‘Als je niet mondig genoeg bent, loop je vast in het systeem’, constateert D66-Kamerlid Fonda Sahla tijdens een bijeenkomst over cultuursensitieve zorg op 10 februari in Den Haag. Ze vertelt in een interview waar mensen met een migratieachtergrond tegenaan kunnen lopen.

Ze noemt talloze voorbeelden waar de zorg voor met een migratieachtergrond tekort schiet in Nederland, zoals onopgemerkte dementie bij ouderen, oversterfte bij moeders, een tekort aan tolken, maar ook: ‘mosterdsoep met varkensspek’ voor een dementerende oude moslim bij een witte zorginstelling, ‘omdat hij er toch niks van merkt’.

Hoe kijkt u terug op het rondetafelgesprek over cultuursensitieve zorg?

‘Het was een mooie bijeenkomst met betrokken experts die uitlegden wat inclusieve zorg is. De conclusie is dat we in Nederland een mooi en kwalitatief hoogwaardig zorgaanbod hebben, maar dat de toegang ertoe niet altijd voor iedereen even makkelijk te vinden is. Daar is nog wel werk te verzetten.’

Wat gaat er nu gebeuren?

‘Samen met de groep experts en ervaringsdeskundigen gaan we een initiatiefnota schrijven en hopelijk voor de zomer nog aanbieden aan minister van Langdurige Zorg en Sport Conny Helder.’

Zijn er ook andere partijen die dit initiatief steunen?

‘Jazeker, we hebben bij de begrotingsbehandelingen een motie in de Tweede Kamer ingediend voor inclusieve zorg, die het gehaald heeft. Er zijn dus veel partijen die inclusieve zorg belangrijk vinden.’

Zijn dat ook de partijen die nu in het kabinet zitten met D66 (VVD, CDA en ChristenUnie)?

‘Minister Helder zegt dat ze het belangrijk vindt, maar de VVD heeft wel tegen onze motie gestemd. Dus ook binnen de Kamer is er nog veel werk te doen.’

Er was een zekere spanning tussen de experts die meer onderzoek willen en ervaringsdeskundigen en mantelzorgers die vinden dat er echt concreet wat moet gebeuren. Het gesprek begon ook met een definitie van inclusieve zorg. Maar wat hebben zorgbehoevenden met een migratieachtergrond daar nu aan? Zij hebben tolken nodig.

‘Eens. We weten wat er aan de hand is en wat werkt moeten we gewoon doen. Nu is de zorg die je krijgt erg afhankelijk van de plaats waar je woont. Voor D66 is het belangrijk dat iedereen gelijke toegang heeft tot de zorg. Dus het mag voor de tolkenvoorziening niet uitmaken of je uit Den Haag of Rotterdam komt, of uit een klein dorpje waar ze nog niet zoveel ervaring hebben met inclusieve zorg.’

Hoe zit het met de privacywetgeving die de ene keer wel en de andere keer niet wordt gevolgd? Voor mijn vader moest ik een keer een herhaalrecept fixen uit het ziekenhuis. Van de medewerker van kleur mocht dat gewoon. De witte medewerker wilde eerst toestemming van mijn vader. Dat kon ik niet direct doen, omdat hij ergens anders woont. Ik werd boos, omdat ik tijd kwijt ben en mijn vader niet werd geholpen. Ik heb toen uiteindelijk een melding gemaakt van institutionele discriminatie, omdat dit een structureel probleem is.

‘Dit zijn bekende knelpunten. Ook herkenbaar voor mijzelf, want ook ik heb wel eens eerst toestemming van mijn ouders moeten vragen. ‘Wil je even op de speakers zetten? Wil je even toestemming geven dat ik namens jou mag bellen?’ Dit geldt niet alleen voor de zorg, maar vele andere instanties.’

Dat is niet zo praktisch.

‘Het is belangrijk dat we ervoor zorgen dat zorgverleners begrijpen met wie ze te maken hebben. Ze moeten doorvragen, zodat ze ook de omgeving meenemen. Inclusieve zorg is begrijpen dat sommige mensen met een migratieachtergrond de taal niet spreken en zelf niet een herhaalrecept kunnen aanvragen. Dan kan er strijd ontstaan met de privacywet, maar daar zou een oplossing voor moeten komen. Want vaak is het ook gewoon afhankelijk van wie je aan de lijn hebt, of in welk gemeente je werkt. Dat zou niet mogen. Zorg is er voor iedereen. Wie je ook bent, wie je ouders ook zijn, of wat je achtergrond ook is.’

Migrantenouderen krijgen dikwijls het verwijt dat ze de Nederlandse taal niet spreken. Hoe terecht is dat?

‘Het is sowieso belangrijk om de taal te spreken, als je wil meedoen in de samenleving. D66 vindt het ook belangrijk dat je vanaf dag één meedoet, juist ook om eerlijke kansen te krijgen. Maar dan een voorbeeld uit mijn eigen situatie. Mijn vader spreekt de Nederlandse taal, maar toen hij uit de operatiekamer kwam, kreeg hij een delier (verwardheid die plotseling optreedt, red.) en viel hij terug op zijn moedertaal. Ook bij Alzheimerpatiënten van kleur komt dat voor. Ze vallen terug op de taal van de emotie die ze als baby hebben aangeleerd. Het is daarom goed om te weten wie jouw patiënt of cliënt is. In dit geval zijn de taal en tolken dus zeker een oplossing.’

Maar de tolken zijn dus wegbezuinigd.

‘Dat gebeurde onder het eerste kabinet-Rutte. Toen zat ik nog niet in de politiek. Mijn D66-collega Wieke Paulusma en Mirjam Bikker van de ChristenUnie zetten zich er nu voor in om de tolken weer terug te brengen. Tijdens het rondetafelgesprek heb ik begrepen dat het niet snel genoeg gaat. Maar wij maken ons hier hard voor, wij vinden dat het zo snel mogelijk terug moet komen.’

Taal is een groot ding. Maar is inclusieve zorg alleen maar taal?

‘Nee, zeker niet.’

Kunt u een voorbeeld geven. Denkt u dat uzelf cultuursensitieve zorg nodig heeft?

‘Ik denk dat ik op den duur ook inclusieve zorg nodig zal hebben. Op de bijeenkomst hoorden we het voorbeeld van een moslim die geen varkensvlees eet, maar wel varkensvlees heeft gekregen. En dat de zorgverlener daarvan zegt: ‘Maar daar merkt hij toch niks van?’ Mocht ik in de toekomst in een woonzorgvorm terecht komen, en niet meer voor mijzelf kunnen spreken, dan hoop ik wel dat er rekening wordt gehouden met mijn wensen.’

‘De zorg in Nederland is meestal standaard ingericht voor de witte man’

Wat is cultuurspecifieke zorg nog meer voor u, naast taal en eten?

‘Een beter begrip is inclusieve zorg, omdat het niet alleen gaat om cultuursensitiviteit. Het gaat ook om gendersensitiviteit, of om inclusieve zorg voor LHBTQIA+-mensen. Het gaat ook om geestelijke verzorging en de gehandicaptenzorg. Ook in die velden van de zorg is doorvragen heel belangrijk. Dat het niet vanzelfsprekend is dat je om hulp vraagt. Dat mensen te lang gaan mantelzorgen en de weg in de bureaucratie niet kennen. De zorgwereld is al complex genoeg voor iemand zonder migratieachtergrond, laat staan als je de weg hier niet kent. We moeten de schuld niet leggen bij diegene die zorg nodig heeft, we moeten het gewoon makkelijker maken.’

Is er ook cultuurspecifieke geestelijke verzorging nodig?

‘De passende zorg hier kan bijvoorbeeld met doorvragen, door te weten wie je doelgroep is. Bijvoorbeeld dat er bij sommige culturen ook schaamte is. Dat er anders wordt gekeken naar bepaalde ziektebeelden. De zorg in Nederland is meestal standaard ingericht voor de witte man. Die zorg past niet bij iedereen. Wel worden er nu gewerkt om dit te veranderen. Afgelopen vrijdag heb ik begrepen dat sommige experts worden ingehuurd door GGZ-instellingen om hun zorgverleners daarin te trainen.’

Denkt u dat het uitmaakt als de zorgverlener dezelfde culturele achtergrond heeft? Dat een Turkse persoon met psychische klachten beter naar een Turkse psychiater kan gaan?

‘Het probleem is dat we niet voor iedereen een zorgverlener met dezelfde achtergrond hebben. Het is nodig dat we iedereen op dezelfde manier opleiden, zodat zorgverleners iedereen kunnen helpen. Het gaat erom dat je divers denkt en inclusief doet, en niet per se divers moet zijn. In een aantal gemeenten heb je wel een Turkse tandarts of huisarts. Maar die luxe heeft niet iedere zorgvrager.’

Moeten Nederlandse psychologen Arabisch en Turks leren?

‘Nee, nee. Daar zou ik niet voor pleiten. In sommige gemeenten hebben we wel meer dan honderdvijftig verschillende culturen en achtergronden. Dan ga je wel heel veel vragen. Maar in de opleiding kan je inclusieve zorg wel meenemen. Dat in simulaties patiënten worden gebruikt met een migratieachtergrond. Maar het is niet wenselijk dat de ene opleiding het wel doet en de ander niet. We willen dit aanbod eigenlijk landelijk uitrollen.’

Als tegenwerping voor cultuursensitieve zorg wordt vaak gezegd dat de zorg al duur genoeg is, met dat erbij kost het alleen maar meer.

‘Ik denk dat dit een van de oplossingen is om de zorg betaalbaar te houden.’

Hoezo?

‘Inclusieve zorg betekent dat je mensen meteen de juiste zorg aanbiedt. En dat is nu niet het geval, omdat er niet genoeg wordt doorgevraagd. Bijvoorbeeld als je kijkt naar mensen die te lang gebruiken maken van mantelzorg, waardoor je niet alleen meer kosten hebt maar ook krijgt dat de mantelzorger het niet volhoudt en uiteindelijk zelf een zorgvraag nodig heeft. Juist door efficiënter te werk te gaan en direct inclusieve zorg aan te bieden, zorg je onder aan de streep dat de zorg juist wel betaalbaar blijft.’

‘Ik vind niet dat je mensen moet weren uit de zorg, omdat ze een hoofddoek dragen’

Is het overigens geen uitstervend probleem, omdat de nieuwste generaties de taal beter spreken en de wegen naar een goede zorg veel beter kennen?

‘Het is niet alleen een kwestie van taal. We zijn een inclusieve samenleving, we hebben ontzettend veel verschillende mensen, waar iedereen gelijkwaardig is. Het is belangrijk om die toegankelijkheid voor iedereen gelijk houden.’

Dan het probleem van racisme in de zorg, dat helaas ook in Nederland speelt. Zorgverleners van kleur krijgen soms nare opmerkingen naar hun hoofd geslingerd. Bijvoorbeeld zwarte zusters die niet gewenst zijn om te helpen bij een bevalling. Hoe los je dat op?

‘Dit is onacceptabel. Racisme en discriminatie in de zorg, dat mag gewoon niet. Gelukkig gaat minister Robbert Dijkgraaf van Onderwijs aan de slag met stagediscriminatie. Racisme zorgt er ook voor dat we zorgverleners kwijtraken. Daarom hebben we hierover Kamervragen gesteld aan de minister.’   

U heeft zelf een hoofddoek. Ik hoor ook geluiden dat artsen en verpleegkundigen een neutrale uitstraling moeten hebben. Begrijpt u die vraag?

‘Wat is neutraal? Het gaat om neutraal handelen, niet om een neutrale uitstraling, want iedereen heeft een andere uitstraling, of een ander uiterlijk. Ik vind niet dat je mensen moet weren uit de zorg, omdat ze een hoofddoek dragen. We moeten ervoor zorgen dat we die mensen behouden. Ik zie daar ook een rol voor de werkgevers weggelegd. Zij moeten voor hun zorgverleners met een hoofddoek gaan staan.’

Hoe zit het met vitamine D, dat nu uit het basispakket is gehaald? Dat lijkt me nou een typisch voorbeeld van een cultuurinsensitieve maatregel. Mensen met een migratieachtergrond hebben meer vitamine D nodig, omdat ze uit warme landen komen met meer zonlicht.

‘Dat komt omdat deze vitamines in principe betaalbaar zijn. Andere vitamines moeten we ook betalen. Er worden keuzes gemaakt in de politiek.’

Maar mensen met een migratieachtergrond kunnen daar een enorm tekort aan hebben. Vroeger kon je een gratis shotje van de huisarts krijgen. Maar met pillen duurt het maanden voordat je voldoende vitamines hebt.

‘Ik ben geen huisarts, maar ik denk dat die pilletjes ook moeten werken.’

Dus u ziet het als een geval van eigen verantwoordelijkheid?

‘In principe wel, net als andere vitaminetekorten. Denk bijvoorbeeld als je niet goed eet, ja, dan kan je ook ziek worden. Heel veel mensen nemen extra vitaminen als de ‘r’ in de maand is. Dit is dan een keuze geweest van iets dat best betaalbaar is.’