang bekend als de ‘hoofdpijnportefeuille’. In het kabinet-Rutte III is die toebedeeld aan Mark Harbers. Onlangs heeft hij in een brief aan de Tweede Kamer de hoofdlijnen van zijn migratiebeleid uiteengezet. Hij concentreert zich hierbij op het asielbeleid, want voor de meeste andere migratievormen (arbeidsmigratie, gezinsleden, studenten, EU-migranten) liggen de zaken aanzienlijk minder complex. In het te voeren asielbeleid onderscheidt Harbers zes pijlers, in de dagbladkoppen ook wel aangeduid als zes ‘ringen van verdediging’.

De eerste pijler betreft het voorkómen van illegale migratie door het verbeteren van de situatie in de landen van herkomst. Lees: intensivering van de ontwikkelingssamenwerking om de snel groeiende bevolking in vooral Afrika meer toekomstperspectief in eigen land te bieden. Prima idee, maar dit doen we al minstens een halve eeuw. En is er de laatste jaren nu juist niet gekort op ontwikkelingsgelden, omdat die werden ingezet van de opvang van asielzoekers in Nederland? Ook een betere grensbewaking kan volgens de beleidsmakers de illegale migratie terugdringen. Daarvoor moeten niet alleen de buitengrenzen van de EU nog beter worden bewaakt, maar moeten er ook goede afspraken komen met een krans van landen rondom de EU. Meevallen zal dat niet, want veel van die landen zijn politiek uiterst instabiel.

De tweede pijler zet in op opvang en bescherming van vluchtelingen en ontheemden in de eigen regio. Alweer een prima idee, maar vierentachtig procent van alle ontheemden in de wereld wordt al in de eigen regio opgevangen. Dat gebeurt in overvolle kampen met slechte voorzieningen en vaak grote onderlinge spanningen. Drie buurlanden van Syrië, bijvoorbeeld, vangen samen al meer dan vier miljoen ontheemden op. Moeten dat er nog meer worden? Het gaat hier om een stokpaardje van Harbers’ partij, de VVD. Die wil dat alle asielaanvragen buiten de EU worden afgehandeld, maar de staatssecretaris geeft in zijn nota zelf toe dat dit ‘niet direct zal zijn gerealiseerd’.

De derde pijler betreft de rol van de EU. Nu de binnengrenzen grotendeels zijn weggevallen, moeten de lidstaten gezamenlijk zien te komen tot een asielbeleid dat werkt. De afgelopen jaren hebben laten zien hoe lastig dit is. Opvattingen en belangen staan vaak diametraal tegenover elkaar. Enkele landen (Griekenland en Italië, maar ook Duitsland en Zweden) ontvangen onevenredig veel asielzoekers, terwijl de meeste oostelijke lidstaten pertinent weigeren hun aandeel in de opvang te nemen. Een eerlijker en meer solidair Europees asielstelsel is noodzakelijk, maar nog lang niet in zicht.

Pijler vier beoogt het terugdringen van illegaal verblijf in Nederland. Alweer een prima idee, dat overigens bepaald niet nieuw is. Helaas is daarvoor niet alleen de medewerking nodig van de betrokken migranten, maar ook die van hun land van herkomst. Veel van die landen weigeren hun onderdanen terug te nemen en zouden daartoe alleen kunnen worden verleid als ze bepaalde voordelen krijgen, bijvoorbeeld op handels- of ontwikkelingsgebied (zie pijler één).

Pijler vijf voorziet in een uitbreiding van legale migratiemogelijkheden om daardoor de illegale migratie te helpen terugdringen. Zo zouden meer al erkende vluchtelingen kunnen worden uitgenodigd, zodat ze niet eerst als asielzoeker een gevaarlijke overtocht hoeven maken. Het is nog maar de vraag of dit het aantal op eigen kracht arriverende asielzoekers daadwerkelijk zal terugdringen. Ook kunnen met landen waarvandaan nu nog veel migranten illegaal hierheen komen afspraken worden gemaakt over legale (arbeids)migratie. Daarbij zullen de behoeften van de Nederlandse arbeidsmarkt leidend blijven, en het zal dan ook nooit om grote aantallen kunnen gaan.

En tenslotte pijler zes, het stimuleren van integratie in Nederland van degenen die hier mogen blijven. Dat is al jaren staand beleid – met wisselend succes. Snelle taalverwerving is hierbij volgens de staatssecretaris van cruciaal belang, maar laat de overheid nu net haar handen vrijwel volledig van de inburgering hebben afgetrokken en het initiatief hiervoor bij de nieuwkomers zelf hebben gelegd.

Conclusie: het beleid van de nieuwe staatssecretaris is grotendeels oude wijn in nieuwe zakken. Hij is zich bewust van de vele knelpunten, maar de oplossing hiervan ligt maar voor een klein deel in handen van de Nederlandse regering. Het nieuwe beleid heeft pas echt kans van slagen als de wereld één Utopia zou zijn – en in Utopia heb je vast en zeker geen vluchtelingen meer, omdat het overal aangenaam vertoeven is. Helaas zal Mark Harbers voorlopig nog wel aan de aspirine moeten.

Hoe ver mag of moet de vrijheid van meningsuiting worden beperkt om opruiing tegen te gaan? Dit keer is het niet Geert Wilders, maar zijn tegenpool, de Haagse imam Fawaz Jneid, die met zijn recente banvloek over de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb de discussie op scherp heeft gesteld. Ditmaal was minister van Justitie en Veiligheid Ferdinand Grapperhaus er na enige aanvankelijke aarzeling – ‘helaas kan ik niets doen’ – snel bij. Zijn voorstel tot wetswijziging om de door Jneid gedane uitspraken strafbaar te maken en daartoe de wet aan te scherpen, kon op zeer brede politieke instemming rekenen.

Inclusief, opvallend genoeg, die van die andere beroepshaatprediker Wilders. Die liet zich de kans niet ontglippen om voor de tv-camera’s nadrukkelijk zijn goedkeuring te verklaren. Terwijl hij toch echt zelf oppassen moet. Zijn recente bloederige verkiezingsspotje in de beste tradities van Julius Streicher, de man van het Nazi-hetzeblad Der Stürmer, zou hem dan al snel zelf weer voor de rechtbank brengen, als daar niet op grond van de huidige wetgeving al reden voor bestond.

In elk geval zou de rechter, wegens het onverbloemde karakter van dat filmpje, veel makkelijker aanknopingspunten voor een veroordeling vinden, dan in het geval van het toch net wat meer omfloerste taalgebruik van Jneid, dat zodoende ook meer exegese vergt. Dat bleek al de afgelopen dagen, toen mijn medecolumnist Jan Jaap de Ruiter in de Volkskrant te kennen gaf dat de letterlijke tekst van Jneids preek daarvoor net te theologisch en te wollig was.

Verkettering van andersdenkenden, betiteling van hen als vijanden van en gevaar voor het ware geloof, die neiging is inherent aan elke orthodoxie. Ketters – dus in dit geval liberale moslims –zijn daarbij erger dan ongelovigen, omdat de laatsten nog niet het licht hebben gezien en de eersten wel, maar het vervolgens hebben genegeerd. Fundamentalisten (er)kennen maar één interpretatie van het geloof en zien alle alternatieven als bedreiging voor de eigen. ‘Ik ben de weg, de waarheid en het leven’, om Christus te citeren, die het afgelopen weekend weer eventjes natiebreed in de belangstelling stond. Als er ook andere kronkelpaadjes naar het eeuwige heil zouden voeren, verliest in hun ogen de Ware Religie haar zin.

De aandrang om tegen alle valse afgoderij te strijden, is buiten orthodoxe moslims ook orthodoxe joden en christenen niet vreemd. Volgens het beginselprogramma van de SGP is dat zelfs een hoofdtaak voor de Nederlandse overheid, waarbij het desbetreffende artikel en de daarvan afgeleide donderpreken van geestverwante zwartekousendominees voorheen vooral op de paapse variant van het christendom waren gemunt. Over de gewetensvraag of Den Haag bij zo’n afgrijselijke instelling als de Heilige Stoel een eigen gezant moest hebben, is in 1925 door toedoen van SGP-fractieleider Gerrit Kersten zelfs eens een heel kabinet gevallen.

Zeker, een oproep tot moord heeft geen van die dominees gedaan, maar doorgedraaide gelovigen zouden in alle verkondigde hel en verdoemenis in beginsel evenzeer een aansporing tot het nemen van eigen stappen kunnen zien, als dolende moslimjongeren in de teksten van Jneid. Of zoals de Noorse massamoordenaar Anders Breivik zelf verklaarde dat Wilders’ publicitaire activiteiten voor hem een inspiratiebron vormden. Een betiteling als ‘afvallige’ of als ‘vijand van het geloof’, heeft binnen een fundamentalistisch discours andere consequenties dan binnen een vrijzinnig of seculier. Als een geloof in eigen ogen het absoluut ware is en tegelijk universele pretenties heeft, dan kan bekeringsdrang gewelddadig worden. Want helaas staan andere godsdiensten vaak de vreedzame mondiale zege van de eigen in de weg.

‘Het sikhisme is het beste geloof in de wereld’, zo citeert Trudy Coenen in de Kanttekening van 30 maart uit de spreekbeurt van een Indiaas-Nederlandse leerling in haar klas die met een negen werd beloond. ‘Want het laat iedereen in zijn waarde en oordeelt niet. Het is het meest vredelievende geloof, totdat de moslims kwamen. Die probeerden ons geloof weg te krijgen en toen hebben we met z’n allen gevochten’. Dat is het punt met de meeste religies: in eigen ogen bijzonder vredig, totdat er anderen komen. En die anderen komen op een bepaald moment in de geschiedenis altijd.

Mohammed Benzakour hekelt in hetzelfde nummer de politieke mantra’s. ‘Die gaan niet meer over universele waarden en mensenrechten, maar over culturen en nationale waarden’, schrijft hij. Dat blokkeert volgens hem de multiculturele verbinding. Maar wat als veel mensen met een beroep op hun (nationale) cultuur die universele waarden ondergeschikt maken aan hun eigen goddelijke waarheid? Wat indien religieus absolutisme als de belangrijkste belemmering voor de omarming van die universele waarden en mensenrechten fungeert, omdat op de geopenbaarde waarheden in een ‘heilig’ boek onder geen enkel beding afgedongen kan worden? Wat als een Jneid, als islamitische variant op onze inheemse calvinist Kersten, alle andersdenkenden het recht op het vinden van een eigen weg naar het persoonlijk geluk ontzegt, omdat die niet met zijn eigen spoort? Dan mondt multiculturalisme niet uit in pluriformiteit, maar in het normaliseren van onverdraagzaamheid.

Met het ontslag van Rex Tillerson als minister van Buitenlandse Zaken en Herbert McMaster als Nationale Veiligheidsadviseur plaatst de Amerikaanse president Donald Trump zich voor grote diplomatieke problemen. De afgelopen jaren is het budget en de bemensing van het State Department aanzienlijk verlaagd. Het gebrek aan ervaren diplomaten en de zwakke positie van Tillerson zorgden al voor een sterk minder zichtbaar en invloedrijk ministerie. Vele diplomaten verlieten voortijdig het pand om elders hun heil te zoeken. Hoewel Tillerson geen sterke minister was, gold hij wel als één van de weinigen die het met Trump oneens durfde te zijn over de aanpak van de kwesties Noord-Korea en Iran. Ook McMaster was het regelmatig oneens met Trump. Zo vond hij dat de nucleaire Iran-deal onaangetast diende te blijven en was hij een voorstander van troepenuitbreiding in Afghanistan, iets waarvan Trump aanvankelijk niets moest weten. Zowel Tillerson als McMaster lieten daarbij hun ergernis over de standpunten van hun hoogste baas blijken. Tillerson deed dat weliswaar in kleine kring, maar die uitspraken kwamen niettemin naar buiten en dus ook ter ore van Trump.

De eminente generaal en militair historicus McMaster – die nota bene gepromoveerd was op een dissertatie waarin hij stelde dat Amerikaanse generaals tijdens de Vietnam-oorlog meer tegen hun presidenten in het verweer hadden moeten komen – sloeg tijdens zijn presidentiële briefings vaak een belerende toon aan, waaraan Trump zich mateloos kon ergeren. Dat McMaster met steun van minister van Defensie Jim Mattis uiteindelijk toch gedaan kreeg dat Trump meer troepen naar Afghanistan steunde, werd hem door meerdere leden van Trumps staf ernstig kwalijk genomen. Het lijkt er op dat zowel Tillerson als McMaster hun congé mede hebben kregen, vanwege de wijze waarop zij zich kritisch uitlieten over de internationale standpunten van Trump. Daarmee blijft de voormalige generaal der mariniers Mattis als enige over om Trump te weerhouden van al te drastische stappen in de buitenlandse politiek. Hoewel Mattis vaak op één lijn zat met Tillerson en McMaster, was en is hij in het uiten van kritiek een stuk diplomatieker dan zijn voormalige collega’s. Blijkbaar weet hij Trump soms op andere gedachten te brengen zonder hem voor het hoofd te stoten, hetgeen gelet op de dunne huid van Trump een knappe prestatie is. Maar zonder zijn bondgenoten Tillerson en McMaster dreigt voor Mattis nu wel het isolement. Hij zal op zijn tenen moeten lopen.

Dat nu de haviken Mike Pompeo en John Bolton voorzien zijn als opvolgers van respectievelijk Tillerson en McMaster op een moment dat drie zeer gevoelige en riskante dossiers – Rusland, Iran, Noord-Korea – op tafel liggen, is uiterst ongelukkig. Alle drie de dossiers houden namelijk, indien niet goed behandeld, een escalatierisico in met uiteindelijk zelfs een gewapend conflict tot gevolg. Het gebrek aan goede, ervaren diplomaten bij het State Department om deze dossiers te beheren, te behandelen en vooroverleg te voeren met de betrokken partijen, maakt de zaak er niet rooskleuriger op. Op dit moment is de Amerikaanse regering uitermate slecht geëquipeerd om deze zeer riskante kwesties goed af te handelen. Alleen al om die reden kan Trump een gebrek aan strategisch inzicht en leiderschap worden verweten.

Pompeo is net als Trump een verklaard tegenstander van de Iran-deal. Als directeur van de CIA noemde hij Iran in één adem met IS en suggereerde ook dat het land met al-Qaeda onder één hoedje speelt. Ook vond hij dat Iraanse bedrijven verhinderd zouden moeten worden internationaal zaken te doen. Hij stelde daarnaast letterlijk dat hij er naar uitzag de overeenkomst met Iran terug te draaien. De kans is dus levensgroot aanwezig dat hij Trump zal adviseren zich uit de nucleaire overeenkomst met Iran terug te trekken, als Trump zich in mei weer moet uitspreken over het al dan niet voortzetten van de deal. Pompeo is er voorts van overtuigd dat de Russen wel degelijk hebben geprobeerd de Amerikaanse verkiezingen te beïnvloeden, maar stelt daarnaast dat er niets is gebleken van een geslaagde poging tot het beïnvloeden van stemgedrag. Hij blijft Rusland echter wel zien als een gevaar voor de westerse wereld. Het uitwijzen van zestig Russische diplomaten als vergelding voor de gifaanval op de voormalige Russische spion Sergei Skripal zal zijn goedkeuring zeker kunnen wegdragen. Wat betreft Noord-Korea heeft Pompeo onlangs nog aangegeven dat de insteek voor de onderhandelingen met Kim Jong-un de totale, verifieerbare denuclearisatie van dat land zal moeten zijn. Zolang dat niet het geval is, zal volgens hem de sanctiedruk op het land in stand moeten blijven. Het is zeer de vraag of de Noord-Koreaanse dictator zich daartoe zal laten dwingen.

Bolton heeft gewerkt als Amerikaans ambassadeur van de regering van George W. Bush bij de Verenigde Naties. In 2003 was hij een fervent voorstander van de aanval op Irak en is dat tot op de dag van vandaag blijven verdedigen. Daarmee verschilt hij van inzicht met Trump, die een verklaard tegenstander van de oorlog in Irak was en is. Voorts heeft Bolton in het verleden meerdere malen aangedrongen op het bombarderen van de nucleaire installaties in Iran en Noord-Korea. Daarnaast is hij, net als Trump, niet overtuigd van het feit dat Rusland heeft geprobeerd de Amerikaanse verkiezingen te beïnvloeden. Ondanks het feit dat Bolton recent verklaarde dat zijn vroegere uitspraken achter hem liggen en dat wat nu telt de mening van de president is, zullen zijn adviezen aan Trump de positie van Iran en Noord-Korea er niet makkelijker op maken.

Blijft over Mattis, de stoïcijnse krijgsman met duidelijk diplomatieke gaven. Hij heeft meerdere malen aangegeven dat hij weliswaar niet gelukkig is met de Iran-deal, maar dat het tenminste tot uitstel leidt van een Iraanse nucleaire capaciteit en dat de deal om die reden niet zou moeten worden opgezegd. Voorts is hij een verklaard tegenstander van welke militaire optie tegen Noord-Korea dan ook, wijzend op de desastreuze gevolgen voor de regio en de wereld. Wat Rusland betreft volgt hij de NAVO-lijn, waarin Rusland in toenemende mate als agressor wordt gezien. Hij stelt ook zeer duidelijk dat één lijn moet worden getrokken met de NAVO-bondgenoten. Daarin wijkt hij duidelijk af van Trump.

Maar de lakmoesproef voor de nieuwe samenstelling van de veiligheidsautoriteiten van de regering Trump wordt de komende weken gevormd door de onderhandelingen met Noord-Korea en het besluit over de voortzetting van de nucleaire overeenkomst met Iran. Het feit dat nu drie heethoofden – Trump, Pompeo, Bolton – voor harde aanpak van Noord-Korea en Iran zijn, terwijl daar tegenover slechts één oude, wijze generaal – Mattis – staat als minister van Defensie die een gematigder koers voorstaat, maakt de wereld er niet veiliger op. Het is te hopen dat Mattis zijn invloed kan doen gelden, maar daarvoor is het van belang dat Pompeo en Bolton in hun nieuwe hoedanigheid hun toon en adviezen aan de president matigen. En wat Trump met die adviezen doet? Dat is niet absoluut te voorspellen.

Zoals bijna elke les, begonnen we ook vandaag weer met een spreekbeurt. Saai, al die spreekbeurten? Nee, het gaat altijd weer over wat anders. Het is leerzaam voor me, want het gaat vaak over dingen die de kinderen persoonlijk raken. Zo hield Soraya enige tijd geleden een spreekbeurt over de Filipijnen, waar ze vandaan komt. En Ravinder ging het vandaag hebben over het sikhisme. Ravinder is in Nederland geboren, maar zijn ouders komen uit India en bijna zijn hele familie woont daar nog. Hij is een sikh, wat je ook ziet aan zijn hoofdbedekking – met een soort kleine tulband houdt hij zijn haar bij elkaar. Sikhs mogen over hun hele lichaam hun haar niet afknippen. Ravinder heeft dus ook een baard, die hij overigens wel knipt.

‘Het sikhisme is het beste geloof in de wereld’, begon Ravinder. ‘Want het laat iedereen in zijn waarde en oordeelt niet. Het is het meest vredelievende geloof, totdat de moslims kwamen. Die probeerden ons geloof weg te krijgen en toen hebben we met z’n allen gevochten.’ Sikhisme in een notendop. De klas zat aandachtig te luisteren. Ravinder vertelde ook dat alle sikh-mannen Singh heten. ‘Nou, dat is dan een heel makkelijk telefoonboek’, zei ik. Een nogal old school-opmerking, gezien het feit dat het telefoonboek dit jaar voor het laatst verschijnt en veel van mijn leerlingen waarschijnlijk nog nooit van hun leven een telefoonboek hebben gezien. Ik snap dat het onzin is om nog langer een telefoonboek te maken als je alles in no time op internet kunt opzoeken. Maar ik realiseerde me dat daarmee eigenlijk ook iets anders verdwijnt: in een telefoonboek zie je het totaalplaatje; zoek je op internet iets op dan vind je alleen wat je zoekt en zie je niet hoe wat je zoekt is ingebed in een context. In een telefoonboek zou je zien dat Singh een nogal veelvoorkomende naam is – zacht uitgedrukt, als je gericht op naam zoekt op internet, dan zie je die context niet. Ravinder kreeg een unanieme negen van de klas.

Nu we al enigszins naar het eind van het jaar toe gaan wordt steeds duidelijker wie het schooljaar met goede resultaten zal afsluiten en wie niet. Een aantal leerlingen hoort eigenlijk niet in mijn klas, maar eerder op de havo of misschien zelfs het vwo. Maar achtergrond speelt vaak een rol bij het inschatten van het niveau van het kind. In bepaalde milieus is havo absoluut geen optie, omdat er toch minstens naar het atheneum gegaan moet worden, of de kinderen dat nou kunnen of niet. Maar mijn kinderen komen uit een heel ander milieu. Soms is dat een zegen, maar het komt het kind niet altijd ten goede.

Enige tijd geleden keek ik naar het programma Voor de ommekeer, een talkshow op internet waarin gesprekken worden gevoerd over ‘een wereld in verandering’. Te gast was Reda Belkadi, directeur van de Stichting voor Kennis en Sociale Cohesie. Belkadi vertelde dat hij was opgegroeid in een achterstandswijk in Utrecht. Aan het eind van de basisschool wist hij het wel. ‘Ik wilde met mijn vriendjes naar de lts, met mijn twee linkerhanden.’ De leerkracht dacht daar anders over. ‘Jij gaat naar het vwo.’ Aldus geschiedde. ‘Het treurige is dat je elke dag voorbeelden ziet van mensen die dat niet hebben gehad. Soms heb je sturing nodig.’ Heel erg waar.

Een aantal jaar geleden was ik via een evenement in contact gekomen met de directeur van het Euro College, een particuliere (dure) opleiding waar kinderen versneld een mbo- of hbo-opleiding kunnen volgen. Hij bood mij een plaats op het college aan voor een leerling ‘naar mijn keuze’. Het was een fantastische kans, want zo’n opleiding is qua kosten voor de meeste van mijn leerlingen niet haalbaar. Maar het stelde me wel voor een dilemma: iemand kiezen is ook een heleboel anderen niet kiezen. Uiteindelijk koos ik Maria, omdat ik dacht dat zij het zou kunnen, en omdat ik dacht dat ze qua achtergrond zou kunnen aarden op de school. Ze heeft het moeilijk gehad, maar ze heeft het gered. Inmiddels doet ze een lerarenopleiding Engels en Spaans en loopt ze stage op onze school.

Ik zie meer kinderen over wie ik denk: je kunt meer. Maar het lukt niet altijd om ze dat extra zetje te geven. Context is belangrijk en die reikt verder dan de C van Coenen.

De namen in deze column zijn gefingeerd.