Steeds meer kinderen groeien op in armoede. Vanessa Umboh helpt deze kinderen met stichting Stem Zonder Gezicht. Marjorie Malbons van Mijn Administratie Is Top zet zich in voor hun ouders, die in de schulden zitten.

In Rotterdam groeit één op de vier kinderen op in armoede. Vanessa Umboh, in het verleden betrokken bij jeugdhulpverlening, wil hier iets aan doen. Tijdens haar werk als vrijwilliger werd zij eens gevraagd om tijdens de kerstdagen eieren te regelen, zodat gezinnen die in armoede leven met kerst een eitje konden eten. Ze schrok toen ze ontdekte hoeveel kinderen dat niet krijgen. Naar schatting groeien in Rotterdam veertigduizend kinderen op in armoede, een deel van hen gaat met een lege maag naar school. Tijd om actie te ondernemen, vond Umboh.

Een wijk met veel problemen

Umboh heeft een stichting opgericht, stichting Stem zonder Gezicht. ‘Voor veel mensen heeft armoede geen gezicht, ook omdat het een taboe is om erover te praten. De stichting, die zich richt op kinderen, probeert de stad Rotterdam bewust te maken wat opgroeien in armoede betekent en wat deze kinderen mislopen. Een dagje naar Diergaarde Blijdorp en een kerstcadeautje, daar kunnen we toch samen voor zorgen?’

‘Stichting Stem zonder Gezicht vindt dat alle kinderen deze ervaring verdienen en roept de samenleving op om samen verantwoordelijkheid te nemen, juist voor die kinderen die onzichtbaar blijven en die wij vaak niet horen’, staat er op de website van de stichting.

Dit statement komt rechtstreeks uit het hart van Umboh, zelf opgevoed met het idee dat je verantwoordelijkheid voor elkaar draagt. Dit leidt tot een veilige leefomgeving, met als gevolg dat je als kind zorgeloos en enthousiast het leven tegemoet treedt. Na grondig onderzoek besloot Umboh om haar missie om kinderen die opgroeien in armoede te helpen te starten in Lombardijen, wat valt onder het gebied IJsselmonde. ‘Lombardijen is een van de uithoeken van Rotterdam. We zijn hier vlakbij Barendrecht’, vertelt Umboh. ‘Lombardijen is een wijk met veel problemen, maar er zijn hier ook een heleboel initiatieven om mensen die in armoede leven te helpen. Die krachten moeten gebundeld worden. De stichting werkt samen met andere organisaties en initiatieven zoals stichting Talentzskool, die zich ontfermt over talentontwikkeling in deze wijk. Ik ben nu een tijdje bezig en heb een netwerk opgebouwd. Er komen telefoontjes binnen van allerlei organisaties met de meest uiteenlopende verzoeken en aanbiedingen, zoals van een failliete kringloopwinkel. Binnen drie dagen was de opslagruimte leeg en hebben we veel mensen blij kunnen maken, ook met behulp van het wijkteam. Een van de moeders was dolblij met een kinderzitje voor op de fiets. Zoiets had ze nog nooit gehad.’

Schulden

Het gesprek vindt plaats in de ruimte van Ief Kinderkledingbank van KIDS, Kinderen In de Stad, die ze ter beschikking heeft gekregen. Oorspronkelijk was dit een kinderkledingbank, maar het assortiment is uitgebreid omdat daar vraag naar was. KIDS opereert onder de paraplu van de stichting van Vanessa Umboh. Naast kleding verkoopt KIDS ook speelgoed, dekbedden en dekbedovertrekken, kleding voor volwassenen, (school)tassen, kleine huishoudelijke apparaten, noem maar op. ‘De vraag is standaard groter dan het aanbod’, vertelt vrijwilligster Ief Lakker.

Haar collega’s beamen dit. Ze hebben zelf kinderen én vaak geldzorgen. Er zijn enkele zaken die hen storen. Mensen met schulden blijven regelmatig veel langer dan nodig is met schulden kampen, omdat de rente en de boetes het schuldbedrag doen stijgen. Verder wordt er voor mensen die in armoede leven bepaald wat ze nodig hebben, in plaats van dit individueel te bekijken. Mensen die in armoede leven en in de schulden belanden zijn vaak laaggeletterd en beheersen de Nederlandse taal slecht. Laaggeletterdheid is echt een groot probleem, want mensen met schulden kunnen de correspondentie niet lezen, waardoor ze niet altijd begrijpen dat er betaald moet worden. ‘Het gaat om zowel allochtonen als autochtonen’, benadrukken Umboh en de vrijwilligsters van KIDS.

Vaak schamen mensen zich te veel voor hun financiële situatie om actie te ondernemen. Geen verstand hebben van computers en de digitale wereld zijn ook deel van het probleem. ‘Sommige ouders bezitten geen computer en hebben zelfs geen e-mailadres’, weet Lakker.

In Rotterdam kunnen mensen een Rotterdampas aanschaffen, die veel voordelen biedt. Rotterdammers met een laag inkomen krijgen hem bijna voor niets. Behalve kortingen op allerlei uitjes krijgen de ouders met geldproblemen ook bepaalde bonnen. ‘Vroeger was het vrij te besteden geld, maar dit tegoed biedt nu minder vrijheid’, vindt een vrijwilligster. ‘Er zitten bijvoorbeeld bonnen bij voor Footlocker en Daka Sport. Gevolg: kinderen hebben gympen van 140 euro aan hun voeten, maar moeten met een lege maag naar school. Die dure schoenen op Marktplaats zetten is eigenlijk geen optie. De kinderen moeten iets aan hun voeten hebben én ze laten zich zoiets moois niet zomaar afnemen. Een ander voorbeeld: bij de Hema kun je een bepaald bedrag besteden, hoewel de productgroepen voorgeschreven zijn. Je mag wel kinderkleding kopen, maar geen sporthanddoek. Er wordt voor jou besloten wat je nodig hebt, in plaats van dat er aan je wordt gevraagd wat je nodig hebt. KIDS en stichting Stem zonder Gezicht informeren bij de ouders wat ze nodig hebben.’

Prostitutie

Lombardijen komt hier en daar troosteloos over, maar aan de buitenkant lijkt het een nette buurt. Als buitenstaander heb je niet altijd door wat er op de loer ligt. ‘Er zijn in deze buurt moeders die af en toe seks voor geld hebben, vrijwel altijd omdat hun kinderen iets nodig hebben’, aldus de vrijwilligers. ‘Het gaat bijna altijd om alleenstaande moeders, maar kinderen zijn nóg gevoeliger voor bepaalde zaken.’

Umboh knikt instemmend. Begrijpelijk, want kinderen die doorlopend in armoede leven zijn eerder bereid om bijvoorbeeld tegen betaling ‘een boodschapje te doen’. Volgens Umboh en de vrijwilligers zijn de kinderen trots als het hen gelukt is. Op de vraag of dit betekent dat loverboys makkelijker scoren bij meisjes die opgroeien in armoede, wordt eenstemmig ‘ja’ geantwoord. (Loverboys zijn jongens die doen alsof ze het nieuwe vriendje van een meisje zijn. Eerst worden ze overspoeld met mooie cadeautjes, maar de bedoeling is om hen de prostitutie in te krijgen, red.)

‘Niet alleen vanwege de cadeautjes. Zeer zeker ook vanwege de aandacht. In veel gezinnen waar armoede heerst, draait alles om overleven. Daardoor krijgen de kinderen niet altijd genoeg aandacht, dus daar zijn ze zeer gevoelig voor’, vertelt Umboh. ‘Opgroeien in armoede komt vaak door schulden, scheidingen of een combinatie van die twee, maar ook door een laag inkomen. De zogenoemde working poor en zzp’ers.’

Bij KIDS krijgen de vrijwilligers regelmatig hartverscheurende verhalen te horen. De kledingstukken kosten twintig eurocent, maar zelfs dat kan niet iedereen betalen. Mensen die heel erg in de problemen zitten, hebben soms een verklaring van een instantie bij zich. Dan is het gratis. ‘Daar schuilt vaak veel ellende achter’, vertelt Ief Lakker. ‘Ik kreeg een keer een mevrouw bij mij, die na de orkaan Irma op Sint Maarten haar neefje en nichtje in huis had genomen. Hun moeder had haar auto en nog wat dingen verkocht om de vliegtickets naar Nederland te kunnen betalen. Het dak van het huis bestond uit marktzeil, een onhoudbare situatie voor haar kinderen, die niets anders hadden dan de kleding die ze aan hadden. Bij ons heeft ze de nodige kleding gekocht, want dat kon ze ergens anders niet betalen. Hetzelfde gold voor de dekbedden en dekbedovertrekken. In het begin hadden ze zelfs geen bed. Dit soort dingen maakten we ook mee met Syrische vluchtelingen. Die hadden ook niets. En zo zouden we nog wel uren door kunnen gaan.’

Mijn Administratie Is Top

Eén van de belangrijkste oorzaken van opgroeien in armoede is, zoals gezegd, het hebben van schulden. Wie mensen met schulden helpt, helpt dus ook hun kinderen. Daarom trekt stichting Stem zonder Gezicht vaak samen op met stichting MAIT, een afkorting van Mijn Administratie Is Top. Oprichtster Marjorie Malbons was getrouwd, had een goede baan en er stonden wat reserves op de bank. Deze idyllische situatie werd ruw verstoord toen haar huwelijk stukliep. Ze waren getrouwd in gemeenschap van goederen, dus ze draaide op voor de schulden die haar ex had gemaakt omdat hij zich had uitgeschreven en onvindbaar was. Bovendien werd ze ziek, raakte ze arbeidsongeschikt en had ze voor het eerst van haar leven schulden. Op basis van al haar ervaringen richtte ze stichting MAIT op. Iedereen kan bij haar terecht, van vluchteling tot autochtone Nederlander. ‘Mensen die al in de schulden zitten worden gratis geholpen. Ik wil hen niet verder belasten. Vaak doen ze, als hun ellende voorbij is, uit zichzelf een donatie. Als mij om advies gevraagd wordt en ik merk dat er sprake is van een goed inkomen, dan wordt het wat anders.’

De werkzaamheden van stichting MAIT zijn divers. Het helpen van mensen met schulden, budget coaching aan mensen die moeite hebben om met geld om te gaan, mensen begeleiden om ervoor te zorgen dat ze niet opnieuw in de schulden belanden én het geven van voorlichting – op scholen en op centrale plekken aan jongeren, aan hun ouders en aan iedereen die hier behoefte aan heeft. ‘Ik probeer te achterhalen waar het verkeerd is gelopen, zodat ik het kan rechttrekken’, zegt Malbons. ‘Er is geen minimumbedrag waarvoor je in de schuld moet zitten om bij stichting MAIT terecht te kunnen. Je bent ook welkom als je nog geen schulden hebt, maar reden hebt om te geloven dat je schulden gaat krijgen. Als mensen in de schulden komen dan kan dit heel hard gaan. Een oorspronkelijke schuld van tweeduizend of drieduizend euro die niet wordt betaald mondt makkelijk uit in een schuld van tienduizend euro; als gevolg van boetes en rente. Wie een goed inkomen heeft is in staat om een schuld sneller af te lossen. Zodra ik denk dat mensen het met de juiste begeleiding zelf kunnen oplossen meld ik hen niet aan bij de Kredietbank. Dan maak ik een plan, waarbij ze zelf mogen aangeven wat haalbaar is.’ Als je aan de voorwaarden van de Kredietbank voldoet dan kun je via hen je schulden binnen drie jaar aflossen. ‘Alleen moeten al je schuldeisers meewerken. Banken en de Belastingdienst zijn vaak de grootste schuldeisers en zij weigeren vaak medewerking,’ verzucht Malbons.

Voorlichting

Een tijdje geleden gaf Malbons voorlichting op een school. ‘Eén van de aanwezige ouders antwoordde bevestigend op de vraag of ze schulden had. Gezien de schaamte rondom schulden een daad waar moed voor nodig is. Een aanwezige medewerkster van de school zei glashard niet te snappen dat mensen schulden hebben en dat ze die vaak zelf veroorzaken. Dit irriteerde mij zodanig, dat ik in het kort vertelde hoe ik zelf in de schulden was beland. De medewerkster stond met haar mond vol tanden. Ze had niet verwacht dat ook ik schulden had, omdat ik degene was die voorlichting gaf en ze weet van mijn stichting.’

Volgens Malbons is er welbeschouwd slechts een klein percentage mensen met schulden dat op te grote voet heeft geleefd. En het probleem groeit. ‘Er komen steeds meer mensen in de schulden, waardoor aanvragen voor de bijzondere bijstand vaker worden afgewezen. Het gevolg is dat er meer mensen aankloppen bij fondsen, die hierdoor meer belast worden met dingen die door de gemeente opgepakt moeten worden. Veel mensen weten de weg niet. Ze denken dat ze de juiste informatie krijgen via de gemeente, wat lang niet altijd zo is. Juist daarom wil ik een stem voor deze mensen zijn en hen helpen. Mondiger worden, durven bellen, post openen. Sommige beslissingen van instanties leiden haast onvermijdelijk tot nieuwe problemen, zoals wanneer de jeugdreclassering toekijkt hoe jongeren met niks buiten worden gezet. Geen werk, geen onderdak, geen uitkering. Dan is de kans groot dat je weer gekke dingen gaat doen.’

Armoede hoeft volgens Malbon niet over te gaan van ouder op kind. ‘Dit hangt ook van de ouders af. Mijn kinderen hebben ook de standaard schulden die jongeren hebben, zoals de zorgverzekering, autoboetes en een studieschuld bij DUO (Dienst Uitvoering Onderwijs, red.), maar ik heb er wel met ze over gepraat. Er zijn zelfs medisch specialisten die bij de Kredietbank zijn aangemeld vanwege schulden. Overigens gebeurt het ook dat de kinderen van mensen die nooit schulden hebben gehad zelf wel in financiële problemen komen. Een grote boosdoener is DUO, de organisatie die belast is met studiefinanciering en het innen van studieschulden. Er zijn afgestudeerden met een studieschuld van dertigduizend euro die achtervolgd worden door DUO, maar geen baan kunnen vinden. Dat is een groeiend probleem.’

‘Naast geld heeft de Stichting MAIT ook vrijwilligers nodig’, benadrukt Malbons als we haar vragen wat ze ons ten slotte nog op het hart willen drukken. Ook Vanessa Umboh wil ons nog iets meegeven, uit respect voor alle vrijwilligers. ‘Al deze vrouwen gaan gebukt onder zorgen, omdat ze te weinig geld hebben, maar ze zetten zich toch in voor andere mensen, voor kinderen. Dit doen ze uit liefde voor hun gemeenschap.’