De autoriteiten van de etnisch-Armeense enclave Nagorno-Karabach zijn akkoord gegaan met een staakt-het-vuren, melden zij in een verklaring. Ook het ministerie van Defensie van Azerbeidzjan, dat gisteren het offensief begon, spreekt van een wapenstilstand. Zo meldt de NOS.
Eerder vandaag leek het erop dat het om een lang offensief zou gaan. De Azerbeidjzaanse dictator Ilham Aliyev was onverbiddelijk. ‘Het offensief stopt alleen als de Armeniërs zichzelf overgeven’, zei hij gisteren tegen de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken. En dat lijkt te zijn gebeurd na Russische bemiddeling.
‘Afgesproken is dat het leger van Nagorno-Karabach wordt ontbonden en ontwapend en dat Armeense troepen zich terugtrekken uit de enclave’, schrijft de NOS.
Er leven 120.000 etnische Armeniërs in de enclave die sinds de verloren oorlog drie jaar geleden is omsingeld door Azerbeidjzaanse eenheden. Alleen de Lachin-corridor fungeerde tot voor kort als levenslijn voor de Armeniërs in het gebied.
Nagorno-Karabakh wordt internationaal beschouwd als Azerbeidjzaans grondgebied, maar werd na de val van de Sovjet-Unie bezet door de Armeense republiek. Toen moesten duizenden Azeri’s het gebied verlaten.
Volgens Armenië zijn er tenminste 100 mensen gedood en honderden gewonden gevallen. Rusland, die ook militair aanwezig is in het gebied, is inmiddels begonnen met de evacuatie van Armeense burgers. Ongeveer 2000 Armeniërs zijn uit de meest gevaarlijke gebieden geëvacueerd.
Terwijl Rusland en de Verenigde Staten meteen ‘beide kanten’ in het conflict opriep tot een staakt-het-vuren, stond Turkije vanochtend fier achter het militaire offensief van ‘broederstaat’ Azerbeidjzan. ‘Het gebied is van Azerbeidzjan’, zei de Turkse president bij de Verenigde Naties.
Volgens Armenië zijn er tenminste 27 mensen gedood en 200 mensen gewond geraakt. Rusland, dat ook militair aanwezig is in het gebied, is begonnen met de evacuatie van Armeense burgers, waarbij ongeveer 2000 mensen uit de meest gevaarlijke gebieden zijn geëvacueerd.
Terwijl Rusland en de Verenigde Staten ‘beide kanten’ in het conflict oproepen tot een staakt-het-vuren, staat Turkije resoluut achter het militaire offensief van ‘broederstaat’ Azerbeidjzan. ‘Het gebied is van Azerbeidzjan’, zei de Turkse president bij de Verenigde Naties.
Twee Turkse universiteitsrectoren hebben deelgenomen aan een anti-lhtbiq+ protest in Istanbul, waarbij ze volgens de pro-Koerdische website Duvar ‘haatdragende uitlatingen’ hebben gedaan.
Saffet Köse van de Izmir Katip Celebi Universiteit en Nevzat Tarhan van de Üsküdar Universiteit spraken tijdens de Grote Familiebijeenkomst op 17 september in Istanbul. Deze bijeenkomst, georganiseerd door islamisten en nationalisten, keerde zich tegen lhtbiq+ gemeenschap.
‘Voor de redding van onze generatie, het voortbestaan van onze samenleving, de vrede van onze natie en de voortzetting van de mensheid roep ik iedereen op het gezin als instituut te beschermen, om met één hart te zijn tegen de lhbt-indoctrinatie’, zei Köse. Hij riep de Turkse overheid op maatregelen te nemen tegen homo’s, lesbiennes, transpersonen en queers, die hij omschreef als ‘een bedreiging voor de hele mensheid, een uitdaging voor de natuurlijke orde en een poging tot sociale verdorvenheid.’
Nevzat Tarhan van de Üsküdar Universiteit keerde zich in zijn speech ook tegen lhtbiq+. Volgens hem hangt alles af van een goede opvoeding. Kinderen met homoseksuele neigingen kiezen er uiteindelijk voor om hetero te zijn, homoseksualiteit komt voor in ‘zwakke gezinnen’ en is te wijten aan ‘zwakke familiebanden’ en ‘slechte vrienden’. ‘Daarom is het belangrijk om deze te corrigeren.’
Filosoof Lammert Kamphuis ziet het om zich heen: meer en meer mensen trekken zich terug in hun eigen gelijk. Het zwart-wit denken doet hem denken aan zijn jeugd binnen een strenge kerkgemeenschap.
De jeugd van Lammert Kamphuis (40) binnen de kerkelijke gemeenschap van Kampen was overzichtelijk. Een wereld van zwart en wit en nul tinten grijs, noemt de filosoof het in zijn pas verschenen boek Verslaafd aan ons eigen gelijk (De Bezige Bij). Een middenweg bestond niet. De gereformeerd-vrijgemaakte gemeenschap waartoe hij behoorde was uitverkoren om in een verbond met God te leven, was de stellige overtuiging. De gemeenschap had eigen kerken, verenigingen, scholen en een krant. De leer van de kerk was neergelegd in een geloofsbelijdenis van honderdnegentwintig vragen en antwoorden. ‘Die antwoorden leerden we als kind uit ons hoofd’, vertelt Kamphuis. ‘We werden door de dominee overhoord. Wat gebeurt er na de dood? Wat is de zin van het leven? Daar waren duidelijk antwoorden op.’
De eerste scheurtjes in zijn rotsvaste wereldbeeld ontstaan als Kamphuis 23 jaar is. Hij studeert theologie aan de vrijgemaakt-gereformeerde Theologische Universiteit in Kampen en besluit filosofiecolleges te volgen aan de Universiteit Utrecht. ‘Mijn doel was om ongelovigen te kunnen overtuigen van mijn geloof. Daarvoor wilde ik weten hoe ze dachten. Ik kwam nooit in contact met mensen buiten de kerk.’
Het tegenovergestelde gebeurt, er komen barsten in uw overtuiging.
‘Ja, dat was een langzaam proces. Ik herinner mij nog goed mijn eerste college in Utrecht. De docent haalde een paar filosofische ideeën aan. Er werden vragen gesteld over ethiek en de zin van het leven en toen was het college afgelopen. Ik was verbaasd en vroeg aan de docent of de volgende keer de antwoorden kwamen. Hij zei toen iets in de trant van ‘in de filosofie zijn we meer van de vragen dan van de antwoorden’. Terug in de trein naar Kampen dacht ik daar lang over na. De filosofiecolleges werkten voor mij als een soort bevrijding.’
Maar u wist de antwoorden toch wel vanuit uw geloof?
‘Ja, ik was nog steeds overtuigd van de antwoorden die ik kende. Ik was er mijn leven lang in gepokt en gemazeld. Ik had verwacht dat ik daar ook duidelijke antwoorden zou krijgen. Andere antwoorden, maar wel duidelijke. Ik dacht dat de docent zou zeggen: zo en zo is het. En dan zeg ik nee, ik denk dat het zo is. Gewoon een stevige positie, twee antwoorden tegenover elkaar.
Het verbaasde me dat er ook een andere manier van leven of een andere levenshouding bestond. Dat je blijkbaar kunt leven met een bepaalde twijfel. De Franse schrijver André Gide zegt: ‘Vertrouw hen die de waarheid zoeken en wantrouw hen die de waarheid gevonden hebben.’ Misschien was dit wel de eerste keer dat ik iemand tegenkwam die niet pretendeerde de waarheid gevonden te hebben.’
In uw boek beschrijft u hoe vrijgemaakt-gereformeerden reageerden op wetenschappelijke kennis die haaks staat op wat in de Bijbel staat.
‘In de kerk werd er gedaan aan wat psychologen cognitieve dissonantiereductie noemen. Als je een bepaalde overtuiging hebt en een tegenovergestelde zienswijze leert kennen, dan levert dat spanning op. Wat je dan doet, is proberen die spanning te reduceren. Die neiging is eigen aan de mens. Als ik bijvoorbeeld verwacht dat ik een bepaald gewicht heb, maar de weegschaal een heel ander gewicht aangeeft, is mijn eerste gedachte dat er iets mis is met de weegschaal.
‘Mijn doel was om ongelovigen te kunnen overtuigen van mijn geloof’
In de kerk passen ze dat toe op wetenschappelijke kennis die op gespannen voet staat met de Bijbel, zoals de ouderdom van de aarde. De wereld zou ongeveer 6000 jaar geleden door God zijn geschapen. Maar als er dan vanuit de wetenschap fossielen gevonden worden die miljoenen jaren oud zijn, dan zit je natuurlijk met een probleem. Een dissonantie reducerende oplossing is dan dat God die fossielen bewust in de aarde heeft gestopt om ons geloof te testen. Blijven we wel in zijn Woord geloven? Op die manier los je als gelovige de spanning op en kun je weer door.’
De dogmatische overtuigingen ziet u nu weer om u heen?
‘Ja, tien jaar geleden ben ik uit die kerkelijke bubbel gestapt. De laatste tijd zie ik dynamieken in de samenleving die me doen terugdenken aan mijn eigen jeugd. Naar binnen gericht, overtuigd zijn van het eigen gelijk en weinig begrip voor andersdenkenden.
In mijn boek haal ik een bundel aan onder redactie van socioloog Paul Dekker over polarisatie in Nederland. Daarin wordt onderscheid gemaakt tussen inhoudelijke en affectieve polarisatie. De inhoudelijke polarisatie is op sommige terreinen toegenomen, zoals bij immigratie, maar bij andere onderwerpen zijn de standpunten minder ver van elkaar komen te liggen, zoals bij kernenergie. In deze bundel haal ik onderzoek aan waaruit blijkt dat er vooral sprake is van affectieve polarisatie. We krijgen steeds meer hekel aan mensen met andere ideeën dan wij, aan de andere kant van het politieke of levensbeschouwelijke spectrum.’
De demonstraties van Extinction Rebellion roepen veel emoties op. Er is een groep die met de demonstranten sympathiseert, maar bij anderen zorgen ze juist voor grote ergernis. Is dat zo’n polariserend onderwerp?
‘Jazeker, er zijn mensen die vonden dat de politie te hard optrad tijdens de boerenprotesten van vorig jaar. Die hoor je niet op het moment dat de politie optreedt tegen de demonstranten op de A12, en andersom. Dat is logisch, ons hoofd werkt zo. We zijn gevoeliger voor onrecht tegen iemand met wie we ons identificeren.
Maar het is goed om je daar bewust van te zijn. Dat betekent niet dat je geen kritiek meer mag hebben op het optreden van de politie. Maar het is goed je te realiseren dat het zo werkt. Het kan helpen om eerlijk te reageren.’
En dan is er nog de kritiek dat de demonstranten allemaal wit zijn en de demonstraties niet inclusief. Ook een polariserend onderwerp.
‘Ik weet niet of dat zo is, maar het blijkt wel dat onze sociale netwerken steeds homogener worden. Daar zit een bepaald risico in. Op die manier ontstaan ‘echokamers’, waarin afwijkende geluiden niet binnenkomen. Dat is een van de oorzaken waarom we affectief polariseren. Als we mensen met een andere achtergrond of overtuiging weinig tegenkomen in ons leven, dan gaan we ook minder begrip voor hen krijgen.
Andersom geldt dat ook. In de wetenschap heet dat de contacthypothese. Door contact met andersdenkenden, verminderen onze vooroordelen. Dan is het niet meer zo makkelijk om anderen meteen weg te zetten als idioten of wappies.
Mijn eigen vriendenkring is nu homogener qua opleidings- en welvaartsniveau, dan de gemeenschap waarin ik ben opgegroeid. Ik dacht toen ik uit de kerk stapte: nu ontmoet ik meer diversiteit. Maar als ik heel eerlijk ben, is mijn bubbel nu minder divers dan in de kerk.’
Hoe komt dat?
‘De Pools-Britse socioloog Zygmunt Bauman (1925-2017, red.) zegt dat onze samenleving ‘vloeibaar’ is geworden. De structuren en gemeenschappen waarin we vroeger leefden waren stabiel. Onze woonplaats, onze relatie en ons werk bleef in veel gevallen ons hele leven gelijk. De levens van nu zijn veel vloeibaarder, beweeglijker. We verhuizen meer dan voorheen, gaan van baan naar baan en blijven lang niet altijd meer bij onze eerste echtgenoot.
Terwijl voorheen brachten we meer tijd door in gezelschap dat we niet zelf gekozen hadden. Op de sportclub of vrijwilligersvereniging kwamen we mensen met andere opleidingsniveaus en achtergronden tegen. Er was meer sociale menging. Nu we kunnen kiezen, vermijden we liever de mensen die anders zijn dan wij. De mensen met wie we omgaan, rijden op dezelfde soort fiets, luisteren naar dezelfde podcasts, lezen dezelfde websites en hebben dezelfde vakanties.’
U noemt ‘perspectivische lenigheid’ als oplossing: de vaardigheid die je in staat stelt je in andere perspectieven te verplaatsen. Hoe werkt dat?
‘Wat ik zelf een heel treffend voorbeeld vind, is een onderzoek waarbij proefpersonen met een groot litteken van schmink op hun hoofd over straat moesten lopen om te kijken naar de reacties. Vlak voor ze de straat opgingen, zei de visagiste: ‘Wacht, ik moet dat litteken even bijwerken.’ Maar in plaats van dat ze dat deed, haalde ze het ongemerkt van hun gezichten af. De proefpersonen dachten dus dat ze met een enorm litteken liepen, maar in werkelijkheid was er niets te zien. Toen ze terug waren vroegen die onderzoekers: ‘Hoe was het op straat?’ Ze vertelden dat ze vies werden aangekeken of er was met een enorme boog om hen heen gelopen. Je interpreteert dus de dingen die je ziet op zo’n manier dat het bij je aannames past.
We moeten ons ervan bewust zijn dat als wij ergens iets van vinden, het ook onze tunnelvisie wordt. Dat wil niet zeggen dat we geen opvattingen kunnen hebben. Maar het is goed om af en toe vanuit een ander perspectief te denken. Dat is perspectivische lenigheid.
Het Pentagon, het Amerikaanse ministerie van Defensie, heeft een murder board. Een afdeling die ieder voorstel van het Pentagon probeert lek te schieten, vanuit het idee dat je daarmee een eventuele blinde vlek kunt voorkomen. Zo’n afdeling had de Belastingdienst de afgelopen jaren ook goed kunnen gebruiken. Maar een murder board in ons eigen hoofd is waarschijnlijk ook geen slecht idee.’
GroenLinks en PvdA benoemen in hun gezamenlijke concept-verkiezingsprogramma niet dat Israël zich schuldig maakt aan apartheidspolitiek tegen de Palestijnen. Kritische partijleden willen een principiëlere koers.
‘In het Israëlisch-Palestijnse conflict streven we naar een rechtvaardige tweestatenoplossing’, staat er in het conceptprogramma te lezen. GroenLinks-PvdA veroordeelt alle vormen van geweld: Israëlisch geweld, maar ook Palestijns geweld. Tegelijk gaat het volgens GroenLinks en PvdA om een ‘asymmetrisch conflict’: Israël blijft maar nederzettingen bouwen op Palestijns grondgebied en werpt economische belemmeringen op die Palestijnen hard raken en een duurzame vrede in de weg staan. GroenLinks-PvdA wil dat Nederland de Palestijnse staat erkent, dringt er bij de Palestijnse Autoriteit op aan vrije verkiezingen te organiseren, vindt dat Israël aan de democratische rechtsstaat moet vasthouden en heeft kritiek op het valselijk labelen van producten uit de bezette gebieden, die het opschrift ‘made in Israel’ krijgen.
De kritiek van GroenLinks-PvdA is echter veel te voorzichtig, vindt PvdA-lid Edwin van ’t Pad, die ook werkzaam is voor de pro-Palestijnse organisatie The Rights Forum. Hij diende om deze reden een amendement in, waarin de tweestatenoplossing wordt afgewezen en expliciet wordt gezegd dat Israël zich aan apartheid schuldig maakt. Zaterdag is het ‘amendementendag’. Dan kunnen leden van GroenLinks en PvdA online stemmen over wijzigingen van het verkiezingsprogramma. Daarna zal het amendement – naar verwachting – worden behandeld op het congres van 14 oktober.
‘De paragraaf in het concept-verkiezingsprogramma over Palestina lijkt uit de vorige eeuw te stammen’, zegt Van ‘t Pad. ‘Geen expert gelooft nu nog in de tweestatenoplossing. Dat is een obstakel voor de vrede geworden. Als je nog blijft vasthouden aan de tweestatenoplossing dan bevestig je de status quo en dus de bezetting van Palestina.’
‘De tweestatenoplossing is een afleidingsmanoeuvre van Israël om de annexatiepolitiek op de Westelijke Jordaanoever voort te zetten’
Van ’t Pad vindt het daarnaast onbegrijpelijk dat de Israëlische apartheid niet wordt benoemd. ‘Human Rights Watch, Amnesty International, Al Haq en B’tselem doen dit wel. Ik begrijp niet dat GroenLinks-PvdA dit niet durft. Het is om politieke redenen, heb ik gehoord. Nederland zou hier niet aan toe zijn. Israël een apartheidsstaat noemen zou te ambitieus zijn. Maar dat vind ik een hele rare redenering. Schrap die hele klimaatparagraaf dan ook maar, als je niet te ambitieus wil zijn.’
Een ander amendement over de Palestina-paragraaf is ingediend door de Werkgroep48. Deze werkgroep, die zich bezighoudt met het Israëlisch-Palestijnse conflict, is actief in Wageningen. Het amendement van Werkgroep48 benoemt de apartheid ook, maar keert zich – in tegenstelling tot het amendement van Edwin van ’t Pad – niet expliciet tegen de tweestatenoplossing. ‘Die oplossing is niet werkbaar, maar is een afleidingsmanoeuvre van Israël om de annexatiepolitiek op de Westelijke Jordaanoever voort te zetten’, zegt W48-bestuurslid Rik Hoevers. ‘De meest rechtvaardige oplossing, op lange termijn, is inderdaad een eenstaatoplossing, een staat waar de rechten van alle mensen worden gewaarborgd. Maar dat is helaas nog ver weg. Bovendien, als je je heel erg focust op de eenstaatoplossing dan speel je de Israëllobby in de kaart. Die roept dan dat je de staat Israël van de kaart wilt vegen en dus antisemitisch bent. Daarom leggen wij de focus op mensenrechtenschendingen.’
Wel spreekt een tweede amendement van Werkgroep48 zich expliciet uit tegen de antisemitisme-definitie van de International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA). ‘We verzetten ons tegen de IHRA-definitie, die kritiek op Israël vereenzelvigt met antisemitisme’, staat er in de door Werkgroep48 voorgestelde tekst. ‘In Nederland word je, op het moment dat je je uitspreekt tegen het koloniale, racistische apartheidsregime, vereenzelvigd met antisemitisme. Dat is oneigenlijk. Want kritiek op Israël is geen antisemitisme’, licht Hoevers toe.
Van ’t Pad verwacht niet dat de partijbesturen van GroenLinks en PvdA zijn amendement zullen steunen, of dat van Werkgroep48. Hij zegt heel benieuwd te zijn hoe beide besturen straks gaan beargumenteren waarom ze tegen zijn amendement zijn. ‘Het zou raar zijn als zij dit alleen met gelegenheidsargumenten doen.’
Ondertussen organiseren de afdelingen van GroenLinks en PvdA in de stad Utrecht woensdag een politiek café over Israël en Palestina. Leden van beide partijen kunnen er in gesprek gaan met experts: Berber van der Woude (bestuurslid van The Rights Forum), Thomas van Gool (PAX voor Vrede) en Esther van der Most (Plant een Olijfboom). Iman Abrontan van GroenLinks Utrecht, die het event mede-organiseert, vertelt dat het al voor de zomer gepland was, en dus geen reactie is op de paragraaf over Israël en Palestina in het concept-verkiezingsprogramma. Ook benadrukt Abrontan het mensenrechtenaspect. ‘Je kunt wel zeggen dat opkomen voor Palestina links is, en sympathie hebben voor Israël rechts, maar dan ga je voorbij aan de eigenlijke discussie: er worden mensenrechten geschonden. Als het andersom was, en een Palestijnse staat de mensenrechten van Israëlische Joden schond, dan waren we net zo kritisch geweest.’
Vandaag is het Prinsjesdag, het begin van het nieuwe parlementaire jaar. Wat zijn de plannen van het demissionaire kabinet voor het komende jaar? De Kanttekening keek live mee naar de Troonrede en legde de plannen voor multicultureel Nederland onder een vergrootglas.
Elfde Troonrede van Willem-Alexander, oog voor verbinding
Vandaag is het alweer de elfde Troonrede voor koning Willem-Alexander. In zijn toespraak veel aandacht voor de oorlog in Oekraïne, maar ook voor ‘heling en verbinding’ vanwege de honderdvijftigjarige viering van de afschaffing van de slavernij. Ook noemt hij het bezoek van de regering aan het Caribische deel van het koninkrijk.
‘Verbinding ontstaat waar mensen bij elkaar komen. Dat gebeurt niet vanzelf. Er is blijvende inzet voor nodig’, zegt de koning.
Gelijkheid
Willem-Alexander benadrukt in de troonrede de behoefte aan meer gelijkheid, bestaanszekerheid, volkshuisvesting en goed onderwijs. En dan: ‘Niet iedereen heeft dezelfde kansen in Nederland. Daarom blijft de bestrijding van racisme en discriminatie hoog op de agenda staan. Met veel aandacht voor het koloniale verleden,’ aldus de koning.
Toeslagenouders
De koning wil herstel van het vertrouwen in de overheid, specifiek ook van de toeslagenouders. ‘Die moeten sneller worden geholpen’, zegt hij. ‘Voor het toeslagenleed moet zo snel mogelijk een oplossing komen met meer keuzes en regie voor de ouders.’
Twee miljard naar koopkracht
Concreet gaat er twee miljard naar extra koopkrachtregelingen. Zo gaan de huurtoeslag en het kindgebonden budget omhoog. En ook is er volgend jaar compensatie voor de stijgende energiekosten.
Armoedebestrijding Caribisch Nederland
Ook gaat er extra geld naar de armoedebestrijding in Caribisch Nederland. Zo komt er 32 miljoen euro ten behoeve van de koopkracht in Caribisch Nederland.
Immigratie
Een heikel punt voor de verkiezingen is immigratie. De koning zegt dat er ‘belangrijke keuzes’ moeten worden gemaakt. De instroom moet ‘beheersbaar’ worden gemaakt. Daarnaast benadrukt hij dat er voldoende asielopvang moet zijn.
Kerken en moskeeën
Opvallend is dat de koning de kerken en moskeeën noemt als plekken waar ‘verschillen worden overbrugd’ voor een ‘gezamenlijke toekomst’.
Herwaardering cultuur
Er komt een cultuurkaart voor jongeren en er wordt geïnvesteerd in bibliotheken in de wijken.
Miljoenennota
Hoewel de koning in de Troonrede zei dat de bestrijding van discriminatie hoog op de agenda staat, is in de miljoenennota niet gespecifieerd hoeveel geld er extra gaat naar de bestrijding ervan. Wel is in de miljoenennota te lezen:
‘Ruim een op de tien Nederlanders (11%) geeft in 2021 aan zich in het afgelopen jaar gediscrimineerd te hebben gevoeld. Dat zijn meer dan 1,6 miljoen mensen. Er bestaat een samenhang tussen het ervaren van discriminatie en gevoelens van onveiligheid. Van de mensen die zich in 2021 gediscrimineerd voelden, zei 57% zich wel eens onveilig te voelen en 7% vaak onveilig, ten opzichte van 30% en 1% in de groep zonder discriminatie-ervaring. Discriminatie kan mensen ook belemmeren in het volwaardig meedoen in de samenleving. Zo kan discriminatie op de stage- en arbeidsmarkt leiden tot werkloosheid onder specifieke groepen, en kan veelvuldige discriminatie tot (mentale) gezondheidsproblemen leiden.’
En:
‘Nederland is dichtbevolkt en wordt drukker, diverser en grijzer. In 2022 immigreerden 403.108 personen naar Nederland en emigreerden 179.310 personen uit Nederland. Sinds 2007 is bijna ieder jaar het merendeel van de migranten afkomstig uit de EU of Europese Vrijhandelsassociatie. 2022 is een uitzondering, vanwege de ontheemden uit Oekraïne. Het blijft van belang dat mensen in nood kunnen worden opgevangen. We moeten voorkomen dat we de spankracht van de samenleving overvragen, want dat gaat ten koste van het draagvlak voor migratie in onze samenleving. De toegenomen migratiebewegingen voor bijvoorbeeld asiel, werk of studie dragen bij aan ons land, maar brengen ook druk met zich mee voor de inrichting van ons land, de (sociale) voorzieningen en onze economie. Hiertoe moet in de komende periode belangrijke keuzes worden gemaakt over de procedures, opvang, huisvesting, woningbouw, integratie en grensbewaking (zowel Europees als nationaal).
Een nieuwe lichting studenten is met vlag en wimpel geslaagd bij Midden-Oostenstudies op de Universiteit van Amsterdam. Wat voor nieuwe inzichten hebben ze ons te bieden? De Kanttekeningneemt weer plaats in de studentenbankjes.
Belle Brandon
Belle Brandon (24) heeft onderzoek gedaan naar de aantrekkingskracht van de Koerdische beweging in Rojava in Noord-Syrië (West-Koerdistan) voor extreemlinkse bewegingen in het Westen. ‘Het gebied wordt bestuurd door de PYD, de Koerdische partij die ook nog een militaire vleugel heeft, de YPG.
Brandon vertelt dat ze altijd gefascineerd is geweest door radicalisme. ‘Er is wel een verschil tussen fascinatie en daadwerkelijk gaan voor de gewapende strijd’. Voor de goede orde: Brandon is niet afgereisd.
Haar onderzoek ging over de westerlingen die dat wel hebben gedaan door zich bij de Koerden aan te sluiten in de strijd tegen ISIS. Linkse personen die het eens zijn met de ideeën van Abdullah Öcalan, de gevangen Koerdische leider van de PKK, die in Turkije, de VS en de EU te boek staat als terroristische organisatie. ‘Ze voelden zich verbonden’, zegt Belle, ‘met een strijd die fysiek ver weg van hun bed lag. Waarom deden ze dat?’
Volgens Brandon ligt de verklaring in de globaliserende wereld. ‘Een gevoel van wereldburgerschap is er onder linkse idealisten altijd al geweest. Dat is iets anders dan het Koerdische nationalisme, dat voor Koerdische jongeren een motivatie is om af te reizen naar Rojava.’
Brandon keek naar de niet-Koerdische steun voor de Koerden. ‘In principe is internationale solidariteit niks nieuws. Zo waren er Spanjegangers [tijdens de Spaanse burgeroorlog van 1936-1939, red.] in de strijd tegen het fascisme van generaal Francisco Franco. Door de online-globaliserende wereld is er nu meer verbondenheid met niet-Europese gebieden’.
Maar hebben die linkse idealisten zich niet bij een terroristische organisatie aangesloten? ‘Ja, de PKK wordt in Nederland en Europa als terroristische beweging gezien. Maar de PYD niet. Hierbij speelt ook dat de Koerden in de strijd tegen ISIS bondgenoten zijn van de VS. Het label terrorisme wordt dan minder snel geplakt in het Westen’
Volgens Belle kunnen gevoelens van solidariteit voor een groep ervoor zorgen dat er nieuwe normen ontstaan. ‘En dat is wat er met de Koerden in de strijd tegen ISIS aanvankelijk is gebeurd. Ze werden niet meer als terroristen gezien. Er verschenen toen in Nederland ook vrij veel nieuwsberichten over vrouwelijke Koerdische strijders, die hun haar los lieten wapperen, zonder hijab. De vijanden waren islamitische extremisten.’
In haar onderzoek zegt ze wel dat er van het idealisme van de groepen die de Koerden steunden weinig is overgebleven, omdat ze daar ook tegen een hiërarchie botsten. ‘Ook in een beweging zoals die in Rojava, die zich erg verzette tegen hiërarchie, en die zei dat ze het anders zouden doen, ontstonden er in de praktijk toch tekenen van diezelfde hiërarchie waar ze zich tegen proberen te verzetten.’
Brandon sprak iemand uit de regio die niet-Koerdisch was en nu gevlucht is naar Europa. ‘Ze probeerden daar inderdaad iets te creëren dat er voor iedereen is, maar toch vervallen ze ook daar weer in een soort Koerdisch nationalisme waarbij anderen worden buitengesloten. Dat bedoel ik niet als kritiek op de gehele Rojava-beweging vanuit mijn luie stoel in het Westen, maar ik denk dat zo’n idealistische beweging bijna onmogelijk is. Er zal altijd wel een soort hiërarchie zijn van mensen die op macht uit zijn.’
Brandon heeft ook iemand uit Schotland gesproken die destijds is gaan vechten tegen ISIS, terwijl hij ook tegen Amerikaans imperialisme was. ‘‘Hoe rijm je dat dan?’ Vroeg ik. Toen vertelde hij dat het ook oorlog is, en dat je soms gewoon concessies moet doen aan je principes.’
Sara Pas
Sara Pas (25) heeft onderzoek gedaan naar illegale abortussen in Marokko. Er is een officieel verbod van de regering op abortus. Toch komt abortus vaak voor in het land, met veel sterftegevallen voor vrouwen.
‘Door de dood vanwege een abortus vorig jaar van een 14-jarig meisje, dat ook nog eens was verkracht, is een zeker momentum ontstaan. Maar dat is niet wat die vrouwenrechtenorganisaties per se zeggen, omdat het gevoelig ligt bij de overheid en bevolking. Zij framen het meer op toezicht en dat de wet soepeler wordt, zodat de veiligheid van de vrouwen blijft gewaarborgd en er geen sterfgevallen meer zijn.’
Het gaat de organisaties er nu vooral om dat abortus veilig wordt uitgevoerd en dat er meer voorlichting komt. Dat laatste is het voornaamste doel. In Marokko is een abortus alleen toegestaan als de gezondheid van de moeder in gevaar komt, de vitale indicatie. ‘En dan nog alleen met toestemming van de man. Dit terwijl er ook veel vrouwen een abortus plegen, vanwege bijvoorbeeld buitenechtelijke relaties,’ zegt Pas.
De gevoeligheid merkte Pas ook zelf in haar deels Marokkaanse omgeving. Er werd gevraagd of het wel een goed idee was om hierover te schrijven. ‘Toen wist ik zeker dat ik hierover wilde schrijven. Bij de islamitische, Marokkaanse staat ligt het gevoelig, maar ik ben er achter gekomen dat in de Maliki-wetgeving (een van de vier grote wetsscholen binnen de soennitische islam, red.) staat dat een abortus tot de veertigste dag van de zwangerschap mag.’
‘Islamitisch radicalisme wordt tegenwoordig bijna exotisch gemaakt, alsof het ver weg is’
Elmer Polman
En dan is er Elmer Polman (25). In zijn scriptie over de Iraanse revolutie van 1979 maakt hij een vergelijking tussen islamitische revolutionairen in Iran en communisten in Europa. ´Veel experts beschrijven de Iraanse revolutie als een radicalisering vanuit islamitische principes. Khomeini zou in zijn radicalisering steeds meer de kern de islam naderen´, zegt hij. ´Maar in de theorie van de Franse arabist Olivier Roy, vond ik aanwijzingen dat het radicalisme werd geïslamiseerd, in plaats van een radicalisering van de islam.’
Volgens Elmer waren radicale ideeën van de anti-imperialistische Frans-Caribische denker Frantz Fanon ook in de Iraanse revolutie aanwezig. ‘Dat zijn post-marxistische en postkoloniale theorieën. Die zag je terug in het werk van de Iraanse ayatollah Khomeini en [de Iraanse revolutionair, red.] Ali Shariati, waarin veel overeenkomsten te vinden zijn met anti-imperialisme en de postkoloniale terugkeer naar de eigen identiteit, onafhankelijk van externe invloeden. Verder speelde ook de noodzakelijkheid van geweld in de klassenmaatschappij. Bij Khomeini kreeg het idee van de arbeidersklasse en grootgrondbezitters een islamitisch sausje, met hardwerkende, echte gelovigen en de corrupte elite wiens geldzucht en decadentie geen grenzen kende. De islamisering is in die zin vooral ruis van wat al radicaal extreemlinks gedachtengoed was.’
Het inzicht dat daaruit volgt is dat dat het islamitisch radicalisme niet veel anders is dan radicalisme in Europa van vroeger en nu. ‘Islamitisch radicalisme wordt tegenwoordig bijna exotisch gemaakt, alsof het ver weg is, en iets dat we in Europa niet zouden kennen. Terwijl alle vormen van radicalisme gewoon overeenkomsten hebben. En islamitische radicalen in Iran zijn beïnvloed door radicale denkers. Ik trek in mijn onderzoek de vergelijking met extreemlinkse denkers, maar je zou net zo goed ook naar overeenkomsten met extreemrechts in Europa kunnen kijken. Bijvoorbeeld het omgaan met politieke tegenstanders, dan zou je Khomeini ook goed kunnen vergelijken rechtse, fascistische regimes in Europa waar politieke tegenstanders uit de weg werden geruimd’, aldus Elmer.
Wat voor toegevoegde waarde hebben deze nieuwe Midden-Oosten experts voor ons? ‘Het Midden-Oosten kunnen we niet als regio zien die totaal los zou staan van het Westen’, zegt Brandon die denkt dat de globalisering zal toenemen. ‘De verbinding is er en wordt alleen maar belangrijker. Dit leidt tot nationalisme in Europa, maar er is ook altijd een tegenbeweging van internationale solidariteit die meer bruggen wil slaan. Ik denk dat het ons niet verder gaat brengen als we in onze witte bubbels blijven steken.’
Voor Marokkaanse vrouwen in Marokko, die nog kampen met een abortusverbod, lijkt de relevantie van het onderzoek van Pas duidelijk, maar ze gelooft dat het onderzoek ook voor het Westen belangrijk is. ‘Ja, hier speelt het abortusdebat natuurlijk ook,’ zegt ze. ‘In Amerika zijn de abortusrechten teruggedraaid. En iedereen denkt dat het recht op abortus hier in Nederland heel toegankelijk is. Dat is het niet. Hier word je ook lastiggevallen als je naar de abortuskliniek gaat. Het recht op abortus is heel fragiel, en het kan ons zo afgenomen worden.’
Voor Pas speelt ook haar Marokkaanse achtergrond mee in dit onderzoek. ‘Het is belangrijk om de discussie over abortus te blijven voeren. In islamitische gemeenschappen wordt nog te vaak neergekeken op vrouwen die abortus plegen. Het is een taboe en wordt beschouwd als iets negatiefs. Veel moslima’s staan hier onder grote druk. Een vrouw moet gewoon zelf kunnen bepalen wat ze doet met haar lichaam.’
Elmer kwam het nut van zijn expertise toevallig tegen in een oud nummer van NRC Handelsblad, van twintig jaar geleden. ‘Man, man, als je leest hoe er toen over de islam werd gepraat. Termen als ‘barbaar’ en ‘gewelddadige moslims’ kwamen toen veel vaker voor. En de hoofddoek stond toen ook veel meer te boek als pure onderdrukking.’
Elmer denkt dat het idee van het Midden-Oosten als één grote massa van barbaren, of dat anderhalf miljard moslims allemaal hetzelfde denken, nog steeds leeft, maar dat er nu ook veel meer oog is voor individuen en diversiteit. ‘Op de universiteit kom je van alles tegen, van koptische christenen tot atheïsten, soennieten, sjiieten, moslima’s met of zonder hoofddoek, culturele moslims die af en toe bidden enzovoort. Onze kennis is in die twintig jaar pluriformer geworden, maar ik denk toch dat er veel te winnen valt.’
Oostenrijk heeft de eigen grenscontroles aangescherpt om te voorkomen dat vluchtelingen vanuit Italië naar het noorden reizen. Volgens Italië zet het land daarmee de Europese solidariteit onder druk.
De extreemrechtse Italiaanse politicus Matteo Salvini, leider van Lega Nord en minister van Transport in het kabinet van Giorgia Meloni, heeft geen goed woord over voor Oostenrijk.
‘Het besluit van Wenen om de controles te verscherpen op voertuigen die uit Italië komen is een klap in het gezicht van de Europese solidariteit, waar gisteren op Lampedusa een beroep op werd gedaan en een ernstige belediging aan het adres van wetshandhavers en vrijwilligers die zich al jaren inzetten voor de verdediging van de Italiaanse grenzen’, zo verklaarde Salvini maandag.
Oostenrijk besloot de grenscontroles te verscherpen na het bezoek van Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, aan het Italiaanse eilandje Lampedusa, ten zuiden van Sicilië. In enkele dagen tijd had Lampedusa maar liefst 10.000 migranten ontvangen, voornamelijk uit Tunesië. De Europese Unie heeft eerder dit jaar een omstreden vluchtelingendeal gesloten met de Tunesische dictator Kais Saied, met als doel migranten in Afrika te houden. Kennelijk kan of wil Tunesië zich niet aan deze deal houden.
Na haar bezoek aan het eiland zei Von der Leyen dat de EU Italië gaat helpen met het overbrengen van migranten naar andere EU-landen, om zo de druk op Italië te verlichten. Oostenrijk voelt hier weinig voor en besloot daarom grenscontroles te verscherpen, tot ergernis van de Italiaanse regering.
De Canadese premier Justin Trudeau beschuldigt India ervan een belangrijke leider van de sikh-gemeenschap in Canada te hebben vermoord. India noemt de aantijgingen ‘absurd’.
Gisteren zei Trudeau dat ‘agenten van de Indiase regering’ afgelopen juni sikh-leider Hardeep Singh Nijjar hebben vermoord. De premier zei dat hij zich baseerde op uitgebreid onderzoek. ‘Elke betrokkenheid van een buitenlandse regering bij de moord op een Canadese staatsburger op Canadees grondgebied is een onaanvaardbare schending van onze soevereiniteit.’
Inmiddels heeft Canada een Indiase diplomaat het land uitgezet, die het hoofd van de Indiase inlichtingendienst in Canada zou zijn.
Vanochtend reageerde de Indiase regering op de beschuldigingen. Die zijn ‘absurd’ en politiek gemotiveerd. Canada biedt volgens India onderdak aan ‘Khalistani-terroristen en extremisten’ die de veiligheid van India bedreigen. Khalistan is de naam van het land dat sikh-separatisten willen stichten in Noordwest-India.
In Canada woont een grote Indiase minderheid. Onder hen bevinden zich relatief veel sikhs, die zijn gevlucht voor de religieuze spanningen tussen sikhs en hindoes. In 1984 bestormde het Indiase leger de Gouden Tempel in Amirtsar, de heiligste plaats van het sikh-geloof. Hierbij kwamen honderden mensen om. Uit wraak besloten twee sikh-lijfwachten van premier India Gandhi om haar te vermoorden, waarvoor ze later werden opgehangen.
Ook Canada werd ongewild bij de strijd betrokken. In 1985 ontplofte een bom op een Air India-vlucht van Toronto naar Londen. Alle passagiers kwamen om. Twee sikh-verdachten werden in 2005 vrijgesproken vanwege gebrek aan bewijs. Veel getuigen waren overleden, sommigen waren vermoord, anderen waren mogelijk geïntimideerd en durfden daarom niet te getuigen. Singh Malik, een van de mannen die in 2005 werd vrijgesproken, werd vorig jaar juni doodgeschoten in Canada.
Marokkaanse vrouwenrechtenorganisaties luiden de noodklok. Ze vrezen dat jonge meisjes in de nasleep van de aardbeving worden gedwongen met oudere mannen te trouwen.
In verschillende berichten op social media schrijven oudere Marokkaanse mannen dat ze in het huwelijksbootje willen stappen met een minderjarig meisje, omdat zo’n meisje nog niet ‘verpest’ is.
Op een foto is te zien dat een volwassen man met een meisje van ongeveer tien jaar poseert, te midden van de verwoestingen die door de aardbeving van 8 september zijn veroorzaakt. Hij is naar verluidt een vrijwilliger, die de overlevenden helpt. ‘Ze wil niet met mij naar (Casablanca)’, schrijft hij in het bijschrift, ‘maar ze fluisterde dat we zullen trouwen als ze groot is.’
Een andere man schrijft: ‘Waarom zou je trouwen met iemand die verwend is, die zich nog steeds in onbedekte en strakke kleding wil kleden, veel geld wil uitgeven, je kinderen op een ongepaste manier wil opvoeden?’ Hij roept zijn lezers op te trouwen met ‘meisjes die nergens om vragen’.
Vrouwenrechtenactivisten slaan alarm. Yasmina Benslimane van Politics4Her, een ngo die zich inzet voor gendergelijkheid: ‘(Mannen) pleiten ervoor om met deze meisjes te gaan trouwen, waarbij sommigen zichzelf rechtvaardigen met een beroep op religie. Zelfs als ze minderjarig zijn, zullen we ze redden, zeggen ze.’ Benslimane vertelt Al Jazeera dat ze alarmerende berichten hoorde over Marokkaanse mannen die naar afgelopen dorpen reisden, met als doel om jonge meisjes te ‘redden’. De Marokkaanse autoriteiten arresteerden een 20-jarige man uit Errachidia, die op social media pochte te reizen naar door aardbeving getroffen gebieden om hulpeloze meisjes aan te randen.
Benslimane en haar organisatie Politics4Her hebben nu een manifest opgesteld, waarin ze de Marokkaanse autoriteiten oproepen alert te zijn, en op te komen voor vrouwenrechten na aardbevingen.
Historicus Zana Etambala beschrijft in zijn nieuwe boek Onderworpen, onderdrukt, geplunderd de bloedige verovering van Congo eind negentiende eeuw. ‘De kolonisering was een oorlog tegen de lokale bevolking.’
‘Mijn boek begint met Henry Morton Stanley, de beruchte ontdekkingsreiziger die in 1870 in dienst van de Belgische koning Leopold II Congo begon te koloniseren’, vertelt Etambala. De Congolees-Belgische historicus houdt zich al jaren bezig met de koloniale geschiedenis van Congo, onder andere als lid van de bijzondere commissie belast met het onderzoek naar het koloniale verleden van België.
Cover boek Zana Etambala
‘Stanley is een nieuw type explorator. Henri Livingstone was een vredelievende ontdekkingsreiziger, maar Stanley was een veroveraar. Zijn ontdekkingsreis was in feite een militaire expeditie. Naast dragers – mannen die alle spullen moesten meedragen – had Stanley ook huurlingen in dienst. In zijn verslagen vertelt hij dat hij maar liefst 32 gevechten met de inheemse bewoners heeft geleverd langs de Congorivier, die allemaal door Stanley en zijn mannen werden gewonnen. Leopold II nam deze psychopaat in dienst. Met Stanley begon de verovering van Congo. Sindsdien waren alle expedities gewapend. Bruut geweld werd de norm in relaties met het Afrikaanse continent.’
Congo Vrijstaat
Congo heette van 1885 tot 1908 Congo Vrijstaat en was de privékolonie van de Belgische koning, onder wiens bewind er grote wreedheden plaatsvonden. In 1908 nam de Belgische staat de kolonie over en zou over Congo heersen tot 30 juni 1960.
Een cruciale rol bij de verovering en bezetting van Congo eind negentiende eeuw speelde de Force Publique, een huurlingenleger. De officieren waren wit en kwamen uit België, Italië en Scandinavië, terwijl de soldaten zwart waren en uit verschillende delen van Afrika kwamen. ‘De kolonisering van Afrika was een oorlog tegen de lokale bevolking.’
Zana Etambala woont bijna zijn hele leven lang in België, maar voelt zich diep verbonden met zijn geboorteland. Hij werd in 1955, toen Congo nog een Belgische kolonie was, geboren in Kinshasa, maar zijn familie kwam uit de Uele-streek. ‘Voor mijn boek ben ik in Congo geweest, ook in deze streek. Mensen die ik sprak vertelden verhalen over een opstand in het gebied, 125 jaar geleden. Het verhaal van die opstand – dat ook in de Belgische archieven is terug te vinden – is mondeling doorverteld, van generatie op generatie. De Force Publique vermoordde tijdens de strafexpeditie honderden mensen. De wapens van dit huurleger waren superieur aan die van de plaatselijke bevolking.’
Volgens de koloniale propaganda zouden de Belgen de Congolezen hebben bevrijd en werden de kolonisatoren met open armen ontvangen
‘Het ging om de verovering en de bezetting van het gebied, niet om een beschavingsmissie. Maar om de verovering te rechtvaardigen werd er op lokale gebruiken gewezen die de westerlingen barbaars vonden, zoals kannibalisme – dat inderdaad bestond in Congo – en slavernij. Volgens de koloniale propaganda zouden de Belgen de Congolezen hebben bevrijd en werden de kolonisatoren met open armen ontvangen. Maar dat is natuurlijk onzin. Mijn studie heeft als doel om een aantal clichés te doorprikken. De Europese dominantie is gebaseerd op onderwerping en onderdrukking. Zo simpel is het.’
Handelsmaatschappijen
Etambala onderzocht ook enkele handelsmaatschappijen die enorme winsten konden boeken in Congo. Een van deze koloniale bedrijven was de Société Anversoise du Commerce au Congo (De Antwerpse Handelsmaatschappij in Congo, ook wel de Anversoise genoemd). Het bedrijf werd in 1892 opgericht en beschikte in Congo Vrijstaat over zeven miljoen hectare concessiegebied – een gebied waarvan de volledige uitoefening van soevereiniteitsrechten is overgedragen aan een partij. De aandeelhouders werden schatrijk, dankzij al het rubber en ivoor dat door de Anversoise uit Congo werd verscheept. Etambala: ‘De handelsmaatschappijen hadden het recht om gewapende mensen in dienst te nemen, die de lokale bevolking dwongen om rubber te verbouwen. Er was minder tijd voor het verbouwen van de eigen landbouwgrond. De aanwezigheid van huurlingen leidde tot terreur, moord en hongersnood.’
Dodelijke slaapziekte
En dan was er de dodelijke slaapziekte, die vele, vele slachtoffers maakte, en wordt overgebracht door de tseetseevlieg. Afrika kampte al veel langer met deze ziekte, maar de kolonisering van Congo verergerde de ziekte door de toegenomen mobiliteit. Soldaten en andere reizigers die van het ene naar het andere gebied trokken, namen de ziekte mee. ‘Er waren nauwelijks dokters om de slachtoffers te helpen. De dokters in dienst van de Force Publique waren er niet voor de lokale bevolking, maar voor het leger. In 1908, als de Congo Vrijstaat – het privédomein van koning Leopold II – door de Belgische staat wordt overgenomen, zijn er in heel Congo slechts drie ziekenhuizen. Er was tot die tijd nooit geïnvesteerd in de gezondheid van de bevolking. Alle aandacht ging uit naar de rubberproductie. Zelfs toen de epidemie vele slachtoffers maakte, bleven de koloniale autoriteiten rubbertax eisen. Katholieke missionarissen waren hier kritisch over, maar protesteerden niet bij de koloniale autoriteiten omdat ze loyaal aan Leopold wilden blijven.’
nog steeds zijn er in België veel mensen – ook historici – die het koloniale verleden verheerlijken
Etambala is blij dat het historisch perspectief nu aan het verschuiven is. Het begon met de kritische publicaties van Daniel Groenenwegen in de jaren tachtig, maar zijn kritiek op het Belgische kolonialisme werd niet gewaardeerd. ‘Dit heeft zijn carrière helaas ook bemoeilijkt.’ Maar nog steeds zijn er in België veel mensen – ook historici – die het koloniale verleden verheerlijken. ‘In de Belgische commissie die onderzoek deed naar het koloniale verleden zat ook een commissielid, die sprak over het rechtssysteem in Congo Vrijstaat. Maar er was helemaal geen recht. Rechteloosheid was troef. Zwarte mensen waren niet gelijk aan witte mensen. Werd een wit persoon door een zwart persoon vermoord, dan kreeg de dader zonder meer de doodstraf: de kogel of de galg. Maar gebeurde het omgekeerde, dan ging de dader de gevangenis in en kwam hij naar verloop van tijd vrij.’
Aanvankelijk was Congo geen officiële kolonie maar, zoals gezegd, als ‘Congo Vrijstaat’ het privédomein van de koning. Tot 1908, toen Congo een kolonie van België werd, was er geen parlementaire controle op Congo. De koning en zijn vrienden konden er ongestraft hun gang gaan. Wel betaalde het Belgische leger de officieren van de Force Publique. De Belgische belastingbetaler betaalde dus mee aan de privéonderneming van Leopold II.
Congolezen met geamputeerde handen (Beeld: Wikimedia Commons)
Volgens schattingen woonden er in 1880 twintig miljoen mensen. Als gevolg van oorlog, dwangarbeid, martelingen (het afhakken van handen), honger en ziekten is het aantal inwoners in de daaropvolgende dertig jaar met tussen de vijf en tien miljoen mensen gedaald. ‘Betrouwbare cijfers ontbreken’, zeg Etambala, ‘omdat er toen geen volkstellingen werden gehouden.’ Missionarissen, die van dorp tot dorp trokken om de lokale bevolking te kerstenen, schreven dat vele Congolezen waren bezweken als gevolg van de dodelijke slaapziekte. En uit de dagboeken van officieren van de Force Publique bleek dat vele Congolezen stierven als gevolg van het oorlogsgeweld. ‘Deze bronnen geven een beeld van de menselijke tragedie, van het geweld. Maar we kunnen vanwege het ontbreken van veel cijfers onmogelijk schatten hoeveel Congolezen er zijn omgekomen door de ziekte, en hoeveel door oorlogsgeweld.’
Roofkunst
Dan is er nog de kwestie van roofkunst. In het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in Tervuren wordt veel kunst tentoongesteld, die door Belgische kolonisatoren geroofd is uit Congo. De Belgische expeditieleiders zagen het toentertijd anders. De Congolezen zouden hen al die giften ‘vrijwillig’ hebben gegeven. Maar dat was geen wonder, vertelt Etambala. ‘Ze waren doodsbenauwd, dat ze anders vermoord zouden worden.’ De historicus vindt het schandalig dat Congolezen helemaal naar Tervuren in België moeten, het land van hun voormalige kolonisator, om hun eigen ‘etnografische patrimonium’ te mogen zien. ‘Ik schat dat als tachtig procent van het Vlaamse culturele erfgoed in het buitenland ligt, Vlaamse nationalisten ook eisen dat dit teruggeven moet worden. In Tervuren liggen objecten die gemaakt zijn door Congolezen, niet door Belgen. Het gaat niet alleen om objecten die worden tentoongesteld, in de kelders ligt nog veel meer materiaal opgeslagen. Het is krankzinnig.’ Wel vindt Etambala dat Congo een museale cultuur moet ontwikkelen, net als bijvoorbeeld Indonesië, en de objecten ook goed kan tentoonstellen en preserveren. ‘Dat is nu helaas nog niet het geval in Congo.’
Het moet gaan om excuses aan de Congolezen, niet aan de Congolese staat
Ten slotte: excuses voor het koloniale verleden? Etambala vindt excuses goed, maar ze moeten aan het Congoleze volk worden aangeboden, niet aan het regime. ‘De corrupte leiders van Congo zijn geen democraten. Zij buiten het volk uit, op een manier zoals Leopold II dat 150 jaar geleden deed. De huidige Congoleze machthebbers zien de Belgische excuses en het bezoek van het Belgische koninklijke paar, ten onrechte, als een erkenning van hun macht, hun prestige. Daarom moet België voorzichtig zijn. Het moet gaan om excuses aan de Congolezen, niet aan de Congolese staat.’
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
