‘Mogen IS-vrouwen terugkeren naar Nederland?’ Zo luidde de vraag die de afgelopen maand voor politieke beroering zorgde. De discussie heeft ook mij niet onberoerd gelaten. Want dit zijn Nederlandse vrouwen met vaak kleine kinderen, die in erbarmelijke omstandigheden leven in Syrische vluchtelingenkampen.

Waarom hebben deze vrouwen zich in hemelsnaam aangesloten bij de IS, een terreurorganisatie die er niet voor schroomt om kelen door te snijden, vrouwen te verkrachten en aanslagen te plegen? Een organisatie die trouwens zegt te handelen in naam van God, ten behoeve van de oprichting van een ‘zuivere islamitische staat’?

De haat en minachting voor de westerse wereld en voor elk ander religie of overtuiging werd keer op keer benadrukt in de selectie van beelden en interviews die we in de media zagen. Deze mediabeelden, die de groep vertrokken Nederlanders dehumaniseerden, hadden ook op mij een uitwerking van onbegrip en afkeer.

Trump kondigde meerdere keren aan te zullen vertrekken uit Syrië wanneer de strijd gestreden was. Aan de Europese bondgenoten deed hij een dringend verzoek: ‘Haal je eigen mensen terug, want we willen niet dat deze strijders in Europa zullen gaan rondzwerven’.

De Verenigde Staten gaven ook het goede voorbeeld. De Amerikanen haalden in 2018 de eigen IS-strijders, -vrouwen en -kinderen op en assisteerden Kosovo met het repatriëren van 110 staatsburgers uit Syrië. Onder die 110 Kosovaarse burgers zaten slechts vier IS-strijders. De groep bestond verder uit 32 vrouwen en 74 kinderen. Kosovo beschouwt de vrouwen en kinderen als onschuldige slachtoffers, die hulp zullen krijgen voor een snelle terugkeer in de maatschappij.

‘Wat ze ook gedaan hebben, het zijn Kosovaarse burgers. Ze blijven onze verantwoordelijkheid. En we zullen een zorgvuldig deradicaliserings-traject uitvoeren’, luidde de boodschap.  Andere Europese landen gaven echter geen gehoor aan Trumps oproep en hebben het voorbeeld van Kosovo niet gevolgd.

Nederland vindt dat de IS-vrouwen in Syrië die naar Nederland wensen terug te keren op eigen gelegenheid naar een Nederlands consulaat moeten reizen. Pas daar worden ze aangehouden en teruggebracht. Maar dit standpunt is op drijfzand gebouwd. De dichtstbijzijnde ambassade is namelijk in Irak. En hoewel Irak nu beloofd heeft om de Nederlandse vrouwen ongemoeid te laten, betekent dit niet dat álle hindernissen voor terugkeer zijn weggenomen.

In Irak worden IS-strijders namelijk ter dood veroordeeld, in processen die slechts enkele minuten duren. Het is duidelijk dat het voor deze groep een risicovolle onderneming is om naar de Nederlandse ambassade te reizen.

Zou het te maken hebben met de huidskleur of het geloof van de vrouwen?

Een rechter oordeelde vorige maand dat Nederland zich moet inspannen om 23 IS-vrouwen en 56 kinderen zo snel mogelijk op te halen uit detentiekampen in het noordoosten van Syrië, maar dit oordeel is een week later in hoger beroep afgewezen.

Het argument: volgens de wet dient de rechter zich zeer terughoudend op te stellen bij het toetsen van overheidsbeleid dat door de Tweede Kamer is goedgekeurd. Dit is een politieke kwestie, geen juridische, aldus de rechter. En daarmee is de Nederlandse staat voorlopig gevrijwaard van zijn verplichtingen om haar burgers in binnen- en buitenland te beschermen.

De Nederlandse onwil om deze vrouwen en kinderen op te halen is groot. Terwijl landen als de Verenigde Staten, Kosovo, Rusland en Indonesië hun verantwoordelijkheid nemen, verroert Nederland geen vin.

Ook nu worden allerlei argumenten genoemd waarom het beter is om deze vrouwen en kinderen in de vluchtelingenkampen te laten zitten. Het belangrijkste argument: de moeders zullen door IS strategisch worden ingezet in hun strijd tegen het westen en de kinderen zijn potentiële terroristen. We moeten dus het gevaar niet in huis halen.

Vorige week werd een 9-jarig kind opgepakt in Den Haag, omdat hij met een molotovcocktail rondliep tijdens de rellen in Duindorp. En bestormde een 12-jarige pro-Pietdemonstrant niet onlangs een gebouw? Zijn dit dan niet ook potentiële terroristen?

Nederland maakt er vaak werk van om gedetineerden in buitenlandse gevangenissen terug te halen. Zo reisde minister Ferdinand Grapperhaus (Justitie) voor een veroordeelde drugssmokkelaar helemaal naar Thailand, om ervoor te zorgen dat deze man zijn straf kan uitzitten in ons land. Maar die inspanning is voor de groep Nederlandse vrouwen in de Syrische kampen, hoewel nog niet veroordeeld, te veel gevraagd. Zij mogen daar wegrotten.

Dat is een opvallende rechtsongelijkheid. Zou dat te maken hebben met de huidskleur of het geloof van de vrouwen? Laten we hopen van niet, maar ik vrees het ergste.

‘Kabinet zet alles op alles om politieke slachtoffers te voorkomen.’ Aldus de kop van de satirische website de Speld op 29 november, na het debat over het bombardement op Hawija dat zeventig burgers het leven kostte. Maar is het nog satire?

Daarvoor komt het te dicht bij de werkelijkheid. Want er was het kabinet inderdaad alles aan gelegen om politieke slachtoffers te voorkomen, sinds defensieminister Ank Bijleveld de schuld zo ongebruikelijk duidelijk bij haar voorgangster had gelegd.

Zoals de Speld de reden waarom de Kamer zolang slecht werd geïnformeerd formuleerde: ‘Het is een illusie om te denken dat alleen verantwoordelijke bestuurders getroffen worden op het moment dat er een politiek bommetje afgaat. Het gaat minstens net zo vaak om ministers die gewoon de pech hebben gehad dat ze net op het verkeerde moment op een verkeerde functie worden benoemd.’ En van pech houden politici niet.

Voorlopig is het kabinet in dat streven geen politieke slachtoffers te maken geslaagd. Want de verhoudingen binnen de coalitie zijn sinds de zomer fors verzuurd. Voor de zoveelste keer staat vooral de positie van premier Rutte onder druk, die voortdurend moet bezweren ergens geen actieve herinnering aan te hebben, want anders wordt hij door brokkenmakerij uit het verleden achterhaald.

‘Natuurlijk weet je dat je risico loopt op politieke slachtoffers dat je gaat meedoen aan een oorlog’, zo legde de Speld vervolgens Rutte woorden in de mond die hij weliswaar niet heeft uitgesproken, maar vast wel in zijn achterhoofd had. ‘Maar het is onze morele plicht om dat risico tot een minimum te beperken.’ Indachtig de noodzaak een tweede Srebrenica te voorkomen: ‘Wat daar is gebeurd heeft een heel kabinet de kop gekost. Zoiets mag nooit weer gebeuren.’

Buitenlandse politiek is ook altijd binnenlandse politiek. En het trauma van Srebrenica zit diep – niet alleen dat van de falende militaire bescherming, ook dat van de gevolgen ervan op het Binnenhof.

‘Events, dear boy, events’, antwoordde meer dan een halve eeuw geleden de Britse premier Harold Macmillan op de vraag wat hij het meest vreesde. Onverwachtse gebeurtenissen, die keurig uitgestippeld beleid doorkruisen. En zeker in planningland Nederland is dat de grote vrees: dat het niet zo loopt als afgesproken. Bij ons belanden dan ook geen staatslieden, maar gewezen personeelsmanagers in het Catshuis. De huidige premier is er één van.

Als iets rijk is aan onverwachte gebeurtenissen, dan is dat de buitenlandse politiek. Die is in de regel aanzienlijk onvoorspelbaarder dan de eigen binnenlandse, waarin de regering zelf een doorslaggevende rol kan spelen.

Dat geldt al voor een groot land, maar zeker voor een klein land. Daarvoor bestaat buitenlandse politiek voor het overgrote deel op adequaat reageren op wat er elders in de wereld voor gevaarlijks gebeurt. Voor succesvolle eigen initiatieven is een klein land afhankelijk van de grillen van grotere partners, en daardoor gaat het soms helemaal mis.

Als bovendien binnen het werkterrein van de buitenlandse politiek dan nog eens iets extra onvoorspelbaar is, dan is het een oorlog. Ondanks alle professionele voorbereiding staat een oorlog namelijk gelijk aan chaos, en er gaat dan ook nog veel sneller iets mis.

Men wenst alleen te weten waar men aan toe is

Een oorlog fungeert wezenlijk anders dan een verbale confrontatie aan conferentietafels, waarvoor nog zekere spelregels bestaan, en men meestal probeert om er toch op een of andere manier uit te komen. Een oorlog breekt juist uit als men die hoop heeft opgeven. Een oorlog zou je kunnen omschrijven als een politieke situatie waarin de tegenstander niet meewerkt.

Door het daarmee praktisch onplanbare karakter van een oorlog komt het regelmatig tot grote aantallen slachtoffers die niet in de planning zaten. Een nette oorlog zonder dat bestaat namelijk niet.

En hier komen we bij het cruciale punt dat vermoedelijk het zolang achterhouden van het aantal bombardementsslachtoffers in Hawija verklaart, ook lang nadat alle operationele veiligheidsargumenten vervallen waren: de vrees op het ministerie dat het bekend worden ervan meteen de steun voor militaire operaties tot een minimum zou doen dalen.

Nederlanders houden namelijk niet van oorlog voeren. Oorlog voeren: dat is iets voor enge grote landen. Dus als Nederland toch aan een oorlog deelneemt, noemen we dat liever anders. Nederland voert dan geen oorlog, Nederland handhaaft slechts de orde.

Vandaar dat de militaire vertaling van de poging om na de Japanse capitulatie in 1945 de Indonesische archipel terug te krijgen, als ‘politionele acties’, en niet als neokoloniale heroveringsoorlog in onze annalen belandde. Politionele acties: Nederlandse militairen als een soort met tanks bewapende politie, omdat de gummiknuppels van oom agent helaas even niet volstaan.

Heden ten dage worden militaire acties dus als wederopbouwmissie verkocht. Zo ging het bij Afghanistan, toen Den Haag daar op Amerikaans verzoek troepen legerde. Wie is de merkwaardige koehandel vergeten die onder Rutte-I met GroenLinks partijleider Jolande Sap plaats vond, om die partij achter de uitzending naar Kunduz te krijgen?

Het ging een ‘politietrainingsmissie’ heten, waarbij de opgeleide Afghaanse agenten nadien van vijfduizend kilometer afstand nauwkeurig gemonitord zouden worden. We plannen nu eenmaal graag en formuleren dus exacte schietinstructies voor kanonnengebruik op de openbare weg buiten de bebouwde kom. Ook voor een land waar amper een openbare weg bestaat.

De angst bij Defensie voor gezeur van Kamerleden over wat in die kringen ‘collateral damage’ heet is dus wel verklaarbaar. Maar is zij ook nog steeds terecht? Het opmerkelijke is dat eigenlijk niemand, ook niet van GroenLinks, daar nu een essentieel punt van maakt. Men wenst alleen te weten waar men aan toe is.

Dat een oorlog een oorlog is, en dat dus onschuldige slachtoffers kunnen vallen, wordt niet langer ontkend. Dit toegenomen realiteitsbesef is in elk geval winst.

Waarom zit de kleine, intersectionele partij BIJ1 in de Amsterdamse gemeenteraad? Hoe nuttig is die partij? Had Sylvana Simons zich niet beter bij de PvdA kunnen aansluiten? Het zijn logische vragen in een tijd van politieke versnippering waarin nieuwe partijen als paddenstoelen uit de grond schieten.

Is het niet logisch om je bij een grote partij aan te sluiten die globaal bij je eigen ideeën past? Of kun je toch beter een eigen club oprichten? Deze vragen kwamen onlangs aan bod op het congres van de Jonge Socialisten – de PvdA-jongeren – in Zwolle.

Bij deze gelegenheid, eind november, sprak Sylvana Simons over 125 jaar sociaaldemocratie. Ze krijgt regelmatig de vraag waarom ze niet bij de PvdA zit. Ze deelt immers allerlei uitgangspunten met de sociaaldemocraten: tegen economische uitbuiting, tegen onderdrukking, voor sociale zekerheid, tegen ongelijkheid van man en vrouw, tegen militarisme en voor internationale solidariteit.

Tot zover lijkt Simons inderdaad bij de PvdA te passen, maar uit haar lezing blijkt al snel dat gedeelde uitgangspunten niet voldoende zijn.

De PvdA, zo doceert Simons, heeft veel positieve zaken tot stand gebracht maar heeft ook veel verworvenheden afgebroken. Dat gebeurde ook tijdens PvdA-kabinetten. De partij heeft bovendien allerlei problemen nooit weten op te lossen: racisme, klimaat en de loonkloof tussen man en vrouw.

Voor Simons hangt het af om welke PvdA het gaat: die van Joop den Uyl, die van Wim Kok of die van de afgelopen jaren. Simons voelt zich alleen thuis bij het onversneden linkse geluid van Den Uyl: daarna schoof de PvdA alleen maar naar rechts op.

Volgens Simons laat het ‘afschudden van de ideologische veren’ door Wim Kok het failliet van de PvdA zien. De PvdA heeft opvattingen overgenomen van Pim Fortuyn en vindt nu hetzelfde over migratie als de LPF in 2002. De PvdA steunt de Turkije-deal waarmee internationale solidariteit ver te zoeken is en de PvdA draagt tegenwoordig bij aan verharding en islamofobie, bijvoorbeeld door het boerkaverbod te steunen.

Simons zou intersectionele antwoorden van de PvdA willen horen, maar daar worstelen de sociaaldemocraten mee. Daarom voelt Simons zich er niet veilig.

Als je extreemrechts wilt bestrijden, aldus Simons, moet je ‘nee’ durven zeggen door helemaal niet mee te gaan in hun ideeën. De neofascistische denkbeelden van Thierry Baudet geven de PvdA de kans om een ideologisch alternatief te laten zien en tegelijk het goede te doen.

Zo kun je volgens Simons niet polderen over een boerkaverbod. Je moet als politicus in de eerste plaats ergens voor staan, ook als het je populariteit kost. Maar dat doet de PvdA niet: de partij vindt het moeilijk om het goede te doen. BIJ1 doet dat wel en houdt vast aan intrinsieke waarden, ook als dat impopulair is.

De PvdA-jongeren zijn afgedreven van de idealistische en principiële confrontatiepolitiek zoals Simons die voert

Zo zien we de kloof tussen de PvdA-jongeren die denken dat het aansluiten bij een traditionele partij vanzelfsprekend is, en Simons die vindt dat je voor je eigen koers moet gaan. Ze bekritiseert het idee dat ze bij de PvdA hoog op de kandidatenlijst zou kunnen komen omdat ze bekend is. Dat vindt ze niet goed.

Maar ze gaat verder: ze wil een onversneden links geluid laten horen en denkt dat daar bij de PvdA geen ruimte voor is. Ze heeft natuurlijk gelijk: de PvdA is een partij van compromissen en dus zou er van de scherpe randjes van ‘PvdA-raadslid Simons’ weinig overblijven.

De jongeren in de zaal lijken dat niet te begrijpen. Na Simons’ afwijzing van de PvdA vragen zij zich af of ze bij de Partij voor de Dieren, de SP of D66 past.

Simons’ antwoord is wederom nee: het is voor haar niet voldoende dat partijen zeggen dat racisme erg is. Deze partijen hebben geen intersectionele, antiracistische visie: dit is geen onderdeel van hun DNA. Zo koppelt de SP rechtvaardigheid niet aan antiracisme. Simons doceert dat er in Nederland nergens intersectionele politiek werd bedreven. Daarom is er nu BIJ1.

Verandering komt niet vanzelf, betoogt Sylvana. Het vraagt om geduld en een luide stem. Niet om geduld in de zin van afwachten, maar in de zin van blijven proberen. Het is dan ook een misverstand te denken dat BIJ1 anderen zou moeten overtuigen. Het gaat in de eerste plaats om het verenigen van mensen die deze visie inmiddels al hebben. Als je het debat nu meteen wilt winnen moet je het spel helemaal niet spelen, denkt ze.

Zwarte Piet laat zien dat deze aanpak zinvol is: hoewel de strijd nog niet voorbij is, is het volgens Simons duidelijk dat Kick Out Zwarte Piet heeft gewonnen.

Zo leren we iets opvallends: de linkse jongeren van de PvdA zijn van oudsher wel bekend met idealistische en principiële confrontatiepolitiek zoals Simons die voert, maar ze zijn daarvan afgedreven. Zij worden met hun activiteiten voorbereid op een carrière in de coalitiepolitiek zonder scherpe randjes, zonder al te harde principes en met een hoop polderen. Ze lijken niet te begrijpen dat het weinig tot niets uitmaakt of de PvdA vijf of zes zetels heeft. Niemand zou het verschil van die ene zetel merken.

Het is nuttiger dat linkse partijen een linkse concurrent hebben die hen aan hun principes herinnert. Anders geven ze die continu weg.