Bijna twee jaar geleden startten religiewetenschapper Kamel Essabane en gemeenteambtenaar Alia Azzouzi het Moslim Archief. Om een onderbelicht deel van de Nederlandse geschiedenis, vanuit de ogen van Nederlandse moslims, voor de volgende generaties vast te leggen.  

Tijdschriften van moslimorganisaties vanaf de jaren zeventig, de vergaderverslagen van een protestantse ouderling uit Soest die een religieuze dialoog voerde met Turkse moslims en het persoonlijke archief van Ceylan Weber (1962-2024), oud-voorzitter van moslimvrouwenorganisatie Al-Nisa. Dit zijn enkele voorbeelden van stukken die het Moslim Archief in bezit heeft.

‘Nu hebben we opslagruimte bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) in Amsterdam, maar dit is tijdelijk’, zegt Essabane. ‘Een aantal islamitische organisaties heeft ons gevraagd hun archieven onder de hoede te nemen, maar daar is op het IISG geen ruimte meer voor. Daarom moeten we naar een nieuwe locatie. We zijn hiervoor in gesprek met de gemeenten Amsterdam en Rotterdam. We hopen tussen nu en twee jaar een mooie locatie te hebben gevonden, waar we niet alleen archieven opslaan maar ook tijdelijke tentoonstellingen kunnen opzetten.’

Moslims in al hun diversiteit

Het Moslim Archief richt zich in principe op alle moslims in Nederland. ‘‘Moslim’ in de naam verwijst naar moslims in al hun diversiteit’, staat er te lezen op de website. ‘Wij maken een archief van het leven van moslims in Nederland met al hun religieuze, culturele en persoonlijke rijkdom op een inclusieve manier, zonder mensen uit te sluiten. We zijn inclusief in onze boodschap en in onze benadering.’

‘De islam hoort bij Nederland’

Aanvankelijk heette het Moslim Archief het ‘Nederlands Moslim Archief’, vertelt Essabane. ‘Maar we hebben de term ‘Nederlands’ laten vallen, omdat dit bijvoeglijk naamwoord eigenlijk heel vanzelfsprekend is. De islam hoort bij Nederland. Misschien is het een teken van emancipatie dat je het Nederlandse niet meer hoeft te benadrukken.’

De collectie is nu nog bescheiden. ‘We hebben nog geen ruimte voor andere persoonlijke archieven, helaas, zoals bijvoorbeeld van wijlen GroenLinks-Kamerlid Mohamed Rabbae.’

Naast een fysiek archief wil het Moslim Archief een digitaal archief opbouwen, inclusief een tijdlijn van de geschiedenis van de islam in Nederland vanaf de zeventiende eeuw. ‘Denk aan Ottomaanse diplomaten in Amsterdam of aan Jan Janszoon, de Nederlandse zeeman die zich tot de islam bekeerde en admiraal werd in dienst van Marokko.’ 

Essabane heeft ook enkele historici benaderd die de organisatie kunnen adviseren of als ambassadeur kunnen optreden. ‘We zijn nu in het proces om een strategisch beleidsplan te maken voor de komende jaren. We hebben subsidie gekregen om zo’n plan op te stellen.’

‘Er ligt al veel islamitisch erfgoed in Nederland’

Ondertussen participeert het Moslim Archief in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen en enkele andere partijen in een Europees project (Miretage), om historische wandelroutes te maken die je meenemen naar de plaatsen van herinnering van islamitisch erfgoed in Nederland in de wijk en in musea. Op zondag 28 april organiseert het Moslim Archief een excursie Moslim Erfgoed in het Openlucht Museum te Arnhem, waarbij ze onder andere de Molukse Barak en het Turken Pension aandoen. ‘Belangrijk is dat we bewustzijn creëren. Er ligt al veel islamitisch erfgoed in Nederland’, zegt Essabane.

Het Moslim Archief krijgt inkomsten via subsidies en donateurs, maar het hart van de organisatie bestaat uit vrijwilligers. Je kunt voor vijf euro per maand ‘vriend’ van het archief worden.

Belangrijk deel van Nederlandse geschiedenis 

Op de website van het Moslim Archief staat een citaat van de beroemde middeleeuwse historicus Ibn Khaldun (1332-1406), die in zijn geschiedschrijving ook keek naar sociaaleconomische en geografische factoren en daarmee de Franse Annales-school van Ernst Bloch en Ferdinand Braudel vijf eeuwen vooruit was: ‘Door de geschiedenis heen hebben veel volkeren een fysieke nederlaag geleden, maar dat heeft nooit het einde van een volk betekend. Maar als een volk het slachtoffer is geworden van een psychologische nederlaag, dan markeert dat het einde van een natie.’ 

‘Die ongelijkwaardigheid wordt door Nederlandse moslims soms als pijnlijk ervaren’

Essabane: ‘In de Nederlandse geschiedschrijving en in musea en archieven is de plaats van islam en moslims veelal onderbelicht gebleven of met koloniale ogen vastgelegd. Die ongelijkwaardigheid wordt door Nederlandse moslims soms als pijnlijk ervaren. Gelukkig is dit niet het einde van het verhaal. We willen met het Moslim Archief dit onderbelichte deel van de Nederlandse geschiedenis, vanuit de ogen van Nederlandse moslims, voor de volgende generaties vast leggen en delen, om zo een basis te leggen voor een gezamenlijke toekomst.’