Is kritiek op Israël een dekmantel voor Jodenhaat? Of is de beschuldiging van antisemitisme een dekmantel om gegronde kritiek te delegitimeren? 

Onlangs publiceerde onderzoeksbureau Kantar het rapport Antisemitisme op Twitter, websites, blogs en fora. Uit dit onderzoek, geschreven in opdracht van het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI), zou blijken dat meer dan de helft van de antisemitische uitlatingen op het Nederlandstalige deel van internet gerelateerd is aan de Joodse staat.

Journalist en socioloog Martijn de Rooi, werkzaam bij pro-Palestinastichting The Rights Forum, heeft kritiek op de manier waarop Kantar het onderzoek heeft uitgevoerd. Hij vindt tevens dat het CIDI kritiek op Israël in de sfeer van antisemitisme probeert te trekken: ‘De bezorgdheid van het CIDI en van politieke partijen als de ChristenUnie over antisemitisme is misschien deels zuiver, maar heeft mede een politieke bedoeling. Doel is dan om de politiek van de staat Israël te steunen en kritiek daarop verdacht te maken.’

De Kanttekening sprak met De Rooi en met het CIDI over het Kantar-rapport en de relatie tussen antisemitisme en Israëlkritiek. Is Israëlkritiek, zoals het CIDI in zijn persbericht stelt, vaak een dekmantel voor Jodenhaat? Of wordt de antisemitismebeschuldiging tegenwoordig vaak te lichtvaardig gemaakt, met als doel om legitieme kritiek op Israël verdacht te maken?

‘Foute’ Joden

De Rooi heeft zich gestoord aan de titel van het persbericht van het CIDI: ‘Kritiek op Israël op internet vaak dekmantel voor antisemitisme.’ Volgens hem wordt daarmee de indruk gewekt dat achter kritiek op Israël ‘vaak’ antisemitisme schuilgaat. ‘Maar Kantar heeft geen onderzoek gedaan naar de kritiek op Israël op internet, maar naar antisemitisme op internet. Als je wilt weten of achter Israëlkritiek vaak antisemitisme schuilgaat, moet je Israëlkritiek onderzoeken en dan kijken hoe vaak deze kritiek antisemitisch van aard is.’

Volgens De Rooi gooit het CIDI antisemitisme en Israëlkritiek vaak welbewust op één hoop, omdat de organisatie opereert met een dubbele pet op. ‘Aan de ene kant is het CIDI een organisatie die opkomt voor Israël, maar aan de andere kant monitoren ze ook het antisemitisme. The Rights Forum pleit ervoor deze twee dingen uit elkaar te halen. Het monitoren van antisemitisme moet door een onafhankelijke instantie gebeuren.’

Het CIDI is volgens De Rooi daarnaast slordig met de interpretatie van cijfers. ‘Opvallend is dat het CIDI onder verwijzing naar zijn eerder dit jaar gepubliceerde rapport Monitor Antisemitische Incidenten opnieuw beweert dat er nog nooit zoveel antisemitische incidenten werden geregistreerd als in 2019. Dat is een volstrekt onverantwoorde conclusie, die op basis van de Monitor helemaal niet te trekken valt. Wij hebben dat in een analyse toegelicht. Het illustreert nogmaals dat het monitoren van antisemitisme bij het CIDI niet in goede handen is.’

Ook over het Kantar-rapport is De Rooi kritisch. ‘De context ontbreekt. Het rapport ontdekte 1.033 antisemitische uitingen op Twitter en internet in één jaar, maar is dat veel of weinig? Natuurlijk is elke antisemitische uiting er één te veel, maar zijn er verhoudingsgewijs meer antisemitische uitingen dan bijvoorbeeld islamofobe, homofobe of racistische uitingen? Ontwikkelt antisemitisme zich langs dezelfde lijnen als andere vormen van racisme, of is er sprake van een zelfstandige ontwikkeling? Daarop geeft het onderzoek geen antwoord.’

‘Het monitoren van antisemitisme is bij het CIDI niet in goede handen’

Verder heeft De Rooi kritiek op enkele tweets die als ‘antisemitische’ voorbeelden worden aangehaald door Kantar, die volgens hem helemaal niet antisemitisch zijn.

‘Het komt door het Zionisme’, schrijft een twitteraar. ‘Dat wordt geassocieerd met Judaïsme, maar dat is erg fout. Er zijn heel veel Joden die het Zionisme sterk afkeuren. Semieten zijn niet alleen Joden, maar ook Arabieren en Palestijnen. Dus anti wat? Slechte scholing en media.’

De Rooi vindt het onbegrijpelijk dat deze tweet als antisemitisch wordt aangemerkt. ‘Hier stelt iemand dat Israëls politiek van bezetting en illegale kolonisering voortkomt uit het zionisme en niet inherent ‘Joods’ is. Mag je dat alsjeblieft zeggen zonder voor antisemiet te worden uitgemaakt?’.

Een ander bericht is als antisemitisch aangemerkt, terwijl het gaat om citaat uit een artikel van De Rooi op The Rights Forum. De tweet luidt ‘Op die manier is de definitie geen instrument om joden tegen antisemitisme te beschermen, maar om joden met onwelgevallige opvattingen – ‘foute’ joden – als antisemiet het zwijgen te kunnen opleggen.’ #ihra #antisemitisme #zionisme #nazisme #bds #israel’.

‘In mijn artikel had ik kritiek op de definitie van het antisemitisme van de International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA), die de mogelijkheid biedt vormen van Israëlkritiek tot antisemitisme te bestempelen’, vertelt De Rooi. ‘Ik ben zelf Joods, dus ik vind het extra pijnlijk door geharnaste Israëlfans als Bart Schut van het Nieuw Israëlietisch Weekblad als antisemitisch te worden weggezet vanwege mijn kritiek op Israël. Maar nu word ik zelfs door Kantar als antisemiet aangemerkt, omdat ik kritiek heb op de foute IHRA-definitie. Dit bewijst helaas dat de definitie wordt misbruikt om Joden met andere opvattingen de mond te snoeren. Ook critici van de IHRA-definitie van antisemitisme zijn nu antisemiet.’

Reactie CIDI

Hidde van Koningsveld werkt bij het CIDI en ziet het anders. ‘Als The Rights Forum de overduidelijke connectie tussen antizionisme en antisemitisme blijft ontkennen, en zegt een stichting te zijn die zich enkel bezighoudt met het Arabisch-Israëlisch conflict, waarom vinden ze het dan telkens nodig om te reageren op antisemitismecijfers en deze te bagatelliseren?’

Van Koningsveld juicht een breed onderzoek naar antisemitisme toe, waarin ook de vergelijking wordt gemaakt met andere vormen van discriminatie. Hij ontkent dat het CIDI slordig is met cijfers.

‘We hebben nu een andere registratiemethode. Als een persoon bijvoorbeeld twintig antisemitische mails stuurt, geldt dit nu als één incident. In de eerdere Monitors zou dit worden gerekend als twintig incidenten. Daarnaast tellen hakenkruisen en Hitlergroeten tegenwoordig pas als antisemitisch incident in de Monitor als deze gepaard gaan met een expliciete Joodse connectie of verwijzing. Ook telt het Meldpunt Internet Discriminatie (MDI) antisemitische incidenten op internet tegenwoordig enkel als deze daadwerkelijk strafbaar zijn.’

Van Koningsveld vindt dat de twee tweets die De Rooi noemt wel degelijk antisemitisch zijn. ‘In de eerste tweet wordt de suggestie gewekt dat het zionisme geen basis heeft in de Joodse identiteit, terwijl dit uiteraard per definitie wel zo is. Een klein aantal antizionistische Joden wordt zo als token Jew ingezet. In de tweede tweet wordt zionisme gelijkgesteld aan nazisme – zie de hashtags #zionisme en #nazisme.’

‘De kritiek op Israël zelf is niet antisemitisch, maar mondt uit in antisemitisme’

De CIDI-medewerker staat helemaal achter de IHRA-definitie van antisemitisme. ‘Je hebt een definitie van antisemitisme nodig, om op die manier antisemitisme goed te kunnen bestrijden. De IHRA-werkdefinitie is een goede definitie, die ook door veel parlementen, internationale organisaties, universiteiten, enzovoort is aangenomen, onder andere door het Amerikaanse Congres, het Britse Lagerhuis en onze Tweede Kamer’, vertelt hij.

‘De kritiek op Israël zelf is niet antisemitisch, maar mondt uit in antisemitisme. Vooral online. Het is antisemitisme in een nieuw jasje. Antisemitische clichés als het beruchte bloedsprookje – dat de Joden christelijke kinderen zouden vermoorden om hun bloed in de matses voor Pesach te verwerken – komen in een andere vorm terug. Bijvoorbeeld dat Israël zou handelen in de organen van Palestijnse kinderen.’

Van Koningsveld noemt ook de complottheorie dat Joden op allerlei slinkse manieren proberen om de wereld te beheersen. ‘Dat wordt nu ook op Israël geprojecteerd. Denk aan de controverse rond Yasmina Haifi, de ambtenaar die zei dat de islamistische terreurorganisatie ISIS een zionistisch complot was. Er is een sterke overlap tussen klassiek antisemitisme en antisemitische kritiek op Israël.’

Waar Van Koningsveld ook moeite mee heeft is de uitdrukking ‘van de rivier tot de zee’. ‘Dit werd tijdens de anti-Israëldemonstratie begin juli op het Museumplein geroepen, maar wordt bijvoorbeeld ook verkondigd door de Belgische schrijver Dyab Abou Jahjah. Hiermee bedoelen ze dat het hele gebied gezuiverd moet worden van Joden. En die zuivering zal uiteraard niet vreedzaam verlopen.’

Toch is kritiek op Israël is niet per definitie antisemitisch, benadrukt Van Koningsveld. ‘De Rooi en anderen maken een karikatuur van de IHRA-definitie.’ De CIDI-medewerker onderbouwt zijn bewering met een passage uit de werkdefinitie: ‘Kritiek op Israël die vergelijkbaar is met kritiek tegen een ander land kan niet worden beschouwd als antisemitisch.’

‘Je hoeft de Tweede Wereldoorlog er helemaal niet bij te halen om het beleid van Israël af te keuren’

Van Koningsveld legt uit dat er tegenwoordig grofweg drie bronnen van antisemitisme zijn: extreemrechts antisemitisme, extreemlinks antisemitisme en islamitisch antisemitisme. ‘Lange tijd was extreemrechtse Jodenhaat marginaal in Nederland, maar dankzij de opkomst van de alt-right zien we ook steeds meer antisemitisme van die kant’, vertelt Van Koningsveld. ‘Volgens clubjes als Erkenbrand zouden de Joden verantwoordelijk zijn voor de vluchtelingencrisis en op de achtergrond aan de touwtjes draaien.’

Hij benadrukt dat de alt-right ook fel anti-Israël is. Ook is extreemrechts antisemitisme volgens hem nog steeds zichtbaarder dan islamitisch en extreemlinks antisemitisme. ‘Extreemlinks antisemitisme is het meest geraffineerd. Zij zeggen bijvoorbeeld dat Hitler samenwerkte met zionisten. Of noemen Gaza een concentratiekamp.’

De Rooi heeft ook grote moeite met Holocaust-analogieën. ‘Die doen mij pijn. Mijn familie is zwaar getroffen door de Holocaust. Bovendien, je hoeft de Tweede Wereldoorlog er helemaal niet bij te halen om het beleid van Israël af te keuren. Israël schendt het internationaal recht en de universele mensenrechten al tientallen jaren. Dat is het criterium dat wij bij The Rights Forum hanteren, en dat geldt voor alle betrokken partijen even zwaar. In essentie draait het politieke debat om gelijke rechten voor Israëli’s en Palestijnen. Daarbij kunnen we Holocaust-analogieën en bizarre beschuldigingen van antisemitisme missen als kiespijn.’