Hoe is het om als migrantenmeisje op te groeien in Nederland? Daarover verscheen vijfentwintig jaar geleden de documentaireserie Girls Girls Girls. Regisseur Soulaima El Khaldi maakte dit jaar een vervolg. Daarin blikken dezelfde vrouwen – die nu begin vijftig zijn – terug.
Als tiener zag Soulaima El Khaldi (43) de oorspronkelijke documentaire Girls Girls Girls. Daarin vertelde een groep vrouwen van in de twintig, allemaal met een migratieachtergrond, over hun leven. De docu ging over de problemen die ze tegenkwamen en het voortdurende schipperen tussen de cultuur van thuis en die van de buitenwereld.
Thuis op de bank maakte deze serie grote indruk op El Khaldi, die zelf een Marokkaanse achtergrond heeft. ‘Vrouwen van kleur die de ruimte op tv kregen voor hun wereldbeeld, dat had ik nooit eerder gezien. Ze vertelden over hun opvoeding en de invloed daarvan op keuzes. Over ambities en relaties, de ervaringen op kantoor.’
Vijfentwintig jaar later maakte El Khaldi, inmiddels uitgegroeid tot een succesvolle tv-maker, een vervolg. Ze zocht vier van de vrouwen uit de originele serie op en vroeg hen om terug te kijken op hun leven. Hoe was het om volwassen te worden in Nederland?
In de nieuwe afleveringen interviewt El Khaldi voormalig PvdA-gemeenteraadslid Amma Asante, oud- advocaat Gülsen Alkan, theaterprogrammeur Marjorie Boston en voormalig politieagent Inge Verton. El Khaldi: ‘Veel wil ik er niet over verklappen, je moet zelf gaan kijken. Maar de diversiteit van deze vrouwen en de terugblik op hun leven, maken de serie uniek. Het geeft een mooi gelaagd beeld van wat je meemaakt als vrouw van kleur in Nederland.’
Waarom maakte de serie destijds zoveel indruk op je? Herkende jij jezelf in de vrouwen?
‘Ja, absoluut. Het was een verademing. Ze waren zo’n tien jaar ouder dan ik, in de jaren zeventig geboren en dus van een andere generatie, maar ik herkende zoveel. De micro-agressie vanuit de samenleving. Ik maakte het ook mee maar kon mijn vinger er niet op leggen. Toen ik ze erover hoorde vertellen, dacht ik: ‘Zie je wel, ik ben niet gek.’ Het is gewoon vervelend om de hele tijd te horen waar je echt vandaan komt en dat je zo goed Nederlands spreekt. En zij vonden het ook verwarrend. De verwachtingen van je ouders en die van de maatschappij en hoe in de media over je afkomst wordt gesproken. Alle dingen waar ik als meisje van kleur ook tegenaan liep, zaten in de documentaire.’
Wat zijn verwachtingen die ouders kunnen hebben?
‘In de Marokkaanse gemeenschap: dat je een man vindt en gaat trouwen. Of dat je een keurig meisje bent of succesvol wordt en het heel goed doet op school. Een verschil tussen wit en gekleurd Nederland is een migratieverhaal. De migratie die je familie heeft meegemaakt, kan zwaar op je schouders liggen. Je weet dat er opofferingen zijn geweest. Ouders of grootouders hebben een hele wereld achter zich gelaten voor een beter leven hier. Dat geldt voor vluchtelingen en gastarbeiders. En ook voor Antillianen en Surinamers, zij voelden zich wellicht meer verbonden met Nederland, maar zij zijn ook uit hun vertrouwde omgeving weggetrokken. Witte Nederlanders dragen deze last of tweede cultuur niet met zich mee.’
Stel, je voelt die last, wat betekent dat dan als meisje?
‘Een van de vrouwen die we opnieuw hebben opgezocht is Gülsen Alkan. Ze komt uit een traditioneel Turks gastarbeidersgezin. In de oude serie vertelde ze over de verwachtingen van haar ouders. Dus niet heel liberaal of vrijgevochten zijn, dat hoort niet bij een islamitisch meisje. Dat zijn verwachtingen waartegen je thuis moet vechten, maar ze wilde haar ouders ook niet teleurstellen en gaat schipperen. Tegelijkertijd vindt de buitenwereld dat je niet liberaal genoeg bent. Je kunt het niet goed doen, je verliest het altijd.’
‘Het is zonde om je energie te verspillen aan mensen die jou niet kunnen of willen begrijpen’
Heb jij dat zelf ook ervaren?
‘Op een andere manier. Ik kom uit een eenoudergezin, mijn moeder was al vroeg gescheiden. Dat was in de Marokkaanse gemeenschap toen nog helemaal niet gangbaar. We stonden daardoor een beetje buiten de gemeenschap. Maar ik kende die gespletenheid ook.
De Marokkaanse gemeenschap verwacht een keurig meisje dat niet te laat thuis is en, nog liever, thuis blijft. De Nederlandse maatschappij verwacht dat je precies doet wat jij wilt en niet te veel rekening houdt met je ouders. Want als je achttien bent, dan ben je volwassen. Dat is in veel andere gemeenschappen niet zo. Dan blijf je nog heel lang kind van je ouders en dan houd je rekening met hen. De wij-cultuur versus de ik-cultuur.’
Nu, een paar stappen verder in de tijd: wat vertellen die vrouwen nu, anno 2023?
‘Ze zijn nu allemaal rond de vijftig en hebben verschillende carrières doorlopen. Ze zijn geen vriendinnen van elkaar, maar trekken in grote lijnen dezelfde conclusie. Ze vinden dat ze te veel tijd hebben verspild aan het uitleggen aan de buitenwereld van hoe het zit in hun cultuur. Ze wilden begrip kweken en zochten toenadering, tot collega’s die vaak ook wit waren, soms zelfs tot de media.
Ze dachten: ‘Als ik mijn witte collega’s maar dit uitleg over moslims, of dat over zwarte mensen of zwarte piet, dan komt er vanzelf een moment dat ze mij begrijpen. Maar dat moment kwam nooit.’
Dat is een pessimistische uitkomst.
‘Dat is maar hoe je het bekijkt. Ik vond het een opluchting. Ze bedoelen niet dat ze geen antwoord meer willen geven op vragen over hun afkomst, maar ze verlangen niet meer naar acceptatie. Ze willen zich niet meer verdedigen. Dat biedt ruimte. Alle energie die je steekt in anderen overtuigen, die steek je dan niet in jezelf.’
Moesten ze ook binnen hun eigen gemeenschap overtuigen?
‘Ja sommigen wel. Maar het is een rekensom. Je leven is in Nederland, je zit op school en je werkt in Nederland, dat neemt een groot deel van je leven in beslag. Binnen je gemeenschap moet je soms ook overtuigen en keuzes uitleggen, maar die wereld is niet zo groot.’
Zijn ze verdrietig dat er nog steeds geen begrip is?
‘Nee, ze zijn ouder geworden en hun naïviteit kwijt. Ze hebben een fase gehad waarbij ze de wereld wilden verbeteren, maar daar zijn ze wel overheen. Dat is niet verdrietig, maar realistisch. Dat geeft heel veel ruimte aan de jongere generaties.
Het mooie van de serie is dat ook hun dochters meedoen, tieners en twintigers. Wij waren eenlingen, die het opnamen tegen de wereld. Maar door sociale media hebben ze platforms, en veel meer kennis over deze onderwerpen dan hun moeders hadden. Dat geeft ze moed, want ze staan er niet alleen voor. Het is heel moeilijk om alles in je eentje te moeten aankaarten. De generatie van hun moeders streed tegen het beeld wat Nederland van zichzelf had; hier is geen racisme, wij zijn zo tolerant. Nederland is een mooi land, begrijp mij niet verkeerd. Ik zou nergens anders willen wonen, maar dat betekent niet dat er geen werk meer te verzetten is.’
Hebben de vrouwen bereikt wat ze wilden bereiken?
‘Nee dat denk ik niet. Ze hebben hun verwachtingen bijgesteld in de loop der jaren. Het was soms trekken aan een dood paard. Amma Asante zat lang bij de PvdA. Ze had daar verwachtingen van, een socialistische partij met begrip voor iedereen. Maar ook daar zeiden ze: ‘Niet zoveel over racisme praten, dat verkleint je kansen.’
Gülsen Alkan was advocaat op een wit kantoor. Ze kreeg veel vragen naar haar hoofd geslingerd, vaak hele persoonlijke vragen: ‘Mag je wel dit? Mag je wel een vriendje?’ Die vragen zouden ze andersom nooit beantwoorden. Het heeft iets verhevens. Vroeger gaf je daar dan heel netjes antwoord op. Maar op een gegeven ontdek je dat het geen oprechte interesse is, maar een beetje koekeloeren bij de ander.’
Is ze daarom geen advocaat meer?
‘Dat kwam door een combinatie van factoren. Maar deze sfeer heeft hier wel aan bijgedragen. Het is heel vermoeiend om in je eentje in zo’n omgeving te zijn. Er was geen ‘safe space’, zoals we dat nu noemen.
Een andere vrouw Inge Verton, was politieagent en is nu masseuse. Ze heeft een Antilliaanse moeder en een Nederlandse vader. Ze houdt zich niet meer bezig met racisme omdat ze dat niet meer toelaat, zegt ze. Ze kijkt naar systemen. Het is niet oké hoe wij de wereld inrichten. Het gaat haar om het grotere plaatje.
Dan is er nog theatermaakster Marjorie Boston. Haar toneelstukken gingen vijfentwintig jaar geleden al over dit soort onderwerpen. Ze was een van de eersten die dit deed. Zij loopt aan tegen institutioneel racisme. Wie bepaalt bijvoorbeeld welke toneelstukken geld krijgen? Er is een mooie scène in mijn serie, waarin ze in gesprek gaat met de Amsterdamse wethouder van cultuur, Touria Meliani. Wat is kunst? Wie bepaalt wat kunst is? De witte blik bepaalt wat kunst is. De ‘urban culture’ waar Boston voor staat is ook Nederlandse cultuur geworden, maar wordt nog gezien als sub-cultuurtje binnen de podiumkunsten.’
Wat heb jij geleerd van deze vrouwen?
‘Dat je niet bezig moet zijn met de buitenwereld overtuigen, maar juist gelijkgestemden moet zoeken of mensen die voor jou openstaan. Het is zonde om je energie te verspillen aan mensen die jou niet kunnen of willen begrijpen. Het is niet de doelstelling om door anderen geaccepteerd te worden. Dat klinkt nu vanzelfsprekend maar het is lang belangrijk geweest.
Integratie was vroeger het sleutelwoord. Je moest erbij horen. En dat moest volgens Nederlandse maatstaven. Terwijl je er ook bij hoort als je je gewoon met jezelf bezighoudt, als je gewoon jezelf wilt zijn.’
Vanaf 3 juli wordt Girls Girls Girls uitgezonden op de NPO. De serie is online al te zien via NPO Start.
