‘Hou je bek, je gaat dood!’, hoorde de Koerdische Meral Simsek vlak voordat gemaskerde mannen op haar in begonnen te slaan. De veertigjarige schrijfster, winnaar van meerdere internationale prijzen, vertelt in ogenschijnlijk traumatische toestand aan de Kanttekening: ‘Ik voelde mijn linkerschouder niet meer. Maar ik dacht: ‘Als ik doodga, dan maar strijdend ten onder’ – en ik bood verzet.’

Simsek vluchtte van Turkije naar Griekenland, werd teruggeduwd over de rivier Evros – maar niet voor eerst nog aanranding en een brute afranseling te hebben ondergaan. Haar indringende verhaal staat niet op zichzelf. Ze is een van de tienduizenden vluchtelingen die zijn teruggeduwd door Griekenland en andere EU-landen, soms na in elkaar te zijn geslagen of verkracht te zijn.

Over deze pushbacks aan de EU-grens is al veel gezegd en geschreven. Maar begin juli, toen ik in Griekenland was voor een werkbezoek, constateerde ik in mijn gesprekken met Turkse vluchtelingen dramatische gevolgen voor een kleine groep Turkse politieke vluchtelingen. Ze worden in Turkije gelijk opgepakt vanwege vermeende sympathieën voor de PKK of Fethullah Gülen. Ook Meral Simsek wacht in Turkije de cel. De reden: ze zou in een van haar boeken een fictionele staat hebben opgericht die verdacht veel zou lijken op Koerdistan.

Ook opvallend in het verhaal van Simsek: de gemaskerde man die haar toebeet ‘Je gaat dood!’ sprak geen Grieks, maar Turks. Turken die elkaar afrossen in een vreemd land? De Grieken hebben de arrestaties, martelingen en pushbacks voor een deel uitbesteed aan andere Turkssprekende vluchtelingen – die niet per se Turks zijn – in ruil voor een langer verblijf in Griekenland en daarna een enkeltje richting Duitsland of Nederland, vertelde een Turkse vluchteling in Griekenland mij.

Als dit waar is, dan is dit de perversie ten top. Hoe dan ook gaat het hier om illegale praktijken die, hoewel stelselmatig ontkend door Griekenland, uitvoerig zijn gedocumenteerd door de Verenigde Naties en diverse NGO’s. De gevolgen zijn dramatisch. Niet alleen voor Turken, maar ook voor talloze Syriërs, Afghanen en Afrikanen: zij leiden eenmaal terug in Turkije een uitzichtloos bestaan – als ze de overkant al halen. De pushbacks veroorzaken duizenden doden.

Europa wil vluchtelingen weren en laat Griekenland dat maar ‘schaffen’, hoe vies het klusje ook is

Grove schendingen van de mensenrechten, in een EU-land: in dat geval is er toch vast wel iets dat we kunnen doen? Dit vragen Turkse Nederlanders en vluchtelingen die mij via-via weten te bereiken. Ze vragen mij om hulp omdat een familielid vanwege de pushbacks nu in Turkije gevangen zit. Maar mijn antwoord is steevast hetzelfde: ‘Nee, we kunnen hier niets doen.’ Want alleen de EU-instituties en -lidstaten kunnen dat. Maar zij gedogen deze praktijken willens en wetens.

De Europese Commissie, normaal zo gretig om misstanden op eigen bodem aan te kaarten – Hongarije, Polen – is angstvallig stil. Het zou kunnen voorstellen sancties aan Griekenland op te leggen. Of om financiering van de grensbewaking te koppelen aan het waarborgen van de mensenrechten. Maar de Europese Commissie houdt de kaken stijf op elkaar. En Frontex – de Europese grenswacht – weet wel van de pushbacks, maar doet er niets aan, aldus een recent rapport dat is opgesteld onder leiding van GroenLinks-Europarlementariër Tineke Strik.

EU-lidstaten houden eveneens hun mond. De tijd van Angela Merkels ‘Wir schaffen das’ is voorbij. Europa wil vluchtelingen weren en laat Griekenland dat maar schaffen, hoe vies het klusje ook is.

Ook de Nederlandse regering gelooft het allemaal wel. Eind juni nam de Tweede Kamer nog wel een motie van PvdA-Kamerlid Kati Piri aan, die premier Mark Rutte oproept om de pushbacks in Europees verband te veroordelen. Daar is verder nooit meer iets van vernomen.

Het wegkijken zal niet heel veel langer meer gaan. Het drama in Afghanistan overschaduwt nu nog even alle andere Europese prioriteiten, maar maakt de pushback-kwestie straks in potentie nog stukken penibeler. Tienduizenden Afghanen vluchten richting Turkije, dat nu al ruim drie miljoen Syriërs en driehonderdduizend Afghanen opvangt. De boodschap van president Erdogan richting de EU van de afgelopen weken was duidelijk: bij nog veel meer vluchtelingen uit Afghanistan is de Turkijedeal, of wat er nog van over was, niet houdbaar.

De EU is nu aan zet. Als het, na alle mislukte pogingen van de afgelopen jaren, wil bewijzen alsnog een waardengemeenschap te zijn, dan zou het moeten weten wat te doen.