Nederland krijgt een nieuw archief: het Moslim Archief. De oprichters willen niet alleen de Neder-islamitische geschiedenis vastleggen, maar ook verschillende mensen bij elkaar brengen. ‘Herkenning en erkenning van elkaars geschiedenis leidt tot meer vertrouwen.’

Een eigen ruimte vol met archiefdozen is er nog niet. Maar initiatiefnemers Kamel Essabane en Alia Azzouzi van het Fahm Instituut, een kennisinstituut over de islam, hebben torenhoge ambities. Het Nederlands Moslim Archief moet verschillende moslimgroepen  bij elkaar brengen én vooroordelen over de islam in Nederland wegnemen. De oprichters willen laten zien dat het islamitische erfgoed een essentieel onderdeel is van Nederland.

Religiewetenschapper en filosoof Essabane vertelt dat hij zich heeft laten inspireren door The Black Archives in Amsterdam. Die willen niet alleen het zwarte erfgoed bewaren, maar zijn ook actief in het publieke debat. 

‘Zoiets is voor de moslimgemeenschap ook belangrijk. Daarnaast is het van belang dat het moslimarchief nu wordt opgericht, omdat moslimmigranten van de eerste generatie nog in leven zijn. Hun verhalen moeten worden opgetekend voordat ze overlijden, waardoor dit erfgoed verloren zou gaan.’ 

Azzouzi beaamt dit: ‘Wij zijn hier. We willen die verhalen van onze ouders verzamelen en behouden voor onze kinderen en generaties erna.’

Azzouzi heeft ervaring met het organiseren van tentoonstellingen. ‘Vanuit de moslimgemeenschap was er veel waardering voor tijdelijke exposities over de verhalen van de eerste migranten en over islamitische kunst, maar de mensen vonden het jammer dat die tentoonstellingen na een tijdje afgelopen waren. We moeten iets permanents doen. Een archief, en later misschien ook een museum over islamitische kunst en de islamitische geschiedenis van Nederland.’ 

Azzouzi zegt er wel meteen bij dat zo’n museum in de verre toekomst ligt: ‘We zijn nu nog in de beginfase. We willen nu alles in kaart brengen, de verhalen van jongeren en ouderen optekenen.’ 

Dit zal veel tijd in beslag nemen. ‘We zoeken vrijwilligers, studenten en anderen, die bijvoorbeeld oudere mensen gaan interviewen. We willen deze vrijwilligers wel eerst een cursus interviewen aanbieden, zodat ze de goede vragen stellen en ook goed kunnen doorvragen.’ 

Verder willen de initiatiefnemers met het Nederlands Moslim Archief veel objecten verzamelen, vertelt Essabane. ‘Denk aan de kleding die mensen droegen, toen ze in Nederland kwamen. Hun koffers. Maar ook brieven, cassettebandjes, fotoalbums, enzovoort.’ 

Azzouzi: ‘We hopen dat mensen en organisaties bij ons komen met erfgoed dat we moeten bewaren. Daarnaast zullen we in de toekomst ook zelf actief op zoek gaan naar erfgoed. Denk aan archieven van prominente moslims, zoals de ondanks overleden politicus en activist Mohamed Rabbae. Of denk aan archieven van islamitische organisaties, zoals het archief van de voorloper van de Kanttekening: de krant Zaman Vandaag. Niettemin is het op dit moment nog te vroeg om achter al die archieven aan te gaan, want we hebben nog geen pand.’  

‘We willen groepen bij elkaar brengen, ook groepen die nu niet met elkaar door een deur kunnen’

Het Nederlands Moslim Archief wil een archief zijn voor alle moslims in Nederland. In de stuurgroep zitten naast Essabane en Azzouzi, die allebei een Marokkaanse achtergrond hebben, collega’s met verschillende culturele achtergronden. Dogmatische verschillen – tussen bijvoorbeeld soennieten en sjiieten – spelen volgens hen geen rol. 

‘We zijn er voor de mensen die hetzelfde gevoel van urgentie hebben bij het bewaren van ons erfgoed, ongeacht wat de persoonlijke en religieuze overtuigingen van iemand zijn.’ 

Met verschillende andere archieven in Nederland heeft het Nederlands Moslim Archief contact, of zoeken de initiatiefnemers contact. ‘Omdat we nog in de startfase zitten, moeten we ons goed oriënteren hoe we alles willen opzetten – en dan kunnen we van andere archieven veel leren’, vertelt Essabane. ‘Ook zoeken we naar archivarissen en historici die ons willen helpen. En natuurlijk naar financiering, want uiteindelijk hebben we een eigen pand nodig waar het fysieke archief komt te staan.’ 

Het Nederlands Moslim Archief staat daarnaast voor een uitdaging waar al veel andere archieven niet of minder mee te maken hebben: de kwestie van meertaligheid. Veel bronnen zullen in het Arabisch zijn, in het Turks en in andere talen. De oprichters willen een brede toegankelijkheid voor onderzoekers met verschillende achtergronden. Dus moeten die bronnen worden vertaald. Essabane weet dat dit enorm veel werk en geld zal kosten, maar legt de lat hoog.

‘We willen, naast vertalingen van bijvoorbeeld Turks en Arabisch naar het Nederlands, ook Turkse bronnen naar het Arabisch vertalen en Arabische bronnen naar het Turks. Je moet meertaligheid namelijk als kracht zien. En als deze bronnen breder toegankelijk zijn, dan leidt dit ook tot intellectuele kruisbestuiving en meer onderlinge herkenning.’ 

Hier komen we ook bij een belangrijk ideëel motief van Essabane en Azzouzi, die allebei voor het Fahm Instituut werken: het belang van dialoog. 

Essabane: ‘Het gaat niet alleen om de dialoog tussen moslims en niet-moslims, maar ook om de interne islamitische dialoog. We kunnen van elkaar leren, door elkaars bronnen te lezen. We willen groepen bij elkaar brengen, ook groepen die nu niet met elkaar door een deur kunnen. De herkenning en erkenning van elkaars geschiedenis leidt tot meer vertrouwen.’ 

‘‘joods-christelijke beschaving’, dat doet de geschiedenis geen recht. De islam hoort al eeuwen bij Nederland’ 

Een ander ideëel motief is de rijkdom van de islamitische geschiedenis van Nederland laten zien die, zo benadrukt Essabane, niet begint met de gastarbeiders die in de jaren zestig naar Nederland kwamen. 

‘Nederland had diplomatieke relaties met Marokko en het Ottomaanse Rijk en heerste over het Indonesische eilandenrijk, waar de meerderheid van de bevolking moslim was. Zeggen dat Nederland een joods-christelijke beschaving is, doet de geschiedenis geen recht. De islam hoort al eeuwen bij Nederland.’ 

In het verlengde daarvan wil het Nederlands Moslim Archief – in navolging van The Black Archives – vooroordelen over moslims actief bestrijden. Op dit moment organiseren The Black Archives de expositie ‘Zwartheid Onder Ogen’, over racistische vooroordelen over zwarte mensen. Het Nederlands Moslimarchief wil ‘oriëntalisme en islamofobie’ bestrijden, vertelt Essabane. 

Torenhoge ambities, dus. Wat wil het Nederlands Moslimarchief over een jaar hebben bereikt? 

Essabane: ‘We willen een groot aantal verhalen hebben verzameld, die we kunnen delen met een breed groot publiek.’ 

Azzouzi vult aan: ‘Alle verhalen zijn een verhaal. Ook het verhaal van je vader, ook al zegt hij bescheiden dat zijn verhaal niet zo interessant is. Historici denken daar anders over. We willen dat er een goed en zo volledig mogelijk beeld komt van de migratiegeschiedenis.’

En wat kun je, als betrokken Nederlandse moslimburger, betekenen voor het archief? 

‘Behalve dat je je te zijner tijd kunt opgeven voor de interviewcursus, met als doel om oudere mensen te interviewen, kun je kijken op zolder of je nog oude foto’s of oude spullen hebt die een historisch verhaal vertellen. Ons erfgoed bestaat immers niet alleen uit schriftelijke bronnen.’