De Thaise koning Bhumibol is afgelopen oktober gecremeerd, een jaar na zijn dood. De Kanttekening sprak Thaise Nederlanders Thani Hongsamat en Alisa Saeng-Arung op ten Berg. Zij rouwden een jaar lang om hun geliefde koning.

De Boxmeerse Thani Hongsamat heeft heel wat met het Thaise koningshuis. Familieleden van zijn vaders kant werkten ruim een eeuw geleden in het paleis van de vroegere koning Phra Mongkut Klao Chaoyuhua (1881-1925), beter bekend als Rama VI en Vajiravudh. ‘Mijn grootvader was lijfwacht in het paleis.‘ Zijn vader verbleef in een koningsverblijf. ‘Toen mijn opa op gegeven moment een andere functie elders in het land moest bekleden, woonde mijn vader daar. Mijn achternaam heeft onze familie van deze vorst gekregen.’ In een getuigschrift kreeg zijn grootvader de familienaam die ‘hemels’ betekent. ‘Ik voel mij daardoor in zekere zin verbonden met het koningshuis.’

Hongsamat had voor wijlen koning Phra Chaoyuhua Bhumibol Adulyadej (1927-2016), beter bekend als Rama IX en Bhumibol de Grote, veel respect. ‘Vanwege zijn inzet voor het volk. Hij heeft voor het land gezorgd als een vader voor zijn kinderen.’ Hij vertelt dat de koning bijvoorbeeld projecten had opgezet voor kansarme boeren op het platteland van Thailand.

Hongsamat, die jaarlijks naar zijn land van origine gaat, heeft de koning thuis herdacht. ‘Ik kon helaas niet bij de crematie aanwezig zijn. Ik heb ‘t op televisie gevolgd.’ Het land was een jaar in rouw, alvorens definitief afscheid van de koning werd genomen.‘Festiviteiten werden bescheiden gevierd. Mensen droegen vanaf het moment dat hij overleed rouwkleding. Je moet je voorstellen dat werkelijk het hele land een jaar lang in het zwart gekleed was.’

Op de vraag of Hongsamat verschil ziet tussen de relatie van Thaise mensen met het Thaise koningshuis en Nederlanders met het Nederlandse koningshuis, zegt hij: ‘De Thai zullen nooit met gebrek aan respect over het Thaise koningshuis praten. De Nederlander heeft over het algemeen bedenkingen bij het Nederlandse koningshuis. Het vermogen en nut ervan wordt ter discussie gesteld.’

Alisa Saeng-Arun op ten Berg zegt dat ze zich zorgen maakte toen de koning overleed. ‘Ik was verdrietig. Ik vroeg me af wat er met Thailand zou gebeuren nu hij er niet meer is.’ De vertaler uit Tilburg woont vijftien jaar in Nederland. Om de vier jaar bezoekt ze haar herkomstland. Ze vond de koning ‘bijzonder’. ‘Hij heeft een zeer belangrijke rol in de ontwikkeling van Thailand gespeeld. Ook was hij een verbindende vorst. Bij onenigheden tussen verschillende Thaise groepen zorgde hij ervoor dat het land verenigd bleef.’

Saeng-Arun op ten Berg weet dat de crematie van de koning op een vastgestelde wijze gebeurde, zoals bij eerdere monarchen. Bij het crematorium, dat speciaal gebouwd is voor deze reden, stonden symbolen uit het boeddhisme en hindoeïsme die zijn ‘voortreffelijkheid’ aangaven. Een stoet van staatshoofden uit verschillende landen ging vanaf het koninklijk paleis naar het crematorium. Zelf is ze bij het overlijden naar de Thaise ambassade in Den Haag geweest om het condoleanceregister te tekenen. Ook trok ze samen met andere Thaise Nederlanders naar Amsterdam om daar respect te tonen aan de koning. ’We zongen een lied dat altijd bij speciale gelegenheden voor hem wordt gezongen.’ Op de dag van de crematie keek ze naar de plechtigheden op internet. ‘Familie en vrienden hielden me op de hoogte via sociale netwerken.’

Ook volgens Saeng-Arun op ten Berg kijken Nederlanders heel anders naar het Nederlandse vorstenhuis. ‘Veel Thai hebben respect voor hun koning. Ze zullen alles voor hem doen. Voor de Thai is het koningshuis veel meer dan alleen een symbool van het land.’ Het idee dat het koningshuis slechts een symbool is bespeurt ze wel bij sommige Nederlanders. ‘Ze staan kritisch tegenover het koningshuis en zouden dit instituut het liefst afschaffen, terwijl de Thai hun koning eren.’

Steeds meer moslimjongeren in Nederland willen volgens Nieuwsuur leven als de profeet Mohammed. Sommigen vrezen dat dat ten koste van de integratie gaat. Maar is dat ook zo? De Kanttekening vroeg het aan migratiewetenschapper Fenella Fleischmann, antropoloog Thijl Sunier en arabist Jan Jaap de Ruiter.

Er is ophef over een onlangs uitgezonden special van het tv-programma Nieuwsuur waarin geclaimd wordt dat steeds meer jonge moslims naar strikte islamitische regels willen leven. Veel studenten die het leven van de profeet Mohammed willen imiteren zouden daarvoor lezingen bijwonen die worden gegeven door populaire islampredikers zoals Abid Tounssi, voorheen bekend als rapper Salah Edin, en Ali Houri. Het programma stelt daarbij de vraag ‘kun je met deze levenswijze wel integreren in de hedendaagse samenleving?’

Arabist Jan Jaap de Ruiter (Tilburg University), die door Nieuwsuur was uitgenodigd voor een studiogesprek, was daar duidelijk over. ‘Leven zoals de profeet Mohammed gaat niet samen met de westerse normen en waarden. Het risico hiervan is dat deze groep goed opgeleide jongeren zich isoleren van de samenleving. Dit kan leiden tot segregatie.’

Fenella Fleischmann, migratiewetenschapper aan de Universiteit Utrecht, deed onderzoek naar religie, identiteit en discriminatie bij moslimminderheden in Europa. De Nieuwsuur-uitzending maakt volgens haar goed inzichtelijk wat sommige moslimjongeren beweegt, hoe ze tot hun keuzes komen en hoe het proces van toenemende religiositeit kan verlopen. Maar het idee dat steeds meer moslimjongeren strikt leven naar de islamitische regels klopt volgens haar niet. ‘Ons grootschalige onderzoek onder moslimjongeren in vergelijking met niet-moslim-jongeren in Nederland en drie andere Europese landen laat zien dat er gemiddeld over een langere tijd weinig verandert in de religiositeit van moslimjongeren.’ [blendlebutton]

Uit een grootschalige landelijke steekproef uitgevoerd door Fleischmann en andere onderzoekers over een periode van twee jaar blijkt dat er een subgroep van rond de twintig procent van alle moslimjongeren bestaat die gedurende deze periode religieuzer wordt. Zo bidden ze vaker en gaan ze vaker naar de moskee. Tegelijkertijd wordt een ongeveer even grote subgroep in dezelfde periode minder religieus. Meer dan zestig procent van de moslimjongeren is stabiel in hun religiositeit. ‘Het blijkt dus niet dat alle en ook de meeste moslimjongeren in Nederland met de tijd religieuzer worden’, zegt Fleischmann. ‘Het is vanuit sociaal-wetenschappelijk perspectief belangrijk om telkens te vermelden dat de groep die toeneemt in religiositeit niet een representatieve afspiegeling is van alle moslimjongeren in Nederland, maar slechts een kleine subgroep.’

‘Wie voor honderd procent de islam praktiseert is voor bijna honderd procent van de samenleving afgekeerd’, zegt De Ruiter in de uitzending van Nieuwsuur. Fleischmann is het daar niet mee eens. Meer islam betekent volgens haar niet per definitie minder integratie. ‘Het is wel vaak zo dat moslims die religieuzer zijn, maar dan heb ik het over volwassenen en niet over jongeren die nog een ontwikkeling doormaken, vaak meer zijn ingebed in de eigen etnische gemeenschap dan minder religieuze moslims. Dat betekent echter niet dat ze daarom compleet gesegregeerd zijn, want meer contacten binnen de eigen groep gaan niet noodzakelijkerwijs samen met minder contacten buiten de eigen groep.’ Voor contacten met autochtone Nederlanders vonden andere onderzoekers in Nederland soms een klein negatief en soms geen enkel verband. ‘Voor de structurele integratie, zoals scholing en arbeidsmarktpositie, lijkt de mate van religiositeit al helemaal geen verschil te maken, althans niet bij de tweede generatie en meer recente immigranten.’

Tweede Kamerlid Zihni Ozdil (GroenLinks) vond de Nieuwsuur-reportage dermate schokkend dat hij Kamervragen heeft gesteld. Hij vraagt de minister van Sociale Zaken onder andere of hij de oproepen tot afzondering tegen ‘het gif van de moderne maatschappij’ bevorderlijk acht voor de integratie en emancipatie van jonge Nederlanders met een migratieachtergrond.

Ook Fleischmann vond de uitzending polariserend. ‘Persoonlijk vraag ik me af of de tegenstelling zo groot is zoals in het gesprek in Nieuwsuur wordt gesuggereerd. In zo’n debat worden snel vergelijkingen gemaakt die de verschillen tussen groepen nodeloos op scherp stellen. Er werd bijvoorbeeld gezegd dat alcohol overal is in de Nederlandse samenleving en dat moslims die daarmee niet in aanraking willen komen zich daarom buiten de samenleving plaatsen. Door zo’n argumentatie wordt het bijna normatief om alcohol te drinken, terwijl er toch ook geheel los van het islamdebat steeds meer stemmen opgaan om het gebruik en aanbod van alcohol, vooral om gezondheidsredenen, wat meer aan banden te leggen.’

Antropoloog Thijl Sunier, hoogleraar Islam in Europese Samenlevingen aan de Vrije Universiteit Amsterdam en voorzitter van de Netherlands Interuniversity School for Islamic Studies, reageert heel kritisch op het beeld dat door Nieuwsuur is geschetst van jonge moslims. ‘Ik vind het ongelofelijk overdreven. Dat jongeren zich willen verdiepen in hun religie wordt onterecht geproblematiseerd met het idee dat de integratie onder druk zou staan.’ De hoogleraar meent dat moslims te makkelijk als ‘salafistisch’ gelabeld worden en op één hoop worden geveegd. ‘De zoektocht van deze jongeren een ongewenste ontwikkeling noemen begrijp ik gewoon niet, het is volkomen misplaatst.’

Dat veel moslimjongeren zich aangetrokken voelen tot populaire islampredikers en naar lezingen gaan waar het gaat om de vraag ‘hoe kan ik een betere moslim zijn?’, is volgens Sunier geen vreemde ontwikkeling. ‘Het zijn meestal jongeren van begin twintig die heel serieus op zoek zijn naar een manier om hun religie te kunnen praktiseren binnen deze samenleving. Om dat weg te zetten als een integratieprobleem en gevaar is werkelijk te gek voor woorden. Betekent dat ook dat wanneer een niet-moslim niet naar muziek wil luisteren of geen alcohol wil drinken, we ook dat gaan problematiseren? Ik vind het heel kwalijk dat De Ruiter op deze manier heel snel een oordeel velt over keuzes die mensen maken.’

Volgens Sunier is er geen ‘één op één link’ tussen meer islam en minder integratie. ‘Dat is kletskoek. Het is ontzettend kort door de bocht. Er is zeker een link tussen religie en integratie, maar integratie heeft ook met een heleboel andere dingen te maken. Het is een te beperkt perspectief op wat er aan de hand is. Ik vind het erg jammer dat iemand als Jan Jaap de Ruiter daarin meegaat en niet zegt ‘wacht is even, dit klopt helemaal niet’.’

Sunier: ‘Wat die jongeren in feite zeggen is ‘ik probeer als goede moslim te leven’. Hoezo gaan we er van uit dat wanneer jongeren een bepaald soort persoonlijke religiositeit ontwikkelen en zich daarin verdiepen, het ten koste gaat van iets anders, bijvoorbeeld de integratie? Dat is zo’n simplistische opvatting over religie. Religie is niet iets wat daarnaast staat, het is onderdeel van de samenleving.’ Dat is volgens de hoogleraar precies wat deze jonge mensen proberen duidelijk te maken. ‘Dat de islam een onlosmakelijk onderdeel is van hun leven in Nederland en niet iets is wat daarnaast staat. Ik vind deze reportage en het commentaar erop echt een gemiste kans. Het is weer een actie voor de bühne. Jongens, waar zijn jullie mee bezig?’

De Ruiter, die hard wordt bekritiseerd voor zijn uitspraken tijdens de uitzending, blijft achter zijn woorden staan, maar hij brengt wel nuance aan. ‘Ik heb daar meer als privépersoon dan als arabist gezegd wat ik ervan vond. Ik heb gezegd dat als je de islam praktiseert zoals die predikers het van je vragen, dan wordt het helemaal niets met de integratie. Mijn kritiek is alleen voorbehouden aan deze vorm van de islam en niet aan alle praktiserende moslims. Ik weet uit eigen ervaring dat heel veel moslims veel soepeler omgaan met zulke kwesties.’ Hij benadrukt dat hij goed begrijpt waarom er zo veel kritiek is geuit. ‘Deze moslims worden natuurlijk in hun essentie aangesproken. Als je persé mannen en vrouwen wil scheiden, niet naar plekken gaat waar muziek wordt gedraaid of alcohol wordt geschonken, dan ben je in Nederland gauw nergens meer. Waar kan je dan nog wel komen?’

De Ruiter trok volgens critici onterecht een link tussen het luisteren van muziek en drinken van alcohol en de integratie van moslimjongeren. Zijn deze punten een maatstaf voor integratie? ‘Nee, natuurlijk kan je voor jezelf beslissen om niet te drinken of geen muziek te luisteren. Ben je dan niet geïntegreerd? Je hoort er natuurlijk wel bij. Ook moslims die zich helemaal afkeren van de samenleving horen erbij’, zegt hij. Een maatstaf voor integratie is volgens hem dat je als lid van een samenleving in staat bent met iedereen te communiceren en om te gaan, ook met personen van wie je de levenswijze compleet afwijst. ‘De banale dingen als muziek en alcohol zijn dus meer de uitingen daarvan. Als je deze criteria toepast op de groep in kwestie, ben ik de eerste die zal zeggen ‘natuurlijk kan je ook zo leven, als dat jouw keuze is moet je het vooral doen’. Ik vind het alleen niks.’ [/blendlebutton]

In Nederland wonen tussen de vijfentwintig en dertigduizend Aramese Nederlanders. Wat kenmerkt hen? De Kanttekening sprak drie vooraanstaande Aramese Nederlanders, Johnny Shabo, Johny Messo en Anne Turan, en historicus Jan van Ginkel.

De tentoonstelling De verborgen parel: het Aramese erfgoed is momenteel te bezichtigen in de openbare bibliotheek in Enschede. De tentoonstelling bevat foto’s, schilderijen en teksten over de ruim drieduizend jaar oude geschiedenis van de Arameeërs en de Syrisch-Orthodoxe Kerk als erfgenaam van dit cultureel erfgoed. De Aramese gemeenschap in Nederland woont vooral in het oosten van het land; dat deze tentoonstelling in Twente wordt gehouden is dan ook geen toeval.

Johnny Shabo, voorzitter van de Suryoye Aramese Federatie Nederland: ‘Aramese Nederlanders wonen vooral in Twente, in de steden Enschede, Hengelo, Oldenzaal en Rijssen. Daarnaast kent ook Amsterdam een kleine Aramese gemeenschap. We voelen ons thuis in Nederland. We hebben hier politieke vrijheid, godsdienstvrijheid en de vrijheid om onze eigen verenigingen op te richten. Onze gemeenschap kan bloeien.’

Moslims
Hoe verhoudt de Aramese gemeenschap zich tot de moslims in ons land? Volgens Anne Turan, secretaris van de Aramese Federatie, zijn Aramese vrouwen vrijer. ‘Wij hoeven geen hoofddoek te dragen. En er wordt geen druk op ons uitgeoefend om te trouwen. Wel zijn Aramese vrouwen traditioneler dan Nederlandse vrouwen. Bij grote familie-evenementen wordt toch van de vrouw verwacht dat ze in de keuken staat.’

Volgens Shabo zijn er in Nederland geen spanningen tussen Aramese Nederlanders en de islamitische gemeenschap: ‘We hebben geen probleem met de moslimgemeenschap in Nederland. Wel maken we ons zorgen over de positie van christenen in Turkije, Irak en Syrië. Zo heeft de Turkse staat eerder dit jaar tientallen Aramese kloosters en andere kerkelijke gebouwen geconfisqueerd.’

Aramese organisaties hebben geen contact met islamitische organisaties in ons land. Shabo: ‘We organiseren evenementen voor onze eigen gemeenschap en autochtone Nederlanders. Daar zijn islamitische Nederlanders uiteraard ook welkom. Met de Armeniërs voelen we trouwens wel een bijzondere band, vanwege de genocide van 1915 die zowel hun als ons trof.’

Milleniaoud volk
De Aramese beschaving bestaat volgens historici ruim drieduizend jaar. De Arameeërs verdeelden zich over stadstaten en namen van de Feniciërs het alfabet over. Historicus Jan van Ginkel, specialist in de Aramese taal en cultuur: ‘Toen de Assyriërs de Aramese stadsstaten één voor één veroverden werd het Aramees de rijkstaal van het machtige Assyrische Rijk. Ook de Perzen, die over een nog veel groter rijk heersten, gebruikten het Aramees als rijkstaal. Daardoor kon het Aramees zich over het Midden-Oosten verspreiden.’

Ten tijde van het Romeinse Rijk was het Aramees nog steeds een belangrijke taal. Ook Jezus sprak Aramees. Van Ginkel: ‘De komst van het christendom zorgde voor het ontstaan van christelijke gemeenschappen in het Midden-Oosten die het Aramees als kerktaal gebruikten. Naast het officiële ‘kerk-Aramees’ bestonden veel regionale dialecten. Dankzij missionarissen verspreidde de Aramese taal zich in deze tijd bovendien verder over de wereld en dook zelfs op in China.’

Vanaf de zevende eeuw werden de Arameeërs overheerst door islamitische heersers. Onder moslimbewind waren christelijke onderdanen tweederangsburgers die extra belasting moesten betalen. Ze werden in de regel met rust gelaten. In de negentiende eeuw was het echter gedaan met de rust. Shabo: ‘De Ottomaanse machthebbers organiseerden pogroms tegen de christelijke minderheden. Ook de Arameeërs werden daar slachtoffer van. Het geweld liep uit op de genocide van 1915, die niet alleen zo’n miljoen christelijke Armeniërs, maar ook honderdduizenden Arameeërs het leven kostte. Het jaar 1915 staat bij de Arameeërs bekend als Shatto d-Seyfo, het Jaar van het Zwaard.’

Als gevolg van de genocide vluchtten veel Arameeërs naar het Westen. Een tweede emigratiegolf kwam vanaf de jaren zestig op gang. Toen West-Europa op zoek was naar Turkse ‘gastarbeiders’ emigreerden ook veel Turkse Arameeërs naar Duitsland, Nederland en andere landen. Nadat de arbeidsmigratie ophield besloten veel Arameeërs in West-Europese landen asiel aan te vragen. Het geweld in Zuidoost-Turkije tussen het leger en de Koerdische PKK, die op de Turkse, Europese en Amerikaanse terreurlijsten staat, ging aan de Arameeërs niet voorbij. Ze werden er door beide partijen van beschuldigd te heulen met de vijand. Op dit moment wonen er nog maar zo’n drieduizend Arameeërs in Zuidoost-Turkije.

Natie in ballingschap
In de diaspora leven zo’n één tot anderhalf miljoen Arameeërs. Hun overkoepelende organisatie is de World Council of Arameans (Syriacs), waarvan Johny Messo de voorzitter is. Hij behartigt ook de belangen van vervolgde christenen in het Midden-Oosten en heeft contact met onder andere Mark Rutte, Amerikaanse senatoren en de Russische president Vladimir Poetin. Messo: ‘Ik ben opgegroeid in Twente. Eerst was ik helemaal niet bezig met mijn Aramese achtergrond. Ik sprak de Aramese taal niet en ging ook nooit naar de Syrisch-Orthodoxe Kerk. Op mijn zeventiende veranderde mijn leven echter volkomen. God raakte mij aan. Ik werd me bewust van mijn identiteit en ik leerde door zelfstudie de Aramese taal en las alles over de Aramese geschiedenis.’ Uiteindelijk werd de gedreven student president van een natie in ballingschap.

De Aramese gemeenschap in Nederland heeft veel contact met de Aramese gemeenschappen in andere landen. Zo hebben veel Aramese Nederlanders een partner uit Duitsland. Van Ginkel: ‘Dankzij het internet kunnen Arameeërs overal in de wereld met elkaar in contact treden en in het Aramees met elkaar spreken. Dat geeft de met uitsterven bedreigde Aramese taal nieuwe toekomst.’

De tentoonstelling De verborgen parel: het Aramese erfgoed is tot 14 december te zien in de openbare bibliotheek in Enschede.