De Nationale Dodenherdenking op 4 mei is dit jaar extra beladen vanwege de oorlog in Gaza en vindt plaats onder strenge veiligheidsmaatregelen. Kunnen we in dit gepolariseerde klimaat nog wel gezamenlijk herdenken? We vroegen het onze panelleden.

Emine Öncü, kinderboekenschrijver en godsdienstdocent

‘Laten we het verleden niet met het heden verwarren. Wat voor kwaad schuilt er in het herdenken van mensen die veel hebben geleden onder de omstandigheden van die tijd? Herdenkingen en andere ceremonies weerspiegelen de waarden van een gemeenschap. Het brengt de samenleving samen. Het heeft geen zin om de fouten van vandaag aan het verleden te wijten. We hebben ceremonies nodig die de samenleving verenigen. We hebben misschien verschillende ideeën, maar van tijd tot tijd moeten we leren om met onze verschillen om te gaan. Wij moeten naast elkaar kunnen staan. Laten we samen nadenken terwijl we degenen herdenken die ooit leefden en hun leven verloren als gevolg van verkeerde beslissingen.

‘Aan de andere kant moeten we natuurlijk leren van het verleden, zowel politiek als sociaal, en bouwen aan onze toekomst. We weten allemaal hoe pijnlijk oorlogen zijn. Maar we weten ook dat degenen die nu oproepen tot vrijheid en democratie oorlogen steunen. Ik wil staatshoofden en politici het volgende vragen: stel je voor dat je sterft in een oorlog, stel je voor dat je kinderen, kleinkinderen en al je dierbaren sterven. Wat voel je? Stel je voor dat al je dierbaren tijdens de oorlog honger lijden en dat de verzonden hulp je dierbaren niet bereikt. Doet je hart pijn? Laten we samenkomen voor de herdenking en laten we nadenken over de oorlogen nu zijn.’

Jakob de Jonge, kunstenaar

‘Ik denk dat het steeds moeilijker wordt. Dat is te wijten aan mensen die polarisatie aanwakkeren in de maatschappij. Voornamelijk nu de Israël-lobby in Nederland en politieke partijen – van links tot rechts – sympathiseren met Israël. Zij doen op dit moment erg hard hun best om iedereen die zich verzet tegen Israëls genocide in Gaza de mond te snoeren. Dat doen zij door de Holocaust en hun schijnheilige strijd tegen antisemitisme in te zetten als middel om het maatschappelijk protest tegen deze genocide te delegitimeren.

‘Ook de Dodenherdenking wordt op dit moment cynisch politiek uitgebuit ten bate van Israël. Dit proces is niet onschuldig maar legt de bijl aan de wortel van onze democratie en vrijheden: het demonstratierecht en de vrijheid van meningsuiting. We glijden door de zogenaamde strijd tegen antisemitisme razendsnel af naar repressie van iedereen die door rechtse groepen wordt gehaat zoals linkse mensen, moslims en iedereen die kritisch nadenkt.

‘Je moet antisemitisme bestrijden, niet politiseren. De Dodenherdenking had al veel eerder breder getrokken moeten worden dan de Tweede Wereldoorlog. Ook moet het zich vooral richten op de vraag: hoe voorkomen we massamoorden vandaag de dag? Ik vind het extreem hypocriet hoe onze politici tegenwoordig overal maar herdenkingen bezoeken, zoals in Srebrenica, Rwanda en voor de Armeniërs, terwijl ze tegelijkertijd medeplichtig zijn aan oorlogen en genocide. Hierdoor worden de herdenkingen een farce, een lege huls, een politiek middel. Er heerst een totale onverschilligheid en minachting voor Palestijnse mensenlevens onder Nederlandse politici. En zij staan dan vooraan op 4 mei. Ik vind het weerzinwekkend door zulke lieden geregeerd te worden.’

‘Er heerst een totale onverschilligheid en minachting voor Palestijnse mensenlevens’

Dimple Sokartara, communicatieadviseur

‘Het is nooit verkeerd om de doden gezamenlijk te herdenken. Het is waardig om mensen die voor vrijheid hebben gestreden en er niet meer zijn te herinneren. Het probleem is dat bij de Nationale  Dodenherdenking ook Nederlanders worden herdacht die bijvoorbeeld in Indonesië hebben gevochten. Was dat ook vrijheid? Nee, dat was koloniale onderdrukking. Waarom moeten we misdadigers herdenken? Dat maakt 4 mei voor mij een lastige kwestie.

‘Ook de huidige discussie over Palestina raakt me. Ik vind dat we ook de vrijheidsstrijd van het Palestijnse volk moeten herdenken. Waarom kunnen we niet een minuut stilstaan voor hen? Het is heel dubbel als sommigen worden herdacht en anderen niet worden gezien. Zo zaai je met herdenkingen tweedracht, in plaats van verbinding. Exact datgene wat je niet wil op 4 mei.’

Mostafa Hilali, militair

‘Het is niet een kwestie van kunnen, we moeten gezamenlijk herdenken. 4 mei is nou eenmaal officieel de herdenking van de oorlogsslachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en de omgekomen soldaten in militaire operaties daarna. Maar in gedachten kan je herdenken wie je wil. Ik ben bijvoorbeeld bij mijn oom, die deels in Europa en deels in Noord-Afrika heeft meegevochten in de Tweede Wereldoorlog.

‘De behoefte om te verbreden snap ik overigens wel. Maar laten wie die dag elkaar geen verbaal en emotioneel geweld aan doen. Er is elk jaar wel discussie of deze of gene groep herdacht moet worden. Nu draait het om demonstraties vanwege de strijd in Palestina. Ik geloof niet dat je daarmee sympathie kweekt. Ik geloof in overleg en dialoog. Als jij als Palestina-activist bijdraagt aan een waardige herdenking op 4 mei, kunnen groepen die zich gekwetst voelen wellicht een wederdienst doen door bijvoorbeeld gezamenlijk een datum te kiezen voor een herdenking van de slachtoffers in Palestina.

‘Voor oudere generaties overheerst wellicht het gevoel dat er over 4 mei niet valt te onderhandelen’

‘Voor oudere generaties overheerst wellicht het gevoel dat er over 4 mei niet valt te onderhandelen, maar we moeten ook ons verstand gebruiken. Ik geloof in afspraken maken met mensen die terecht respect en waardigheid willen op 4 mei. Als zij dat respect ook kunnen opbrengen voor Palestijnse slachtoffers op een andere datum dan komen we verder als maatschappij. Anders is de eis van een ‘waardige herdenking’ slechts een drogreden.’

Ahmed Abdillahi, postbezorger

‘Ik probeer op 4 mei altijd twee minuten in acht te nemen, als de omstandigheden het toelaten. Ik ben stil en denk aan gruwelijke beelden van oorlogsslachtoffers, waar dan ook ter wereld. Maar ik moet eerlijk zeggen dat ik er echt moeite mee heb dat tijdens de Dodenherdenking alleen wordt gefocust op de Nederlandse slachtoffers tijdens de Tweede Wereldoorlog en de oorlogen daarna. Het moet echt breder getrokken worden, want zo blijft het iets voor witte Nederlanders onderling. Wanneer we dat kunnen organiseren en alle oorlogsslachtoffers erbij kunnen halen, dan kunnen we echt van een gezamenlijke herdenking spreken.

‘Ja, ik begrijp dat oudere generaties mijn woorden als kwetsend kunnen ervaren. Daarvoor bied ik ook meteen mijn excuus aan. Maar we moeten op zo’n belangrijke dag ook eerlijk zijn. Ik verwacht niet dat er verandering komt onder de groep oudere Nederlanders. Het is aan de volgende generaties om de Dodenherdenking toekomstbestendig te maken. Neem nou al die Afrikaanse bootvluchtelingen die zijn verdronken op de Middellandse Zee. Hoe kan je Afrikaanse jongeren meenemen – die de overzeese passage wel hebben overleefd – in de Dodenherdenking? De huidige herdenking spreekt hen op dit moment totaal niet aan. Er moet daarom ruimte komen voor nieuwe geluiden.’

Ruben Arnhem, docent

‘Natuurlijk kunnen wij nog samen op 4 mei herdenken en op 5 mei de vrijheid vieren. Al drie jaar bekleed ik een functie waarmee ik een krans mag leggen bij een 4 mei-herdenking. Dit jaar heb ik zelfs mijn vakantie ervoor uitgesteld. Dit omdat ik het belangrijk vind dat wij stilstaan bij al het leed dat moest plaatsvinden voordat ons land in mei 1945 bevrijd werd. Een moment om de oorlogsslachtoffers van de Tweede Wereldoorlog uit het toenmalige Koninkrijk der Nederlanden te herdenken. En ook de slachtoffers die daarna vielen tijdens oorlogs- en vredesoperaties waarbij Nederland betrokken was.

‘Zie het als een eerbetoon aan de mensen die ervoor hebben gezorgd dat wij vandaag in vrijheid kunnen leven’

‘Zie het ook als een eerbetoon aan de mensen die ervoor hebben gezorgd dat wij vandaag in vrijheid kunnen leven. Iets wat niet overal in de wereld vanzelfsprekend is. Daarom vind ik het onbegrijpelijk dat enkele activisten zich hebben aangemeld om op 4 mei te demonstreren, naar aanleiding van de situatie in Gaza. We hebben een demonstratierecht, maar op 4 mei willen demonstreren vind ik een gebrek aan fatsoen. Het doet mij denken aan Amerikaanse activisten die regelmatig demonstreren bij begrafenissen van omgekomen militairen. Ontzettend misplaatst.’

Ibrahim Özgül, ondernemer en bestuurder

‘4 mei is belangrijk. Je bewijst dan de laatste eer aan onschuldige mensen die op een misdadige manier uit het leven zijn gerukt. Natuurlijk worden ook missies herdacht met een twijfelachtige status, zoals koloniale oorlogen. Niettemin zijn genoeg mensen die onschuldig zijn overleden. En ook zijn er genoeg Nederlanders die ons land wilden beschermen. Laten we niet focussen op de boeven en rovers, die kunnen we overslaan. Laten we twee minuten stilstaan voor de onschuldige slachtoffers van oorlogen.’

Leontine Vreeke, salesmanager

‘Gezamenlijk herdenken is juist in tijden zoals deze noodzakelijk. Elkaar opzoeken, verbinden en elkaar niet los laten.

‘Als ik de media en sommige politieke partijen mag geloven, dan zijn er enorme spanningen tussen moslims en Joden in Nederland. Maar alle vredesinitiatieven dan? Moskeeën die samenwerken met synagogen en de Joodse gemeenschap? En Joden die zich uitspreken tegen het geweld van Israël in Gaza? Dit blijft allemaal onderbelicht. Levert dit geen clickbaits op? Geen interessante televisie? Willen kiezers geen genuanceerd verhaal horen?

‘In de Provinciale Staten van Zuid-Holland zijn er enkele partijen die zich uitspreken tegen antisemitisme, maar vervolgens Nederlandse moslims aanwijzen als de zondebok. De reflex om voor een groep op te staan en meteen een andere groep te demoniseren heb ik nooit begrepen.

‘We moeten weten dat er een stille meerderheid was die wegkeek toen een groep werd buitengesloten’

‘Laat het duidelijk zijn: elke vorm van racisme en discriminatie is verwerpelijk, dus ook antisemitisme. En juist daarom moeten we nu samen stilstaan bij de Holocaust en ook bij wat daaraan voorafgegaan is. We moeten weten dat er een stille meerderheid was die wegkeek toen een groep werd buitengesloten, die niet ingreep toen ze werden ontmenselijkt. Als we de mechanismen kennen, kunnen we ze ook herkennen. Om vervolgens niet nog een keer dezelfde fout te maken. ‘Nooit meer Auschwitz’ betekent antisemitisme bestrijden, maar ook islamofobie tegengaan. In dezelfde handeling, met dezelfde woorden. Dus samen herdenken? Ja. Juist nu.’

Anastasia Kroupkina-Ferber, filmmaker

‘We kunnen zeker samen herdenken. Dat is belangrijk, omdat het een stukje menselijkheid is om dankbaarheid te tonen aan onze voorouders. Zij hebben letterlijk voor onze vrijheid moeten vechten. Daar gaat een enorme kracht
vanuit. En dat we daar met z’n allen staan, is verbindend. Iedereen wil groei en ontwikkeling meemaken.

‘Maar 4 mei is ook een moment om even te stoppen met alles en tot bezinning te komen. Juist met al onze verschillen. Het is een moment om dankbaar te zijn voor wat we hebben. Tegenwoordig verhuizen mensen makkelijk van de ene naar de andere plek. Nederland is een land met verschillende culturen, maar we hebben één ding gemeen: dat we hier en nu op dezelfde aarde wonen. Dat moeten we ons realiseren. Wij mensen van verschillende komaf maken samen de plek waar we wonen. En hoewel sommigen onder ons hier nog nieuw zijn, maken wij met zijn allen Nederland. Dat betekent ook waardering en bewustzijn voor de geschiedenis van Nederland. Vragen we ons wel eens af wat hier allemaal is gebeurd, als nieuwkomers? Is er historisch besef onder deze groep? Ik denk dat dat wel beter kan.’