Grote sociale mediaplatforms zoals X en Telegram krijgen steeds meer kritiek. Ze waren ooit begonnen als plaatsen waar je je mening in alle vrijheid kon uiten, maar tegenwoordig zijn ze verworden tot iets heel anders, hulpmiddelen voor dictators en andere vijanden van de democratie. Dit werd al duidelijk in het boek Autocracy, Inc. van de Amerikaanse journalist Anne Applebaum. Hierin beschrijft ze hoe sociale media wereldwijd worden gebruikt om mensen te manipuleren.

Recent werd Pavel Doerov, de oprichter van Telegram, gearresteerd op een vliegveld in Parijs. Hij wordt beschuldigd van het mogelijk maken van ernstige misdaden via zijn platform. Denk aan drugshandel, kindermisbruik en fraude. Er wordt ook onderzocht of Doerov banden heeft met Vladimir Poetin. Zijn arrestatie kan grote gevolgen hebben, vooral omdat Telegram veel wordt gebruikt door het Russische leger.

Elon Musk ligt eveneens onder vuur. Twee jaar geleden kocht hij voor 44 miljard dollar Twitter, dat nu X heet. Sinds hij het platform heeft overgenomen spreekt Musk zich steeds vaker uit voor controversiële politieke figuren, zoals bijvoorbeeld Donald Trump. Dit heeft geleid tot zorgen over de richting die het platform opgaat. Vooral nu blijkt dat onder de investeerders in X ook twee Russische oligarchen zitten, die dicht bij de Russische president Poetin staan.

Het wordt steeds moeilijker om te onderscheiden wat waar is en wat niet

Veel mensen maken zich zorgen dat sociale media worden misbruikt om haat en verdeeldheid te zaaien. Het zijn niet meer de plekken waar mensen vrij hun mening kunnen delen. Musk is op een strijdbare, zeer uitgesproken manier betrokken bij de politiek. Dit heeft geleid tot beschuldigingen dat pro-democratische stemmen, links en centrum, door algoritmes worden gecensureerd of minder zichtbaar gemaakt. Ook gaan er verhalen rond dat de privéberichten van prominente influencers die de Democratische Partij steunen mogelijk worden afgeluisterd.

In zijn berichten op X doet Musk zich voor als kampioen van het vrije woord. Maar de werkelijkheid is anders. De Spaanse krant El Pais meldde vorig jaar dat X na de overname van Musk kritische content over de regeringspartijen van Turkije en India heeft beperkt, onder andere tijdens verkiezingscampagnes. In totaal heeft X 83 procent van de verzoeken tot censuur door autoritaire regimes goedgekeurd.

Maar het probleem is breder dan censuur alleen. Veel waarnemers maken zich zorgen dat sociale media, in handen van machtige en soms slechte eigenaren, hun oorspronkelijke doel verliezen. Het zijn steeds minder plekken waar mensen eerlijk met elkaar van gedachten wisselen. In plaats daarvan worden deze platforms gebruikt voor ondemocratische doeleinden.

Alan Rusbridger, redacteur van Prospect Magazine, zegt dat sociale media in hun beste vorm plekken zijn waar verschillende standpunten worden gedeeld en besproken. Maar volgens hem worden deze platforms nu gebruikt om haat en zelfs geweld te stimuleren. Ze zorgen ervoor dat het steeds moeilijker wordt om te onderscheiden wat waar is en wat niet.

Musk wordt vaak vergeleken met Donald Trump, die tijdens zijn presidentschap meer dan 30.000 valse uitspraken deed om verwarring te zaaien. Net zoals Trump verspreidt Musk complottheorieën en verdraait hij de waarheid.

Terwijl de liberale wereldorde en onze eigen systemen onder druk staan, hebben we betrouwbare media nodig om de samenleving gezond te houden. Helaas zijn deze er niet. Zolang mensen zoals Musk en Doerov hun platforms gebruiken om chaos te creëren blijft dit een groot probleem.