De maand oktober is Black History Month. Inmiddels zijn veel Nederlandse lezers zo educated dat ze weten wie Martin Luther King en Rosa Parks zijn, maar veel belangrijke personen uit de Afrikaanse geschiedenis zitten nog niet op het netvlies. Over deze minder bekende en onbekende historische helden en heldinnen gaat dit artikel.

#1 Haile Selassie

Haile Selassie (1892-1975), ter wereld gekomen als Tafari Markonnen, was de laatste keizer van Ethiopië. Hij moderniseerde zijn land – vooral door de bouw van ziekenhuizen en scholen. Toen fascistisch Italië in 1935 Ethiopië binnenviel, met als doel om het land te koloniseren, leidde de kiezer de verdediging. In 1936 moest hij vluchten, maar hij keerde vijf jaar later terug als overwinnaar.

Na de Tweede Wereldoorlog werd Haile Selassie een belangrijk symbool van Afrikaans zelfvertrouwen. In 1963 was hij medeoprichter en eerste voorzitter van de Unie voor Afrikaanse Eenheid, de voorloper van de Afrikaanse Unie. In het buitenland was de keizer mateloos populair. De Rastafari-beweging beschouwt Haile Selassie als God, die de zwarte mensen zal verlossen.

In Ethiopië zelf was de keizer niet alom geliefd, vanwege zijn autoritaire beleid en zijn onvermogen om effectief op te treden tegen de verschrikkelijke hongersnood van 1973, die aan honderdduizenden mensen het leven kostte. Haile Selassie werd in 1974 afgezet door communistische militairen, de Derg, die hem een jaar later vermoordden. Maar volgens de Rastafari-beweging leeft de keizer nog steeds, want God kan niet sterven. Jah Live, God leeft, zong Bob Marley toen hij het nieuws van Haile Selassies dood hoorde.

Tegenwoordig is de keizer nog steeds een controversieel figuur. In 2020, op het hoogtepunt van de Black Lives Matter-protesten, vernielden Oromo-activisten een standpunt van Haile Selassie in Londen, omdat hij de Oromo-minderheid in Ethiopië discrimineerde.

#2 Steve Biko

Activist Steve Biko (1946-1977) werd na zijn brute dood symbool van het zwarte verzet tegen het Zuid-Afrikaanse apartheidsbewind.

Biko werd tijdens zijn studie in Durban politiek actief en groeide uit tot een van de meest vocale strijders tegen apartheid. Hij was in 1968 medeoprichter van de South African Student’s Organisation (SASO), die zwarte studenten meer zelfbewustzijn wilde geven en een enorm succes werd. Vier jaar later kwam er een overkoepelende organisatie, de Black Peoples Convention (BPC), waar Biko voorzitter van werd. Het apartheidsregime begon Biko als een risico te zien en wilde hem tot zwijgen brengen.

Biko werd tussen 1975 en 1977 vier keer opgepakt. De laatste keer was in augustus 1977. De politie verhoorde hem hardhandig. Op 7 september constateerden artsen verwondingen aan Biko’s hoofd, maar ze wilden niet checken of er misschien iets ernstigs aan de hand was. Vijf dagen later raakte Biko bewusteloos. Hij werd naakt in de achterbak van een Land Rover gelegd en naar een ziekenhuis in Pretoria gebracht, een reis van twaalf uur. Enkele uren na aankomst overleed Biko, 30 jaar oud. Na zijn overlijden werd Biko een martelaar voor de strijd tegen de apartheid.

#3 Mansa Musa

De rijkste man aller tijden was Mansa Musa, van 1312 tot 1337 koning (Mansa) van Mali.

Mansa Musa was een overtuigde moslim, die de islam promootte in zijn koninkrijk. Hij stichtte moskeeën, islamitische scholen en universiteiten. Ook veroverde hij meer dan twintig steden, waaronder Timboektoe. Zijn rijkdom dankte hij aan de zouthandel. Ook beheerste Mali de handelsroutes over de Sahara.

In 1324 maakte hij de hadj naar Mekka. Hij ging met een hele grote groep bedienden op bedevaart en nam ook meer dan tachtig kamelen mee, die beladen waren met goud. Dat deelde Mansa Musa uit in de landen waar hij langs kwam. De armen vonden het geweldig, maar onbedoeld zorgde de koning voor een hyperinflatie in Egypte. Het duurde zeker tien jaar voordat de goudprijs zich had hersteld.

Volgens CelebrityNetWorth zou Mansa Musa een vermogen hebben van 400 miljard dollar (377 miljard euro). Hij scoort daarmee hoger dan de schatrijke Rothschildfamilie (350 miljard dollar), Elon Musk (341 miljard dollar) en John D. Rockenfeller (340 miljard dollar).

#4 Yaa Asantewaa

Koningin Yaa Asantewaa (1840-1921) leidde in 1900 de Ashanti in een opstand tegen het Britse Rijk, die bekend staat als de Oorlog om de Gouden Stoel.

Toen de Britten de huidige Ghana veroverden kwamen ze in conflict met de Ashanti. De Britse gouverneur-generaal wilde dat de Ashanti de Gouden Stoel, het symbool van de macht van de koning, zouden overhandigen, maar hier stak koningin-moeder Yaa Asantewaa een stokje voor. Ze zei tegen de stamhouden dat ze zich als echte mannen moesten gedragen en niet moesten buigen voor het Britse Rijk. ‘Als jullie, de opperhoofden van Asante, je als lafaards gaan gedragen en niet gaan vechten, moeten jullie je lendendoeken inruilen voor mijn ondergoed (Montu mo danta mma me na monnye me tam).’

De Ashanti verloren de oorlog en hun land werd een Brits protectoraat. Yaa Asantewaa  werd verbannen naar de Seychellen. Wel mochten de Ashanti hun Gouden Stoel houden. Tegenwoordig wordt Yaa Asantewaa gevierd als de nationale heldin van Ghana en als een rolmodel voor vrouwen.

#5 Patrice Lumumba

De Congolose politicus Patrice Lumumba (1925-1961) streed voor de onafhankelijkheid van Congo en werd in 1960 de eerste gekozen premier van het land. Begin 1961, tijdens het hoogtepunt van de Congocrisis, werd hij standrechtelijk geëxecuteerd.

In 1958 bezocht Lumumba de Wereldtentoonstelling in Brussel, samen met een groep andere Congolese évolués.  Ze ontdekten dat België niet zo superieur was als de Belgen zelf dachten en de zucht naar onafhankelijkheid werd sterker. Terug in Congo richtte Lumumba de Mouvement National Congolais (MNC) op, die streefde naar een snelle onafhankelijkheid van Congo, met behoud van eenheid van het land. De MNC won in mei 1960 de eerste democratische verkiezingen van het op dat moment bijna onafhankelijke Congo, maar Lumumba werd geen president: dat werd zijn concurrent Joseph Kasavubu. Toen Congo op 30 juni formeel onafhankelijk werd nam Lumumba ongevraagd het woord en bekritiseerde hij de wrede koloniale politiek van België, waar dwangarbeid en lijfstraffen schering en inslag waren. België zou hem deze stunt niet vergeven.

Op 11 juli riep de provincie Katanga de onafhankelijkheid uit en enkele dagen later volgde Kasaï. Ze werden daarin gesteund door België. Lumumba vroeg de Sovjet-Unie om hulp. Westerse landen spoorden Kasavubu aan om Lumumba te ontslaan, wat hij ook deed. In september pleegde Joseph Mobutu een staatsgreep. Lumumba werd onder huisarrest geplaats. Hij ontsnapte, maar werd in december gevangen genomen en op 17 januari naar een ‘veilige’ gevangenis verplaatst in Katanga. De leiders in Katanga, die Lumumba haatten, executeerden hem vervolgens. Het lijk is nooit gevonden. Mogelijk hebben ze dat opgelost in zwavelzuur. Er zijn sterke aanwijzingen dat België en de Amerikaanse inlichtingendienst CIA bij Lumumba’s dood betrokken zijn.

#6 Dedan Kimathi

Op 18 februari 1957 hingen de Britse autoriteiten in Kenia Dedan Kimathi (1920-1957) op, de militaire en spirituele leider van de Mau Mau-opstand.

De Mau Mau waren begin jaren vijftig in opstand gekomen tegen de Britse koloniale machthebbers, maar slaagden er niet in om een krachtig blok te vormen. De Britten pasten een uitgekiende verdeel-en-heers-tactiek toe, waardoor de rebellen nooit de meerderheid van de Keniaanse bevolking achter zich kregen. De Britten beschouwden de Mau Mau als gevaarlijke en gewelddadige wilden, waarmee niet te praten viel.

Kimathi was echter goed opgeleid. Hij rondde de lagere en middelbare school af en schreef graag, voor en tijdens de Mau Mau-opstand. Kimathi werd begin jaren vijftig een van de leiders van de opstand en deed zijn best om de militaire organisatie te verbeteren. In oktober 1956 werd hij door het Britse leger gevangen genomen en voor de rechter gebracht. Een jury, bestaande uit zwarte Kenianen, veroordeelde hem ter dood. Hij mocht niet in beroep gaan en werd in de vroege ochtend van 18 februari opgehangen. Met zijn dood eindigde ook de Mau Mau-beweging, die haar beste militaire leider kwijt was. Kenia werd in 1963 onafhankelijk op Britse voorwaarden.

Kimathi werd jarenlang verguisd. Pas in 2003 besloot de Keniaanse regering de offers van de Mau Mau, in het bijzonder Kimathi, te erkennen. Op 18 februari 2007, precies vijftig jaar na zijn executie, kreeg hij een standbeeld in de hoofdstad Nairobi.

#7 De Amazones van Dahomey

De Agojie waren vrouwelijke elitekrijgers. Ze vochten voor de koning van Dahomey, in het huidige Benin. Ze worden ook wel de Amazones van Dahomey genoemd, naar de Amazones uit de Griekse mythologie.

In 1890 en wederom in 1894 trokken de Agojie ten strijde tegen de Fransen, die Benin wilden koloniseren. De eerste oorlog wist Dahomey te winnen. Franse militairen waren terughoudend als het ging om het doden van vrouwen, wat leidde tot veel Franse doden. De tweede oorlog won Frankrijk. In de Franse propaganda werden de Agojie als wilden weggezet, maar de soldaten van het Franse Vreemdelingenlegioen bewonderden hun dapperheid.

De vrouwelijke krijgers zijn bekend geworden bij het hedendaagse publiek vanwege de film The Woman King uit 2022, waarin hun verhaal is geromantiseerd.

#8 Noni Jabavu

De Zuid-Afrikaanse schrijfster Noni Jabavu (1919-2008) was de eerste Afrikaanse vrouw die redacteur werd van een Brits literair tijdschrift, toen ze in 1961 ging werken bij The New Strand. Ook was ze de eerste zwarte Zuid-Afrikaanse vrouw die memoires publiceerde en een van de eerste Afrikaanse vrouwen die een literaire carrière in het buitenland nastreefde.

Jabavu studeerde in Engeland en woonde een tijdlang in Londen. Ze ging werken voor de BBC en trouwde met een witte man, de Engelse filmregisseur Michael Cadbury Crosfield. Haar huwelijk werd in het racistische Zuid-Afrika niet erkend, omdat dit inging tegen de zogenoemde Immorality Act. Daarom reisde en woonde ze ook in andere Afrikaanse landen, Mozambique, Zimbabwe en Oeganda.

In 1960 verscheen haar eerste boek, Drawn in Colour, waarin ze vertelde zich loyaal te voelen aan twee culturen: de Engelse en die van haar Bantu-volk. Ook schreef ze over haar vaderland Zuid-Afrika. Maar een uitgesproken anti-apartheidsactiviste was ze niet.

#9 Amanirenas

Misschien was Amanirenas wel de eerste zwarte vrouw die zich verzette tegen westerse kolonisatie. In de jaren 25-22 voor Christus voerde de kandake (koningin) van Kush, in het huidige Soedan, oorlog met de Romeinen.

Amanirenas zou volgens de Griekse historicus Strabo blind zijn aan één oog. Nadat de Romeinen, die zich enkele jaren eerder meester hadden gemaakt van Egypte, probeerden Kush te veroveren vonden ze Amanirenas tegenover zich. Zij versloeg het Romeinse leger en nam vervolgens enkele Zuid-Egyptische steden in, waaronder Elephantine. Ze vernietigde daarbij de beelden van keizer Augustus. Het hoofd van een van deze beelden werd begraven onder de trappen van een tempel in Meroë, de hoofdstad van Kush, en is daarom intact gebleven. Dat hoofd wordt nu, ironie, tentoongesteld in het British Museum, van dat andere wereldrijk dat er wel in slaagde om Soedan te veroveren.

De enige schriftelijke bron die ons vertelt over Amanirenas is Strabo. Kush heeft wel schriftelijke bronnen achtergelaten, maar het Meroïsche schrift (vernoemd naar Meroë) is nog steeds niet ontcijferd.

#10 Zindzi Mandela

Zindzi Mandela-Hlongwane was de jongste en derde dochter van Nelson Mandela, de eerste democratische president van Zuid-Afrika, en Winnie Mandela. Ze was slechts achttien maanden toen haar vader naar de gevangenis werd gestuurd, waar hij pas in 1990 uit zouden worden vrijgelaten.

Zindzi schreef gedichten, die in 1978 werden uitgebracht in de bundel Black as I am. Nobelprijswinnaar Heinrich Böll vertaalde deze dichtbundel later in het Duits.

Ze studeerde rechten in Kaapstad en haalde in 1985 haar bachelorsdiploma. Dat jaar las ze ook de verklaring van haar vader voor, die weigerde om het op een akkoordje te gooien met president Botha, en daarom in de gevangenis bleef zitten.

In 2014 werd ze de Zuid-Afrikaanse ambassadeur van Denemarken, wat ze zou blijven tot haar vroege dood in 2020.

In 2019 zette ze enkele gepeperde berichten op Twitter, waarin ze onder andere haar sympathie uitsprak voor de controversiële Zuid-Afrikaanse politicus Julius Malema. De Zuid-Afrikaanse regering besloot haar te straffen door haar ambassadeur van Liberia te maken, een land dat lager in de internationale pikorde staat, maar voordat ze naar Liberia zou vertrekken overleed Zindzi op 59-jarige leeftijd aan de gevolgen van corona.