Vanwege de uitbraak van de coronacrisis geldt in Marokko een inreisverbod voor Nederlanders. Marokkaanse Nederlanders kunnen hierdoor hun overledenen niet repatriëren naar Marokko. Een begrafenis in Nederland moet dan uitkomst bieden. Probleem: er is een zeer beperkt aantal begraafplaatsen in ons land met garantie op eeuwige grafrust.

Hoe kun je dit dilemma het beste oplossen? Overledenen tijdelijk in Nederland begraven, om ze later te repatriëren? Of moeten op korte termijn de mogelijkheden voor eeuwige grafrust worden uitgebreid?

Eeuwige grafrust

De islam schrijft, net als het jodendom, voor dat overledenen een eeuwige rustplaats moeten krijgen. In Nederland kunnen moslims bij sommige begraafplaatsen terecht voor een grafrecht van tien tot vijftig jaar, dat periodiek verlengd moet worden om het graf te behouden. Wanneer het grafrecht niet wordt verlengd heeft de gemeente, als beheerder van de begraafplaats, het recht om het graf te ontruimen. Het stoffelijke overschot wordt dan verplaatst of verbrand.

Voor veel moslims is dit een onwenselijke situatie. De voorkeur van veel Nederlandse moslims gaat daarom uit naar een begraafplaats waar eeuwige grafrust wordt gegarandeerd. Dat is nu in Nederland alleen mogelijk bij een klein aantal begraafplaatsen, zoals die van de Stichting Almeerse Moslims Ar-Raza in Almere.

‘De stichting is in 1999 opgericht. Daarna hebben wij ons gericht op het vinden van een terrein waar we een begraafplaats voor eeuwig durende grafrust konden realiseren’, vertelt Ali Karamatali. Hij is imam en voorzitter van stichting Ar-Raza. ‘We hadden toentertijd aanvraag gedaan bij de gemeente. Uiteindelijk hadden we pas in 2007 het terrein gereed kunnen maken voor het eerste graf.’

Al vanaf de oprichting van Ar-Raza merkte Karamatali dat het niet gemakkelijk was om in Nederland een islamitische begraafplaats te realiseren. Dit komt onder meer omdat veel Nederlandse moslims, met name van Turkse en Marokkaanse afkomst, er vaker voor kiezen om gerepatrieerd te worden. Door te kiezen voor een graf in hun land van herkomst zijn zij in elk geval verzekerd van eeuwige grafrust.

Gemeenten menen daarom dat er weinig animo is voor een islamitische begraafplaats in Nederland. Dat ziet de islamitische gemeenschap anders, aldus Karamatali. ‘Vanuit de Surinaams-islamitische gemeenschap is er wel altijd een sterke behoefte geweest om in Nederland islamitische begraafplaatsen te realiseren met garantie op eeuwige grafrust. Mede voor en door deze gemeenschap hebben wij ons daarom ingezet voor de islamitische begraafplaats in Almere.’

Aan het denken gezet

De huidige coronacrisis heeft een groot deel van de Nederlandse moslimgemeenschap aan het denken gezet over de mogelijkheid om in Nederland te worden begraven. Dit, omdat het repatriëren van overledenen voorlopig niet mogelijk is door het inreisverbod voor Nederlanders in Marokko. Dat stelt Hamed Amrino, voorzitter van de stichting Bijzondere Islamitische Begraafplaatsen in Nederland (BIBIN).

Deze stichting is veertien jaar geleden door Amrino in het leven geroepen om islamitische begraafplaatsen – dus mét garantie op eeuwig durende grafrust – in ons land mogelijk te maken. Sinds zijn oprichting heeft de stichting zich ingezet voor de totstandkoming van een islamitische begraafplaats in Zuidlaren. Door gebrek aan financiële middelen was het voor BIBIN niet mogelijk om de begraafplaats eerder op te leveren. Daar kwam vorige week verandering in.

‘Door de coronacrisis steeg het aantal donaties voor de islamitische begraafplaats in Zuidlaren’, vertelt Amrino. ‘We moesten uiterlijk in 2021 het volledige bedrag van 94.000 euro hebben ingezameld om het beoogde perceel aan te schaffen. We waren goed op weg, maar door de stijging in het aantal donaties is de financiering nu al rond. Het koopcontract hebben we onlangs ondertekend.’

Ook in Utrecht en in de Brabantse plaats Nuenen kunnen moslims via de Stichting Islamitisch Begrafeniswezen terecht voor begraafplaatsen waarin grafrust voor onbepaalde tijd wordt gegarandeerd. Als we deze bij de begraafplaatsen in Almere en Zuidlaren optellen, zijn er nu in totaal 2.800 graven met garantie op eeuwige grafrust.

‘Nood breekt wet. We kunnen mensen niet zomaar weigeren’

Volgens Amrino brak er paniek uit bij de Nederlandse moslimgemeenschap toen bekend werd dat tien Italiaanse moslims niet gerepatrieerd konden worden naar Marokko. Daarnaast zouden meer moslims in Nederland begraven willen worden omdat hun families er wonen.

‘Mensen willen hun geliefden de kans gunnen om snel en regelmatig hun graf te bezoeken. Dan ligt een graf in Marokko of Turkije niet voor de hand, en is repatriëren voor veel moslims minder aantrekkelijk geworden. Dit betekent wel dat er in korte tijd meer islamitische begraafplaatsen in Nederland moeten komen.’

Amrino voorspelt dat dit probleem de komende tijd groter wordt voor de Nederlandse moslimgemeenschap. ‘Er zijn 1,1 miljoen moslims in Nederland. Als tien procent daarvan ervoor kiest om in Nederland begraven te worden, dan gaat dit om 110.000 mensen. En als tien procent daarvan tussen nu en dertig jaar komt te overlijden, dan is er binnen dertig jaar vraag naar 11.000 graven waar eeuwig durende grafrust wordt gegarandeerd. Dit is een enorm aantal, waarbij ik er in deze berekening vanuit ga dat slechts tien procent van de Nederlandse moslims dit wil.’

Toenemende noodzaak

Ook in Almere is de toenemende noodzaak voor islamitische begraafplaatsen voelbaar. ‘Er is een enorme stijging in het aantal begrafenissen bij Ar-Raza. Voor het uitbreken van het coronavirus hadden we maandelijks zeven tot acht begrafenissen. Nu worden er wekelijks tussen de tien en twaalf overledenen begraven’, zegt Karamatali.

Stichting Ar-Raza heeft de begraafplaats in de eerste plaats opgericht voor de Surinaams-islamitische gemeenschap, stelt hij. ‘Maar in dit soort noodsituaties moeten we afwijken van de norm. Nood breekt wet. We kunnen mensen niet zomaar weigeren.’

De overledenen die nu bij Ar-Raza begraven worden stonden vaak op het punt om gerepatrieerd te worden. De overledenen werden in mortuaria geplaatst, in afwachting van de Marokkaanse overheid om het inreisverbod in te trekken. Maar omdat het inreisverbod tenminste zal gelden tot eind april wordt het noodzakelijk om de overledenen hier te begraven.

Vanwege de garantie op eeuwige grafrust maken de nabestaanden snel de keuze voor de begraafplaats in Almere. Aanmelden bij de locatie in Zuidlaren kan op dit moment nog niet. ‘We willen alles goed hebben geregeld voordat we het terrein daadwerkelijk kunnen gebruiken als islamitische begraafplaats’, zegt Amrino. ‘Dat kost tijd. Het is nu dankzij de coronacrisis in een stroomversnelling geraakt, maar onze begraafplaats is nog niet af.’

‘Vanwege de coronapandemie is de nood nu erg hoog’

Vorige week diende Denk-Kamerlid Farid Azarkan een motie in om op korte termijn begraafplaatsen met eeuwige grafrust te realiseren in Nederland. Deze motie werd, met slechts 34 stemmen voor, verworpen door de Tweede Kamer.

Een andere oplossing voor het acute probleem werd eerder deze maand geopperd door de fracties van Denk en Nida in Rotterdam. Ze stelden voor dat de gemeente Rotterdam islamitische overledenen een tijdelijke plek moet bieden op gemeentelijke begraafplaatsen. Vervolgens kunnen nabestaanden de overledenen, op kosten van de gemeente, herbegraven op een later te realiseren begraafplaats met eeuwige grafrust – of de overledenen worden op een later moment gerepatrieerd, zo is hun idee.

Zowel Amrino als Karamatali zien hierin geen werkbare oplossing. ‘Eeuwige grafrust is in het belang van zowel de overledene als de nabestaanden, zodat herbegraven niet noodzakelijk is. Ik vraag mij af of je vanuit islamitisch oogpunt tijdelijke graven op een gemeentelijke begraafplaats kan verantwoorden. Bovendien kost het herbegraven van overledenen veel geld, het repatriëren van overledenen ook – en ik geloof niet dat de gemeente Rotterdam dat wil betalen’, zegt Amrino.

Karamatali beaamt dit. ‘Op het moment dat een overledene is begraven, is het alleen mogelijk om diegene na tien jaar te herbegraven met toestemming van de burgemeester. Dat staat in de Nederlandse wet. Het kan dus niet zomaar gebeuren’, zegt hij.

Een redelijke prijs

Karamatali van stichting Ar-Raza zegt zeer verheugd te zijn over de totstandkoming van de islamitische begraafplaats in Zuidlaren. ‘Islamitische begraafplaatsen moeten gerealiseerd worden in alle grote steden in Nederland’, zegt hij. ‘Nu zijn we met de gemeente in gesprek voor een tweede islamitische begraafplaats in Almere. Ik verwacht wel dat de gemeente bereid zal zijn om nog een stuk grond aan ons te verkopen. Vanwege de coronapandemie is de nood nu erg hoog.’

Ook stichting BIBIN van Amrino zet zich in voor de realisatie van meerdere islamitische begraafplaatsen in Nederland om aan de vraag te voldoen. Gemeenten zouden geen geld aan onderhoudskosten hoeven te besteden op het moment dat de islamitische begraafplaatsen worden gerealiseerd in eigendom en beheer van BIBIN, zegt Amrino. Daarnaast streeft BIBIN als non-profitorganisatie naar een redelijke prijs voor eeuwige grafrust.

‘Als het zover is, willen we ervoor zorgen dat een islamitische begraafplaats in elke stad in Nederland dezelfde prijs hanteert, of het nu in de Randstad is of ergens anders. Bij ons betalen de mensen nu 2.715 euro voor een graf met eeuwige grafrust. Deze prijs kunnen we hanteren omdat we dankzij donaties niet hoeven te betalen voor de grond.’

‘De huidige toestand heeft ons aan het denken gezet. Waar worden wij begraven?’

Amrino verwacht dat er een gigantische markt voor islamitische begraafplaatsen op komst is. ‘Na de coronacrisis zal dit probleem bij de Nederlandse moslimgemeenschap nog steeds op het netvlies staan’, voorspelt hij. ‘De huidige toestand heeft ons aan het denken gezet. Waar worden wij begraven op het moment dat we komen te overlijden? We merken dat deze vraag steeds meer Nederlandse moslims bezighoudt.’