Mpanzu Bamenga (38) staat negende op de D66-kandidatenlijst. Waar gaan, volgens Bamenga, de verkiezingen van 22 november echt over? Hoe moet de overheid discriminatie bestrijden? Hoe verklein je de kloof tussen burger en politiek? En is de Tweede Kamer te wit?
Mpanzu Bamenga zet zich in om de mensenrechten te verbeteren. Zo is hij oprichter en directeur van Human Rights Initiatives, een organisatie die zich hard maakt voor de toepassing van fundamentele waarden en mensenrechten, richtte hij The Dutch Inclusion Leaders Network op en werd hij ambassadeur voor Samen Hier Amsterdam, een organisatie die zich inzet voor nieuwkomers. Bamenga werd landelijk bekend vanwege zijn rechtszaak tegen de marechaussee, die zich schuldig maakte aan etnisch profileren toen ze hem aanhielden op de luchthaven in Eindhoven. Begin dit jaar won hij deze rechtszaak.
Mpanzu Bamenga beschikt over een enorme portie levenservaring. Hij werd geboren in Congo en vluchtte in 1994, op achtjarige leeftijd, samen met zijn moeder en broer naar Nederland. Hij heeft 13 jaar in Nederland gewoond zonder verblijfsvergunning. Als rechtenstudent is hij samen met een advocaat een procedure gestart om in Nederland te kunnen blijven. Dat had uiteindelijk tot gevolg dat toenmalig minister van Justitie Ernst Hirsch Ballin (CDA) gebruik maakte van zijn discretionaire bevoegdheid om voor ‘schrijnende gevallen’ een uitzondering te maken. Als dat niet was gebeurd, zou Bamenga enkele weken later uit Nederland zijn gezet.
Wat is het belangrijkste verkiezingsthema volgens u?
‘Het aanpakken van discriminatie en racisme heeft voor mij prioriteit. Het gaat mij om menswaardigheid. Als je kijkt naar het eerste artikel van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens dan gaat dat over menselijke waardigheid: ‘Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.’ Het is ook het belangrijkste artikel. Want als je de universele waardigheid niet respecteert, dan betekent dat alle rechten die daarna komen scheef gaan lopen. Het recht op arbeid, woning, klimaat, enzovoort.’
‘Aan den lijve heb ik ondervonden hoe belangrijk Artikel 1 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is, want ik heb een tijdlang als ongedocumenteerde in Nederland geleefd, met beperkte rechten. En omdat ik een zwarte huidskleur heb, werd ik jaren later ten onrechte aangehouden bij vliegveld Eindhoven door de marechaussee. Daar heb ik mij tegen verzet, als burger, als activist en als jurist. En ik wil mij straks ook als Kamerlid hard maken voor menswaardigheid.’
Hoe moeten discriminatie en racisme worden aangepakt?
‘We moeten goed onderzoeken waar racisme en discriminatie bij de overheid en in onze samenleving voorkomen. Meten is weten. De overheid moet aan de slag gaan en niet verrast worden door racisme bij de Belastingdienst of bij de politie. We moeten onderzoek doen: welke systemen maken onderscheid, welke niet? Ook moeten we ons bewust zijn van racisme bij AI (kunstmatige intelligentie). Onze computersystemen nemen onze onbewuste vooroordelen over, via algoritmes. Dat is een probleem. Dan wordt discriminatie massaal en nog verder verspreid.
‘De overheid moet meer een weerspiegeling zijn van de samenleving’
‘De overheid moet meer een weerspiegeling zijn van de samenleving, zodat burgers zich meer in de overheid herkennen. Maar ook weten mensen uit minderheidsgroepen beter waar het schort, omdat zij ervaring hebben met discriminatie.’
En hoe zit het met onbewuste vooroordelen en institutioneel racisme?
‘Onbewuste vooroordelen zijn een probleem. Hiertegen helpt bewustwording. Mensen moet je de kans geven om te leren van hun fouten en die te herstellen. Bewust racisme is natuurlijk kwalijker en moet meteen worden afgestraft. De overheid moet inclusiviteit bevorderen en niet samenwerken met organisaties die zich schuldig maken aan racisme en discriminatie. Organisaties moeten worden doorgelicht op institutioneel racisme, dat helaas overal is. We moeten ervoor zorgen dat iedereen gezien wordt, mee kan doen.
‘Voor Universiteit Leiden werkte ik als senior beleidsmedewerker diversiteit en inclusiviteit. Ik interviewde voor een onderzoek verschillende mensen: een zwarte man, een witte man, een vrouw met een hoofddoek. Het interessante was: de enige persoon die honderd procent tevreden was, was de witte man. Is dat puur toeval? Nee. Het onderwijs is van oudsher gericht op het opleiden van witte mannen. We willen een systeem waarin iedereen kan excelleren. Dat betekent ook dat je het curriculum moet veranderen en dat je bij filosofie bijvoorbeeld ook zwarte en islamitische filosofen behandelt, niet alleen westerse.’
Waarom heeft u voor D66 gekozen?
‘Voor mij zijn vrijheid, kansengelijkheid en democratie belangrijk. Dat zijn onderwerpen waar D66 zich hard voor maakt. Ik herken mij in de sociaal-progressieve, liberale waarden waar D66 voor staat.’
Maar deze waarden vind je toch ook terug bij GroenLinks-PvdA, de Partij voor Dieren, Volt en BIJ1?
‘Voor D66 staat vrijheid echt op de eerste plaats, meer dan bij andere partijen. En D66 is een partij die niet alleen problemen benoemt, maar ook echt met oplossingen komt. Niet alleen praten en langs de zijlijn staan, maar ook doen. Kijk bijvoorbeeld naar de excuses voor het slavernijverleden. Daar is lang over gepraat, maar door D66 zijn die excuses er gekomen (D66 hamerde hierop binnen het kabinet, red.). Om de doorwerking van het slavernijverleden in het heden te beëindigen, moet je onder andere racisme en discriminatie aanpakken. En we willen de bewustwording hierover verbeteren. Dat doet D66 onder andere door het geld in het bestaande bewustwordingsfonds te verdubbelen.’
‘Ik hecht zeer aan individuele vrijheid, zoals bijvoorbeeld het recht om de hoofddoek te dragen, iets waar sommige partijen moeite mee hebben. Verder geloof ik heel erg in de eigen kracht van mensen. Die moet je als samenleving willen benutten. Heb je die kracht niet, dan moet de overheid bijspringen. D66 gelooft in mensen, gaat uit van vertrouwen. De Belastingdienst, maar ook andere instituties, werken vanuit wantrouwen jegens de burger. Je moet duizend vragen beantwoorden, dan pas krijg je je uitkering. Een cultuurverandering is nodig. De overheid laat zich nu leiden door achterdocht, maar moet uitgaan van het goede van mensen. Ik geloof dat de meeste mensen deugen.’
Waarom zou ik op u moeten stemmen? Wat heeft u Nederland te bieden? Wat heeft u de Nederlandse kiezer, ook die van kleur, te bieden?
‘Nou, de kiezers bepalen natuurlijk zelf op wie ze stemmen. Maar als je het mij vraagt, is het heel simpel. Ik praat niet alleen over mensenrechten, maar ik voeg de daad bij woord. Ik krijg dingen voor elkaar als jurist, mensenrechtenactivist en oud-gemeenteraadslid. Samen met mensenrechtenorganisaties hebben we die rechtszaak tegen de marechaussee, die zich schuldig maakte aan institutioneel racisme, gewonnen.
‘Omdat ik in armoede heb geleefd als ongedocumenteerde, ken ik die andere kant van de samenleving’
‘Daarnaast weet ik waar ik over spreek. Omdat ik in armoede heb geleefd als ongedocumenteerde, ken ik die andere kant van de samenleving. Vanuit mijn perspectief wil ik op deze onderwerpen het verschil maken en mij inzetten voor mensen die op mij lijken, voor mensen die gemarginaliseerd worden, voor iedereen.’
Hoe kun je ervoor zorgen dat mensen die een afstand ervaren tot de politiek, meer bij de politiek worden betrokken? En hoe zorg je ervoor dat ze zich echt vertegenwoordigd voelen? Is daarvoor een politicus nodig met dezelfde achtergrond als de stemmer?
‘Het helpt wel, maar het hoeft niet. Ik vond het bijvoorbeeld heel fijn dat een zwarte man meedeed aan het programma Het Lagerhuis, want ik kon mij in zijn verhaal herkennen.
‘Tegelijkertijd gaat politiek niet alleen over kleur, maar ook over andere zaken: gender, economische klasse, je politieke standpunten, enzovoort. Je kunt bijvoorbeeld zwart zijn maar niks hebben met Black Lives Matter.
Belangrijk is dat politieke vraagstukken altijd vanuit meerdere kanten worden aangepakt. De overheid wil de woningmarkt aanpakken en meer huizen bouwen, maar er wordt onvoldoende beseft dat er veel discriminatie op de woningmarkt is en mensen met een Arabische achternaam of een zwarte huidskleur vaker geen woning toegewezen krijgen.’
Ook veel witte kiezers, laagopgeleide witte kiezers met name, ervaren een kloof met de ‘hoge dames en heren’ in Den Haag.
‘Ik vind het belangrijk dat de politiek er voor iedereen is, voor alle sociale klassen. Zelf ben ik een klassieke stapelaar. Ik begon op de mavo, toen deed ik mbo en hbo om vervolgens naar de universiteit te gaan. En als D66’er heb ik mij hard gemaakt voor het burgerberaad in Eindhoven. Dat had als oogmerk om zo veel mogelijk mensen te betrekken bij de politiek, ook buiten verkiezingstijd. Ik vind dit heel relevant, want de opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen in Eindhoven was minder dan vijftig procent. Als je meer mensen betrekt bij de besluitvorming, dan verbetert die ook.’
Wanneer is Nederland ook uw land?
‘Nederland ís mijn land. Ik ben een Nederlander, omdat ik medeverantwoordelijk ben voor de toekomst hier. Ik wil niet aan de zijlijn staan, maar meedoen. We dragen met z’n allen verantwoordelijkheid. Ik voel mij verantwoordelijk. Niet alleen voor mijzelf maar ook voor mijn omgeving. Ik voel een verantwoordelijkheid voor deze samenleving, een verantwoordelijkheid voor anderen, om hen te helpen. We zijn niet volledig vrij als er mensen in je omgeving zijn die niet vrij zijn, omdat ze gediscrimineerd worden. Daar wil ik wat aan doen. Ik voel die verantwoordelijkheid, omdat ik hier ben, omdat ik hier woon.
‘Tegelijkertijd, en daar ben ik D66’er voor, houdt die verantwoordelijkheid niet op bij onze landsgrenzen. Ik ben ook Europeaan, ook wereldburger.’
Is de Tweede Kamer te wit?
‘Kiza Magendane, een goede vriend van mij, schreef in 2017 een opiniestuk, getiteld ‘De politieke pijn van zwart Nederland’. Toen, zes jaar geleden, was het nog veel heftiger dan nu. Er waren toen nauwelijks zwarte personen in de Tweede Kamer. We zijn bewuster geworden ook, hoewel we natuurlijk nog niet zijn waar we moeten zijn.
‘Ik zie het als mijn verantwoordelijkheid om meer zwarte mensen te betrekken bij politiek. Ik wil niet alleen wetten maken maar ook in de community zijn, mensen helpen bewust te worden, dat ze ook geloven in hun eigen kracht. Dat moet trouwens ook de verantwoordelijkheid zijn van andere Kamerleden.’
Vanuit de hoek van de PVV, maar het leeft breder, is er kritiek op dubbele paspoorten. Zouden bi-culturele politici hun niet-Nederlandse paspoort moeten inleveren om Kamerlid te worden?
‘Zelf heb ik alleen een Nederlands paspoort. Maar ik vind de discussie hierover slecht. Deze vraag heeft als doel om ons te verdelen. Ik ben juist voor de verbinding en beoordeel mensen op basis van wat ze doen.’
D66 vindt klimaat heel belangrijk. Maar klimaat is, kijk naar wie er op de demonstraties van Extinction Rebellion afkomen, een heel wit thema. Hoe betrek je mensen van kleur bij dit onderwerp?
‘Klimaat gaat ons allemaal aan. En het raakt juist ook mensen van kleur. Bewegingen maken zich relevanter als ze inclusiever zijn. Maar dat kost energie en tijd. Als je inclusiviteit echt belangrijk vindt dan moet je je hier ook actief voor inzetten. Daar sta ik voor, dat sociale bewegingen mensen met verschillende achtergronden meenemen in het proces.
‘In Afrika en Azië zijn de gevolgen van klimaatverandering sterker merkbaar dan hier in Noordwest-Europa’
‘Daarnaast weten we dat bepaalde rampen de ene groep harder raken dan de andere groep. In Afrika en Azië zijn de gevolgen van klimaatverandering sterker merkbaar dan hier in Noordwest-Europa. Juist daarom is het belangrijk dat mensen van kleur betrokken zijn bij het thema klimaat. Want het gaat ons allemaal aan.’
Ten slotte: welke politicus inspireert u? En waarom juist deze politicus?
‘Rob Jetten. Niet omdat hij de D66-lijsttrekker is, maar omdat hij een hele goede politicus is. Hij is jong. Hij heeft visie. Hij brengt dit in de praktijk. Hij is betrokken. Ik was fan van Jetten voordat hij partijleider was. Ik kende hem al uit Nijmegen, waar hij raadslid was, en daarna als Kamerlid. Jetten is open en pragmatisch en heeft idealen. Hij durft te dromen, durft te doen.’
Jetten komt op buitenstaanders niet bepaald charismatisch over.
‘Laat me een voorbeeld geven. Jaren geleden bezocht ik de D66-Kamerfractie. Jetten was toen net verkozen. Ik zat in de gang en zag een paar Kamerleden met elkaar in gesprek gaan. Ik keek naar hun lichaamstaal en kon zien hoe charismatisch Jetten was. Hij was net gekozen, maar iedereen nam hem heel serieus. Hij was inhoudelijk sterk, zei slimme dingen, dat straalde hij ook uit. Jetten is een hele gedreven politicus.’
In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november interviewt De Kanttekening kandidaten van verschillende partijen. Alle gepubliceerde artikelen over de Tweede Kamerverkiezingen vindt u hier.
