Dat petities vaak sneuvelen door gebrek aan politieke wil is een bekend gegeven, zelfs al is de petitie ondertekend door 200.000 personen, zei politicoloog Menno Hurenkamp onlangs nog in het Parool. Een debat over godslastering naar aanleiding van de petitie over het strafbaar stellen van het beledigen van de profeet – zelfs van álle profeten, zoals in de petitie stond te lezen – viel dan ook niet te verwachten.

Toch kwam deze petitie zelf wel ter sprake bij het afgelopen Kamerdebat over de vrijheid van meningsuiting – althans, dat wat een debat had moeten voorstellen. Wat we zagen was een schouwspel van verontwaardigde, stampende Kamerleden, geleid door het schreeuwende Kamerlid Madeleine van Toorenburg (CDA) en Farid Azarkan (Denk) als een zich kranig verdedigend lijdend voorwerp.

Azarkan had tijdens het debat begrip getoond voor de moslimgemeenschap om de petitie te starten. Dit veroorzaakte een storm van woede, waarin Kamerleden zich beriepen op de onbeschaamde ‘timing’ om de petitie te starten en aan de orde te stellen. Over de redenen van de petitie werd niet gedebatteerd, maar het was duidelijk dat het initiatief was ingegeven door aanhoudende kwetsingen van moslims in de samenleving. Hoe haaks deze ongelijke behandeling ook staat op de kernwaarden van de democratie, de petitie werd door de hele Kamer afgeserveerd met als argument dat de ‘timing’ niet goed was.

De timing-kaart is niets minder dan een morele terechtwijzing

Deze timing-kaart is niet nieuw en wordt vaker ingezet om discussies te smoren over ongelijkheid. Het meest bekende voorbeeld is de discussie over Zwarte Piet. Er is nooit een ‘goed’ moment om het erover te hebben of om acties op te zetten. De zomer en de herfst worden beschouwd als te vroeg, en in december mag men het er niet over hebben omdat anders het kinderfeest wordt verpest. Demonstraties worden al helemaal veroordeeld. De timing-kaart is niets minder dan een morele terechtwijzing.

Wie wijst terecht? Degene die boven je staat: je ouders, de schoolmeester, de politieagent, je baas, dus iemand die jou beoordeelt en niet zelf wordt beoordeeld. Over morele superioriteit is bekend dat die voortkomt uit het zelfbeeld erg rechtvaardig, deugdzaam en moreel hoogstaand te zijn. Kenmerkend is ook dat mensen die zich moreel superieur voelen weinig empathisch vermogen hebben. Althans, ze vinden het meestal niet nodig om die te tonen. Daardoor staat morele superioriteit elk debat in de weg: het staat haaks op gelijkwaardigheid, het kernbeginsel van de democratische rechtsstaat.

Deze attitude van morele superioriteit was zichtbaar bij een blaffende Van Toorenburg, gedrag dat overigens opvallend genoeg door de Kamervoorzitter Khadija Arib werd toegestaan. In de uitzending van Buitenhof van afgelopen zondag werd Arib op deze opmerkelijke tolerantie aangesproken. Ze probeerde haar permissiviteit uit te leggen met het argument dat de emotie in de samenleving ook in Kamer moet worden toegelaten. Zou dat ook gelden voor racisme, vernederingen en andere ongelijkheden?

Een democratie dient gelijkwaardigheid als belangrijkste principe te hebben. De Tweede Kamer zou de plek moeten zijn waar men dit grondbeginsel hoog houdt. De Kamer is een politieke arena waarin mensen uit verschillende werelden, met verschillende perspectieven, en verschillende achtergronden elkaar ontmoeten. Juist dáár zou men moeten proberen elkaar te begrijpen en sámen bekijken wat er speelt en welke kant we op moeten gaan. Maar het ‘debat’ in de Kamer liet wederom zien dat juist daar bijna niemand bereid is om het op democratische wijze te voeren.

Zolang morele superioriteit overheerst en laatdunkendheid een geaccepteerde norm is, wordt het principe van gelijkwaardigheid aangetast. Juist nu de polarisatie in de samenleving sterk is toegenomen, is het belangrijk dat niet vanuit morele superioriteit, maar vanuit principes van gelijkwaardigheid en empathie van gedachten wordt gewisseld en gehandeld.

Eerlijk is eerlijk: de zichtbare ontlading van Van Toorenburg is een spotprent waard die ‘zelfs’ bij moslims niet verkeerd zou vallen.

Sommige Nederlanders zullen sterven zonder ooit een voet op Amerikaanse bodem te hebben gezet. Toch vertoonden wij deze maand een collectieve obsessie met de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Volgens Thomas Erdbrink, chef Noord-Europa van The New York Times, komt dat omdat wij Amerikanen zien als het volk dat ons 75 jaar geleden uit het Nazi-moeras heeft bevrijd. Daarnaast zijn Amerikaanse presidentsverkiezingen heel gemakkelijk te volgen. Je hebt na afloop een duidelijke winnaar en een verliezer. Dit contrasteert met de Europese politiek, waar het draait om coalities en onderhandelingen.

Een derde, culturele verklaring lijkt mij nodig om onze collectieve verslaving aan de Verenigde Staten en de presidentsverkiezingen in dat land te begrijpen. Wij Nederlanders, maar ook anderen, nemen de Amerikaanse culturele praktijken over. Netflix, McDonalds, Hollywood, Sillicon Valey, de iPhone in jouw broekzak en de muziek die op de radio draait. Wij consumeren Amerikaanse cultuur alsof het ons dagelijkse brood is. Daarom kunnen we zonder ooit in de Verenigde Staten te zijn geweest ons toch wel verwant voelen met de Amerikaanse samenleving.

Dat cultuur onze houding ten opzichte van de wereld om ons heen mede bepaalt, blijkt ook uit de recente nationale debatten. De discussie over Zwarte Piet legde afgelopen week voor de zoveelste keer bloot hoe ver mensen bereid zijn om voor een eigen cultuur en traditie te vechten. Rapper Akwasi werd bij zijn eigen woning door als Zwarte Pieten vermomde burgers geïntimideerd. En in Maastricht moesten activisten van Kick Out Zwarte Piet door de politie en de ME worden beschermd tegen pro-Pieten. Zwarte Piet, zo lieten deze terroriserende pro-Pieten wederom weten, is onderdeel van de Nederlandse cultuur en moet tegen elke prijs worden verdedigd. Ook als daar geweld aan te pas komt.

Cultuur laat zich, anders dan mensen, niet door landsgrenzen en paspoorten tegenhouden

In diezelfde week debatteerde politiek Den Haag hevig over fundamentele grondrechten. Arie Slob, onze minister van onderwijs, kreeg een storm van kritiek over zich heen toen hij het recht van orthodox-christelijke scholen verdedigde om homoseksualiteit te weren. De vrijheid van onderwijs was niet absoluut in de ogen van de progressieve Kamerleden. Een paar dagen later viel bijna de hele Tweede kamer over Denk-fractievoorzitter Farid Azarkan heen, omdat hij vond dat er serieus moest worden geluisterd naar islamitische Nederlanders die via een petitie de belediging van hun profeet strafbaar willen stellen. Vrijheid van godsdienst mag niet ten koste gaan van de vrijheid van meningsuiting, kreeg Azarkan van zijn seculiere collega’s te horen.

In Nederland woedt een cultuuroorlog. Deskundigen spreken over ‘culturalisering’. Dat betekent dat Nederlandse burgers – die met elkaar gemeen hebben dat ze een Nederlands paspoort delen – hun identiteit laten bepalen door cultuur en religie. En dit komt weer omdat het land waarin je woont steeds minder bepaalt welke cultuur jij als burger consumeert. Culturen zijn – als we even dure woorden gebruiken – ‘grensoverschrijdend’ en ‘deterritoriaal’ geworden. Ze zijn dus niet gebonden aan een vast geografisch grondgebied.

Technologie maakt deze loskoppeling van cultuur en geografie mogelijk. Via televisie, de telefoon en social media worden mensen in het ene land makkelijker verbonden met culturele ontwikkelingen in een ander land. Zo krijg je dus te maken met mensen die nooit in de Verenigde Staten zijn geweest, maar zich gedragen alsof ze Amerikanen zijn. Met hun lichaam zitten ze in Nederland, maar met hun hoofd in de VS. Maar tegelijkertijd heb je hier ook mensen wonen die in Nederland zijn geboren en getogen, maar zich in eerste instantie Marokkaan, Surinamer of Turk voelen. Cultuur laat zich, anders dan mensen, niet door landsgrenzen en paspoorten tegenhouden.

Ik heb er lang op moeten wachten, maar ik heb het Communistisch Manifest van Karl Marx en Friedrich Engels weer eens uit mijn boekenkast gepakt. Het verkiezingsprogramma van BIJ1 leest namelijk als een moderne versie van dit traktaat. Hun snoeiharde aanklacht tegen het kapitalisme is zeer vergelijkbaar met wat Marx en Engels in 1848 betoogden.

Ook de toelichting op het besluit van BIJ1 om het programma niet te laten doorberekenen door het Centraal Planbureau (CPB) is antikapitalistisch. ‘Door van het bestaande systeem uit te gaan, houden CPB-berekeningen ​macht bij banken en bedrijven​. BIJ1 wil macht bij burgers leggen’, staat er. ‘Burgers’ klinkt nu eenmaal toegankelijker dan ‘het proletariaat’.

Ergens ben ik wel blij met dit radicale programma. Hoe meer keuzemogelijkheden kiezers hebben bij de aankomende Tweede Kamerverkiezingen, hoe beter. En dan bedoel ik vooral écht verschillende keuzes. Teveel partijen willen ongeveer hetzelfde. BIJ1 onderscheidt zich met een eigen geluid.

Ook de Nieuwe Communistische Partij wil meedoen met de verkiezingen, maar haar kans op een zetel is nihil. Het marxistisch-leninistische programma van BIJ1, dat naar mijn inschatting serieus kans maakt op een Kamerzetel, is daarom écht uniek. Bovendien is het doorregen van anti-neokolonialisme en de strijd tegen discriminatie en racisme.

Daar kenden we BIJ1 en partijleider Sylvana Simons natuurlijk al van. Maar het programma vertoont daarnaast ook sterke overeenkomsten met dat van de Partij van de Dieren. De aanklacht tegen de bio-industrie, de vurige wens om de planeet te willen redden van de klimaatcrisis en de verregaande voorstellen op het gebied van dierenwelzijn zijn een stuk radicaler dan bijvoorbeeld de voorstellen van GroenLinks.

Met dit verkiezingsprogramma mikt BIJ1 op SP-stemmers die de SP te gematigd, te ‘mainstream’ vinden. Ook moeten teleurgestelde GroenLinksers worden verleid. Een van de voorlopers van GroenLinks was namelijk de CPN. Ten slotte en vooral wil BIJ1 iedere Nederlander aanspreken die tot een minderheidsgroep behoort en zich niet politiek vertegenwoordigd voelt. Nederlanders met een migratieachtergrond, Nederlanders met een beperking en Nederlanders uit de LHBTQI+-gemeenschap. Hiermee gaat BIJ1 ook de concurrentie aan met de islamitische partijen Denk en Nida.

De agenda van BIJ1 is er een waar Karl Marx, Friedrich Engels, Rosa Luxemburg, Ché en al die anderen hun rode vingers bij zouden aflikken

Misschien denkt u: ‘Het échte argument om BIJ1 marxistisch te noemen heb ik nog niet gelezen.’ Dat klopt. BIJ1 noemt zichzelf niet marxistisch en dat is begrijpelijk. Want extreemrechtse tegenstanders van BIJ1 beschouwen de partij als ‘cultuurmarxistisch’, en die wil je natuurlijk niet in de kaart spelen. Maar de agenda van BIJ1 is er een waar Karl Marx, Friedrich Engels, Rosa Luxemburg, Ché en al die anderen hun rode vingers bij zouden aflikken.

BIJ1 wil een eenmalige coronatax van vijf procent voor multimiljonairs, een verbod op incassobureaus, nationalisering van woningcorporaties, banken, pensioenfondsen en het OV, supermarkten onder arbeiderszelfbestuur, afschaffing van de monarchie en terugtrekking uit de ‘imperialistische’ NAVO. Ook is BIJ1 heel kritisch op Israël en de Verenigde Staten, die ‘antidemocratische landen’ worden genoemd. Over China, Rusland, Saoedi-Arabië en Turkije wordt dat niet zo expliciet gezegd.

In 2017 had BIJ1 minimaal 70.106 stemmen nodig om een Kamerzetel te bemachtigen. De partij, toen nog Artikel 1 genaamd, haalde slechts 28.700 stemmen, waarvan 40 procent uit de kieskring Amsterdam en 39 procent uit de rest van de Randstad.

De grote vraag is of er voldoende niet-Randstedelijke Nederlanders te vinden zijn die zich aangesproken voelen tot het uitgesproken linkse, marxistische gedachtegoed van BIJ1. Opvallend is dat van de eerste tien kandidaten op de kandidatenlijst van BIJ1 er maar liefst acht uit de Randstad komen. BIJ1 mikt daarmee opnieuw op de Randstedelijke stem.

Mijn inschatting is dat BIJ1 meer stemmen gaat halen dan in 2017. Misschien haalt de partij nu wel voldoende stemmen om die zetel te bemachtigen. Maar Nederland is in zijn geschiedenis nooit een uitgesproken communistisch of marxistisch land geweest. Daarnaast zijn er op links voldoende redelijke alternatieven. Alleen daarom al vrees ik voor BIJ1 dat het bij die ene zetel blijft en dat Quinsy Gario, Gloria Wekker, Anousha Nzume en al die anderen niet in de felbegeerde blauwe Haagse fauteuils zullen plaatsnemen na 17 maart.