Waait er door de naderende Brexit een racistische wind door Groot-Brittannië? We vroegen het aan vier Britten van kleur.

Vorige maanden vonden in Groot-Brittannië de parlementsverkiezingen plaats. De Conservatieven onder leiding van Boris Johnson behaalden een meerderheid en kunnen nu  de Brexit  regelen.

Naast de Brexit speelde nog een boel andere thema’s, waaronder het thema discriminatie. Dit is niet geheel toevallig, want volgens the Guardian heeft Groot-Brittannië sinds 2016 – het jaar van het Brexit-referendum – veel meer last van racisme en racistische haatmisdrijven dan in de jaren ervoor.

Ook de Conservatieve Partij kampt nu met een ‘islamofobie-probleem’. Negatieve social media-uitlatingen over moslims en de islam door lokale Conservatieve politici worden breed uitgemeten in de media.

Zo openbaarde the Guardian vorige maand ‘anti-islamitische en racistische social mediaberichten’ door 25 Conservatieve kopstukken en onthulden Britse media dat een Schots Lagerhuis-kandidaat bang is voor ‘Eurabië’.

Tijdens de verkiezingscampagne hebben tenminste vier Tory-ministers hun steun uitgesproken voor Tory-kandidaten die worden beschuldigd van moslimhaat en racisme, berichtte the Guardian.. Die parlementskandidaten zouden onder meer hebben gesteld dat moslims niet loyaal zijn aan Groot-Brittannië. Ook zouden ze immigranten hebben beschuldigd van het meenemen van HIV.

Bovendien ligt premier Boris Johnson zelf onder vuur, omdat hij vorig jaar in een column voor the Telegraph vrouwen in een boerka met brievenbussen vergeleek. Johnson zei ‘sorry’ voor de moslimhaat in zijn partij en bood vorige week zijn excuses aan voor zijn brievenbus-opmerking, iets wat hij een week eerder nog weigerde te doen. Ook zegde hij een ‘onafhankelijk onderzoek naar elke vorm van vooroordelen en discriminatie’ binnen de Tory-partij toe.

Wat is de relatie tussen de Brexit en racisme? Hoe ervaren biculturele Britten racisme en andere vormen van discriminatie? En wat verwachten ze van de parlementsverkiezingen? De Kanttekening sprak hierover met vier Britse scholieren met een migratieachtergrond. Ze komen alle vier uit Birmingham, de tweede stad van het land.

Vijandigere sfeer

Ali, wiens roots in het Indiase deel van Kashmir liggen, is zeventien jaar en zit nu op een college. Volgend jaar gaat hij naar de universiteit. Hij heeft dit jaar stage gelopen in Brussel bij het Europees Parlement en is goed op de hoogte van wat er speelt in de politiek. Volgens Ali is er zeker een verband tussen Brexit en racisme, maar moet je genuanceerd naar dit complexe vraagstuk kijken.

‘De Brexit op zich is natuurlijk niet racistisch, maar veel brexiteers houden er nogal xenofobe, soms zelfs ronduit racistische standpunten op na’, zegt hij. ‘Maar er zijn ook een heleboel Brexit-voorstanders die dit loochenstraffen, zoals een docent van mij. Dat is een hele fijne vent.’

Volgens Ali hoopt een deel van de brexiteers de grenzen te kunnen sluiten. ‘Dit zijn mensen die bang zijn voor buitenlanders, voor immigratie. In de kranten die Brexit steunden was immigratie ook het belangrijkste onderwerp. Ze zaaiden angst tegen de Oost-Europeanen die massaal zouden komen om ‘onze’ banen te stelen.’

Ali gelooft dat er vanwege de Brexit-discussie meer racisme is in Groot-Brittannië. ‘Het is nu makkelijker om openlijk xenofoob, islamofoob en racistisch te zijn. Want deze mensen voelen zich gesteund door de politiek. Toen Theresa May nog minister-president was riepen haar fans tegen een groepje vluchtelingen: ‘Ga naar huis.’ Er is een vijandigere sfeer ontstaan, waar ik mij wel eens zorgen over maak.’

Ali houdt de Conservatieve Partij mede verantwoordelijk voor dit klimaat. ‘De Conservatieven zeggen wel dat ze ook Indische en Pakistaanse leden hebben en dus niet xenofoob zijn, maar de partij heeft een lange geschiedenis van hard-line beleid. De Conservatieven zijn niet pro-diversiteit. Niet-witte partijleden zijn vooral een tool, denk ik.’

‘Er is een vijandigere sfeer ontstaan’

De zeventienjarige Irfan, wiens familie oorspronkelijk uit Pakistan komt, is lid van de Conservatieve Partij. Hij is het niet met Ali’s analyse eens. ‘Verschillende groepen Britten zijn voor de Brexit. Een minderheid van de brexiteers is helaas racistisch, maar dat is echt een minderheid. De Brexit heeft niet voor racisme gezorgd, wel voor patriottisme en trots. Helaas uiten sommige mensen dit op een incorrecte manier. Dan verwordt patriottisme tot racisme. Dat is heel spijtig.’

Maar waarom is Irfan lid van de Conservatieve Partij, ondanks al die ‘islamofobie’-incidenten? ‘Ik wil deze incidenten niet groter maken dan dat ze zijn. Boris Johnson maakte inderdaad een niet zo handige opmerking toen hij boerkadraagsters met brievenbussen vergeleek, maar je moet ook kijken naar de context van die column. Daarin had hij juist kritiek op het boerkaverbod. ‘Ja, de boerka is onderdrukkend en belachelijk, maar dat is nog steeds geen reden om de boerka te verbieden’, betoogde Johnson in zijn artikel. Iedereen is de kern van zijn betoog echter vergeten, het gaat alleen nog maar om die onhandige vergelijking.’

Racisme

Net als Irfan gelooft Raisha niet dat Groot-Brittannië nu racistischer is geworden door de Brexit. ‘Het racisme bestond al, maar is dankzij de Brexit wel zichtbaarder geworden.’ Raisha is zeventien en komt uit Bangladesh. Toen ze drie was emigreerde ze met haar ouders naar Italië. Ze woont nog maar drie jaar in Groot-Brittannië.

‘Van racisme van witte Britse mensen heb ik weinig last’, vertelt ze. ‘Dat komt misschien ook omdat Birmingham een hele multiculturele omgeving is. Wel kunnen mensen van kleur racistisch naar elkaar zijn. Zo zijn sommige Britten met een Bengaalse achtergrond heel negatief over nieuwkomers uit Bangladesh zoals ik.’

Ook Ali en Irfan hebben persoonlijk nauwelijks racisme ervaren, vertellen ze. Net als Raisha denken zij dat dit komt omdat zij wonen in Birmingham, een stad die veel multicultureler is dan andere plaatsen in Groot-Brittannië. ‘Diversiteit is in Birmingham de norm’, zegt Ali. ‘De enige keer dat ik met racisme te maken had was toen mijn vader werd uitgescholden voor Paki (een scheldwoord dat vergelijkbaar is met het Nederlandse ‘neger’, red.) op de snelweg door een andere automobilist. Maar het was echt de enige keer.’

‘Dat je in Groot-Brittannië als persoon van kleur minder racisme ervaart komt omdat het racisme hier institutioneel is’, stelt Gabby. Ze is met haar zestien jaar de jongste van de groep. Ze is in Groot-Brittannië geboren, haar vader komt uit Nigeria en haar moeder uit Jamaica.

‘In de Verenigde Staten is racisme soms heel openlijk, denk aan de politie die zwarte mensen sneller aanhoudt en zwarte verdachten sneller neerschiet. Dat is hier niet zo. In Groot-Brittannië is het racisme meer verborgen.’

Gabby heeft zelf nooit met racisme te maken gehad, maar kent wel verhalen van mensen uit haar omgeving. ‘Ik ken slachtoffers van hate speech. Iemand vertelde mij dat brexiteers tegen haar hadden gezegd: ‘Als de Brexit straks een feit is, dan hoepel jij op.’’

Ze gelooft in een relatie tussen Brexit en vreemdelingenhaat. ‘Het is geen racisme tegen zwarte mensen, maar vooral tegen immigranten en moslims. Islamofobie is het grootste probleem. De islam wordt de laatste tijd steeds vaker – en volkomen ten onrechte – met terrorisme in verband gebracht, wat ook komt door negatieve stereotypering in de media en de haatberichten op social media.’

Institutioneel racisme

De vier scholieren zijn nog te jong en mogen vandaag dus niet stemmen. ‘Als ik vandaag wel mocht stemmen, dan ging ik voor Labour’, zegt Ali resoluut. Gabby en Raisha gaan ook voor Labour, Irfan steunt – hij is niet voor niets lid – de Conservatieven.

‘De Liberal Democrats vind ik trouwens ook goed, misschien staan zij wel dichter bij mijn politieke idealen’, vertelt Ali, ‘maar in het Britse districtenstelsel maken zij geen kans. Zeker niet in ons district hier in Birmingham.’

In de peilingen staan de Conservatieven voor, zij het vaak met een kleine marge. Alle vier vermoeden dat de Conservatieven zullen winnen. Irfan is hier nog het minst zeker over. ‘De voorsprong die de Conservatieven hebben is minder groot geworden. Misschien krijgen we wel een hung parliament, waarbij geen enkele grote partij over de absolute meerderheid beschikt en er een coalitie tussen twee of meerdere partijen gesloten moet worden.’

In een overwinning van Labour gelooft niemand. ‘Misschien krijgen ze meer zetels dan de vorige keer. Maar als je afgaat op de peilingen, dan winnen ze niet’, zegt Ali. Raisha denkt dat dit komt door de radicaal-linkse koers van Jeremy Corbyn. ‘Zijn politiek schrikt de kiezers van het midden af.’

Ali beaamt dit: ‘Dat Labour opkomt voor etnische minderheden vind ik natuurlijk geweldig, maar je wint hier geen verkiezingen mee. Minderheden zijn hooguit goed voor 15 procent van het electoraat. Ze geven niet de doorslag.’

‘Islamofobie is het grootste probleem’

Stel, de Conservatieven winnen en over een half jaar vindt de Brexit plaats. Wat dan? Loopt Groot-Brittannië het risico racistischer te worden? ‘Een beetje denk ik’, antwoordt Gabby. ‘Over het openlijke racisme maak ik mij nauwelijks zorgen, dat is vooral iets Amerikaans. Maar je hebt hier wel institutioneel racisme.’

Het grootste probleem vindt Gabby dat de Conservatieve Partij het Britse zorgstelsel, de National Healthcare Service (NHS), wil privatiseren. ‘Dat betekent meer ongelijkheid in de gezondheidszorg. Arme mensen en illegale immigranten zullen hier last van krijgen. Die laatste groep krijgt het, vrees ik, het allermoeilijkst, omdat ze minder snel zullen worden geholpen. Daar maak ik mij best wel zorgen over.’