Afgelopen maandag vierde Indonesië haar 75-jarige bestaan als onafhankelijke staat. Een dag die in de voormalige Nederlandse kolonie jaarlijks groots wordt gevierd met het hijsen van de Indonesische vlag, spelletjes, muziek, en goed gezelschap. Denk aan de sfeer tijdens Koningsdag, maar dan met beter eten.

Ook in Nederland wordt de Onafhankelijkheidsdag doorgaans groots gevierd door Indonesische Nederlanders zoals ik.

Ja, wij zijn er ook nog.

Door de coronamaatregelen moesten we de festiviteiten aan ons voorbij laten gaan. Jammer, maar voor mij geen groot gemis. Het gaat mij op 17 augustus namelijk niet om feestvieren, maar om wat deze dag in mij naar boven brengt. Naast de littekens als gevolg van het jarenlange onrecht dat mijn voorouders hebben geleden, word ik herinnerd aan de grote vraagtekens over de tumultueuze periode in aanloop naar de Indonesische onafhankelijkheid.

Waarom erkent Nederland 17 augustus 1945 nog altijd niet juridisch als de officiële Onafhankelijkheidsdag van Indonesië? Hierover kunnen we speculeren, maar ik heb zo een vermoeden. Als de voormalige kolonisator 17 augustus namelijk wel erkent, dan zou Nederland moeten terugkomen op de soevereiniteitsoverdracht die in 1949 is ondertekend. En dat heeft juridische (en financiële!) gevolgen voor de misdaden die na 1945 zijn gepleegd.

Dan heb ik het over massaal geweld op de Indonesische bevolking tijdens de laatste twee wanhoopsoffensieven om de ‘kolonie’ te behouden voor het vullen van de Nederlandse schatkist. In Nederlandse geschiedenisboeken wordt deze periode aangeduid – nee, verbloemd – met de term ‘politionele acties’. Om nog maar te zwijgen over de excuses die de Nederlandse staat verschuldigd is aan de Indonesische slachtoffers en nabestaanden van al het geweld.

We weten over de zwarte bladzijdes in de Nederlandse geschiedenis, maar beseffen we deze ook?

En als Indonesische Nederlanders, zoals ik, het gaan hebben over excuses vanuit Nederland, dan kunnen we een hoop whataboutisms verwachten. ‘Hoe zit het dan met de Molukken en West-Papoea? Indonesië koloniseert ook! Onafhankelijkheid voor de Molukken en West-Papoea!’ De mensen die dit roepen, vergelijk ik graag met de mensen die ‘All Lives Matter’ roepen na ‘Black Lives Matter’.

Ja, alle levens doen ertoe. Ja, alle vormen van onrecht en onderdrukking, door wie dan ook en tegen wie dan ook, zijn verwerpelijk. Maar mogen we even de megafoon van je overnemen om aandacht te vragen voor iets dat wij ook belangrijk vinden? Mag het van jou? Dankjewel.

Daarom heb ik het liever niet over excuses. Want wat betekent het eigenlijk? Dat je redenen moet bedenken voor wat je een ander hebt aangedaan? Wat is jouw excuus? Alsof er een rechtvaardiging bestaat voor het platbranden van kampongs, het verkrachten van vrouwen en het executeren van mannen, zonder enige vorm van berechting. Wat hebben we aan dergelijke excuses?

Nee, dan heb ik het liever over besef. Niet alleen het besef dat 17 augustus erkend moet worden en het daadwerkelijk erkennen van de oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid die Nederland heeft gepleegd in Indonesië, maar ook het volle besef van wat zich daarvoor afspeelde. Indonesië was 350 jaar lang een Nederlandse kolonie. Een niet onaanzienlijk deel van de Nederlandse welvaart is te danken aan de moordpartijen, plunderingen en uitbuiting van Indonesië.

Denk hierbij aan de VOC, het cultuurstelsel en de gewelddadige verovering van Atjeh en Bali door het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger. We weten over de zwarte bladzijdes in de Nederlandse geschiedenis, maar beseffen we deze ook? Als we dit volledig beseffen, kunnen we dan ook meteen ophouden met doen alsof Nederland alleen van witte Nederlanders is, en dat iedereen die zich niet kan vinden in het eng-nationalistische narratief zich maar moet aanpassen of ‘terug moet naar zijn eigen land’?

Toen mijn voorouders dat in hun ‘eigen land’ zeiden – niet tegen willekeurige migranten die een leven kwamen opbouwen, maar tegen gewelddadige bezetters die van alles opeisten – had het hen hun levens gekost. Dus blijkbaar mag niet iedereen het zeggen. Laten we het dan maar helemaal niet meer zeggen.