Sinds 8 augustus verblijf ik in Armenië, als participant van een door de Armeens-Nederlandse onderneemster Anush Avetisyan opgezette handelsmissie. Een week daarvoor was ik in Turkije, het land waar mijn ouders zijn geboren en waar ik sinds de zomer van 2016 niet meer ben geweest. Eerlijk is eerlijk, ik vond het spannend.

Elke stap die ik zet, elk gesprek dat ik heb, het voelt als een test. Wat kan ik wel bespreken, wat niet? En dat verschilt per persoon. Geboren in een Turks-soennitische familie, zijn de interacties die ik heb met ‘de anderen’ (Armeniërs, Koerden, alevieten) uitzonderingen op de regel. En diegenen die ik dan spreek, zijn meestal mensen die al openstaan voor dialoog. De bruggenbouwers. Toch spreek ik via-via mensen die in hun leven nooit naar een dialoogbijeenkomst zouden komen.

Zo ontmoet ik in Istanbul een hardwerkende ondernemer. Hij heeft jarenlang in een hostel gewerkt en runt nu een goedlopend café in hartje Beyoglu, in het centrum van de stad. We ontbijten samen. Ik vraag hem, op de klassiek Turkse wijze (‘Memleket nere?’), waar zijn rootsliggen. Wanneer hij het oostelijk gelegen ‘Nusaybin’ noemt, kijk ik hem ernstig aan.

Ik denk aan de beelden van de oorlog tussen Koerdische strijders en het Turkse leger die in 2016 daar heeft gewoed. En ik hoef alleen maar te vragen of er iets met zijn familie is gebeurd en hij steekt direct een vlammend betoog af tegen de huidige regering. Met grote ogen vertelt hij over het verbranden van mensen in kelders. Ik probeer nog het wankele vredesproces in te brengen, als iets dat moet terugkeren. Maar dat wordt gelijk afgewimpeld als kiezersbedrog door de regering.

Bij zulke emotionele uitlatingen is mijn rol vooral die van een luisterend oor. Het overgrote deel van mijn Turkse familie in Ankara heeft zulke onderdrukking nooit ervaren. Integendeel, zij staan aan de geprivilegieerde kant van het Koerdische conflict met de Turkse staat.

Pas in het vliegtuig naar Armenië was mijn angst voor alles wat met Turkije te maken had enigszins voorbij

Uiteraard ontmoet ik ook mijn familie in Turkije. Mijn tantes en ooms hebben een boerenachtergrond. Ze zijn allemaal in een dorp geboren en trokken naar de stad of, in het geval van mijn ouders, nog verder naar Europa voor werk. Sommigen volgen mijn activiteiten via sociale media, en bijna elk gesprek volgt een vast patroon. Nadat we elkaar hebben omhelsd en gekust, en wanneer standaard is gevraagd wanneer ik ga trouwen, begint het kruisverhoor:

’Nou Tayfun, vertel eens, wat voor werk doe je?’
Ontwijkend: ‘Ik houd me bezig met dialoog.’
‘Wat voor dialoog?’
‘Met mensen.’
‘Wie zijn deze mensen?’
‘Mensen met wie wij weinig contact hebben in het dagelijks leven: Koerden, Armeniërs en alevieten.’

Na het noemen van deze groepen kan het snel gaan. ‘Wat, Armeniërs!? Wat heb je met hen te doen?’ Of: ‘Met Koerden en alevieten hebben we geen problemen. Wel met terroristen. En met hen voer je geen dialoog, die bestrijd je.’ Dit jaar gebruikte ik het nieuws – gebracht door president Recep Tayyip Erdogan – dat er een Syrisch-christelijke kerk in Istanbul wordt gebouwd als argument.

‘Kijk, onze president laat een christelijke kerk bouwen, wat vinden jullie daarvan dan? Als hij het doet, geen probleem, maar het is wel een probleem als ik met deze mensen praat. Maar dat werd door mijn gesprekspartner toch als wat anders geïnterpreteerd. En toen waren we al gearriveerd bij de hamamin Haymana.

In Ankara verbleef ik niet lang. En iedereen vroeg aan mij: ‘Waar ga je heen?’ Ik durfde niet te vertellen dat mijn bestemming Armenië was. ‘Naar het oosten, hier en daar, misschien Trabzon’, was mijn technisch niet onjuiste antwoord. Het voelde niet fijn om steeds zo geniepig te doen. Toch wilde ik liever het zekere voor het onzekere nemen.

Pas in het vliegtuig naar Armenië was mijn angst voor alles wat met Turkije te maken had enigszins voorbij. Die opluchting was echter van korte duur. Nu begon de angst voor het Turk-zijn in Hayastan (Armenië). Daarover gaat mijn volgende column…

Op 1 augustus, de dag dat het boerkaverbod werd ingevoerd, werd ik door een islamitische jongerenorganisatie gebeld. De voorzitter klonk wanhopig en wilde graag mijn advies. Hij vertelde dat ze als jongeren in actie wilden komen, om voor hun niqaab-zusters de barricaden op te gaan. Hij zei: ‘Imam, ik heb het gevoel dat ik iets moet doen, maar ik weet niet wat.’

Op dat ogenblik probeerde ik oprecht naar hem te luisteren en hem van een advies te voorzien, maar feitelijk wist ik het zelf op dat moment ook even niet. Met de mogelijkheden die we toen tot onze beschikking hadden konden we niet daadwerkelijk iets veranderen.

Daarom heb ik er ook bewust voor gekozen om op dat moment toch maar niks te doen. Iedereen was emotioneel en wilde ‘iets’ doen, om maar wat te doen. Je uit je ongenoegen, je spreekt je uit, je demonstreert… and that’s it. Verandert er hierdoor iets? Nee. Ik vond het geen goed idee mee te doen aan een goedbedoelde, maar emotionele actie. Emoties zijn een reactie op iets en meestal zijn deze emoties maar tijdelijk.

Inmiddels zijn we weer een paar weken verder en de gemoederen lijken weer tot bedaren te zijn gebracht. Gewenning treedt op en daarna hoor je niemand er meer over. Pas als je emoties tot rust zijn gekomen kom je bij je gevoel. Gevoelens zijn wat anders dan emoties. Een gevoel is duurzaam, echt en vaak ook effectief.

Over de gevolgen van het op 1 augustus ingevoerde boerka- en niqaabverbod maak ik mij grote zorgen. Het aantal meldingen van moslima’s die op straat lastig worden gevallen neemt drastisch toe, de polarisatie in de samenleving neemt ook toe en het vertrouwen in de overheid komt bovendien in het geding. Dit zijn hele gevaarlijke ontwikkelingen. Ik vraag mij af of dit het allemaal waard is. Mijns inziens hadden wij het, als burgers van deze samenleving, nooit zover moeten laten komen.

En waarvoor doen we het in Godsnaam? Eigenlijk gaat dit verbod helemaal nergens over. Het is symboolwetgeving. Als er echt een gevaar was, dan zou ik het boerka- en niqaabverbod ook steunen. Maar in werkelijkheid loopt niemand in Nederland gevaar als gevolg van het feit dat zo’n tweehonderd moslimvrouwen in ons land een niqaab dragen.

Wat als gevolg van het boerka- en niqaabverbod wél in gevaar is, is de Nederlandse tolerantie. Want waar is ons oude Nederland gebleven? Een Nederland waar mijn vader vol lof over sprak, als hij op vakantie in Marokko was. Ik leefde daar toen nog, met mijn moeder en met mijn oma. Mijn vader vertelde ons hoe goed Nederlanders waren, hoe simpel ze leefden en hoe tolerant ze waren naar andersdenkenden. Zijn baas gaf hem altijd een koffer vol kleren mee, die hij mocht meenemen voor zijn familie in Marokko. Eind jaren negentig ben ik samen met mijn ouders naar Nederland geëmigreerd. Het was niet helemaal het Nederland waarover mijn vader zo mooi vertelde, maar het was er toen toch nog een stuk fijner, toleranter, dan nu.

Ik wil geen land waar discriminatie, haat, islamofobie en racisme de toon zetten

Gelukkig heb ik ontzettend veel vrienden, van verschillende etnische en religieuze achtergronden, die elke dag de woorden van mijn vader bevestigen. Maar hun houding is niet meer de norm in Nederland. Ik wil dat tolerantie weer de norm wordt, ik wil een Nederland waar een moskee en een kerk gebroederlijk naast elkaar kunnen staan, een Nederland waar de mensen gelijk worden behandeld, ongeacht hun geloof, geaardheid of kledingkeuze. Ik wil een Nederland waar minderheden niet voor eigen politiek gewin worden gediscrimineerd en onderdrukt. Ik wil geen land waar discriminatie, haat, islamofobie en racisme de toon zetten.

Vrijheid is namelijk geen vrijbrief voor vrijblijvendheid, maar is een verantwoordelijkheid. Godsdienstvrijheid is een onvervreemdbaar grondrecht. Ik wil daarom een Nederland waar je ook anoniem door het leven mag gaan, mits je je aan de wetten van het land houdt. Je moet vrij zijn in je kledingkeuze. Dat mag de staat niet voor je beslissen, want wat vandaag normaal is kan morgen misschien strafbaar zijn.

Laten wij, als Nederlandse burgers, vooral niet naïef zijn en denken dat de democratie hier vanzelfsprekend is. We moeten voor onze democratische samenleving strijden, ook opkomen voor de grondrechten van mensen waarmee je het inhoudelijk misschien helemaal niet eens bent. Ik vind niet dat vrouwen een boerka of een niqaab zouden moeten dragen, maar daar gaat het in deze discussie ten principale ook niet om. Het punt is hier dat vrouwen die zich wensen te kleden zoals zij dat willen in hun grondrechten geschonden worden.

Laat die vrouwen gewoon met rust. Zij willen met hun kleding uiting geven aan hun identiteit en daar hebben ze recht op. Ze verdienen minimaal het voordeel van de twijfel. Voor deze vrouwen is de niqaab meer dan alleen een religieuze plicht. Het is een onderdeel van hun islamitische identiteit. Een moslima kiest er bewust voor om als moslima door het leven te gaan en laat dit ook zien in haar kledingkeuze.

De ene vrouw doet dit door middel van een hoofddoek, de ander door een boerka of een niqaab te dragen. De hoofddoek, de boerka en de niqaab zijn dan ook geen symbolen van vrouwenonderdrukking. Stel, een vrouw wordt gedwongen door haar man om een niqaab te dragen, dan is dat een slechte zaak. Maar Godzijdank hebben we in Nederland een heleboel instanties die dwang en huishoudelijk geweld aanpakken. We hoeven hiervoor geen boerka- en niqaabverbod in te voeren, want daarmee pak je de vrouwen die er bewust voor kiezen om zich zo te kleden.

Nederland, het Nederland waar mijn vader het in zijn verhalen over had, was een prachtig land. Geef mij toch dit Nederland terug.