Theatervoorstelling De val van Granada van Abdelkader Benali kent een triest einde. Het verhaal gaat over hoe de moderne, tolerante stad Granada, ooit het centrum van het grotendeels islamitische Spanje, aan het eind van de vijftiende eeuw in christelijke handen viel

De term toneelstuk dekt de lading niet voor deze uitvoering van Theater Rotterdam in samenwerking met Hotel Modern. Want er gebeurt van alles op het podium. De goedbezochte première eindigde met een staande ovatie.

Abdelkader Benali heeft eigenlijk geen introductie meer nodig. Deze schrijver, columnist en programmamaker timmert al een flinke tijd aan de weg en richt zich op onderwerpen die te maken hebben met migratie, de multiculturele samenleving, identiteit en verbinding.

Dat laatste woord is zeker van toepassing op het onderwerp van deze voorstelling. In Granada leefden christenen, Joden en moslims vreedzaam samen. Het culturele leven vierde hoogtij, de lat lag hoog in Granada. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de korte scènes waarin Benali en de spelers van Hotel Modern een bibliotheek in Granada nabootsen. Mensen kwamen van heinde en ver naar Granada. In die bibliotheek stond alles wat je maar verzinnen kon. In het stuk komt een Duitssprekende dame voor, die er een reis van liefst achttien maanden voor over had om in Granada deze bibliotheek te bezoeken. Dat was in die tijd geen uitzondering. ‘En ik ben onderweg maar twee keer beroofd’, meldt ze bloedserieus.

Toch zijn het precies die dingen die ervoor zorgen dat je je binnen de kortste keren in 1492 waant. Of liever gezegd iets vóór 1492, het rampjaar bij uitstek voor Granada. In januari van dat jaar viel de stad in de handen van de nieuwe Spaanse machthebbers. Die tolereerden slechts één geloof: het christendom – of beter gezegd, het katholicisme. Voor de overige bevolkingsgroepen waren er drie mogelijkheden: koffers pakken, zich laten bekeren of de doodstraf. Het was gedaan met de tolerantie. De koning moest de sleutel van de stad afgeven en vertrekken. Granada was de plek waar hij was geboren, maar waar hij niet zou sterven.

Tussen twee werelden

Tijdens de voorstelling zweef je als toeschouwer tussen twee werelden. Allereerst ga je naar de jaren tachtig van de vorige eeuw. Toen ging de jonge Abdelkader naar Marokko, waar hij van een oom voor het eerst de verhalen over Granada hoorde. De man kan ontzettend goed vertellen. De verhalen zijn een toneelstukje op zich. Oom maakt poppetjes van zand, vangt octopus en roostert de lekkernij. In zijn verhalen zit heel veel visserslatijn. De jonge jongen smulde hiervan. Met de Arabisch klinkende muziek van Chris Saris op de achtergrond ga je in gedachten mee naar het Marokkaanse strand, samen met die spannende oom en de jongen die aan zijn lippen hangt.

De andere wereld is het Granada van voor, tijdens en na de val. Daar spelen zich de verhalen van de oom af. De vraag of Granada zal vallen houdt de bewoners al langer bezig, vooral de moslims en de Joden. Die voelen het onheil naderen. Als toeschouwer word je deelgenoot gemaakt van allerlei situaties. Je proeft het goede leven van voor de val en de faam die Granada ten deel viel, gevolgd door de onzekere toekomst. Sommige burgers hadden er alle vertrouwen in dat Granada stand zou houden, maar dat lukte niet.

De val van Granada ging gepaard met cultuurvernietiging. Alle huizen, instellingen en bibliotheken werden onderworpen aan een grondige huiszoeking. Ieder teken van het Jodendom en de islam moest worden vernietigd. Alle boeken over deze onderwerpen werden naar een plek gebracht waar ze in brand werden gestoken. Vanaf dat moment was het in het bezit hebben van dergelijke boeken of voorwerpen verboden. Een Joodse man laat zich braaf met zijn kinderen christelijk dopen. Maar of ze dan ook christen zijn? De reacties uit de zaal spreken boekdelen.

De techniek zorgt ervoor dat het publiek getuige is van een bijna levensechte brandstapel

Doorlopend iets te zien

Tijdens de voorstelling is er doorlopend iets te zien, ook als er even niets verteld wordt. Dat is te danken aan de samenwerking tussen Benali en Hotel Modern. De twee hebben eerder samengewerkt voor de televisieserie Jan Janszoon (NTR), die is uitgezonden in februari 2024. Benali trad daar op als verteller. Hij raakte in gesprek met de makers van Hotel Modern over de rijke culturele en religieuze uitwisseling tussen Noord-Afrika en Europa. Zo ontstond vervolgens het idee om ook samen De val van Granada te gaan maken.

Hotel Modern brengt in die voorstellingen met allerlei technieken, zoals maquettes die op een scherm worden geprojecteerd, het verleden tot leven. Dat maakt de voorstelling levendig. Hotel Modern verzorgde ook een deel van de teksten. Op het toneel staat een wit scherm waarop veel van de maquettes sterk uitvergroot in het zwart worden geprojecteerd. Het kunnen voorwerpen zijn die met het verhaal te maken hebben, van dienblad tot huizenblok, maar ook denkbeeldige dieren zoals vlinders, vogels en inktvis – wat eind vijftiende eeuw gold als een lekkernij. De geschiedenis wordt theatraal gebracht, maar de voorstelling blijft trouw aan de historische feiten.

Triest einde

Aan het einde van de voorstelling laten de nieuwe machthebbers hun ware gezicht zien. De tijd van aanpassing is voorbij. Wie nog dingen doet die verwijzen naar iets anders dan het christelijke leven, kan op de ergst mogelijke maatregelen rekenen, met als uitschieter de brandstapel. Helaas geen uitzondering. Je ziet de overgang van een moderne, tolerante en hoogstaande islamitische samenleving naar een katholieke eenheidsworst. Niemand mag meer afwijken van de christelijke norm, wat tot in de kleinste details wordt geregisseerd. Alles wat ook maar ruikt naar iets anders is verdacht. De brandstapel is nooit ver weg, ongeacht hoe welgemeend mensen excuses aanbieden voor een zogenaamde ‘misstap’. De techniek zorgt ervoor dat het publiek getuige is van een bijna levensechte brandstapel. Zo brengt de voorstelling op een niet alledaagse manier de geschiedenis tot leven.