Yoga-toerisme in India is booming. De Indiase overheid heeft er zelfs een speciaal ministerie voor opgericht. Maar eenmaal geland komen veel toeristen erachter dat yoga in het Westen een nogal andere bedoening is dan in ‘de bakermat van spiritualiteit’. Pas ook op voor scams, waarschuwen yogadocenten in India. ‘Elke Indiër die wat Sanskriet kan mompelen mag een yogaschool openen.’

Sinds de grote trek van hippies naar India in de jaren zestig staan de deuren van het land steeds verder open voor westers toerisme. Een van de grote trekpleisters van het Indiase avontuur is de mystiek en het spirituele imago dat het Zuid-Aziatische land geniet. Doordat deze spiritualiteit mee terug reisde in de stoffige rugtassen van de hippies én door de komst van Indiase goeroes naar het westen groeide yoga uit tot een wereldwijd fenomeen. Inmiddels is het ongrijpbare India in het oog te gekomen van de mainstreamreizigers, yogi’s en soul seekers.

Ondanks dat er geen exacte cijfers zijn, ziet de Indiase overheid yoga en andere vormen van spiritualiteit als een van de meest potentierijke sectoren in de snelgroeiende toeristenindustrie. Daarom heeft de recentelijk herkozen regering van de nationalist Narendra Modi de ontwikkeling van spiritueel toerisme tot een speerpunt in haar beleid.

Om India beter op de internationale kaart te zetten als hét land van yoga, richtte Modi zelfs een speciaal ministerie op voor yoga en traditionele geneeswijzen. Dit ministerie helpt de promotie van yoga, biedt een overzicht van authentieke, door de overheid goedgekeurde instituten en verspreidt educatief materiaal over yoga, de diverse yogaposities en kennis over verschillende klassieke vormen van natuurgeneeswijzen, waaronder het populaire ayurveda. Ook liggen er plannen voor het verbeteren van infrastructuur en bereikbaarheid van pelgrimsplaatsen en yogabestemmingen, het opschonen van de omliggende natuur en het werken aan betere gezondheidszorg, hygiëne en veiligheid.

Volgens Aloke Bajpai, oprichter van het Indiase hotelboekingsplatform Ixigo, maken buitenlandse toeristen al 40 procent uit van de bezoekers van belangrijke spirituele bestemmingen. ‘Het aantal buitenlandse toeristen zal naar verwachting groeien tot ruim dertig miljoen bezoekers per jaar. De trend laat duidelijk zien dat yoga- en spiritueel toerisme aan het groeien zijn. Steden als Varanasi, Mysore en Rishikesh bieden niet alleen een authentieke Indiase ervaring, maar je kan er ook tot rust en bezinning komen. Of je dat nou doet in een luxe ayurvedische spa of in een klassieke yoga-ashram, het aanbod wordt steeds breder, gevarieerder en meer aangepast aan de standaarden van internationale reizigers.’

‘India is de bakermat van yoga en spiritualiteit’, roept Ishwar Basavaraddi enthousiast. De directeur van het door de overheid opgezette Morarji Desai National Institute of Yoga vertelt dat de buitenlandse yogi’s komen vanwege het enorme aanbod aan spirituele activiteiten. ‘Iedereen die geinteresseerd is in yoga zal vroeg of laat aan India denken. In hun thuisland gaan westerlingen naar luxe studio’s met vloerverwarming of airconditioning en worden yogasvormen beoefend die hier niet eens bestaan, maar hier kunnen zij proeven van de echte oude yogacultuur in traditionele setting en onder begeleiding van leraren die zich volledig wijden aan deze levenskunst.’

Maar… wat is yoga nu eigenlijk?

Er bestaat volgens Basavaraddi veel onduidelijkheid over wat yoga nu eigenlijk is. ‘Vraag het de gemiddelde yogi in New York, Londen of Amsterdam en ze beginnen meteen te praten over asana’s, de rek- en strekhoudingen gericht op het lichamelijk welzijn. Voor ons is dit echter maar één van de vele betekenissen van het woord yoga.’ Basavaraddi legt uit dat yoga een minstens vijfduizend jaar oude leer is – veel ouder dan de populaire bewegingsleer – en gericht op een diepe staat van meditatie en eenwording met God en het universum.

‘Het is een spirituele discipline, gebaseerd op een extreem subtiele wetenschap die zich richt op het brengen van harmonie tussen lichaam en geest. Iemand die deze eenwording met het universum realiseert en ervaart bereikt de staat van yoga en wordt een yogi genoemd. Deze hoogste staat noemen wij moksha of nirvana, ofwel bevrijding van al het menselijk leed en het overstijgen van onnatuurlijke schommelingen in de geest.

Maar’, zegt Basavaraddi knipogend, ‘ik ga al even mee in de yoga-scene en moet de eerste verlichte yogi nog ontmoeten. Daarom begrijp ik best dat deze termen voor veel 21^e-eeuwse beoefenaars nogal abstract klinken. Toch blijft de Indiase overheid haar best doen om dit diepere begrip en hogere doel van yoga te blijven delen.’

In India wordt gezegd dat yoga zo oud is als de mensheid zelf, ontstaan als een wetenschappelijk systeem dat reikt van astrologie tot muziek, van bestaansfilosofie tot het bouwen van een huis en van geneeskunde tot de tegenwoordig populaire bewegingsleer die wij in het westen kennen als yoga. In haar vijfduizend levensjaren is yoga dan ook behoorlijk van vorm veranderd. Waar het vroeger een meditatieve, monnikachtige discipline was voor een heel klein aantal individuen die alles wilden opgeven voor het bereiken van verlichting, is yoga voor de overgrote meerderheid van de westerlingen een reeks bewegingen, posities en ontspanningsoefeningen.

Hoewel yogapraktijken duizenden jaren lang het domein waren van baba’s en kluizenaars, ontstond ruim honderd jaar geleden yoga voor de gewone man. Bekende spirituele leraren als Vivekananda, Sivananda en Yogananda begonnen toen met het verspreiden van deze zogenaamde yoga for householders. Hiermee braken zij met de eeuwenoude traditie van mondelinge overlevering van leraar op discipel en openbaarden zij de vele mysterieuze paden van yoga aan zowel Indiase als westerse leken.

Deze leraren begonnen met het uitdragen van yoga in Amerika en later Europa, wat al snel leidde tot een vorm van yoga waar de scherpe randjes vanaf gingen. Hoewel nog altijd gebaseerd op oude yogipraktijken als een strikte ethische code, filosofie, het zingen van mantra’s, het controleren van de ademhaling en het kalmeren van de geest door meditatie, lag de initiële interesse van veel studenten bij het meer toegankelijke asanayoga. Veel van de rigide klassieke houdingen werden versimpeld, de eeuwenoude reinigingstechnieken grotendeels geskipt en de religieuze elementen aangepast aan de westerse studenten.

Toch kent India naast moderne yogastudio’s en scholen nog altijd tal van traditionele ashrams, een soort kloosters waar religieuze praktijken, chants, strenge routine, discipline en dieet worden gecombineerd met verschillende vormen van yoga. Sommige ashrams richten zich voornamelijk op het aanbidden van een god of godin, terwijl in anderen geschriften worden bestudeerd of meditatie wordt beoefend. Er zijn zelfs nog ashrams waar oude en soms obscure technieken worden uitgevoerd zoals spijkerbedyoga, het halfnaakt mediteren in de sneeuw met een natte doek op het hoofd en interne reinigingstechnieken van de maag, keel en darm.

Al dit kan vallen onder de noemer yoga en uit een cocktail van al deze vormen en technieken ontstond zo’n zeshonderd jaar geleden een systeem van lichaamsbewegingen dat erop gericht was het lichaam te ontdoen van onzuiverheden, het te leren controleren en voor te bereiden op het hogere pad van meditatie. Dit groeide uit tot wat de wereld tegenwoordig kent als yoga.

‘De gemiddelde Indiër heeft nog nooit yoga gedaan op de manier zoals ik dacht’

Hansa Yogendra, directrice van The Yoga Institute in Mumbai, geeft aan dat de huidige yogapraktijken nog altijd hun roots hebben in de eeuwenoude spirituele wetenschap, maar dat ook de moderne stadsmens kan profiteren van yoga. Denk aan gebalanceerder en vervulder leven, een sterke mentale en fysieke gezondheid en een levensstijl die uit meer bestaat dan alleen werk, stress en smartphones. Toch is het volgens haar goed dat de technieken zijn gemoderniseerd en aangepast.

‘Een oldskool yogi kon uren- of misschien zelfs dagenlang op één been staan met zijn handen in de lucht. Als een gewone man dit probeert gaat het helemaal mis. Zijn lichaam is ongeschikt en zijn zenuwsysteem rusteloos. Zijn handen raken verlamd en zijn benen zouden opzwellen. De oude yogi’s leidden een leven van afzondering, zonder verantwoordelijkheden. Zij kunnen het zich veroorloven om all the way te gaan en te experimenteren met hun lichaam en geest.’

De moderne mens heeft die luxe niet, vertelt Yogendra, maar heeft yoga wellicht zelfs wel harder nodig dan deze oude yogi’s in hun grot. ‘Onze geest en ons lichaam zitten vol opgekropte pijn. We hebben knopen in onze maag, benauwdheid, angst en soms zelfs ziekte. We beginnen daarom bij het begin, zonder de klassieke basisprincipes te vergeten.’

Volgens Yogendra bestaan deze principes uit een goede lichaamsbeweging, goede ademhaling, een goed dieet, goede ontspanning en meditatie of zelfstudie. ‘Het zijn allemaal stappen op het pad van yoga en elke transformatie begint met die ene eerste stap. Als die voor veel moderne yogi’s op hun mat in een studio is, dan is dat wat mij betreft geweldig.’

De asanayoga kent inmiddels tal van klassieke stromingen, tussenvormen en een wildgroei aan moderne yogasoorten als power yoga, yin yoga en hot yoga. Door de groeiende populariteit is yoga allang niet meer het exclusieve domein van spirituele zoekers en zijn er in recente jaren meer opmerkelijke stijlen op de markt verschenen als yoga met geiten, naakte yoga en bieryoga.

Yoga in Amsterdam

Volgens de Amsterdamse hathayogalerares Anne (32) bestaan er in Nederland grofweg twee soorten yogi’s: de groep die puur om het fysieke aspect op de mat staat en de groep die ook wil leren van de spirituele kant van yoga. ‘Het verschil tussen de twee groepen is nogal groot. In India beginnen en eindigen zelfs de meer fysieke yogavormen met het zingen van Sanskriet chants. Maar als ik daar in Amsterdam mee aankom, zie ik mensen soms heel ongemakkelijk om zich heen kijken.’

Laatst liepen er zelfs twee meisjes gierend de zaal uit, wat voor de rest van de klas best vervelend was. ‘Maar goed, gelukkig filtert het zichzelf vrij snel uit’, relativeert Anne. ‘Die twee meiden heb ik nooit meer teruggezien in mijn les, terwijl de mensen die er wel voor open staan juist willen weten wat de chants voor diepere betekenis hebben.’

Een groot deel van de Nederlandse yogabeoefenaars is niet zo geïnteresseerd in India vanwege haar reputatie intens, gevaarlijk, vies en arm land. Dit – in combinatie met een air van mystiek en ongrijpbaarheid, wilde verhalen over goeroes in grotten, drieste ritjes in tuktuks door de sloppenwijken van Mumbai en groezelige currytentjes – blijft ervoor zorgen dat India voor de meeste reizigers een stap te ver is.

Toch is het imago van India aan de beterende hand door de economische ontwikkeling, verbeterde communicatie en internationale yogaleraren die hun studenten meenemen op yogareis. Plaatsen als Goa, de Himalaya en koloniale kuststadjes als Pondicherry trekken een groeiende stroom toeristen, evenals klassieke yogabastions als het zuidelijke Mysore en het noordelijke Rishikesh.

‘De meeste deelnemers aan mijn retreats willen yoga én reizen’, zegt ashtangadocente Rochelle (34), die yogavakanties organiseert in Azië. ‘Ze vinden het idee om op een tropische strand yoga te doen het meest fantastische begin van hun reis. Dan komen ze echt even tot rust en bezinning, na een jaar hard werken.’

Rochelle geeft aan dat haar studenten daarnaast het land willen ontdekken, lekker willen eten en genieten. ‘Als ik mijn retreat zou organiseren in een klassieke ashram met betonnen kamertjes en twee keer per dag een kwak rijst met linzen op een ijzeren bord, dan zou er geen mens op afkomen. Veel van deze reizigers kiest dan toch liever voor de wat meer gebaande paden en gaat voor een luxe yogavakantie in Costa Rica, Bali of Thailand, vanwege de reputatie van rust, luxe en veiligheid.’ Rochelle denkt dat Nederlandse Indiagangers mensen zijn die toch al affiniteit hebben met het land en die open staan voor een wat meer avontuurlijke reis.

Ondanks de gestage 60.000 Nederlanders die jaarlijks naar India trekken voor een rondreis of het beoefenen van yoga, rust er nog altijd een stigma op het land. Anne merkt dit vooral wanneer ze lesgeeft buiten de randstad. ‘Ik moet in kleinere dorpen echt opletten dat ik niet teveel van de Indiaasheid van yoga in mijn lessen verweef, want dan krijg ik de kerkgangers achter mijn broek aan.’

Ook Anne’s student Dominique (24) klaagt hierover. Haar familie is er enorm op tegen dat ze yoga doet, ondanks het feit dat het haar zichtbaar goed heeft gedaan. ‘Ze zijn gewoon ontzettend bang voor het plaatje van yoga: goeroes met baarden, beeldjesverering en vreemde rituelen en rare posities in strakke pakjes. Ik blijf ze zeggen dat het voor mij juist te maken heeft met het vinden van mijn eigen balans, maar het is vaak net alsof ik tegen een muur praat.’

Anne zegt het jammer te vinden dat yoga in de ogen van veel mensen zo’n misplaatste reputatie heeft. ‘Voor mij is yoga weliswaar een hele spirituele leefwijze, maar absoluut niet religieus. Als je het aan mij vraagt, is er niets hypocriets aan om als trouwe kerkganger yoga te beoefenen. Misschien word je er zelfs een betere christen van’, zegt ze vrolijk.

‘Ik denk dat het vooral het vreemde is waar mensen bang voor zijn, al merk ik dat mensen er al meer voor open staan dan vijf jaar geleden.’ Anne geeft aan allang blij te zijn dat het niet zo erg is als in Amerika, waar yogadocenten in de clinch raken met boze christenen die yoga zien als religieuze indoctrinatie en dreigen met rechtszaken.

‘Elke Indiër die wat Sanskriet kan mompelen mag een yogaschool openen’

Yoga in India

De Amerikaanse yogadocent Mark (36) zit aan de oever van de heilige Hindoerivier de Ganges in de stad Rishikesh, de officiële yogahoofdstad van India waar alcohol- en vleesconsumptie verboden is. Mark woont al tien jaar in India en heeft de zogenaamde yogascene sterk zien veranderden in die periode.

‘Daar verderop zitten de halfnaakte Israëliers, vlakbij de brug over de Ganges zit de Duitse bakkerij met hun luxe broodjes – en de hipsteryogi’s met strakke pakjes zitten aan de overkant in het biologische café’, schampert de Amerikaan. ‘Natuurlijk was India altijd al een fenomeen onder hippies. En het feit dat de nieuwe generatie yogi’s minder gevoelig is voor de conservatieve Indiase dresscode of bang is om te eten in de lokale kantines, betekent niet dat ze hier niks te zoeken hebben. Het lijkt alleen wat oppervlakkiger geworden te zijn.’

Een zogeheten YTTC (yoga teacher training course) moet je, zoals backpackers het zeggen, ‘gedaan’ hebben, vervolgt Mark. ‘Dit maakt het voor de serieuze zoeker soms wat moeilijk om niet in een klas met hasjrokende jonge toeristen terecht te komen. Daarnaast lijkt het of de kloof tussen de lokale bevolking en de yogi’s hierdoor is gegroeid.’ Tegelijkertijd zegt Mark dat dit verschil altijd al zichtbaar was omdat de meeste Indiërs pelgrimstochten maken naar plekken als Rishikesh om rituelen uit te voeren bij de rivier en om goden te vereren in een van de ashrams.

De Indiërs die interesse hebben in het soort yoga waar de westerlingen voor komen, zijn volgens hem vaak stadsbewoners van goede huize die zich cultureel gezien soms beter verhouden tot de westerse toeristen dan tot hun eigen landgenoten die kaarsjes branden aan de Ganges. ‘Maar’, zegt Mark, ‘de voor ons vaak onbegrijpelijke rituelen in de tempels en aan de rivier dragen wel bij aan de mystiek van India en zorgen ervoor dat het land haar unieke kleur en spirituele imago behoudt.’

‘Het land van de yoga, spiritualiteit en misschien wel de geboortegrond van alle religies’, dacht ik dromerig bij mezelf vanuit mijn Amsterdamse appartement’, zegt ontwerpster Veerle (33). ‘Ik had een romantische fantasie over dat alle Indiërs mediteren, de zonnegroet doen aan de Ganges, koeien knuffelen en op zijn minst vegetarisch zijn.’ Eenmaal in India kwam Veerle er echter gauw achter dat dit niet het geval is.

‘Dit is het land van grote contrasten. Het is lawaaiig en intens, sereen en spiritueel tegelijk en de mensen belichamen dat op een manier die ik nog steeds niet helemaal begrijp. Maar één ding is zeker: de gemiddelde Indiër heeft nog nooit gemediteerd of yoga gedaan op de manier zoals ik dacht.’

Yogatoeristen in India komen af op het enorme aanbod aan spirituele activiteiten, dat gaat van ayurvedische behandelingen in een luxe spa tot handlezingen bij waarzeggers in donkere hutjes en het vinden van een verlichte goeroe tot de populaire dertigdaagse opleidingen tot asanaleraar. Dit mysterieuze plaatje waar westerse toeristen voor komen, in combinatie met de angst voor India en de slechte en chaotische online aanbod aan yogascholen, draagt bij aan het feit dat de markt voor yogatrainingen erg onoverzichtelijk is voor nieuwe Indiagangers.

Het kostenplaatje van het enorme aanbod aan trainingen loopt van enkele honderden euro’s tot enkele duizenden en veel aspirant-leraren klagen erover hoe moeilijk het is om vanuit Nederland een goede, betrouwbare en betaalbare opleiding te vinden. In dit onoverzichtelijke landschap van vraag en aanbod wordt er grof geld verdiend aan spirituele zoekers en liggen er volgens yogaleraar Mark talloze scams op de loer voor de naïeve soul seeker, die daarom vaak liever twee keer zoveel betaalt en gaat voor de ogenschijnlijk veiligere en meer westers georiënteerde scholen.

Mark geeft aan dat yoga big business is geworden en dat de helft van de scholen niet eens is gecertificeerd. ‘Dit betekent dat elke Indiër die wat Sanskriet kan mompelen, wat ingewikkelde filosofische termen kan rondslingeren en een paar cool uitziende poses kan doen een yogaschool kan openen.’ Dit kan niet alleen leiden tot oplichterij, maar het kan zelfs gevaarlijk zijn om je lichamelijk en geestelijk over te geven aan zo’n zogenaamde yogi, stelt Mark. ‘Het zijn vaak dit soort pseudoschooltjes waar de schandalen vandaan komen over handtastelijke leraren en psychologische indoctrinatie, wat echt een smet aanbrengt op de zuiverheid van deze oude levenskunst.’

‘Helaas bepaalt het bedrag dat je betaalt niet de kwaliteit’

Naast Mark zit de kersverse Indiaganger David (31). Hij beaamt het verhaal over de chaos en vertelt dat de les van het loslaten al begon voor hij goed en wel in India was, aangezien de yogaschool van zijn keuze niet op mails reageerde nadat hij betaald had. Het deed hem zelfs afvragen of hij niet was opgelicht – tot hij aankwam in het centrum.

‘Ik werd met open armen ontvangen en de kwaliteit van het programma was geweldig. Zo’n diepe onderdompeling in yoga had ik thuis nooit kunnen vinden. Door hier te zijn krijg je de complete ervaring op je bord, inclusief het lekkere eten!’ Beide mannen zijn het erover eens dat deze spirituele x-factor westerlingen naar India zal blijven trekken. Maar wat dit precies is, vind David moeilijk te zeggen.

‘Het is religiositeit die breder gaat dan beperkende termen als god, geloof, hemel en aarde en leven en dood. Hoewel er veel blind geloof is in India, zit spiritualiteit de mensen hier in het bloed. Zo zat ik gisteren ineens in een diep gesprek over de betekenis van het leven met een oude theeverkoper in zijn stalletje. Dat zou in Europa niet zo snel gebeuren.’

Voor veel westerse yogi’s zijn de trainingen inhoudelijk vaak een intense onderdompeling in een totaal nieuwe wereld. De Vlaamse Liza (30) vertelt dat het vooral ligt aan de school die je kiest. ‘In sommige trainingen zit je na de les met zijn allen bij het zwembad met een mangoshake, maar bij veel scholen moet je je echt overgeven aan een strikte ashramdiscipline die begint met een strenge dresscode, een telefoonregime, avondklok en overgave aan een cultuur waar je niet bekend mee bent.’

Het was, al met al, totaal anders dan de studio waar Liza in Antwerpen heen gaat. ‘Je stapt het vliegtuig uit en een dag later zit je ineens in een hete ruimte voor een Indiase leraar die onverstaanbare teksten chant voordat de les begint. Wanneer we moe zijn aan het eind van de dag krijgen we ook nog een brok filosofie te verstouwen waar je u tegen zegt en waar ik in het begin geen touw aan vast kon knopen.’

Liza vertelt dat sommige medestudenten zelfs boos werden, omdat ze alles precies wilden begrijpen en elk woordje drie keer om wilden keren voordat ze het enigszins konden accepteren. Ze had zichzelf voorgenomen om het gewoon op haar af te laten komen en dat heeft geholpen om er doorheen te komen.

‘Wij westerlingen zijn zo atheïstisch en sceptisch ingesteld dat het bijna krampachtig is. Hier in India zit die soepelheid meer bij de mensen in het bloed. Niet alleen de soepelheid om ingewikkelde poses aan te nemen, maar ook om de filosofie te accepteren – of beter gezegd: te voelen. Want veel ervan gaat ons rationele brein te boven. Dat zegt onze leraar ook altijd. Op het pad van yoga overstijg je dat wat weetbaar is, maar daar gaan veel westerlingen natuurlijk ontzettend van steigeren. Daarom is het zo belangrijk om een goede leraar te vinden en helaas bepaalt het bedrag dat je betaalt niet de kwaliteit.’

Zo is er voor zo’n 325 euro de maandlange training van de Swami Krishnananda Yogashala terwijl je voor de Happy Ho Yoga and Meditation Retreat ongeveer hetzelfde bedrag per dag betaalt. Ook zijn er de dertigdaagse lerarenopleidingen in de beroemde scholen van Sadhguru en Ravi Shankar voor enkele duizenden euro’s per maand en in de hoogste prijsklasse zelfs de de 4.500 euro kostende ashtangatraining van de Canadese docente Shelley Tomczyk. Al deze yogascholen staan erg goed aangeschreven en laten zien dat het aanbod enorm is. Het ligt vooral aan de specifieke wensen van de student wat betreft stijl, luxeniveau en intensiteit.

Dit artikel werd eerder gepubliceerd op de Kanttekening op 2 oktober 2019.

Wat als de NOS alleen de positieve acties van de overheid belicht en nooit de negatieve kanten? In Turkije is het aan de orde van de dag. In reactie hierop ontstaan er online alternatieven, ondanks het repressieve klimaat in het land en met alle gevaren van dien.

President Recep Tayyip Erdogan beheerst sinds enkele jaren de mainstream media in Turkije. Onafhankelijke media zijn in handen van de kliek rond Erdogan gekomen, of gewoon gesloten. Na de mislukte coup tegen Erdogan in juli 2016 is de politieke repressie in Turkije opgevoerd. Niet alleen politieke tegenstanders zijn hier het slachtoffer van geworden, maar ook journalisten die in alle vrijheid hun werk willen doen. Wie zich niet aanpast en weigert propaganda te maken voor het regime, riskeert boetes of zelfs gevangenisstraf.

Het feit dat er in Turkije nauwelijks nog onafhankelijke media zijn heeft er toe geleid dat het vertrouwen in de journalistiek naar een nieuw dieptepunt is gedaald. In 2018 deed het Center for American Progress een onderzoek naar de vraag in hoeverre Turkse burgers de media in hun land vertrouwden. Turken die op Erdogans regeringspartij AKP stemmen (iets meer dan de helft), of op de extreemrechtse coalitiepartner MHP (iets minder dan de helft) hebben relatief veel vertrouwen in de media, die volgens hen redelijk betrouwbaar en vrij zijn. Maar Turken die op de oppositiepartijen stemmen vinden media niet betrouwbaar en vrij. Het meest sceptisch zijn de stemmers op de HDP, de pro-Koerdische partij die mogelijk een verbod boven het hoofd hangt. Nog geen tien procent van de HDP-aanhangers vindt de Turkse media betrouwbaar en vrij.

Ziedaar: de opkomst van interviewers die mensen op straat aanspreken. Hun reportages worden uitgezonden op alternatieve online mediakanalen. De straatinterviewers laten gewone Turkse burgers aan het woord, uit alle hoeken en gaten van de Turkse samenleving, met verhalen die de mainstream media laten liggen.

De straatinterviewers richten zich op verschillende regio’s, en hebben verschillende politieke kleuren. Medyali TV en Kendini Muhabir bijvoorbeeld zijn voor Turkse begrippen links en vertolken het geluid van de grootste oppositiepartij CHP. Daarnaast heb je de Youtube-kanalen Vatandasi Sesi (‘De Burgerstem’) en Gozluklu Muhabir (‘De Bebrilde Correspondent’), die geen politiek onderdak hebben.

Het populairste straatinterviewkanaal is zonder twijfel Ilave TV (‘Extra TV’). De straatinterviewer is amateur-journalist Arif Kocabiyik, een voormalige bodyguard uit Antalya. Hij spreekt dagelijks mensen in verschillende Turkse steden, stelt hen vragen over hun huidige situatie en vraagt naar hun politieke mening. Zijn YouTube-kanaal heeft 500.000 abonnees en meerdere video’s met miljoenen weergaven.

Een ander populair Youtube-kanaal is Sade Vatandas (‘De Gewone Burger’). Reporter Mehmet Koyuncu is een van de weinig straatinterviewers die wel een journalistieke opleiding heeft gedaan. Hij werkte eerder als economie-expert voor de Turkse krant Cumhürriyet, die als een van de laatste onafhankelijke kranten zwaar werd tegengewerkt en veel journalisten heeft moeten ontslaan.

De in Antalya opgegroeide Koyuncu begon anderhalf jaar geleden met het maken van straatreportages: ‘Ik had geen baan en ik kreeg niet de kans om voor grote mediabedrijven te werken’, vertelt hij. ‘Tegelijkertijd begonnen de mediabedrijven steeds meer een politieke kant te kiezen en verloren zij hun journalistieke onafhankelijkheid. Ik vind dat verkeerd, en heb daarom gekozen om mijn eigen mediakanaal te maken. Met mijn eigen onderzoek en apparatuur wil ik de stem van de bevolking laten horen. Ik wil het laten horen aan Turkije en aan de bestuurders van het land.’

De onderwerpen in zijn reportages zijn vaak de belangrijkste nieuwsberichten van de dag, legt hij uit. ‘Het nieuws in Turkije wordt als propaganda gebruikt en probeert de bevolking de economische problemen te laten vergeten. Daarom probeer ik mensen op straat vragen te stellen als ze veel of weinig weten over de economie. Daarnaast wil ik weten wat hun huidige economische situatie is. Daarmee wil ik de problemen van de bevolking en de economie aan Turkije laten zien.’

‘Sinds de grote mediabedrijven de spreekbuis van de overheid zijn geworden en propaganda verspreiden, was er geen plek meer over om de stem van het volk te horen’

Volgens Koyuncu zijn straatinterviews belangrijk, omdat er bijna geen andere platformen zijn waar het volk aan het woord wordt gelaten. ‘Sinds de grote mediabedrijven de spreekbuis van de overheid zijn geworden en propaganda verspreiden, was er geen plek meer over om de stem van het volk te horen’, zegt hij. ‘Daarom zijn wij degenen die het volk weer een plek in de media willen geven, zodat de stem van de burger weer wordt gehoord.’

Het doen van straatinterviews is echter geen ongevaarlijke bezigheid. Alle mensen mogen hun zegje doen, maar bij een kritische vraag over het overheidsbeleid reageren sommige respondenten soms heftig.

‘Wij beleven bovendien veel problemen tijdens het maken van reportages’, gaat Koyuncu verder, ‘Laatst deed een man zijn shirt omhoog om zijn pistool te laten zien. Hij bedreigde ons.’ Deze incidenten onderstrepen volgens Koyuncu het maatschappelijk belang van zijn journalistieke werk. ‘Ik vind het verkeerd om er nu mee te stoppen. Ik zie het als mijn plicht, als mijn vaderlandse plicht, om deze reportages te maken. Ik ga er dan ook mee door, wat er ook gebeurt.’

Zijn favoriete reportage was met een econoom die helder uit kon leggen wat er precies mis was met de Turkse economie. ‘Hij gaf een mooie analyse van de huidige problemen in Turkije en droeg ook interessante oplossingen aan.’ Het leverde hem bijna 200.000 kijkers op.

De politieke tegenstanders van Erdogan zijn ook fan van de straatinterviewers. Zo was voormalig vicepremier Ali Babacan, nu leider van de oppositionele DEVA-partij, te zien op het YouTube-kanaal van Ilave TV. Koyuncu heeft nog geen politieke personen geïnterviewd, vertelt hij. Wel heeft hij politica Meral Aksener van de centrumrechtse IYI-partij ontmoet.

‘De oppositiepolitici en -leiders komen graag op onze alternatieve kanalen’, aldus Koyuncu, ‘want onze verhalen en reportages zijn een stuk betrouwbaarder dan die van de journalisten van de mainstream media.’ Dat straatinterviewers een stuk eerlijker en ideologisch minder vooringenomen zijn wordt ook gewaardeerd. ‘Oppositieleiders zien ons straatinterviewers als de vertolkers van de volksstem.’

Dit artikel werd eerder gepubliceerd op de Kanttekening op 7 april 2021.