Pieter Omtzigt geldt als een bijna-heilige, een volksheld. Maar hij heeft ook een schaduwzijde. In dit artikel laten we critici aan het woord, die op z’n zachtst gezegd minder van deze politicus gecharmeerd zijn. We kijken naar Omtzigts rol in de MH17-discussie, de zaak rond Joris Demmink, de campagne tegen de Syrische White Helmets en de kwestie van de wit-nationalistische enclave Orania in Zuid-Afrika.

Pieter Omtzigt houdt de gemoederen in Nederland flink bezig. Nu hij er inderdaad voor gekozen heeft om mee te doen aan de verkiezingen, gaat het in de media over de vraag hoeveel zetels Nieuw Sociaal Contract gaat halen en of deze partij de grootste wordt.

Vanwege zijn rol bij het onthullen van de toeslagenaffaire wordt hij door vriend en vijand geprezen. Omtzigt is een harde werker, die zich helemaal vastbijt in dossiers, met nee geen genoegen neemt. Ook legde de politicus de moord op de Maltese journaliste Daphne Caruana bloot, die onderzoek deed naar de corruptie in dat land waarbij ook leden van de regering betrokken waren.

Maar diezelfde Omtzigt voerde in mei 2017 een nepgetuige op tijdens een bijeenkomst van de nabestaanden van de slachtoffers van vlucht MH17. NRC onthulde dat deze nepgetuige een door Omtzigt opgestelde tekst uitsprak, waarin melding werd gemaakt van vliegtuigen die hij zou hebben gezien in de lucht op het moment dat de MH17 neerstortte. Deze theorie komt uit Rusland, dat het narratief promoot dat een Oekraïense straaljager het vliegtuig had neergeschoten. In werkelijkheid hebben pro-Russische rebellen in Oost-Oekraïne het vliegtuig met een Russische buk-raket neergehaald, zo bleek uit onderzoek.

Naar aanleiding van alle commotie bood Omtzigt voor zijn actie zijn excuses aan. ‘In mijn gedrevenheid op dit dossier om vragen beantwoord te krijgen heb ik op deze bijeenkomst onzorgvuldig gehandeld. Dat betreur ik.’ Maar Omtzigt stapte niet op. Wel werd hij door de CDA-fractie, waar hij tot 2021 deel van uitmaakte, van het MH17-dossier gehaald.

Het opvoeren van de nepgetuige stond niet op zichzelf. Omtzigt verkeerde al langer in kringen waar naar alternatieve verklaringen voor de MH17-ramp werd gezocht. Eind 2014 kregen Pieter Omtzigt en toenmalig SP-Kamerlid Harry van Bommel de eerste exemplaren van het De Doofpotdeal van Joost Niemöller aangeboden in Café Nieuwspoort. De extreemrechtse en pro-Russische journalist betoogt daarin dat het Nederlandse onderzoek naar de MH17-ramp niet betrouwbaar is en ten onrechte Rusland als schuldige aanwijst.

En Omtzigt bleef ook na de NRC-onthulling twijfel zaaien. Tijdens een Kamerdebat begin 2022 verweet hij premier Mark Rutte nooit de rampplek te hebben bezocht. NRC-journalist Hubert Smeets reageerde sarcastisch op Twittter: ‘Tijd voor vraag aan Omtzigt: is het de geachte afgevaardigde bekend dat de rampplek-MH17 in bezet gebied ligt?’

De zaak-Demmink

Pieter Omtzigt dook ook in de zaak rond topambtenaar op Justitie Joris Demmink. Volgens NRC-columnist Frits Abrahams stond het Kamerlid in deze zaak aan de kant van de complotdenkers: ‘Omtzigt toont soms gezond wantrouwen tegen de machtigen, maar hij kan ook doorslaan naar een soort paranoia, zoals in de zaak van Joris Demmink, de ex-topambtenaar van Justitie, die door ongure complotdenkers volkomen ten onrechte werd beschuldigd van pedofilie. Omtzigt voedde met Kamervragen die heksenjacht.’

Maar hoe zit dit precies? Het begon op 8 oktober 2003, toen Gay Krant en het boulevardblad Panorama Demmink van pedofilie beschuldigden. Maar al gauw – na klachten van Demmink – plaatsen beide bladen plaatsten een rectificatie. De betrouwbare bronnen waarmee ze hem aan het kruis nagelden bleken bij nader inzien toch niet zo betrouwbaar, schreven ze.

Hiermee leek de kous te zijn afgedaan, maar niets was minder waar. In 2007 volgde een nieuwe aangifte tegen Demmink wegens vermeend kindermisbruik in Turkije. Het Openbaar Ministerie verrichtte in 2007 en 2011 oriënterende feitenonderzoeken, maar vanwege gebrek aan bewijs leidde dit niet tot strafvervolging.

In 2012 begon Pieter Omtzigt zich met de zaak-Demmink te bemoeien. Met zijn toenmalige CDA-fractiegenoot Peter Oskam stelde hij Kamervragen over de zaak, toen hij vernam dat er een onderzoek naar Demmink had plaatsgevonden. Omtzigt wilde weten of er ‘diepgaand onderzoek’ naar de beschuldigingen van pedofilie was gedaan en of de Tweede Kamer hierover ook geïnformeerd zou worden. Hierop antwoordden ministers Frans Timmermans (Buitenlandse Zaken) en Ivo Opstelten (Justitie) dat de oriënterende feitenonderzoeken niets strafbaars hadden opgeleverd.

In januari 2014 kwam er alsnog een strafrechtelijk onderzoek naar Demmink. Omtzigt bleek toen nog allerminst overtuigd van de onschuld van de topambtenaar. Op 5 maart 2014, toen er in het kader van het onderzoek getuigenverhoren plaatsvonden in Utrecht, schreef Omtzigt op Twitter dat Opstelten niet neutraal was omdat hij de kosten betaalde van de rechtszaak die Demmink voerde tegen een AD-journalist wegens smaad. Omtzigt suggereerde daarmee dat er meer aan de hand was, de topambtenaar misschien toch schuldig was en hem de hand boven het hoofd werd gehouden.

Diezelfde dag was Omtzigt te gast bij BNR, waar hij kritiek leverde op Opstelten. Het Kamerlid vond de verklaringen die de minister gaf onbevredigend, in het licht van getuigenverklaringen die in Utrecht waren gegeven. Het Kamerlid noemde de uitspraken die die dag in de Utrechtse rechtszaal werden gedaan ‘zeer opvallend’. Hij memoreerde dat er door Kamerleden van andere partijen meerdere keren Kamervragen over de zaak zijn gesteld. Dat ‘heeft natuurlijk politieke complicaties. Dus we wachten rustig af wat zich de komende dagen zal ontwikkelen in die rechtszaal.’

Drieënhalf jaar later, in augustus 2017, besloot het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden het strafrechtelijk onderzoek naar Demmink te staken, omdat ‘zeer uitgebreid en gedegen onderzoek’ overtuigend had aangetoond ‘dat er ten aanzien van de gerezen verdenkingen slechts sprake is van speculaties en veronderstellingen’. De getuigenverhoren uit 2014 hadden niets opgeleverd. ‘De onder ede afgelegde verklaringen betreffen hoofdzakelijk verhalen uit de tweede of derde hand, vaak van tientallen jaren geleden’, schrijft onderzoeksjournalist Maarten Reijnders in zijn boek Complotdenkers (2021).

De vraag is of Omtzigt in 2012-2014 had kunnen weten dat de beschuldigingen aan het adres van Demmink op drijfzand berusten en hij met zijn achterdochtige opstelling complotdenkers van munitie voorzag, of niet. Uit de Kamerstukken blijkt dat, op een vraag van de VVD na, niemand zich aan de kwestie Demmink wilde branden. Omtzigt bemoeit zich er wel mee, maar houdt er na 2014 om voor ons onbekende redenen mee op. In 2015 zullen ex-PVV’ers Joram van Klaveren en Louis Bontes van Voor Nederland (VNL) regelmatig Kamervragen stellen over de zaak, maar zij behoren duidelijk niet tot de gevestigde partijen.

‘Omtzigt flirt met complottheorieën’, vertelt Reijnders aan de Kanttekening. ‘Hij liet dit duidelijk blijken op Twitter. De suggestie werd gewekt, dat er sprake zou zijn van een doofpot in de Demmink-zaak. Dat deed hij ook bij de MH17. Omtzigt zegt niet dat Demmink kinderen heeft misbruikt. Maar hij heeft er wel vragen bij. Dat doen complotdenkers ook, die zeggen alleen vragen te willen stellen. Andere Kamerleden wilden zich liever niet aan de kwestie-Demmink branden, terecht.’

White Helmets

Omzigt bemoeide zich als CDA-Kamerlid ook intensief met de Syrische Burgeroorlog. Hij stelde – soms ook samen met andere collega-Kamerleden – maar liefst dertig Kamervragen over het conflict. Zijn vragen hadden ‘wel een eenzijdige focus’, stellen de journalisten Tjitske Lingsma en Minka Nijhuis in een reconstructie in De Groene Amsterdammer in 2021. ‘Slechts éénmaal uit hij daarin zorgen over het Syrische regime, dat verantwoordelijk is voor veruit de meeste misdrijven.’ Omtzigt was vooral kritisch over wat de oppositie, de pro-Turkse rebellen, Turkije en de jihadisten deden.

De parlementariër bleek bovendien gevoelig voor de desinformatiecampagne van Assad-propagandisten over de White Helmets. Deze hulporganisatie, die in 2014 officieel opgericht werd onder de naam Syria Civil Defence, biedt hulp aan oorlogsslachtoffers in Syrië in de gebieden die onder bestuur van de (pro-Turkse) oppositie staan. De Syrische dictator Bashar al-Assad en zijn Russische bondgenoten begonnen een propagandaoorlog tegen de populaire White Helmets. Russische media schilderden de reddingswerkers als ‘terroristen’ en als propaganda-instrumenten van het Westen, dat erop uit was om Assad te verdrijven. White Helmets-oprichter James Le Mesurier zou zich schuldig maken aan spionage, terrorisme, pedofilie en orgaanhandel. De desinformatiecampagne tegen de White Helmets is onder meer door The Guardian en Bellingcat uitvoerig gedocumenteerd.

De Britse blogger Vanessa Beeley speelde in deze campagne een sleutelrol, schrijft De Groene Amsterdammer. In juli 2016 ontmoette ze Assad en daarna ging ze op ‘onderzoek’ uit. Dankzij haar Russische netwerk gold de partijdige Beeley opeens als een deskundige voor extreemrechtse alternatieve media. Ook werd ze regelmatig uitgenodigd door Russische staatsmedia, zoals Russia Today en Sputnik News. Een echte deskundige is ze natuurlijk niet. Vanaf het begin is het duidelijk dat ze een Assad-propagandist is. Volgens Graphika, een bedrijf dat social media analyseert, bestaat een deel van de volgers van deze ‘fringe blogger’ op X – nu ruim 91.000 – uit clusters van gebruikers die dezelfde berichten tegelijkertijd verspreiden, wat een aanwijzing is dat het hier om een gecoördineerde actie gaat.

Het is onder andere het werk van Beeley waarop Pieter Omtzigt en zijn CDA-collega Martijn van Helvert op 21 december 2017 hun Kamervragen baseren. Ze willen weten hoe het kabinet de berichten beoordeelt, of de White Helmets ‘zich schuldig zouden maken aan terroristische activiteiten in Syrië’. Ze verwijzen naar een artikel vol desinformatie op de radicaal-linkse website Mintpress News, die pro-Assad is en Beeley en Russia Today als betrouwbare bronnen opvoert.

Het kabinet antwoordt, bij monde van de ministers Halbe Zijlstra (Buitenlandse Zaken) en Sigrid Kaag (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) dat er ‘geen enkele aanwijzing (is) dat deze beschuldigingen op waarheid berusten’. ‘Er lijkt eerder sprake van een bewuste campagne van desinformatie die erop gericht is het werk van de White Helmets in diskrediet te brengen.’ Minister Kaag, die vanwege haar eerdere werk voor de Verenigde Naties in Syrië werkte, kent het land goed.

Volgens Arabiste Rena Netjes, die onder andere publiceert in Fikra Forum, Washington Institute en NRC, heeft Omtzigt samen met Nieuwsuur in dezelfde tijd een desinformatiecampagne gepromoot over Nederlandse steun aan jihadistische groeperingen in Syrië. Dit schreef Netjes vorige week in een draadje op X. Milena Holdert en Ghassan Dahhan deden in 2018 voor Nieuwsuur en Trouw journalistiek onderzoek waaruit die Nederlandse steun aan jihadisten zou blijken, maar een rapport uit 2022 van het ministerie van Buitenlandse Zaken laat zien dat hier niets van klopt. Er waren ‘geen aanwijzingen voor steun aan jihadistische of terroristische groeperingen’, aldus het rapport. ‘Het programma was gericht op het ondersteunen van de gematigde gewapende oppositie en uitgangspunt hierbij was geen steun te verlenen aan jihadistische of terroristische groeperingen of groeperingen die intensief met hen samenwerkten. De commissie heeft geen aanwijzingen gevonden dat er in strijd met dit beleid is gehandeld.’

Aan de Kanttekening vertelt Netjes dat Omtzigt zich bij zijn opstelling in de Kamer heeft laten leiden door de Koerdische strijdgroep YPG en Assad. De YPG is volgens haar het verlengstuk van de Koerdische Arbeiderspartij PKK, die in Turkije, de Verenigde Staten en de Europese Unie op de terreurlijst staat. ‘Omtzigt wil dat de Nederlandse steun naar de YPG gaat, in plaats van naar de Syrische oppositie. Hij kopieerde linea recta de propaganda van Assad en de YPG, dat anti ISIS-strijders van het Vrije Syrische Leger uit Azaz, de lokale Noordelijke Storm brigade, zelf jihadisten zijn. Daar klopt niets van, want ze hebben ISIS uit Azaz verdreven.’ Netjes schreef hierover een ook artikel, dat werd gepubliceerd op de website MENA Affairs.

Netjes vindt Omtzigts positiebepaling, en die van zijn voormalige collegae Joël Voordewind (ChristenUnie) en Sadet Karabulut (SP) eenzijdig. Ze zouden hebben meegewerkt aan een desinformatiecampagne van Assad en de YPG. ‘Hierdoor zijn voorname donoren als Nederland én Duitsland plotsklaps gestopt met het steunen van organisaties die werkzaam zijn in anti-Assad gebieden, waaronder de White Helmets. Dit was het begin van veel ellende voor de organisatie. De White Helmets moesten medewerkers ontslaan en kantoren sluiten.’

De visie van Netjes wordt onderschreven door Charles Lister, directeur van het Syrische contra-terrorisme programma van het Midden-Oosten instituut. Hij beschouwt de White Helmets als ‘absolute helden’.

Excuses aan de Syrische reddingswerkers White Helmets, zoals Omtzigt aanbood over MH17, bleven dit keer uit.

Orania

En dan is er de kwestie van Orania, de witte enclave die bekend staat als het laatste dorp in Zuid-Afrika waar de geest van de apartheid in leven wordt gehouden en waar zwarte mensen niet welkom zijn. De Canadese extreemrechtse activiste Lauren Southern maakte in 2018 een film over het witte dorp: Farmlands.

Orania is opgericht door wijlen Carel Boshoff, die getrouwd was met een dochter van de beruchte Zuid-Afrikaanse premier Hendrik Verwoerd, de belangrijkste uitvoerder van de racistische apartheidspolitiek. In 2014 bezocht een delegatie uit Orania hun extreemrechtse politieke vrienden in Europa. Ze hadden afspraken met politici van extreemrechtse partijen als Front National in Frankrijk en Vlaams Belang in België. Op 25 september bezochten ze de Tweede Kamer. De Orania-vertegenwoordigers hadden afspraken met de Martin Bosma van de extreemrechtse PVV en Kees van der Staaij van de christenfundamentalistische SGP, maar ook Pieter Omtzigt van het gematigde CDA. Het is niet duidelijk dat Omtzigt Orania ontving namens het CDA of op persoonlijke titel, maar hij ontving hen wel in de Tweede Kamer.

‘Goed gesprek vanochtend vroeg gehad met Pieter Omtzigt van het CDA in Nederland’, schreef Orania hierover op Facebook. ‘Nederlanders beginnen serieus kennis te nemen van de Afrikaanse positie en ons zelfbeschikkingsstreven.’ Op de foto zien we Omtzigt samen met Carel Boshoff junior, zoon van Carel Boshoff en kleinzoon van Hendrik Verwoerd.

In het Orania-magazine Voorgrond schrijft Jaco Kleynhans dat het gesprek met Omtzigt het eerste gesprek van Orania-vertegenwoordigers was ‘met ‘een parlementslid van het gematigde Christen-Democratische Appèl’. Hij sprak over een ‘doorbraak’. Pieter Omtzigt was een ‘luisterend oor’ en zei ook ‘dat hij zou nadenken over wat er gedaan kon worden om de zaak van de Afrikaner beter bekend te maken.’

In tegenstelling tot Bosma en Van der Staaij zou Pieter Omtzigt zich nauwelijks met de Afrikaanse zaak bezighouden. Dit deed zijn fractiegenoot Van Helvert. Met zijn Kamervragen over de zogenoemde plaasmoorde op witte boeren in Zuid-Afrika, die hij samen indiende met Van der Staaij, droeg Van Helvert bij aan de extreemrechtse complottheorie van ‘white genocide’. Uit onderzoek blijkt dat er niet bovengemiddeld veel witte boeren worden vermoord, en is anti-wit racisme ook zelden het motief van deze moorden.

Maar terug naar Omtzigt. Historicus Bas Kromhout van Historisch Nieuwsblad, die bezig is met een biografie over Hendrik Verwoerd, vindt het feit dat Omtzigt met een Orania-delegatie sprak in de Tweede Kamer bizar. ‘Ik heb hem via Twitter meerdere malen gevraagd tekst en uitleg te geven. Ik wilde weten of het gesprek een vrijblijvend kennismakingsgesprek was, of dat het een politiek vriendenbezoek. Maar Omtzigt heeft nooit hierop gereageerd.’

Onderzoeksjournalist Robert van der Noordaa (Volkskrant, De Groene Amsterdammer) is eveneens kritisch over het ontvangen van de delegatie uit Orania door Omtzigt: ‘Als je de beweging even had opgezocht op Google, dan wist je meteen dat dit een hele foute extreemrechtse, wit-nationalistische club is.’

‘Structurele en systematische achterdocht’

‘Omtzigt gelooft niet de dingen gebeurd zijn zoals ze gebeurd zijn’, vertelt NRC-journalist Hubert Smeets aan de Kanttekening. ‘Hij is altijd sceptisch. Hij laat zich leiden door een structurele en systematische achterdocht. Daarom ging hij het toeslagenschandaal onderzoeken. Maar vertrouwde hij het officiële narratief over de MH17 en Joris Demmink ook niet.’

Als dossiertijger heeft Pieter Omtzigt – samen met Renske Leijten (SP) en Farid Azarkan (Denk) – de toeslagenaffaire blootgelegd, waarvoor hij lof heeft gekregen. Ook legde hij de moord op een journaliste uit Malta bloot, die onderzoek deed naar corruptie in haar land waar ook regeringsleden bij betrokken waren. Dankzij zijn wantrouwen weet Omtzigt duistere zaken aan het licht te brengen, die de autoriteiten liever verborgen hielden.

Maar Omtzigts wantrouwen heeft ook een schaduwzijde. Hij is gevoelig voor kritiek uit de complothoek. Dit bleek bij het MH17-dossier. Niet alleen voerde Omtzigt een nepgetuige op die het Russische narratief vertelde, maar ook nam hij De Doofpotdeal van de beruchte journalist Joost Niemöller in ontvangst, dat vol staat met samenzweringstheorieën. Tijdens de Demmink-affaire koos Omtzigt eveneens de kant van de complotdenkers, hoewel hij de zaak na 2014 liet rusten.

Omtzigts opstelling tegenover de Syrische Burgeroorlog is nog controversiëler. Hij stelt het perspectief van de christelijke minderheden en de Koerden voorop, waardoor hij nauwelijks oog heeft voor het brute optreden van Assad. Ook baseren Omtzigt en Van Helvert zich op de desinformatie van Beeley, die overduidelijk een Assad-propagandist is.

Ten slotte had Omtzigt – door even te zoeken op Google – kunnen weten dat Orania een wit-nationalistische club is. Hoewel Omtzigt – in tegenstelling tot zijn fractiegenoot Van Helvert – nooit het racistische ‘white genocide’-narratief heeft gepromoot, weigerde hij tot nu toe zich te verantwoorden over het uitnodigen van de racistische Orania-delegatie in de Tweede Kamer.

Van der Noordaa: ‘Omtzigt is heel populair, niet alleen in uiterst rechtse kringen, maar ook bij mensen die zich tot het politieke midden rekenen, en zelfs bij links. Hij wordt gezien als een held. Ik snap niet dat mensen geen kritische vragen stellen. Er gebeuren bijzonder rare dingen rond die man.’

Voor dit artikel is er gebruik gemaakt van de data van Robert van der Noordaa over Pieter Omtzigt.

Reactie team Pieter Omtzigt

De Kanttekening heeft het team van Omtzigt dit artikel voorgelegd voor een reactie. Inhoudelijk had de woordvoerder van het Kamerlid het volgende te zeggen:

‘Pieter Omtzigt is zo’n twintig jaar actief in de Tweede Kamer. In die periode heeft hij zich met duizenden kwesties beziggehouden. Als controleur van de regering past hem daarbij altijd een kritische houding, open en onderzoekend. In de feitelijke diepgang van zijn vragen en in zijn vasthoudendheid onderscheidt Pieter zich van veel andere Kamerleden. Zijn doel is altijd om de objectieve waarheid, onregelmatigheden of onrechtvaardigheden boven tafel te krijgen. Daarbij hoort ook dat hij in gesprek gaat met voor- en tegenstanders. In die context was hij aanwezig op de door u genoemde boekpresentatie en heeft hij in het verleden vragen gesteld over de kwesties waaraan u refereert. Niets meer en niets minder. Pieter is tegen iedere vorm van racisme en ongelijkheid en (religieus) extremisme, zowel aan de rechter als de linkerzijde van het spectrum. Mocht u meer interesse hebben in de ideeën, dan staan die in twee documenten op de site http://www.partijnieuwsociaalcontract.nl/. Daarin staan ook verwijzingen (linkjes) naar de rapporten over ISIS en genocide.’

Ze kennen elkaar dankzij de verwoestende aardbeving in Turkije en Syrië van 6 februari. Filiz Ilmaz (35) en Sümeyye Sahin (25) komen nu, bijna zeven maanden later, opnieuw in actie voor het getroffen gebied. Ze fietsen naar Turkije met als doel 250.000 euro op te halen. De Kanttekening volgt hun reis.

De Turkse Tukkers Ilmaz (pedagogisch medewerker in de kinderopvang) en Sahin (coördinator student well-being op de Universiteit van Twente) leerden elkaar kennen bij de inzamelingsacties voor de aardbevingen in Turkije. Met hun ludieke actie – een gewaagde reis van 2500 kilometer – vragen ze weer aandacht voor het getroffen gebied.

Hoe is dit idee ontstaan?

Ilmaz: ‘Nadat de grote acties voorbij waren en de vergetelheid begon toe te slaan, appten we elkaar voortdurend met de vraag wat we als jongere generatie nog meer kunnen doen voor de slachtoffers daar. Vergis je niet, want die hebben nog steeds hulp nodig. We dachten aan benefietconcerten, aan marktjes en nog meer. We wilden groots uitpakken. Op een avond belde ik Sümeyye: hoe zou een fietstocht naar Turkije zijn?’

En Sümeyye was gek genoeg om daar ja op te zeggen? Hoezo fietsen dan?

Sahin: ‘Ja, ik ben altijd al een fietser geweest. Ik heb vroeger aan wielrennen gedaan als hobby. Ik ben sowieso een fanatieke sporter, doe bijvoorbeeld ook aan powerliften. Dus toen Filiz me belde, wist ik meteen: yallah we gaan dit doen!’

En jij Filiz, jij bent net zo’n fietsfanaat?

Ilmaz: ‘Ik houd sowieso van veel wandelen, yoga en pilates. Fietsen is heerlijk. Jaren geleden ben ik ook naar Frankrijk gefietst vanuit Enschede en ik ga ook weleens weekendjes weg op de fiets. Het zit echt in mijn bloed.’

Als echte Nederlanders…

Ilmaz: ‘Ja, het komt ook echt omdat wij vroeger altijd met de fiets naar school moesten. We hadden geen ouders die ons met de auto afzetten, zoals je tegenwoordig vaker ziet. We moesten eigenlijk alles op de fiets doen. School, werk, we bleven maar trappen op die fiets. En dat kon soms echt een hel zijn, een half uur heen, half uur terug.’

‘Waar zat jij op school dan?’ vraagt Sahin aan Ilmaz.

‘In Wooldrik’, antwoordt Ilmaz.

Sahin: ‘Is dat zo ver dan?’

‘Ja’, vindt Ilmaz. ‘Wat had jij dan gedacht, voor een kind met kleine beentjes en wieltjes?’

De twee praten nog even door – over zaken die voor niet-Tukkers lastig te volgen zijn. Totdat de interviewer weer tussenbeide komt.

Dan herneemt Ilmaz zich: ‘De wintertijden waren echt niet leuk. In de regen en sneeuw. Maar we moesten maar gaan met die banaan. Die mentaliteit speelt wel een rol in deze drang om naar Turkije te fietsen.’

Maar een uurtje fietsen is wel wat anders dan dit. Hoe lang denken jullie over de reis te gaan doen?

Ilmaz: ‘We hopen binnen een maand bij Ipsala (de Turks-Griekse grensovergang) aan te komen. We willen op een dag zes a acht uur te fietsen.’

Hoeveel kilometer is dat?

Sahin: ‘Honderd kilometer per dag.’

Maar hoe gaat dat dan, kun je ons meenemen in het plan? 

Ilmaz: ‘Dat is moeilijk te zeggen, omdat we het niet eerder hebben gedaan. Maar zaterdag vertrekken we om negen uur ‘s morgens. We volgen de planning die al is vastgelegd op ons navigatieapparatuur. Onze eerste stop zal Duisburg zijn. Als we de kracht hebben, dan gaan we nog ietsjes door. Maar goed, het zal wel een beladen eerste dag worden, omdat het thuisfront ons eerst nog uitzwaait. Dus het kan zijn dat we de eerste dag low key beginnen.’ Dan kijkt ze naar haar compagnon: ‘Sümeyye schudt al nee met haar hoofd, maar we zien wel.’

Als je aankomt in Duisburg, ga je dan in een tent slapen?

Ilmaz: ‘Nee, we proberen onderweg slaapplekken te regelen bij verenigingen die ons willen steunen, of in ieder geval sympathieke hotels die de actie een warm hart toedragen.’

Sahin: ‘We willen alles sowieso zoveel mogelijk low budget doen. Er zijn stichtingen en verenigingen die ons onderweg gelukkig helpen en hun deuren voor ons openen. Dus we hebben onze route ook op die manier uitgestippeld. We krijgen ook berichten binnen van mensen die ons uitnodigen bij hen langs te komen.’

Tot Turkije is de route dus al geregeld?

Sahin: ‘Nou in ieder geval tot Griekenland. In Italië hebben we tot nu toe nog niet zo veel plekken, maar in Duitsland en Oostenrijk zitten we goed. De uitdaging is dat we in Italië moeten bepalen of we een tent gaan kopen of niet, want het noorden van Griekenland is bergachtig en niet dichtbevolkt. We nemen geen tent van hier mee, omdat we dan te lang extra kilo’s moeten torsen.’

Wat voor fietsen hebben jullie dan? Geen elektrische? 

Sahin: ‘Nee, we hebben van die trekking-fietsen. We dachten eerst wel aan elektrische fietsen, maar dan zit je met software voor als er iets onverhoeds misgaat. En dat is lastig, omdat fietszaken in Europa de speciale software nog lang niet allemaal hebben. Dan ben je een paar dagen kwijt.’

En wat als er een band lek gaat?

Ilmaz: ‘Dan gaan we gewoon plakken he!’

Heb je dat weleens gedaan? Ik liet mijn vader altijd zulke dingen doen.

Ilmaz: ‘Nee hoor, zo behendig zijn we wel in Enschede.’

Sahin: ‘En Hengelo!’

Nu de belangrijkste vraag: jullie doel is 250.000 euro, maar hoeveel hebben jullie tot nu toe opgehaald?

Sahin: ‘We zitten nu op een paar duizend euro.’

En dat moet worden?

Sahin: ‘Als je het mij vraagt halen we een miljoen op. We leggen de lat voor nu op 250.000 euro en als we dat bedrag naderen zetten we hem op 500.000. En daarna op 750.000. Want een miljoen is nu te hoog gegrepen, denk ik. Momenteel staan we ook in contact met business- en Rotary-clubs. We willen kijken wat zij ook voor ons kunnen betekenen. De hoop is dat als de een de portemonnee trekt, anderen zullen volgen.’

Ik hoop dat het sneeuwbaleffect echt op gang komt voor jullie.

Sahin: ‘Ja, ik denk dat dat wel belangrijk is. Want mensen in onze eigen omgeving hebben ons al genoeg geholpen en klaargemaakt voor deze reis. Denk aan alle benodigdheden, zoals twee dure fietsen en tassen. En we kunnen niet telkens in dezelfde vijver blijven vissen. We moeten het project naar een hoger niveau tillen. En dat is wat we willen voor zowel binnen Nederland en Turkije, alsook in de tussenliggende Europese landen die we doorkruisen. Dus daar zijn we wel erg druk mee. Alle hulp en donaties zijn uiteraard welkom’

Heel veel succes. Als jullie in Turkije aangekomen zijn, fietsen jullie dan ook weer terug?

Ilmaz: ‘We zijn milieubewuste mensen, maar na 2500 kilometer fietsen hebben we wel een vliegreis terug verdiend.’

Sahin: ‘Terugfietsen is binnen een maand tijd – zo flexibel zijn we ook weer niet met werk – niet te doen, al ben je nog zo’n fanatieke sporter. Op een gegeven moment zijn je spieren ook gewoon op, ondanks alle creatine, magnesium en proteïne die je dan extra inneemt.’

Snap ik.

Sahin: ‘Trouwens: terug in Nederland hebben we wel een verrassing voor al onze volgers, die we feestelijk bij een event in Enschede willen laten zien. Dus hou ons de komende tijd in de gaten!’

Donaties kunnen via de Instagrampagina’s van Sahin en Ilmaz en via Gofundme verzonden worden. De komende weken zullen we hen blijven volgen en regelmatig berichten over hun belevenissen.

Iman Abrontan is een kind van Iraanse vluchtelingen en maakt zich ernstige zorgen over de negatieve beeldvorming rond vluchtelingen en migranten, ook bij Verenigd Links. ‘Ik wil graag met Frans Timmermans in gesprek over de menselijke kant van migratie.’

Iman Abrontan was drie toen hij in 1987 voet aan wal zette in Nederland. Ruim dertig jaar later is hij lid van GroenLinks en informeert politici over situaties van migranten en mensenrechtenschendingen. Daarnaast werkt hij in een asielzoekerscentrum, houdt hij zich via Amnesty International als vrijwilliger bezig met het demonstratierecht en bovendien is hij nauw betrokken bij acties van MiGreat, een sociale beweging die onlangs een vluchtelingendemonstratie organiseerde.

Onlangs heeft hij met de Wageningse GroenLinks-raadsleden Tutku Yüksel en Marre Adu-Ampong en PvdA-lid Sara Miellet een ‘twintigpuntenplan’ voorgelegd aan de programmacommissie van GroenLinks-PvdA, waarin ze pleiten voor menselijk asielbeleid. Ze lijken het tij tegen te hebben in Nederland waar kritiek op immigratie troef is. Ook bij progressieve partijen zijn er politici die een streng asielbeleid bepleiten.

Wil je niet precies het tegenovergestelde van Frans Timmermans, jullie nieuwe partijleider. Hij wil niet ‘weglopen van een streng asielbeleid’.

‘Précies. Dit soort zorgwekkende signalen zijn voor ons ook de motivatie geweest om dit twintigpuntenplan te schrijven. Een concreet plan, met input van wetenschappers en mensen uit het werkveld. We hebben ook steun gevraagd bij verschillende afdelingen van de partijen en van leden. Wij maken ons zorgen over de houding die de Nederlandse politici aannemen in dit verhaal en de eventuele koers die GroenLinks en PvdA willen varen. Die is voor ons nog niet helemaal bekend, omdat het verkiezingsprogramma nog niet klaar is. We weten in ieder geval waar de PvdA zich in het verleden voor heeft geleend, zoals de omstreden Turkije-deal, en dat ook GroenLinks niet altijd datgene heeft gedaan wat ze volgens ons zouden moeten doen. Maar vooral omdat dit het thema van de komende verkiezingen lijkt te worden en we nu al zien hoe een conservatief, behoudend migratiebeleid een negatieve invloed heeft op onze samenleving, hebben wij ervoor gekozen om alvast input te leveren. Dit twintigpuntenplan richt zich op het vergroten van de positieve kanten van migratie voor Nederland. Dit zou het verkiezingsprogramma rondom asiel en migratie moeten zijn.’

OK, maar even een reality check. Je woont al sinds 1987 hier, ik neem aan dat je Nederlander genoeg bent om te weten dat dit thema gevoelig ligt. En dat veel Nederlanders liefst weinig nieuwe migranten meer willen hebben hier.

‘Dat klopt.’

Dus zijn jullie niet een beetje wereldvreemd bezig?

‘Voor veel mensen misschien wel. Maar daar ligt natuurlijk ook de verantwoordelijkheid voor politici. De politiek heeft een voorbeeldfunctie. De rol voor politici is niet alleen het maken van beleid, maar ook het waarborgen en creëren van fatsoen in onze maatschappij. Als de schending van mensenrechten, met de dood tot gevolg buiten onze landsgrenzen, bijvoorbeeld zoals we dat zien in Tunesië genormaliseerd wordt, dan heeft dat ook grote gevolgen voor onze eigen dierbaren hier in Nederland.’

‘Burgers zouden van de Nederlandse politiek vooral mee moeten krijgen dat het leven van anderen, bijvoorbeeld het leven van mensen met een ander profiel, ook gewoon belangrijk is’

Hoe dan?

‘Migranten zijn net zoals Nederlandse burgers op de eerste plaats gewoon mensen. Wanneer onze politiek die een voorbeeldfunctie heeft de dood van mensen normaliseert, dan geeft het anderen het recht om ook zo’n mentaliteit te dragen. En met anderen bedoel ik andere politici in eigen land, politici van andere landen, maar ook burgers wereldwijd en dus ook Nederlandse burgers. Met een beleid dat voor de dood zorgt en dus niet de focus heeft gelegd op het voorkomen van de dood, haal je logischerwijs het slechtste bij mensen naar boven. Met deze denkwijze geef je mensen mee dat het niet zo erg is als mensen niet veel om elkaars leven geven, en vanwege eigen belangen zelfs eventueel sterven.

Andere landen zouden van de Nederlandse politiek vooral mee moeten krijgen dat wanneer Nederlanders ooit moeten vluchten, zij er alles aan moeten doen om de dood van deze Nederlanders te voorkomen. En burgers zouden van de Nederlandse politiek vooral mee moeten krijgen dat het leven van anderen, bijvoorbeeld het leven van mensen met een ander profiel, ook gewoon belangrijk is. En op dit moment, met zulk politiek beleid en denkwijze waar wij het nu over hebben, bewerkstelligt de politiek precies het tegenovergestelde. Het normaliseert haat.

En als het om vluchtelingen en asielzoekers zelf gaat, dan is het slechts een kwestie van tijd voordat er uiteindelijk voor hen ook binnen onze landsgrenzen een gewelddadig beleid komt. De politiek wordt immers stapsgewijs ‘steeds beter’ in het schenden van mensenrechten.’

Maar dat weten Nederlanders toch al lang? Dat we dodelijke Europese grenzen hebben en dat het Nederlandse beleid erop gericht is om de zogenaamde aanzuigende werking te verminderen.

‘Ja, het is ontmoedigingsbeleid dat onacceptabel is. Dat mensen vluchten, of dat mensen op zoek zijn naar een menswaardig bestaan is een gevolg van oorlog en geweld  en niet een oorzaak van een zogenoemde aanzuigende werking. Mensen vluchten voor oorlog en geweld. Burgers in het Westen laten zelf als geen ander zien dat de behoefte aan een menswaardig bestaan een menselijk instinct is. Dus als jij je gaat vasthouden aan het ontmoedigingsbeleid, dat niet werkt, omdat het niet de oorzaak is waarom mensen vluchten, los je niks op. Ten eerste worden mensen onfatsoenlijk behandeld met Europese pushbacks vaak zelfs met de dood tot gevolg. En als het ze het uiteindelijk lukt om in Nederland te mogen blijven, dan moeten ze zo lang wachten in soms hele slechte omstandigheden zoals overvolle opvanglocaties in Ter Apel, waar mensen op de grond moesten slapen, waardoor een goede integratie en aansluiting bij de Nederlandse maatschappij ver te zoeken is.’

Nou, aan de rechterkant en ondertussen ook aan de linkerkant leeft toch het idee: er komen nu minder mensen door die deals (Turkije, Tunesië, Marokko). Dus dat is voor hen winst genoeg.

‘Het is de vraag of hierdoor minder mensen naar Nederland komen. Zijn die deals echt een reden om maar af te zien van een vlucht voor geweld of arbeidsmigratie? Na de Turkije-deal hebben we nu ook toch een Tunesië-deal? Het heeft eerder te maken met het uitbreken van oorlog en geen uitzicht hebben op een menswaardig bestaan. Wanneer mensen die in Nederland aankomen de kans krijgen, gaan ze direct aan het werk en proberen ze zo snel mogelijk hun leven op orde te krijgen. Juist in de sectoren waar nu grote arbeidstekorten zijn, zoals in de bouw, onderwijs en de zorg, kunnen zij van enorme waarde zijn.’

Het beeld is dat de meeste Nederlanders geen vluchtelingen en migranten willen en de grenzen willen sluiten. Toch blijkt uit een flitspeiling van de overheid dat dit beeld niet klopt. Een meerderheid van de Nederlanders is bijvoorbeeld voor de opvang van statushouders in hun eigen gemeente. Waarom lukt het jullie niet die foute beeldvorming te veranderen?

‘Juist daarom is het zo belangrijk om een verkiezingsprogramma te maken waarin je duidelijk laat zien dat het anders kan. Wij hebben bijvoorbeeld momenteel 67.000 vacatures in de zorg en als het zo doorgaat hebben we in 2032 meer dan 130.000 mensen aan zorgpersoneel tekort. Migranten kunnen dus simpelweg juist bijdragen aan oplossingen, als zij hier mogen zijn.’

‘We weten dat er in azc’s leraren en dokteren rondlopen met werkervaring uit het eigen land van herkomst’

Zie je bij Timmermans je nog die oude, linkse reflex om naar de bezorgde burgers te luisteren, want anders lopen ze over naar rechts?

‘Aan ons de taak om van die mindset af te stappen. Het alternatief staat beschreven in ons voorstel, met bijvoorbeeld ook kansen voor Nederlandse burgers. Ik geef je een voorbeeld. Ik werk op het azc Plan Einstein, locatie in Utrecht. Nederlandse jongeren en studenten wonen, leven samen en doen activiteiten met asielzoekers en vluchtelingen. Naast driehonderd plekken die zo’n azc te bieden heeft voor statushouders en asielzoekers, gaat 10 procent naar Nederlandse burgers, dus dertig plekken voor jongeren die op zoek zijn naar een huis.

Daarnaast pleit ons plan voor asielopvangplaatsen naar rato van het inwoneraantal van een gemeente, zoals Plan Kan dat voorstelt. In bijvoorbeeld een gemeente met tienduizend inwoners, hoort een asielopvangplaats te komen voor dertig plaatsen, en niet meer.’

Daar noem je een belangrijk punt, huisvesting. Dat wordt juist heel vaak tegen migranten en vluchtelingen gebruikt.

‘Ja, met ons plan draag je dus ook bij aan het oplossen van de problemen in de volkshuisvesting, maar ook werk. We weten dat er in azc’s leraren en dokteren rondlopen met werkervaring uit het eigen land van herkomst. We weten ook dat medewerkers van de gemeente Den Haag nu op scholen werken om leraren te ondersteunen. Als jij het beste onderwijs wil voor jouw kind als Nederlandse burger, of niet lang wil wachten om geopereerd te worden in het ziekenhuis, dan moet je deze vluchtelingen niet zien als een probleem, maar als een oplossing. Als je dit niet doet, houd je problemen voor jezelf en je eigen dierbaren hier in Nederland, vooral in stand. Je zult als politicus dan ook geen harten veroveren. En dat is helaas ook een groot probleem in progressief Nederland. Dat zij dus rechts enigszins napraten over migranten, en vervolgens niet snappen waarom zij niet door meer mensen serieus genomen worden.’

Moet progressief Nederland niet de stoute schoenen aantrekken in het migratieverhaal? De Somalisch-Nederlandse postbezorger Ahmed Abdillahi zei dat er een positiever verhaal over migratie nodig is. Maar ook: ‘Als vandaag de dag alle migranten in Nederland staken, staat Nederland stil.’

‘De overgrote meerderheid van de migranten doen niets verkeerds. Positieve verhalen vertellen omdat anderen niet zo’n positief beeld van migranten hebben vind ik dan ook vooral de omgekeerde wereld. Maar het is helaas wel nodig. Dat migranten een belangrijke rol voor onze economie spelen zou inderdaad heel helder, en duidelijk gemaakt moeten worden. En niet alleen migranten, maar ook de rol van ongedocumenteerden moeten we niet vergeten. Door het werk wat zij doen, dragen zij nu al iets bij. Zij kunnen nog veel meer bijdragen wanneer zij als burgers menselijk behandeld zouden worden. Bijvoorbeeld doordat zij dan belasting gaan betalen.’

‘Ik voel mij als Nederlandse burger en als GroenLinks-lid heel onveilig als GroenLinks-PvdA mensenrechten niet te allen tijde centraal stelt’

Migranten en vluchtelingen komen toch ook gewoon naar de meest welvarende gebieden? Want de economische taart is immers zeer ongelijk verdeeld op de wereld.

‘Ja, en de rol van het Westen is in die ongelijkheid enorm geweest door de eeuwen heen. Kijk bijvoorbeeld naar het land waar mijn ouders en ik vandaan komen, Iran. Voordat het een islamitisch regime werd, was het land een belangrijke bondgenoot van het kapitalistische Westen. Toen had het Westen helemaal geen problemen met Iran, met een dictator die mensen gevangen zette en martelde. Iran werd pas een probleem toen het als een islamitisch regime een vijand van het Westen werd. Het islamitisch regime van Iran is dan ook niet alleen een oorzaak van ellende, maar ook het gevolg van heel veel ellende. En als je nu naar de houding van het Westen en Nederland in het heden kijkt, wat is er wezenlijk anders? Ze hebben nog steeds deals met brute, onvrije regimes.

Het Westen en Nederland willen een magneet voor de wereld willen zijn, maar niet het effect van een magneet dragen. Natuurlijk krijg je dan niets opgelost. Je bent immers zelf het probleem van iets wat je eigenlijk helemaal niet wil zijn.

Amnesty International heeft in het recente jaarverslag nog gewaarschuwd voor de dubbele standaarden die westerse landen hanteren. Wanneer een politicus beweert geen of anders een beperkt aantal vluchtelingen en asielzoekers in Nederland te willen opvangen, en tegelijkertijd met landen als Israël, Turkije of Egypte omgaat als ware bondgenoten, dan is zo’n persoon helemaal niet bezig met het voorkomen van vluchtelingen. Dan draagt zo’n iemand juist bij aan het vluchtelingenprobleem. Zoals bekend hebben deze autoritaire landen al voor miljoenen vluchtelingen gezorgd. Onze politiek hoort de banden met dergelijke landen onder druk te zetten, en niet hen te stimuleren om mensenrechten te schenden. Daardoor draag simpelweg bij aan mensen die vluchten, en dus ook mensen die in het Westen asiel aanvragen. Als politici verslagen van mensenrechtenorganisaties zoals Amnesty International niet serieus nemen, dan is dat logischerwijs een zeer zorgelijk, en een behoorlijk problematisch gegeven.

Ik voel mij dan ook als Nederlandse burger en als GroenLinks-lid heel onveilig als GroenLinks-PvdA mensenrechten niet te allen tijde centraal stelt. Het zijn immers dit soort mensenrechten die als een soort wet eenieder beschermen, en dus ook mij. Dat we het nu alleen over vluchtelingen en asielzoekers hebben, is voor mijn veiligheidsgevoel niet zo relevant. We hebben over mensen. En ook ik ben een mens. Als de politiek vandaag het leven van een ander niet belangrijk genoeg vindt, dan vindt de politiek wellicht morgen mijn leven niet belangrijk genoeg.’

‘We moeten hoe dan ook solidair zijn met de kwetsbaarste groepen, en horen hen sowieso niet als eerste af te schrijven in de strijd voor het Torentje’

Terug naar Timmermans die asielmigratie problematiseert. Is dat ook niet een beetje ondankbaar tegenover al die migranten die Nederland hebben opgebouwd?

‘Wat ik lees en zie, vind ik persoonlijk vooral vals. Ik zou heel graag met Timmermans in gesprek willen over het feit dat migranten de oplossing kunnen zijn van tal van problemen in Nederland, als we maar over onze angst heen durven stappen. Over de menselijke kant van migratie, en over de personen die dagelijks te maken hebben met het strenge asielbeleid, daar zouden wij vooral stil bij moeten staan. Als hij daadwerkelijk een voorstander is van een streng asielbeleid, dan ga hij niet met andere mensen om zoals hij zelf behandeld wil worden. Wat nu als je net zoals een Nederlander gewoon een menswaardig bestaan wilt hebben? Wat nu als je onder de Taliban moet leven met je dochters? Wat nu als je in Syrië eerst met Assad te maken had, vervolgens met IS en daarna ook nog eens met een verwoestende aardbeving? Wat nu als je met een koffer vol diploma’s, werkervaring en motivatie iets wilt maken van jouw nieuwe thuisland? Ik hoop op een politiek leider die de mens blijft zien achter het beleid, en die stelling durft te nemen voor mensen, ongeacht de harde rechtse wind die soms in ons land waait.’

Dus, ja, is het dan niet tijd dat alle migranten gaan staken?

‘Dat zou een hele goede zet kunnen zijn van migranten als dit maar massaal gebeurt, met ook uiteraard steun van mensen zonder een migratieachtergrond. Makkelijk is het niet, want sommige mensen hebben kwetsbare posities. Arbeidsmigranten lopen bijvoorbeeld risico als zij gaan staken tegen hun werkgevers.’

Uiteindelijk zijn we allemaal migranten, toch? Dus iedereen kan meedoen in een algemene staking van Nederland.

‘Precies. Terwijl mensen misschien nooit ergens anders naar toe zijn geweest om daar te wonen, is migratie wel van alle tijden. Je kunt dus inderdaad stellen dat we allemaal migranten zijn. Ikzelf zie persoonlijk migratie dan ook als een mensenrecht. Op de eerste plaats is het vooral intens verdrietig dat er überhaupt actie gevoerd moet worden voor iets basaals als het willen wonen op een veilige plek, en een menswaardige behandeling. We moeten hoe dan ook solidair zijn met de kwetsbaarste groepen, en horen hen sowieso niet als eerste af te schrijven in de strijd voor het Torentje.’