Op 1 juli herdenken we dat de slavernij in Suriname en op de voormalige Nederlandse Antillen 150 jaar geleden feitelijk is afgeschaft. De afgelopen jaren publiceerde de Kanttekening regelmatig over het Nederlandse slavernijverleden. Welke artikelen zijn nu echt de moeite waard om nog een keer te lezen?

Sylvana Simons: ‘Dit gaat vooral bij witte mensen pijn doen’

De leider van de politieke partij BIJ1 reageerde positief op de excuses van Mark Rutte, maar we zijn er nog lang niet, vertelde ze in een groot interview aan de Kanttekening. ‘Wat mij blij maakt is dat we midden in een bewustwordingsproces zitten, van pijn, erover praten, ongemak. We moeten hier niet overheen springen of eromheen lopen. Het is een proces waar verschillende partijen hun weg in moeten vinden. Ik ben blij met al die verwarring die er nu is, want dat is een teken dat we hier goed mee bezig zijn. Dit proces gaat veel pijn doen, vooral bij witte mensen. Zij moeten het verleden eerlijk onder ogen zien en ook verantwoordelijkheid nemen. Zoals N.E.R.D. en Rihanna al , zongen: ‘The truth will set you free, but first, it’ll piss you off.’’’

‘Het slavernijverleden zit in mij’

Mariska Jansen, onze huidige eindredacteur, interviewde in 2017 Mercedes Zandwijken. Zij is de oprichter van de Keti Koti Tafels. Ze pleitte in dat interview voor psychische zorg, naast herstelbetalingen, en maakte de vergelijking met hoe na de Tweede Wereldoorlog voor Joden is gezorgd: ‘Joden mochten tegen vergoeding in psychotherapie. Ook de derde generatie maakt daar nog gebruik van. In de zwarte gemeenschap worden ook nog steeds trauma’s doorgegeven. Dat heeft een verwoestende werking op hoe zwart en zwart en zwart en wit met elkaar omgaat. Ik zou het heel erg aanmoedigen als er een instituut voor geestelijk maatschappelijk werk voor zwarten zou komen.’

Karwan Fatah-Black: ‘Meer ruimte voor zwarte verhalen’

Een andere criticus is historicus Karwan Fatah-Black, universitair docent aan de Universiteit Leiden. Tayfun Balcik interviewde begin 2022 voor de Kanttekening de historicus Karwan Fatah-Black. Hij stelt dat er meer ruimte moet komen voor zwarte verhalen in de strijd tegen slavernij. Denk hierbij aan Tula, de leider van de grote slavenopstand op Curaçao. De historicus vindt ook dat de witte reactie op het slavernijverleden, ‘wij zijn onschuldig’, maar vreemd is.

Fatah-Black bekritiseert verder de emeritus-hoogleraar Piet Emmer en de historicus Hen den Heijer. Zij zouden met hun boeken bijdragen aan witte ‘identiteitspolitiek’. Emmer is het oneens met deze kritiek en verwijt Karwan Fatah-Black in een ingezonden reactie activisme. In januari 2018 lag Fatah-Black ook al met Emmer en Den Heijer in de clinch, toen ze alle drie werden geïnterviewd door de Kanttekening. Emmer beschuldigt in dit interview Karwan Fatah-Black van het manipuleren van cijfers over slavernijtransporten, om zo de slavenhandel groter te maken dan die in werkelijkheid was. Fatah-Black op zijn beurt stelt dat Emmer geen historicus van de cijfers is.

Vlissingen biedt geen excuses aan

Nederland, maar ook steden als Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag hebben excuses aangeboden voor het slavernijverleden. Vlissingen echter niet. Dat is opmerkelijk, omdat het Zeeuwse stadje in de achttiende eeuw, in de woorden van historicus Gerhard de Kok, ‘het meest gespecialiseerde slavenstadje van Europa’ was. Ewout Klei sprak met De Kok en met oud-gemeenteraadslid Angelique Duijndam, die al jarenlang ijvert voor excuses.

Ook Groningen deed mee aan de slavernij

Was de slavenhandel een Hollands en Zeeuws onderonsje? Zeker niet. Een expositie in Groningen liet in 2022 zien hoe die stad en provincie betrokken was bij het slavernijverleden. De culturele manifestatie Bitterzoet erfgoed maakte dit in Groningen zichtbaar. Er waren bij de expositie in het hoge noorden enkele gruwelijke objecten te zien, zoals een halsband ‘die verhinderde dat mensen konden weglopen of rusten’.

Actie voor behoud van een begraafplaats op Sint-Eustatius

Een markante rol in het Nederlandse slavernijdebat speelt de Caribische activist Kenneth Cuvalay, geboren en getogen op Sint-Eustatius. Hij maakt zich hard voor het behoud van de begraafplaats Golden Rock op het eiland, waar tot slaaf gemaakten begraven liggen. Ook voert hij in Tilburg – waar Cuvalay nu woont – actie tegen het volgens hem racistische standbeeld van de katholieke missionaris Peerke Donders. Over beide strijdpunten werd hij geïnterviewd door de Kanttekening.

Cuvaly vindt de slavernijgeschiedenis bovendien te Surinaams. ‘Het is beschamend om 160 jaar na de wettelijke afschaffing van de slavernij in de voormalig Nederlandse koloniën in ‘de West’, nu ineens overal te horen en te lezen dat het 150 jaar geleden is’, aldus Cuvalay. ‘Natuurlijk weten we van de tien jaar staatstoezicht in Suriname en dat daarom vaak over afschaffing van de slavernij in 1873 wordt gesproken in plaats van 1863. Maar er bestond geen staatstoezicht op Curaçao, Aruba, Bonaire, St. Maarten, St. Eustatius en Saba en het kan niet dat de geschiedenis van ruim een half miljoen Antillianen dan maar wordt weggemoffeld.’

Keti Koti tijdens corona en BLM

In 2020 was alles anders dan anders. Ook de herdenking van het slavernijverleden tijdens Keti Koti op 1 juli. Linda Nooitmeer, voorzitter van het Nederlands Instituut Slavernijverleden en Erfenis (NiNsee) vertelde – uiteraard via Zoom – over de herdenking in een leeg Oosterpark, met slechts negen genodigden. Mercita Coronel interviewde haar voor de Kanttekening. Maar het was ook de tijd van de grote Black Lives Matter-demonstraties na de moord op George Floyd. In deze turbulente situatie was Nooitmeer blij met de aandacht voor slavernij en racisme: ‘De roep om verandering komt niet alleen van mensen met Afrikaanse roots, maar is veel breder. Ik ben blij met deze medestanders. Dat is hoopvol voor Nederland.’

Herstelbetalingen: ‘Elke nazaat 40.000 euro’

Nederland bood op 19 december vorig jaar excuses aan voor de slavernij. Sommige zwarte organisaties waren kritisch hierover. Niet alleen vanwege de timing – de voorkeur ging uit naar 1 juli 2023 – maar ook omdat ze onvoldoende zouden zijn gehoord. Een van deze zwarte organisaties is de zwarte partij Ubunto Connected Front (UCF). Voorzitter Regillio Vaarnold vertelde de Kanttekening dat de overheid 40.000 euro moet overmaken aan elke nazaat van tot slaaf gemaakten, als voorschot. ‘Pas dan zijn we bereid om te praten over excuses.’ Dit, nogal explosieve, interview door Ewout Klei werd opgepikt door diverse media.

Het panel van de Kanttekening legden we ook de vraag voor of er na de excuses herstelbetalingen moeten komen voor de slavernij. ‘Herstelbetalingen moeten ook naar het bestrijden van kansenongelijkheid hier in Nederland gaan en naar het onderwijs over het verleden’, aldus Leontine Vreeke. Ze is ook voor nieuwe geschiedenisboeken die het eerlijke verhaal moeten vertellen over de zogenaamde ‘Gouden Eeuw’ en de ‘VOC-mentaliteit’. Ook kan de Nederlandse overheid volgens haar investeren in projecten voor meer inclusie en moet er geld naar Surinaamse en Antilliaanse culturele instellingen in Nederland gaan, om op die manier het slavernijverleden in deze samenleving een goede plek te geven. ‘Het zou een goed begin zijn als 1 juli een nationale feestdag wordt.’

Suikerland vertelt over slavernij vanuit kindperspectief

‘Ik ben opgegroeid in een wereld waarin zwarte mensen niet de beste positie hadden’, vertelt Henna Goudzand Nahar. Haar boek Suikerland gaat over het meisje Esi, haar broertje Yaa en hun slaaf Lano, die in Afrika worden geroofd en naar de West-Afrikaanse kust worden gebracht om als slaaf verkocht te worden. ‘Dat juist Afrikanen hen roven, daar zijn de kinderen helemaal verontwaardigd over’, vertelt Goudzand. Haar boek heeft een duidelijk doel: ‘Ik wilde onderzoeken hoe Afrikanen met elkaar omgingen.’

‘Rotterdam zat tot over haar oren in slavernij’

Rotterdam is niet alleen tegenwoordig een wereldstad – dat is al eeuwen zo, en als het om slavernij gaat heeft dat ook een keerzijde. Anne-Rose Hermer interviewde Alex van Stipriaan, die in 2020 het boek Rotterdam in slavernijschreef. Van Stipriaan merkt in dat interview op dat ook de christelijke kerken hun rol speelden in het macabere systeem van slavernij en slavenhandel: ‘Er waren predikanten die slavernij goedkeurden. Het was de straf van God voor de nakomelingen van Cham, vanwege het bespotten van Noach. Andere dominees predikten juist het tegendeel.’

Tegenwoordig herdenkt ook Rotterdam jaarlijks de slavernijgeschiedenis. En de Kanttekening is daar bij, bijvoorbeeld in 2021. ‘De hemel huilt met ons mee’, zei burgemeester Ahmed Aboutaleb toen. Ewout Klei sprak diverse aanwezigen, waaronder Tygo (32) die op z’n Rotterdams pleitte voor geen woorden, maar daden: ‘Woorden doen niet zo veel. Het gaat om daden. Nederland moet het racisme van nu aanpakken.’