In de Gelderse gemeente Barneveld is de nieuwe moskee An-Noer aan de Achterdorpstraat bijna af. De moskee wordt gerealiseerd in de voormalige Immanuëlkerk.
Vlak voor het begin van de islamitische vastenmaand Ramadan waren de voorbereidingen zo ver, dat de gebedsruimte in gewoon in gebruik kan worden genomen. Het verbouwen van de kerk tot een moskee was een hele klus. De complete vloer, met oude grindtegels, moest worden verwijderd. Ook kreeg het pand een nieuwe isolatie.
Khalil Aaloul van de bouwcommissie van de moskee is enthousiast. ‘Bouwkundig is het pand zo goed als gereed, de komende weken zijn het vooral de details in afwerking die nog volgen’, vertelt hij aan de Barneveldse Krant. ‘En we gaan het tapijt leggen.’
Moslima Nadia Kahf is de eerste rechter in de Verenigde Staten die een hijab draagt. Ze wordt rechter in de oostelijke staat New Jersey.
Kahf (50) emigreerde naar de Verenigde Staten op tweejarige leeftijd, en komt uit Syrië. Ze werkte hiervoor voor enkele islamitische stichtingen.
De nieuwe rechter zegt zich vereerd te voelen met haar benoeming. Ze heeft de eed afgelegd met haar hand op de Koran. Kahf is niet de eerste rechter in de VS die moslim is, ook niet de eerste vrouwelijke moslim die rechter wordt, maar wel de eerste die een hijab draagt.
Moet het verbranden of verscheuren van de Koran verboden worden? Denk is voor een verbod, deskundigen twijfelen.
Het was een naargeestig tafereel dat zich op zondagmiddag 22 februari afspeelde voor het tijdelijke Tweede Kamergebouw in Den Haag. Pegida-leider Edwin Wagensveld verscheurde voor het oog van de camera een koran en vertrapte een tweede exemplaar. Zijn filmpje ging viraal over de hele wereld.
Het was dit jaar niet de eerste keer dat een koran werd ontheiligd. Een paar weken eerder verbrandde de rechts-extremistische politicus Rasmus Paludan een exemplaar voor de Turkse ambassade in de Zweedse hoofdstad Stockholm. Zijn daad van haat werd wereldnieuws en zorgde voor een schok onder islamitische gelovigen over de hele wereld.
De acties van Paludan en Wagensveld waren voor de politieke partij Denk aanleiding om te pleiten voor een verbod op het verbranden van heilige boeken, zoals een koran. Dit is haatzaaien, aldus de partij, en moet dus worden verboden. Maar Mohamed Ajouaou, hoofd Islamitische geestelijke verzorging en docent islamitische theologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam aarzelt in Trouw. ‘In ieder geval zou je een verbod niet moeten beargumenteren vanuit het religieuze karakter van de Koran. In een seculier land werkt dat niet: voor een atheïst is de Koran niet heilig – wat prima is. Maar die zou zich in zo’n wet dus niet kunnen vinden’, zegt hij.
Is een verbod een goed idee?
‘Ik twijfel, zegt journalist Marcel ten Hooven, verbonden aan weekblad De Groene Amsterdammer. Ten Hooven bracht twee bundels over verdraagzaamheid uit: De lege tolerantie (2001) en Ware tolerantie (2022). ‘Het is een begrijpelijke reactie van Denk’, vervolgt hij. ‘Maar de juridische weg is altijd het laatste middel waarnaar je moet grijpen. De kracht van argumenten is beter om mensen te overtuigen dat dit een heilloze daad is. Daartoe moet je je mengen in een debat, waarin je duidelijk maakt dat het verbranden van een koran vergelijkbaar is met de boekverbrandingen in nazi-Duitsland. Dit is namelijk de eerste stap om een ander te hinderen in een levensovertuiging of religie.’
‘De juridische weg is altijd het laatste middel waarnaar je moet grijpen’
‘Bij het verscheuren en verbranden van de koran raken twee grondrechten in botsing’, legt Andreas Kinneging, hoogleraar Rechtsfilosofie aan de Universiteit Leiden uit. ‘De vrijheid van meningsuiting om te kunnen zeggen wat je wil, versus de vrijheid van godsdienst. Beide vrijheden zijn vastgelegd in de Grondwet, in het Europese recht en in internationale verdragen als de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Vervolgens kun je twee kanten op. Of je laat de vrijheid van meningsuiting zwaarder wegen, of je geeft voorrang aan de vrijheid van godsdienst. Het hangt van de rechter af welk grondrecht hij laat prevaleren.’
Zijn er al rechterlijk uitspraken gedaan over de verbranding van heilige boeken?
Kinneging: ‘Zover ik weet niet. Maar het is de vraag of je dat moet willen. Er staat veel op het spel. In beide uitkomsten wordt een heel fundamenteel mensenrecht beperkt. Daarbij komt: je kunt het verbieden, maar dan gaan mensen het toch doen. Het is veel belangrijker dat mensen gaan nadenken en beseffen dat het vernielen van een heilig boek een wandaad is. Veel van wat in de Koran staat, staat ook in de Bijbel en is gewoon common sense. Ik denk dat Wagensveld en de zijnen de Koran beter kunnen gaan lezen, in plaats die te verbranden.’
Ten Hooven vindt dat koranverbranding of -verscheuring niet onder de vrijheid van meningsuiting zou moeten vallen. ‘Het is een middelvinger naar mensen en hun diepste levensovertuiging. Naar wat de identiteit voor die groep mensen voor een belangrijk deel bepaalt.’
‘De discussie zou niet op juridisch niveau maar op ethisch niveau moeten worden gevoerd’, zegt Kinneging. ‘Het verbranden van heilige boeken druist in tegen de ethiek. Het is een kwestie van fatsoen en respect om heilige boeken niet te verbranden.’
Wat is de beste houding voor mensen die zich storen aan het moedwillig verbranden van heilige boeken. Moeten zij tolerant zijn?
Ten Hooven: ‘Nee, ik vind het woord tolerant in dit geval niet passen. Tolerantie is het verdragen van opvattingen en gedragingen die je eigenlijk onverdraaglijk vindt. Dat is moreel geladen, want je windt je wezenlijk op over iets, maar toch wil je het verdragen omdat je anders iemand belemmert in zijn opvattingen of gedragingen. Aan tolerantie zit een grens, als een opvatting of gedraging een vorm van haatzaaien is tegen mensen die anders tegen de wereld aankijken.’
Sommigen zijn bij een verbod op het verbranden en verscheuren van de Koran bang voor de glijdende schaal. Waarom zou het tonen van afbeeldingen van de profeet nog wel mogen? Dat is voor veel moslims ook kwetsend. Is kritiek op de islam dan überhaupt nog mogelijk?
Ten Hooven: ‘Het is geen glijdende schaal. Er is een duidelijk verschil tussen het afbeelden van Mohamed of het boek waar hij voor staat verbranden of verscheuren. De Koran is een boek waaruit gelovigen hun diepste levensovertuiging halen.’
Kinneging: ‘Behalve als het een onfatsoenlijke afbeelding is. Zoals ik mij ook stoor aan een onfatsoenlijke afbeelding van Jezus Christus. Verbieden leidt tot uiterlijk conformisme, maar dat zegt niets over het innerlijk leven. Meestal verharden standpunten dan alleen maar. Als iets wettelijk mag, wil dat nog niet zeggen dat het ook ethisch of beschaafd is.’
Elke maand gaat deKanttekening in gesprek met vluchtelingen en statushouders in Nederland. Hoe zijn ze hier gekomen? En hoe hebben zij hun nieuwe leven in Nederland opgebouwd? Deze maand: Celal Aydin (41), die vlak na de mislukte couppoging in Turkije naar Nederland vluchtte. Hij werkt nu als administratief medewerker bij het ministerie van Financiën.
Toen zeven jaar geleden de mislukte couppoging in Turkije plaatsvond tegen de regering werd het leven van Celal Aydin (41) in één klap omgegooid. ‘De regering had ineens een vrijbrief om iedereen die het niet met haar eens was op te sluiten of als een ‘terrorist’ te bestempelen’, vertelt hij. ‘Van de één op de andere dag had ik geen werk meer. Geen inkomen. Niemand wilde met ons werken. Ik en mijn gezin waren niet meer veilig in Turkije.’
Aydin is geboren in Bitlis, een dorpje in de bergen in het oosten van Turkije. ‘We hadden een veld met druiven, tegen de helling. Als er geoogst was, mochten we mee omhoog om de manden op te halen. Maar al snel realiseerden mijn ouders zich dat we daar geen toekomst konden opbouwen en verhuisden we naar Manisa, een stad in het westen van het land. Hier groeide ik samen met mijn broers en zusjes verder op. Ik was altijd goed met cijfers, daarom wilde ik graag in de richting van accountancy afstuderen.’
Hij werkte in Turkije als inspecteur voor de regering en had een fijn gezin, met zijn vrouw en twee dochters. Na de staatsgreep zette de regering echter tienduizenden al dan niet vermeende tegenstanders van het regime gevangen. Ook verloren meer dan honderdvijftigduizend mensen hun baan. De situatie in het land was niet meer veilig voor Aydin. ‘De regering zag mij als terrorist. Ook mijn vrouw werd ontslagen. We sliepen steeds ergens anders. Bij familie, bij vrienden. Ik heb bij mijn broer in het magazijn van zijn supermarkt gezeten. Ik bleef uit het zicht. De sfeer in het land was gespannen. Je wist niet wie je kon vertrouwen. Mijn dochter werd op school gepest. Ik zei in september 2019 tegen mijn vrouw: ‘Zo kan het niet doorgaan. Er moet iets gebeuren’.
‘We waren bang dat we geen toekomst meer hadden in Turkije. Het liefst wilde ik met mijn gezin vluchten naar een land waar we in vrijheid konden leven. Maar de vluchtroute via Griekenland is gevaarlijk. Er is een breed water tussen Turkije en Griekenland, daar moet je overheen. Bovendien zou het te veel geld kosten om met z’n allen te reizen. Daarom ging ik alleen, in de hoop later ook mijn gezin te kunnen redden. Het deed mij pijn om ze achter te laten in Turkije, maar dit leek mij de beste keus.
Toen ik aankwam in Griekenland, ben ik meteen naar de politie gegaan. Ze zeiden: je kunt maximaal zes maanden blijven. Daarna moet je hier asiel aanvragen of naar een ander land gaan.’ Vervolgens reisde Aydin via Spanje naar Nederland. Hier werd hij overgebracht naar het aanmeldcentrum in Ter Apel. Later woonde hij in azc’s in Den Haag en Hoogeveen. Na ruim een jaar kreeg hij zijn verblijfsvergunning. ‘Ik was heel blij, eindelijk kon ik mijn leven opbouwen.’
Mijn jongste dochter was nog maar zo klein, ze herkende me niet meer
Maar Aydin maakte zich zorgen om het lot van zijn gezin, dat nog in Turkije zat. Hij wilde dat zijn vrouw en kinderen ook naar Nederland zouden komen. ‘Ik was nog steeds alleen. Ik had mijn twee dochters van tweeënhalf en negen jaar al heel lang niet gezien. Omdat mijn kinderen minderjarig waren, mochten ze niet reizen zonder hun moeder of een volwassene. Geen enkele luchtvaartmaatschappij stemde ermee in om mijn kinderen mee te nemen. Mijn vrouw kon destijds niet reizen omdat zij nog werd gezocht door de regering en daardoor een reisverbod had. Daarom wilden we een visum aanvragen voor mijn schoonmoeder, zodat zij de kinderen naar Nederland kon brengen. Maar de Nederlandse ambassade in Ankara gaf geen visum af. Uiteindelijk kon ik met hulp van een goede vriend in België mijn kinderen naar Nederland laten brengen.’
‘Vervolgens moest ik vijf maanden lang alleen voor de kinderen zorgen. Maar dat was een zware taak. Mijn jongste dochter was nog maar zo klein, ze herkende me niet meer. Wie is die man? Onze oudste was negen. Ze was als een kleine moeder voor haar zusje. Ze bracht haar naar bed, waste haar, zette haar in bad enzovoort. Heel, heel langzaam raakte mijn jongste dochter weer aan mij gewend. ‘We moeten het samen doen’, schoot het door me heen. ‘Ik wil er altijd voor jullie zijn.’
Ondertussen was Aydins vrouw via Georgië naar Nederland gevlucht. ‘Toen heb ik alle documenten klaar gemaakt, Vluchtelingenwerk hielp ons daarbij, en daarna waren we als familie weer samen. Al met al duurde het tweeëneenhalf jaar. Toen mijn echtgenote eindelijk bij mij was, zag ik een gebroken vrouw. Na de coup heeft ze het psychisch heel zwaar gehad. Ze is verhoord door de politie, opgesloten in de cel. Ze heeft zo lang alles alleen moeten doen terwijl ik hier was. Financieel was het bijna niet op te brengen. Ze had continu stress.’
Toch vond hij de moed om zijn leven verder op te bouwen. ‘In de zomer heb ik een stage gevolgd bij een accountancykantoor. De Nederlandse taal was een probleem, maar ik wilde mijn taalvaardigheid graag verbeteren, dus besloot ik samen met mijn vrouw cursussen te volgen. Sinds september werk ik op het ministerie van Financiën in Den Haag.’
Sinds Aydin met zijn gezin is herenigd en weer aan het werk is, begint hij zich eindelijk thuis te voelen. Hij glimlacht als hij het over mensen in ons land heeft. ‘Nederlanders hebben mij goed behandeld. Ze zijn altijd beleefd. Ik heb goede contacten met mijn buren, met wie we soms in de avond samen eten. Ik ben heel dankbaar.’ Aydin heeft niet veel contact met andere Turkse Nederlanders, maar wel met Turken die net als hij zijn gevlucht en die hij kent uit de asielzoekerscentra.
Hoe blij Aydin ook is in Nederland, het maakt hem verdrietig dat hij niet meer naar Turkije kan. Hij vreest er voor zijn veiligheid en die van zijn gezin. ‘Ik houd van Turkije. Tegelijkertijd had ik daar een moeilijke tijd, zoals zoveel mensen die benadeeld zijn. We leefden in angst. En dat gevoel verdwijnt niet zomaar. Dat is een diepe pijn.’
De pro-Koerdische Volkspartij voor Democratie (HDP), de op twee na grootste partij in het Turkse parlement, kondigde gisteren aan geen presidentskandidaat voor te dragen bij de presidentsverkiezingen op 14 mei.
HDP-medevoorzitter Pervin Buldan zei tijdens een persconferentie in Ankara gisteren dat de partij haar ‘historische verantwoordelijkheid’ zou vervullen. De HDP wil dat de huidige president, Recep Tayyip Erdogan, vertrekt. Dat is ook de wens van de andere oppositiepartijen, die verenigd zijn in de zogenoemde Tafel van Zes. HDP is voor deze coalitie uitgesloten, omdat de partij pro-Koerdisch is en dat ligt gevoelig bij nationalistische Turken. Vooral de IYI-partij, die wel bij de Tafel van Zes is aangesloten, is zeer nationalistisch.
Hoewel de HDP het niet expliciet zei, denken veel analisten dat de partij Kemal Kilicdaroglu zal steunen. Hij is de leider van de Republikeinse Volkspartij CHP, de grootste oppositiepartij in het Turkse parlement en de tweede partij van het land. Hij is genomineerd als kandidaat namens de Tafel van Zes.
Kilicdaroglu had dinsdag, een dag voor de persconferentie van Pervin Buldan, een ontmoeting met de HDP-top in het Turkse parlementsgebouw. Hij zou naar verluidt de beperkingen op het gebruik van de Koerdische taal opheffen en andere kwesties aanpakken die betrekking hebben op de Koerdische minderheid.
De HDP ligt in Turkije onder een vergrootglas vanwege vermeende banden met de Koerdische Arbeiderspartij PKK. Die partij staat in Turkije, de Verenigde Staten en de Europese Unie op de terreurlijst. Veel democratisch gekozen HDP-burgemeesters zijn, omdat ze van terrorisme werden beschuldigd, afgezet en vervangen door Erdogan-getrouwen. Tientallen politici van de partij, waaronder oud-leider Selahattin Demirtas, zitten lange gevangenisstraffen uit.
Een mini-braderie in Middelburg, georganiseerd door de Yildirim Beyazit Moskee, heeft ruim 19.000 euro opgebracht voor de slachtoffers van de aardbeving in Turkije en Syrië.
Begin februari vond in Turkije en Syrië de verschrikkelijke aardbeving plaatsvond, die aan meer dan 50.000 mensen het leven kostte en waardoor miljoenen mensen dakloos werden. De aardbeving is weer uit het nieuws verdwenen, maar de gevolgen van de ramp zijn er nog steeds. Zo vielen er vorige week doden in het aardbevingsgebied door overstromingen.
Om die reden organiseerde de Yildirim Beyazit Moskee in Middelburg in het laatste weekend voor de islamitische vastenmaand Ramadan een mini-braderie op het eigen terrein, om lekkernijen te verkopen.
Penningmeester Sonay Peksert legt de lokale media uit dat de moskee doelbewust heeft gekozen voor het inzamelen van geld. ‘In de eerste drie weken zijn er vanuit Rotterdam 21 vrachtwagens vol hulpgoederen naar het rampgebied gereden, maar nu is er behoefte aan andere dingen. De overstromingen maakten duidelijk dat de meer dan 400.000 tenten die nu zijn opgezet maar een tijdelijke oplossing zijn. Miljoenen mensen zijn dakloos. De tenten helpen natuurlijk wel, maar het kost minstens een jaar om nieuwe huizen te bouwen. Voor de winter zijn daarom containerwoningen nodig. Die kosten 6500 euro per stuk. Ook daarom sturen we nu liever geld.’
Het moskeebestuur is blij dat er zoveel geld is ingezameld tijdens de braderie. ‘We danken alle bezoekers, sponsoren en vrijwilligers hartelijk voor hun inzet en bijdragen!’
MBO College Zuidoost in Amsterdam krijgt nu toch een stilteruimte, waar moslims mogen bidden. De beslissing is een reactie op een column van rabbijn Lody van de Kamp voor de Kanttekening.
Dat laat de rabbijn weten aan de redactie van dit platform. Eind vorig jaar schreef Van de Kamp een column over deze mbo-school. Hij vond het niet inclusief dat de school wel een genderneutraal toilet wilde, maar geen gebedsruimte. Volgens hem was het geen goede zaak dat islamitische leerlingen met hun gebedskleedjes werden verbannen naar een hoekje in de parkeergarage. ‘Zoals zwarte mensen in de VS in de jaren vijftig achter in de bus moesten zitten.’
Het schoolbestuur is mede naar aanleiding van deze column overstag gegaan. In het pand op Fraijlemaborg is per direct een kamer beschikbaar die tijdelijk zal functioneren als stilteruimte. Voor de lange termijn gaan het bestuur van MBO College Zuidoost in gesprek over de keuze voor een definitieve gebedsruimte. Daarnaast gaat de school zich meer inzetten voor inclusie. Hierover gaat de directie met elkaar en met de studenten in gesprek.
Europa onderhandelt momenteel met Tunesië. Het doel is om vluchtelingen tegen te houden, die vanuit Afrika naar Europa willen reizen. De Tunesische president wil zelf ook af van de vele migranten in zijn land. Zijn uitspraken zorgen er juist voor dat steeds meer mensen op bootjes naar Italië vluchten.
Organisaties die zich inzetten voor mensenrechten, houden hun hart vast. Zij vrezen dat de situatie voor vluchtelingen minder veilig wordt. Laat mensenrechten zwaarder wegen dan politiek. Die oproep doet Human Rights Watch. Deze bekende mensenrechtenorganisatie wil niet dat de Europese Unie afspraken maakt met Tunesië over het tegenhouden van vluchtelingen.
Zulke afspraken zijn er al sinds 2016 met Turkije. Dat land vangt drie tot vier miljoen Syrische vluchtelingen op. De Europese Unie betaalt Turkije miljarden. In ruil daarvoor mogen de vluchtelingen niet naar Europa reizen.
Staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel en Migratie) is juist voorstander van afspraken met Tunesië. De Nederlandse regering wil voorkomen dat migranten de gevaarlijke oversteek over de Middellandse Zee maken naar Europa. Daarom wil Van den Burg dat Tunesië vluchtelingen gaat tegenhouden voordat ze de zee op kunnen gaan.
Ook de Tunesische president Kais Saied wil af van de vele vluchtelingen die in zijn land stranden. Hij waarschuwde in februari voor deze migranten, die vooral uit Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara komen. Zij bedreigen volgens Saied de Arabische en islamitische identiteit van Tunesië.
Saied vreest voor ‘omvolking’ van zijn land. Omvolking is een complottheorie die ontstond in extreemrechtse kringen. Zij vrezen dat de ‘oorspronkelijke’ bevolking geleidelijk vervangen wordt door migranten. Saied zei over de vluchtelingen in zijn land: ‘Het geheime doel van de illegale immigratie is om Tunesië te beschouwen als een puur Afrikaans land, dat geen banden heeft met de Arabische en islamitische naties.’
Van der Burg wil zo voorkomen dat migranten verdrinken tijdens hun gevaarlijke overtocht over de Middellandse Zee. In ruil daarvoor wil hij Tunesiërs studiebeurzen in de Europa geven. Die studenten moeten dan wel beloven dat ze na hun studie teruggaan naar hun land. Het doel van de Nederlandse regering is om te zorgen dat er minder mensen asiel aanvragen in Nederland.
Burgerrechtenactivist Rosey Pool was de lerares van Anne Frank en een onvermoeibaar promotor van Afro-Amerikaanse poëzie. Van min of meer bekende Nederlander in de jaren zestig, geraakte ze in de vergetelheid. Lonneke Geerlings schreef een biografie.
Het grootste deel van de Joodse familie van Rosey Pool, die zelf geen kinderen kreeg, overleefde de Tweede Wereldoorlog niet. Pool (1905-1971) was haar tijd ver vooruit. Ze had veel belangstelling voor zwarte literatuur en poëzie en toonde compassie met mensen van kleur.
Begin dit jaar verscheen de biografie De vele levens van Rosey Pool, van Westerbork tot Mississippi (Atlas Contact), een bewerking van het proefschrift van cultuurwetenschapper Lonneke Geerlings. Daaruit blijkt dat Pool zichzelf regelmatig opnieuw uitvond en een veelzijdig leven leidde. ‘Dat maakte het schrijven van het boek zowel lastig als boeiend’, vertelt biograaf Geerlings.
Rosa Eva Pool werd geboren in de Amsterdamse Nieuwe Hoogstraat, een straat die op de grens ligt van de Nieuwmarktbuurt en de Jodenbuurt. Ze kwam uit een gezin waar socialisme belangrijk was. Haar ouders hadden elkaar leren kennen bij de arbeidersbeweging. Toen ze ouder werd, raakte Rosey, zoals ze later werd genoemd, ook betrokken bij de strijd voor een beter leven via de Arbeiders Jeugd Centrale (AJC).
In 1925 veranderde er voorgoed iets in het leven van Pool: ze ontdekte Afro-Amerikaanse poëzie. Ze las gedichten van Afro-Amerikaanse dichters voor op avonden van de AJC en een jaar later ook op de radio voor de socialistische VARA.
Pool trouwde met de Duitse advocaat Gerhard Kramer. Ze was nog regelmatig in Amsterdam, maar ging met haar man in Berlijn wonen. Ze claimde gepromoveerd te zijn op onderzoek naar Afro-Amerikaanse poëzie en noemde zich sindsdien dr. Pool. Geerlings ontdekte dat dit een leugen was. Wel had Pool haar lesbevoegdheid Duits behaald en een aantal vakken aan de Amsterdamse Gemeente Universiteit gevolgd, de later UvA.
Rosey Pool in de jaren zestig. Bron: Wikimedia Commons.
Begin jaren dertig begonnen Rosey Pool en haar man in Nederland te waarschuwen voor het nationaalsocialisme. In 1933 kwam Adolf Hitler, die toen al een afkeer van Joden had, aan de macht in Duitsland. Hij trok al snel alle macht naar zich toe.
Pool speelde als getrouwde vrouw de tweede viool. Ze moest van haar man ‘de vrouw op de achtergrond’ zijn, die in de keuken stond en niet op het podium. ‘Als je in die tijd als vrouw ambities had, dan was het heel lastig om er binnen het huwelijk iets mee te doen’, zegt Geerlings. Maar het werd nog lastiger. ‘Rosey werd verliefd op de openlijk lesbische Lena Fischer en kreeg met haar een relatie. Dat was gevaarlijk in nazi-Duitsland, waar behalve Joden ook homo’s werden vervolgd. Lena werd gearresteerd en in een heropvoedingskamp geplaatst. Daar is ze gemarteld en hoogstwaarschijnlijk overleden,’ vertelt Geerlings.
In 1939 keerde Pool, die inmiddels was gescheiden, terug naar Amsterdam. Hier woonden veel Duitse Joden, die na 1933 naar Nederland waren gevlucht vanwege de toenemende Jodenvervolging in nazi-Duitsland. Sommigen wilden in Nederland blijven, anderen hoopten naar het Verenigd Koninkrijk of de Verenigde Staten te emigreren.
Anne Frank
Rosey gaf hen Engelse of Nederlandse les, meestal aan huis. Zo kwam ze terecht bij de uit Duitsland gevluchte familie Frank. Later zou Anne Frank bij haar in de klas komen op het Joods Lyceum. Dat wil zeggen: totdat de familie Frank onderdook in het Achterhuis.
Rosey heeft verzetswerk verricht door het zoeken van onderduikadressen, vooral voor kinderen. In 1943 belandde ze met haar familie in Westerbork, het doorgangskamp van waaruit de treinen naar de concentratiekampen vertrokken. Om het moreel hoog te houden, organiseerde ze poëzieavonden, met voordrachten van Afro-Amerikaanse dichters. Dat was in die tijd zeer uitzonderlijk.
Rosey wist op miraculeuze wijze uit de trein naar Auschwitz en kort daarna uit Westerbork te ontsnappen en dook tot mei 1945 onder in Baarn. ‘Ze heeft zich vreselijk schuldig gevoeld, omdat zij de Holocaust overleefd had en zoveel van haar dierbaren niet’, vertelt Geerlings. ‘Het duurde ook heel lang voordat ze zekerheid kreeg over het overlijden van haar ouders en haar broer. Maar er was nog iets. Rosey was altijd al dik geweest, maar tijdens haar onderduikperiode was ze om onbekende redenen erg aangekomen. Na de bevrijding werd ze daarom achterdochtig aangekeken. Zo zwaar, kort na de Hongerwinter, hoe kon dat?’
Reis naar Amerika
Na de Tweede Wereldoorlog besloot Rosey Pool zich keihard op haar werk te storten, ook om alle ellende weg te duwen. Ze schreef, stelde dichtbundels samen en vertaalde. Ze bracht ook haar eigen dichtbundel uit en bleef schrijvers van kleur promoten. Door toeval kwam ze Otto Frank tegen, die haar vertelde dat hij het dagboek van zijn dochter Anne wilde publiceren. Geerlings: ‘Dat vond Rosey een schending van de privacy van Anne. Ook vroeg ze zich af wie dat dagboek interessant zou vinden. Dat pakte anders uit dan ze verwachtte.’
‘Rosey sympathiseerde met de burgerrechtenbeweging, maar was een principiële pacifist’
Pool reisde eind jaren vijftig voor het eerst naar de Verenigde Staten. Er viel haar een aantal dingen op. Veel Afro-Amerikanen wisten vrijwel niets over de auteurs uit hun eigen gemeenschap. ‘Dat was een deceptie voor haar, maar ze zag hierin ook een taak voor zichzelf. Ze wilde daar verandering in brengen.’ Ook schrok Pool omdat de Amerikanen die ze sprak amper iets over de Holocaust wisten. ‘Ze begon daarom lezingen te geven en trok bezoekers met de aankondiging The teacher of Anne Frank, want het dagboek was inmiddels een bestseller in de VS. Rosey merkte dat witte Amerikanen meer onder de indruk waren van het verhaal dan Afro-Amerikanen.’
Uiteindelijk zou Pool lesgeven op universiteiten in Mississippi en Huntsville in de staat Atlanta. ‘Huntsville was van oorsprong een dorp waar katoen werd geplukt, totdat de NASA er neerstreek’, vertelt Geerlings. Na de Tweede Wereldoorlog ‘importeerde’ de VS raketgeleerden uit Duitsland, zoals de nazi Wernher von Braun. Tijdens haar verblijf in het buitenland schreef Pool artikelen over haar belevenissen, onder meer voor het tijdschrift Vrij Nederland. ‘Het viel me op dat ze nooit één letter over Von Braun heeft geschreven. Mogelijk was dit te pijnlijk voor haar.’
Geerlings heeft voor haar proefschrift veel reizen gemaakt, ook naar Huntsville. ‘Destijds waren de studenten van de universiteit waar Rosey lesgaf honderd procent van kleur. Mijn vriend en ik liepen een aula binnen en alle ogen waren op ons gericht, vanwege onze witte huid. Er bleek niets veranderd sinds Rosey hier een halve eeuw geleden was.’
Rosey Pool sympathiseerde met de burgerrechtenbeweging, maar was een principiële pacifist. Toen radicale elementen eind jaren zestig besloten om naar geweld te grijpen, schrok ze enorm. Pool was ook teleurgesteld dat ze zelden nog werd gevraagd om les te geven in de VS. Dat was een gevolg van het feit dat er steeds meer mensen van kleur een hogere opleiding hadden genoten, die deze lessen zelf konden geven. ‘Rosey stierf teleurgesteld, denk ik.’
Rosey Pool is in veel opzichten een voorbeeld, vindt Geerlings. ‘Haar levenslust is een enorme inspiratie. De manier waarop zij haar trauma wist om te zetten in een positieve drang om van de wereld een betere plek te maken, is iets wat ik blijf bewonderen. Ze zette zich niet enkel in voor de Joodse zaak, maar ook voor een bevolkingsgroep waartoe ze zelf niet behoorde.’
Nederland staat traditioneel altijd vooraan om het buitenland te berispen als daar iets fout gaat of lijkt te gaan met het democratisch proces. Zijn er ergens in een of ander Verweggistan verkiezingen, dan worden er ginds gegarandeerd waarnemers binnengevlogen die namens ons gaan waarnemen of alles wel naar behoren loopt.
Ook voor andere aspecten van democratie en rechtstaat deelt Den Haag gretig rapportcijfers uit. Daaronder ligt dan het idee dat er bij onszelf niets mis is, en elders veel. En dat we daar, op grond van onze voor universeel verklaarde normen en waarden, verbetering in moeten brengen – zie indertijd de ‘wederopbouwmissie’ in Afghanistan.
Datzelfde geldt overigens voor veel andere westerse landen; de mission civilisatrice van de Fransen komt op hetzelfde neer. En sommige Amerikanen waren uit dien hoofde op basis van verkeersregels van Chicago met de nieuwe verkeerswetgeving voor Bagdad in de weer. De VS zien zichzelf dan ook, uit Christus’ Bergrede citerend, graag als The shining city upon a hill. En ook Nederland laat graag vanaf haar eigen heuveltje haar kaarslicht over de rest van de wereld schijnen.
Hoe rommeliger elders het politieke besluitvormingsproces verloopt, hoe minder er van rechtstaat en democratie sprake is, hoe meer er op zo’n land neergekeken wordt. Het diepst op de internationale waarderingsladder staat de ‘bananenrepubliek’, bij voorkeur ergens in de tropen gesitueerd, vandaar de naam.
Ook Nederland laat graag vanaf haar eigen heuveltje haar kaarslicht over de rest van de wereld schijnen
Zo’n land dat soms in schijn wel democratische instituties heeft, maar waar de verliezer van verkiezingen meteen roept dat er is gefraudeerd. Zo’n land waar dus om de zoveel tijd een staatsgreep plaatsvindt, bij voorkeur door een met veel medailles behangen generaal in zelfverzonnen operettekostuum, inclusief dure zonnebril. Zo’n land waar op gezette tijden door een losgeslagen menigte het parlement wordt bestormd.
Zoiets als in Washington op 6 januari 2021 dus. Naar aanleiding van Donald Trumps beschuldigingen over gestolen verkiezingen, werd al elders sarcastisch geroepen dat het tijd werd dat de veiligheidsorganisatie OVSE eens waarnemers ging sturen. Het heeft de schijnwerpers wereldwijd op het Westen gericht: zo vlekkeloos verloopt het daar dus kennelijk evenmin.
En hoe zit het met Nederland zelf? Hoe zouden anderen over ons oordelen, vanwege de criteria die door ons voor hén worden aangelegd? Zouden wij dan niet óók een bananenrepubliek heten, of beter: een bananenmonarchie (ook niet erg democratisch trouwens, zo’n koning).
Laten we eens enige kenmerken van een bananenrepubliek bekijken.
Een frequente eigenschap is dat de regering boven de wet meent te staan. Ai! Urgenda! Steeds weer moet de rechter de regering dwingen tot naleving van de eigen wetten. Hoe zou de klimaataanpak van de kabinetten-Rutte beoordeeld worden? Inzake de boeren, Schiphol, Lelystad?
Een goede tweede: geheime zakendealtjes met oliebedrijven, zoals tussen Shell en Nigeria, ten koste van de bevolking en in strijd met elk behoorlijk bestuur. Ai! Hebben we in Groningen niet zoiets als een gasschandaal, met Henk Kamp als schandknaap van de NAM?
Een goede derde: bij de overheid een rancuneuze, op willekeur uitlopende bejegening van bevolkingsgroepen waartoe men zelf niet behoort. Anders dan bij multinationals worden dan plotseling de regels wel zo rigide mogelijk gehanteerd. Ai! Het toeslagenschandaal!
Een goede vierde: een heel erg gunstig belastingklimaat voor multimiljonairs en multinationals. Wie denkt dan niet aan: de Maagdeneilanden! De Bahama’s! Het Monaco van Max Verstappen! En… eh… aan Nederland.
En dan de politiek zelf. Bananenrepublieken kenmerken zich veelal door een wispelturig electoraat en grillige verkiezingsuitslagen. Partijen duiken uit het niets op, en verdwijnen de volgende keer weer in datzelfde niets. Egotrippers gaan de politiek in, splitsen zich af of lopen over naar een andere club. Oligarchen stichten een partij om hun belangen beter te dienen. Hoorde ik iemand fluisteren: LPF? PVV? FvD? En in het laatste geval: de agro-industriële lobby en haar BBB?
En dan kent zo’n land natuurlijk machthebbers die, ongeacht alle puinhopen en schandalen waarvoor ze verantwoordelijk zijn, op het pluche blijven plakken. Zo iemand als Erdogan, zullen we maar zeggen. Nee, dat kennen we natuurlijk helemáál niet in ons o zo gave landje, waar de premier een verkiezingsnederlaag opgewekt betitelt als ‘niet helemaal de winst waarop we hadden gehoopt’. En uiteraard gewoon blijft zitten.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
