De PVV heeft de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november overduidelijk gewonnen. De partij is in de provincie het grootst, maar ook in vele gemeenten in Noord- en Zuid-Holland, waaronder Rotterdam.
Dit is te zien op een kaartje met de daarop de verkiezingsuitslag, dat is gepubliceerd door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). In de progressieve universiteitssteden Amsterdam, Utrecht, Leiden, Groningen, Nijmegen, Eindhoven en Delft is GroenLinks-PvdA de grootste, net als in hbo-steden Arhnem, Zwolle, Deventer, Middelburg en Leeuwarden.
In Den Haag is de VVD echter de grootste, in Rotterdam en Maastricht de PVV. Nieuw Sociaal Contract, de Partij van Pieter Omtzigt, is de grootste geworden in Twente, waar de politicus uit Enschede zijn machtsbasis heeft.
Ten slotte is de streng-christelijke SGP de grootste geworden op Urk en in enkele gemeenten van de zogenoemde Bible Belt, waaronder Staphorst, Nunspeet, Barneveld, Woudenberg en Reimerswaal.
De uitslag van gisteravond is de uitkomst van het cynische nihilisme en machtsbeluste opportunisme van de VVD. Een partij zonder enige moraal en enige visie, die Nederland nu al dertien jaar lang opzadelt met een massaleugenaar als premier, die nooit voor ook maar één van zijn misstappen echt verantwoordelijkheid heeft genomen.
Cynisch nihilisme op de korte termijn: door het kabinet over een non-probleem te laten struikelen waarmee zij de onderbuik aan de borreltafel kon paaien, hoopte de VVD ‘migratie’ tot campagnethema te verheffen. Door meteen de deur naar Geert Wilders open te zetten dacht Dilan Yesilgöz hem tegen Frans Timmermans uit te kunnen spelen, en als ladder naar het Torentje te gebruiken.
Daarmee werd de PVV, door Rutte indertijd wegens onhandelbaarheid in de ban gedaan, weer door de VVD als politieke keuze gelegitimeerd. De draaideur ging pas weer dicht op het moment dat de PVV snel in de peilingen steeg, want het was de bedoeling dat Wilders Yesilgöz aan de macht zou helpen, niet omgekeerd.
Cynisch nihilisme op de middellange termijn: als geen andere partij laat de VVD haar standpunten bepalen door de waan van de dag. Rutte veranderde over tal van thema’s pas in het openbaar van mening als de meerderheid van de bevolking dat ook deed, en prees die eigen wendbaarheid als grote verdienste aan.
Daarbij moest het asielvraagstuk als electoraal verdienmodel dienen om de xenofobe burger te kietelen, zodat aan het veel urgentere vraagstuk van de arbeidsmigratie voorbij kon worden gegaan. Daarover werd gezwegen om het bedrijfsleven niet te ontrieven – een ondernemer in de Oost-Europese arbeiders-uitbuitersbranche behoort immers tot de belangrijke sponsoren van de partij. Om dat probleem uit zicht te houden moest de nadruk op de vastlopende vluchtelingenopvang blijven liggen – die om die reden dan ook vooral niet moest worden verbeterd.
Het was de bedoeling dat Wilders Yesilgöz aan de macht zou helpen, niet omgekeerd
Cynisch nihilisme tenslotte ook op de lange termijn. Anders dan in geval van het CDA, dat er indertijd bijna aan onderdoor is gegaan, hebben er bij de VVD en haar achterban nooit veel bezwaren bestaan tegen samenwerking met een partij die de rechtstaat ondermijnt door discriminatie van religieuze minderheden te bepleiten.
Ook als de rechtsstaat niet zo denderend functioneert weet de gemiddelde VVD-er zich, dankzij geld en relaties, immers wel te redden. Dat anderen, die minder geluk in het leven hebben, daar wél op aangewezen zijn, interesseert hem geen biet.
Anders valt het ook niet te verklaren dat de VVD uitgerekend Henk Kamp, die als minister een ongekend spoor van vernieling door Nederland heeft getrokken, tot erelid heeft gemaakt – en dat dat in de partij tot geen enkel protest heeft geleid.
Henk Kamp: de man die in het gasschandaal, tegen alle ambtelijke adviezen en waarschuwingen van deskundigen in, gewoon de gasboringen liet doorgaan. De man die in het toeslagenschandaal, opnieuw alle ambtelijke adviezen en waarschuwingen van deskundigen in de wind slaande, tienduizenden burgers de vernieling in heeft gedraaid – en daarover nog geen enkele spijt heeft betuigd. Integendeel: de ongekend horkerige houding die hij tijdens de enquête-verhoren aan de dag legde was nog een trap in de maag na.
Het door Kamp gehanteerde ‘argument’ om onverbiddelijk streng te zijn – namelijk dat ‘iedereen’ op zijn water aanvoelde dat er van forse fraude sprake was, ook al bewezen zijn ambtenaren het tegendeel – is illustratief voor de losse omgang die de VVD onder Rutte met de feiten heeft ontwikkeld. Daarmee hengelend naar de instemming van de onderbuik van de PVV-kiezer, een onderbuik die amper van die van veel VVD-kiezers verschilt.
Kennis en wetenschap, daar komt dit op neer, zijn ook maar een mening. Niets mag namelijk ook het zelfzuchtige materialisme van de strontverwende hogere middenklasse een strobreed in de weg leggen. We zagen dat al jaren geleden, toen het VVD-Kamerlid René Leegte het KNMI in de ban wilde doen, omdat de klimaatvoorspellingen niet in de smaak van ‘Henk en Ingrid’ zouden vallen.
Dit vanwege de consequenties ervan, want ‘we moeten wel gewoon kunnen blijven barbecuen’, zoals Rutte het bestond om lang op verontrustende berichten over temperatuurstijging te reageren. Het is daarom te hopen dat de VVD zelf, nu zij door deze uitslag al behoorlijk is aangebrand, straks inderdaad volledig geroosterd wordt.
Met 37 zetels is de PVV van Geert Wilders plotseling de grootste partij geworden in de Tweede Kamer. Is de partij ‘milder’ geworden, zoals wordt beweerd? Of is ‘minder, minder, minder’ nog steeds het devies?
Het PVV-verkiezingsprogramma van 2023, Nederlanders weer op 1, begint met ‘asiel en immigratie’, het thema ook waar de VVD deze zomer het kabinet op heeft laten vallen.
‘We moeten Nederland terugveroveren’, schrijft de PVV in het voorwoord. Hierin klinkt de term reconquista door, die tegenwoordig door de Spaanse extreemrechtse partij Vox gebruikt wordt, om Spanje te ‘heroveren’ op de moslims. De PVV vindt dat Nederland pas kan worden terugveroverd als de grenzen worden gesloten voor ‘nog meer gelukszoekers uit andere culturen’. Ook moeten ‘echte vluchtelingen’ niet langer in Nederland maar in hun eigen regio worden opgevangen. Dat het overgrote deel van de vluchtelingen al in de ‘eigen regio’ wordt opgevangen, wordt niet genoemd.
Nexit
In het voorwoord zegt de PVV ook dat Nederland niet langer moet samenwerken met andere Europese landen ‘in een politieke unie als de EU’, en dat de partij dus voor een Nexit is.
Islam
Over de islam staat het volgende in het partijprogramma: ‘Er is in Nederland ook geen plaats voor sympathisanten van de gewelddadige jihad en sharia. Nederland is geen islamitisch land. Onze eigen cultuur en seculiere wetten hebben altijd voorrang en als je dat niet bevalt, vertrek je maar.’
Migratie
In de paragraaf ‘Asiel en immigratie’ worden het bekende PVV-jargon gebruikt. Het programma spreekt over een ‘voortdurende asieltsunami en massa-immigratie’ om de vluchtelingencrisis mee aan te duiden, een ‘krankzinnig open-grenzen-beleid’, ‘zoveel gelukszoekers’ en ‘niet-westerse allochtonen die massaal profiteren van onze uitkeringen en andere voorzieningen’.
Volgens de PVV heeft het welzijn van asielzoekers en andere immigranten voor de Nederlandse politiek een hogere prioriteit dan het welzijn en de welvaart van de ‘Nederlanders’, waarmee de witte, niet-islamitische Nederlanders worden bedoeld. De PVV associeert ‘allochtonen’ met criminaliteit. ‘Niet-westerse allochtonen zijn gemiddeld 3 keer zo vaak verdacht van een misdrijf dan de autochtone Nederlander. Marokkanen zelfs 5 keer zo vaak en Somaliërs 6 keer zo vaak.’ Dit zijn volgens de PVV ‘cijfers die er niet om liegen’.
Uitzetten
De PVV is voor harde maatregelen. ‘Illegalen moeten worden vastgezet of uitgezet. En criminelen worden – desnoods na denaturalisatie – gedwongen ons land uitgezet.’ De PVV vindt bovendien dat statushouders die ‘op vakantie gaan naar hun land van herkomst’ hun verblijfsstatus verliezen en moeten vertrekken.
Verder is de PVV voor het opzeggen van het VN-Vluchtelingenverdrag, steunt de partij pushbacks van asielzoekers die uit onze veilige buurlanden naar Nederland willen komen, komt er een verbod op de zogenoemde ‘bed-bad-brood-regeling’ voor mensen die illegaal in Nederland verblijven en is de partij voor het intrekken van tijdelijke asielvergunningen voor Syriërs omdat delen van het land volgens de PVV weer veilig zijn.
Hoofddoek
De PVV is nog steeds ook fel anti-islam. ‘Nederland is geen islamitisch land: geen islamitische scholen, korans en moskeeën’ (dus een verbod op de koran, red.). De partij wil ‘minder islam in Nederland ‘en dat bereiken d.m.v. minder niet-westerse immigratie en de introductie van een algehele asielstop’. In overheidsgebouwen mogen moslima’s geen hoofddoek dragen, dit geldt ook voor de Tweede Kamer. Ten slotte is de PVV ook voor een forse beperking van het aantal buitenlandse studenten.
Behalve op moslims en migranten richt de PVV haar pijlen ook op ‘hoogopgeleid Nederland’. ‘De macht moet terug naar de Nederlander’, schrijft de PVV. Daarbij bedoelt de partij dus de laagopgeleide witte Nederlanders, het volk. De PVV is trots op onze cultuur, identiteit en tradities en wil daarom dat Nederland de excuses voor het slavernijverleden en het structurele geweld in Indonesië tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949), door de PVV bewust nog steeds aangeduid met de eufemistische term ‘politionele acties’, intrekt.
Zwarte Piet
Verder is de partij voor de gekozen burgemeester, het afschaffen van de Eerste Kamer, tegen ‘gender-maatregelen, klimaatwaanzin en diversiteitsgeneuzel’, voor het opdoeken van de Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme en het niet langer nog verstrekken van overheidsinformatie in het Arabisch en Turks. De PVV is ook voor Zwarte Piet, en Pasen moet eveneens blijven. Ten slotte is de PVV voor handelsnationalisme: ‘We promoten het gebruik van Nederlandse producten: die krijgen een (rood-wit-blauw) keurmerk zodat ze goed herkenbaar zijn’.
Het verkiezingsprogramma van de PVV is inmiddels offline gehaald.
Geert Wilders heeft 37 zetels in de Tweede Kamer en ik moet denken aan Sjors Nagtegaal. Hij werd in maart verkozen voor de PVV in Utrecht. Begin oktober splitste hij zich af en begon met twee JA21-Statenleden een provinciale partij onder de naam UtrechtNu. Nagtegaal had eerder de ambitie provinciaal PVV-lijstrekker te worden. Utrecht is de provincie waar de PVV dit jaar vanaf de grond moest worden opgebouwd. In de vorige periode liepen de twee PVV-Statenleden over naar BVNL, de mislukte partij van Wybren van Haga.
Wilders wilde een vrouwelijke lijsttrekker. Dat werd Martine van der Velde, een totale onbekende die – zo viel velen al snel op – geen begenadigd spreker is. Ze mocht de lijst trekken en Nagtegaal, die al jaren bij de PVV actief was, moest genoegen nemen met de tweede plek. Na de verkiezingen heeft de tweekoppige fractie het een paar maanden volgehouden. Het klikte niet. Nu zit Van der Velde in haar eentje voor de PVV in de provincie Utrecht. Ze is gisteren verkozen als Kamerlid (nr. 20).
Moet ik verder gaan? Ik moet bij 37 PVV-zetels denken aan Vincent van den Born, de fractievoorzitter in Den Helder, waar Wilders in 2018 zijn entree maakte. Van den Born is innig verbonden met de partijtop, zo lijkt het, want niemand begreep destijds waar deze man zo plotseling vandaan kwam. Een succes is hij nooit geweest. De fractie van de PVV ging in 2022 van drie naar twee zetels en kreeg in de eerste periode te maken met een afsplitser. Een greep naar coalitiedeelname mislukte. Nu wordt Van den Born Kamerlid (nr. 31).
We zouden ook naar het opmerkelijke feit kunnen kijken dat er gisteren drie mensen waren die in 2021 nog voor de PVV werden verkozen, maar niet opnieuw Wilders stemden. De bekendste is Lilian Helder, die de benen heeft genomen naar BBB en daar opnieuw Kamerlid lijkt te worden. Ze stond op de vijfde plek. Harm Beertema stemde ook BBB en is er lid van geworden. Danai van Weerdenburg heeft BVNL gestemd en vertrekt – net als Beertema – uit de Tweede Kamer.
De PVV heeft geen organisatie en intern geen bindend vermogen
Partijorganisaties zijn geen populair thema in de Nederlandse politieke verslaggeving en dat is geheel ten onrechte. We kunnen lange beschouwingen houden over de standpunten van de PVV en die gaat u de komende tijd ongetwijfeld lezen. Maar zelfs als je Wilders-aanhanger bent en denkt: ‘hij is milder geworden’ en kan daarom nu voor minder migratie zorgen aangezien een partij als de VVD hem aan de macht zal helpen, is er weinig reden te denken dat dat beeld werkelijkheid wordt.
De kandidatenlijst van de PVV bestaat uit 45 personen. Lijstuitputting dreigt. Waarschijnlijk zijn het allemaal trouwe vazallen. Op de nummer drie na zijn ze allemaal al eens ergens verkozen of werken ze voor een PVV-fractie. Het punt is natuurlijk dat al die mensen die eerder wegliepen dezelfde achtergrond hadden en niet zo vast aan Wilders bleken te zitten als velen dachten. Dat heb je met anonieme politici die niemand kent omdat ze zich in de coulissen achter de grote leider verschuilen.
De PVV heeft niet alleen één lid en één leider: de partij heeft geen organisatie en intern geen bindend vermogen. De kans dat de PVV nu opeens een bloeiende partij wordt die enigszins normaal gaat functioneren, bekwame politici gaat voortbrengen die het verschil maken en een organisatie bouwt die meer dan één verkiezing doorstaat, is een volstrekte illusie. Onthoud de les uit 2019: Forum voor Democratie kon toen alleen de grootste worden omdat Wilders nooit iets concreets voor zijn achterban heeft kunnen binnenhalen.
Of dat laatste nu gaat veranderen blijft koffiedik kijken, maar een ding weten we wel: bij het minste of geringste is het hommeles bij Wilders. De komende jaren zijn nieuwe verkiezingen continu dichtbij.
China sluit en sloopt moskeeën en geeft islamitische gebedshuizen een andere bestemming, aldus mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch in een nieuw rapport.
Het harde optreden van de communistische machthebbers in Beijing maakt volgens HRW deel uit van een ‘systematische poging’ om de beoefening van de islam in China te beteugelen.
In China wonen ongeveer 20 miljoen moslims. De meesten wonen in het noordwesten van het land, in de regio’s Xinjiang, Qinghai, Gansu en Ningxia. Hoewel China godsdienstvrijheid formeel toestaat worden moslims, christenen en andere gelovigen aan een sterke overheidscontrole onderworpen. Maar de repressie, vooral tegen moslims, neemt toe. In het islamitische dorp Liaoqiao in Ningxia zijn volgens HRW drie van de zes moskeeën ontdaan van hun koepels en minaretten. De communistische autoriteiten hebben bij de andere drie moskeeën de gebedsruimtes gesloopt. Uit satellietbeelden, in handen van HRW, blijkt dat een ronde koepel van een moskee in Liaoqiao is vervangen door een pagode in Chinese stijl.
In totaal zijn er vanaf 2020 ongeveer 1.300 moskeeën in Ningxia gesloten of verbouwd, vertelt onderzoeker Hannah Theaker aan de Britse omroep BBC, ongeveer een derde van het aantal moskeeën in de regio. Ook in andere Chinese provincies worden moskeeën gesloten, gesloopt of krijgen ze een andere bestemming.
De Oeigoeren, die voornamelijk wonen in de westelijke provincie Xinjiang, worden al langer zwaar vervolgd door de Chinese overheid. Oeigoeren kunnen hun islamitische geloof nauwelijks nog uitoefenen en veel Oeigoeren worden opgesloten in heropvoedingskampen, waar ze dwangarbeid moeten verrichten en worden onderworpen aan communistische propaganda.
Volgens de Duitse minister van Binnenlandse Zaken Nancy Faeser is het islamofobe klimaat in Duitsland een probleem, aldus nieuwssite Independent Türkce.
De minister reageerde op een rapport, gepubliceerd door de Onafhankelijke Groep van Deskundigen over Vijandigheid tegen Moslims die moslimhaat in Duitsland in de gaten houdt. Uit dit rapport bleek dat een op de twee mensen in Duitsland uitspraken goedkeurt die een islamofobe inhoud bevatten. Ook gelooft Faeser dat er feitelijk veel meer islamofobie is dan de officiële cijfers ons vertellen.
‘De dreiging dat veel moslims in Duitsland het slachtoffer zullen worden van islamofobe aanvallen is reëel. Dit heeft grote gevolgen voor het gevoel van veiligheid. Wij kunnen dit niet accepteren. Rechtsextremisme blijft een van de grootste bedreigingen voor ons allemaal en voor onze democratie. We moeten het dreigingspotentieel ervan zeer serieus nemen.’
De minister riep islamitische organisaties ook op de strijd tegen antisemitisme zichtbaarder voort te zetten, zo berichten Duitse media. Na 7 oktober, het begin van de Gaza-oorlog, is het antisemitisme in Duitsland enorm toegenomen.
Welke Palestijnse films en documentaires zijn echt de moeite van het kijken waard? Journalist Frédérique Sursock dook het filmarchief in.
Sinds 7 oktober overheerst de schrijnende situatie in Gaza het nieuws. Dikwijls worden de vijandelijkheden tussen de Israëliërs en de Palestijnen als ingewikkeld bestempeld. Zoals VN secretaris-generaal António Guterres al benadrukte, vond de verwerpelijke aanval van Hamas niet in een vacuüm plaats. Wie de huidige gebeurtenissen in de juiste context wil plaatsen, zal de 75-jarige geschiedenis van het conflict in moeten duiken. Deze dertien films en documentaires werpen licht op de Palestijnse situatie.
Farha
Farha (2021) is een historisch drama over de Nakba (Arabisch voor catastrofe), de massale verdrijving van de Palestijnen uit hun historische thuisland in 1948. De kijker beleeft de etnische zuiveringen door de ogen van het 14-jarig meisje Farha. Zij woont in het dorp Sheikh en droomt ervan om in de toekomst naar de stad te verhuizen om te studeren. Wanneer zionistische milities het dorp op gewelddadige wijze binnenvallen, vallen al haar dromen in duigen. Om haar te beschermen verstopt Farha’s vader haar in een voorraadkast. Vanuit deze benauwde ruimte kijkt ze machteloos toe hoe zich buiten afschuwelijke gebeurtenissen afspelen.
Farha
Farha is de aangrijpende debuutfilm van de Jordaanse filmmaker Darin J. Sallam. De film is één van de weinige films die de historische context van de huidige bezetting illustreert en kreeg veel kritiek van Israël te verduren na verschijning. Farha is op Netflix te zien.
The Present
In de korte film The Present (2020) neemt de Brits-Palestijnse regisseur Farah Nabulsi de kijker mee in de frustrerende tocht van een man die samen met zijn dochter erop uitgaat om een cadeau te kopen. Dit blijkt allesbehalve een eenvoudige klus te zijn wanneer je in de Westelijke Jordaanoever woont. Het duo moet allerlei obstakels trotseren, van check points tot aan gesegregeerde wegen.
The present
De eerste scène is gefilmd bij het beruchte Checkpoint 300 in Bethlehem. In 25 minuten geeft Nabulsi een waarheidsgetrouw beeld van de hindernissen die het dagelijkse leven van Palestijnen in de Westelijke Jordaanoever beheersen. Voor The Present werd ze genomineerd voor een Academy Award en won ze de BAFTA Award voor Beste Korte Film. The Present is op Netflix te zien.
Walled Off
De documentaireWalled Off (2023) legt de focus op het belang van creatief verzet als vorm van Palestijns protest. De titel van de film verwijst naar het Walled Off Hotel, een hotel in de Palestijnse stad Bethlehem dat opgericht is door de wereldberoemde kunstenaar Banksy.
Door middel van interviews met inwoners, kunstenaars en activisten poogt regisseur Vin Arfuso de eenzijdige berichtgeving in de westerse media te doorbreken. Het resultaat is een openhartige en menselijke blik op het leven onder de bezetting vanuit Palestijns perspectief. Anwar Hadid, Roger Waters en Kweku Mandela werkten mee aan de documentaire.
200 Meters
200 Meters (2020) is een geromantiseerd drama van de Palestijnse regisseur Ameen Nayfeh. Het verhaal gaat over een gezin dat uit elkaar gescheurd wordt door de Israëlische muur. Vader en oma wonen aan de ene kant van de muur en moeder woont met de drie kinderen aan de andere kant. Slechts 200 meter scheidt ze en toch is de afstand nog nooit zo groot geweest.
200 Meters
De muur passeren is geen eenvoudige klus. Wanneer hun zoontje door een ongeluk in het ziekenhuis terechtkomt zet de vader alles op alles om zo snel mogelijk naar hem toe te kunnen. 200 Meters is te zien op Netflix.
Born in Gaza
Wie de documentaire Born in Gaza (2014) bekijkt zal de ontelbare overeenkomsten met de huidige oorlog tegen Gaza niet ontgaan: Israël riep mensen in het noorden van Gaza op hun huizen te verlaten. Ook waren de grenzen met Israël en Egypte gesloten, civiele gebouwen werden gebombardeerd en een groot deel van de dodelijke slachtoffers waren kinderen. De Gaza-oorlog van juli-augustus 2014 was het derde gewapende conflict tussen Israël en de Palestijnen in zes jaar tijd.
In Born in Gaza wordt de impact van deze oorlog op een groep van tien kinderen gedocumenteerd. Aan het woord komen onder meer twee jongens die een Israëlische granaataanval overleefden, waarbij vier andere kinderen die op het strand speelden gedood werden. De mentale gevolgen van dit soort buitensporig geweld op jonge kinderen komen ruimschoots aan bod in deze confronterende documentaire, die gemaakt is door de Italiaans-Argentijnse oorlogscorrespondent en regisseur Hernán Zin. Ook Born in Gaza is te zien op Netflix.
Between Heaven and Earth
Between Heaven and Earth (2019) gaat over Salma en Tamer, een getrouwd stel dat wil scheiden. Ze wonen in de bezette Palestijnse gebieden, maar de scheidingspapieren moeten getekend worden in Nazareth (Israël). Salma kan als Palestijnse Israëliër redelijk soepel de Israëlische grenscontroleposten oversteken, maar voor Tamer is het praktisch onmogelijk om toestemming te krijgen. Wonder boven wonder krijgt Tamer deze keer wel een vergunning, waarmee hij 72 uur lang Israël in mag reizen.
Between Heaven and Earth
Maar wanneer ze bij de rechtbank aankomen, lopen ze tegen een nieuw probleem aan. De vader van Tamer blijkt, een groot geheim met zich mee te hebben gedragen. Om de scheiding af te kunnen ronden zullen Tamer en Salma binnen 72 uur enkele losse eindjes moeten afwikkelen. De Palestijnse filmschrijver en regisseur Najwa Najjar geeft in dit liefdesverhaal een duidelijk beeld van de gesegregeerde samenleving in Israël.
Foragers
In Foragers (2022) laat de Palestijnse kunstenares Jumana Manna zien wat de impact is van de Israëlische natuurbeschermingswetten op de Palestijnse cultuur. Ze combineert hierbij fictie en documentaire en maakt veelvuldig gebruik van zeldzame archiefbeelden. Door aanpassingen in de voorwaarden en beperkingen van het natuurbehoud wordt het Palestijnen onmogelijk gemaakt om voedsel te verzamelen. Er geldt bijvoorbeeld een Israëlisch verbod op het plukken van de planten za’atar en akkoub, die beiden veelvuldig gebruikt worden in de Palestijnse keuken.
Foragers laat op tedere en liefdevolle wijze zien wat de gevolgen zijn van deze regels voor de tradities van de Palestijnen. De film plaatst daarbij kritische kanttekeningen bij de politieke bedoelingen achter de controversiële wetten.
Salt of this Sea
Annemarie Jacir is een gevestigde Palestijnse filmmaker, schrijver en producent. Haar eerste lange speelfilm Salt of this Sea (2008) maakte deel uit van de selectie van Un Certain Regard tijdens het Cannes filmfestival.
Salt of this Sea
De film vertelt het verhaal van Soraya, de dochter van Palestijnse vluchtelingen in Brooklyn. Zelf is ze daar geboren en getogen, maar ze besluit op 28-jarige leeftijd te verhuizen naar Palestina om haar wortels te ontdekken. In Ramallah ontmoet ze Emad, een Palestijn die juist het liefst Palestina voorgoed vaarwel zou zeggen. Beiden lopen ze tegen dezelfde beperken aan, ondanks het feit dat ze hele verschillende achtergronden en dromen hebben.
Gaza Surf Club
Gaza Surf Club (2016) is een Duitse documentaire over een groep surfers uit Gaza. Het is niet de eerste plaats die je met surfen zou associëren, maar toch zijn er wel degelijk surfers in Gaza. Ondanks de blokkade zoeken deze surfers de golven van de Middellandse Zee op om hun passie uit te oefenen.
Maar het is niet gemakkelijk. Het importeren van een surfplank is in Gaza vrijwel onmogelijk aangezien Israël de import van surfplanken verbiedt. De meeste surfers maken daarom zelf hun surfplanken. Het schrille contrast tussen de ellende in Gaza enerzijds en het geluk van de surfers wanneer ze eenmaal op zee zijn is wrang.
3000 Nights
De film 3000 Nights (2015) is gebaseerd op een waargebeurd verhaal en geregisseerd door de Palestijnse regisseur Mai Masri. De Palestijnse juf Layal wordt opgesloten in een Israëlische gevangenis op beschuldiging van terrorisme, terwijl ze onschuldig is. Layal is op dat moment zwanger, maar daar komt ze pas later achter. Ze bevalt van haar zoon in de gevangenis en zal hem de eerste jaren ook in de gevangenis moeten opvoeden, aangezien haar verzoek tot vrijlating geweigerd wordt. Uiteindelijk komt ze vrij als gevolg van een gevangenisruil tussen de PLO en de Israëlische regering. 3000 Nights is op Netflix te zien.
300 Nights
Gaza Fights for Freedom
De indrukwekkende documentaire Gaza Fights for Freedom (2019) gaat over de Grote Mars van de Terugkeer. Dit was een reeks protesten die Palestijnen eens per week tussen maart 2018 en eind december 2019 nabij de grens met Israël hielden. De Amerikaanse journalist en activist Abby Martin werd destijds door de Israëlische regering de toegang tot Gaza geweigerd. Hierop werkte ze samen met journalisten in Gaza om deze documentaire alsnog te kunnen maken.
De journalist gebruikte archiefmateriaal om de situatie in de juiste context te kunnen plaatsen. Ook interviewde ze veel Palestijnen die onder het geweld gebukt gingen, van medici en journalisten tot gewone burgers.
Tijdens de Grote Mars van de Terugkeer vielen 150 doden en meer dan 10.000 gewonden in Gaza, waaronder 1849 kinderen, 115 ziekenhuismedewerkers en 115 journalisten. Abby Martin biedt de documentaire gratis aan op YouTube.
Pomegranates and Myrrh
In de romantische Palestijnse film Pomegranates and Myrrh (2008) zien we dat elk aspect van het leven ontwricht wordt wanneer je leeft onder bezetting, zelfs de liefde. Nadat de net getrouwde Zaid opgesloten wordt in de gevangenis komt zijn kersverse huwelijk onder druk te staan. Zaid zit in administratieve detentie, wat betekent dat hij vastzit zonder proces en dat er geen zicht is op hoelang hij gevangen blijft, of wat überhaupt de aanklacht tegen hem is. Zaids vrouw Kamar zoekt ondertussen haar heil in haar grote passie, het dansen. Ze krijgt langzaam maar zeker gevoelens voor de choreograaf.
Pomegranates and Myrrh
Pomegranates and Myrrh speelt zich grotendeels af in Ramallah. De film laat zien hoe de inwoners daar in een constante staat van alertheid leven. Daarnaast liet de film zien hoe makkelijk Israël de rechten van Palestijnen vertrapt en hoe oneerlijk het rechtssysteem voor de Palestijnen is. Niettemin is deze film in de eerste plaats een verhaal over het verlangen van Palestijnen om een gewoon leven te mogen leiden, zonder oorlog, angst of geweld.
Tantura
In de schokkende documentaire Tantura (2022) worden voormalige Israëlische soldaten geïnterviewd over hun rol bij de massamoord in het dorp Al-Tantoera, ten zuiden van Haifa, in 1948 tijdens de Nakba.
De slachting werd door Israël in de doofpot gestopt. Pas in de jaren negentig werd bekend dat de Israëlische Alexandroni Brigade een bloedbad had aangericht in het dorp om het gebied te ‘ontvolken’. De Palestijnen die de massamoord overleefden mochten niet terugkeren naar hun dorp. Al-Tantoera werd daarna, op een paar huizen en een fort na, vernietigd door Israël. In plaats daarvan werd er een kibboets opgericht.
Het onderzoek, dat aantoonde dat Israëlische troepen in 1948 een wrede pogrom pleegden op de Palestijnen in Al-Tantoera, werd bekritiseerd door rechtse Israëliërs. Meerdere Israëlische soldaten trokken hun verklaring in en het onderzoek van Teddy Katz naar de massamoord werd afgedaan als onbetrouwbaar. De Israëlische filmmaker Alon Schwarz besloot daarop om opnieuw in de zaak te duiken. In zijn documentaire Tantura trekt hij de beerput nog verder open.
Moeten we 7 oktober straks bijschrijven in het rijtje van 11 september en 24 februari? Als een dag die de internationale verhoudingen definitief veranderde? In elk geval grijpt 7 oktober duidelijk dieper in de interne verhoudingen in westerse landen in – niet alleen in Nederland.
Veel dieper dan 24 februari, omdat Poetin bij ons toch zeer weinig medestanders vond. En eveneens heel wat dieper dan 11 september, omdat voor ‘de zaak’ van Al Qaida, bij alle kritiek op het Amerikaanse Middenoostenbeleid, hetzelfde gold. Afgezien van een handvol bij de aanslagen op het World Trade Center juichende pubers in de straten van (naar ik meen) Ede. Osama Bin Laden kreeg in het Westen geen honderdduizenden demonstranten op de been.
Dat ligt bij de Palestijnen duidelijk anders. Daaraan is niet alleen de wraakzuchtige overreactie van Israël debet, die aan doden inmiddels al het tienvoudige van het door Hamas aangerichte bloedbad heeft gekost, en tenminste voor een deel van de rechts-extremistische regering van Netanyahu een welkome aanleiding lijkt te zijn om de Nakbah te herhalen en nu ook de laatste Palestijnen uit het oude Mandaatsgebied te verdrijven.
Dat komt ook, en niet in de laatste plaats, door de blinde steun die een aantal westerse landen, waaronder Nederland, meteen aan Israël uitgesproken heeft – in strijd met de opinie van een steeds groter deel van de bevolking. Dat betreft in Europa en Amerika niet alleen islamitische inwoners met een Arabische migratieachtergrond, maar ook steeds meer jongeren zonder enige genealogische binding met de regio. De eersten laten zich als gevolg van een langdurig emancipatieproces ook in de politieke arena van hun eigen land meer gelden, de tweeden hebben steeds minder boodschap aan het ‘Holocaust-argument’ waarmee decennialang elke kritiek op Israël dood geslagen was.
Het is daarom ook voor de regering van Nederland, dat vanouds zeer sterk op de hand van Israël is, steeds moeilijker om in de vertrouwde Uri Rosenthal-groef te vervallen, de politieke peetvader van Rutte die als minister van Buitenlandse Zaken in 2010-2012 gewoonweg weigerde om ook maar enige Israël-kritische notitie van zijn ambtenaren onder ogen te krijgen.
´Het is steeds moeilijker om in de vertrouwde Uri Rosenthal-groef te vervallen´
We kunnen nu, na meer dan zes weken, in heel veel westerse landen een grote discrepantie constateren tussen het regeringsstandpunt, dat richting Netanyahu meestal niet veel verder gaat dan de vriendelijke aanmaning het niet al te wild te maken, en de publieke opinie, die eist dat het bommengeweld onvoorwaardelijk stopt. Denk-lijsttrekker Stephan van Baarle is, ondanks zijn huidige drie zetels, op dit thema voor een jongere generatie al representatiever dan VVD-lijsttrekker Yesilgöz met haar fractie van dertig.
Het is natuurlijk juist die discrepantie tussen het regeringsoptreden – in Nederland zelfs uitlopend op automatisch voortgezette wapenleveranties aan Israël – en de politieke opinie die de spanningen versterkt. Ruttes onvoorwaardelijk steun is door Israëlisch toedoen al zo in diskrediet geraakt dat Rutte zich genoodzaakt zag om bij te draaien.
De tegenstellingen worden nog extra aangescherpt door het officiële taboe dat van regeringswege nog steeds op partijkiezen voor de Palestijnen ligt. Na dertienhonderd Israëlische slachtoffers verscheen her en der op overheidsgebouwen de Israëlische vlag. Na dertienduizend Palestijnse slachtoffers zie ik nog nergens een Palestijnse. Aanvankelijk waren in Duitsland zelfs pro-Palestijnse demonstraties verboden; ook bij ons mochten die alleen maar doorgang vinden als van bepaalde leuzen – zoals het meerduidige From the river to the sea – wordt afgezien.
Voor zover mij bekend, is aan pro-Israëlische demonstraties in deze weken nooit enige beperkende voorwaarde opgelegd. Dat meten met twee maten is dan ook steeds minder houdbaar, in de Tweede Kamer zowel als daar buiten. Tegelijk bleef namelijk de uitspraak van de voorzitter van het Joods Centraal Overleg, Chanan Hertzberger, tijdens de herdenking van de Kristallnacht dat Nederland onvoorwaardelijk achter Israël moet blijven staan en het aantal doden aan Palestijnse kant daaraan ondergeschikt is, door het kabinet onweersproken.
Het is deze verkrampte manier om de deksel op de ketel te houden, die averechts werkt, juist het bestaande antisemitisme versterkt en bovenal alle absurde complottheorieën over een oppermachtige ‘Joodse wereldregering’ als geen ander voedt.
De Israëlische minister van Inlichtingen Gila Gamliel (Likud) betoogde afgelopen zondag in een artikel voor The Jerusalem Post dat de Gazastrook etnisch gezuiverd moet worden van Palestijnen. De internationale gemeenschap moet volgens haar de ‘vrijwillige hervestiging’ van Palestijnen uit Gaza naar locaties over de hele wereld bevorderen.
‘In plaats van geld te sluizen naar de wederopbouw van Gaza of naar de mislukte UNRWA (het agentschap van de Verenigde Naties voor Palestijnse vluchtelingen in Gaza, red.), kan de internationale gemeenschap helpen in de kosten van hervestiging en de bevolking van Gaza helpen een nieuw leven op te bouwen in hun nieuwe gastlanden’, aldus Gamliel.
Volgens haar is Gaza een vraagstuk waar nog geen goede oplossing voor is bedacht. Zij meent die nu wel te hebben. ‘We moeten iets nieuws proberen en we roepen de internationale gemeenschap op om dit helpen te verwezenlijken.’ Haar oplossing is een win-win, zegt ze. ‘Een overwinning voor de burgers van Gaza die op zoek zijn naar een beter leven en een overwinning voor Israël na deze verwoestende tragedie.’
Het is niet de eerste keer dat de minister etnische zuivering van de Gazastrook heeft bepleit. Vorige maand berichtte het Israëlische dagblad Calcalist over haar plan om de inwoners van Gaza na de oorlog te hervestigen in Egypte. Volgens de krant heeft dit rapport misschien geen invloed op het Israëlische beleid, maar is de gelekte nota opgesteld om steun te geven aan de extremistische kolonistenbeweging.
Generaal-majoor buiten dienst Giora Eiland vergeleek in een artikel voor het Israëlische dagblad Yedioth Ahronot Gaza en de Palestijnen die er wonen met nazi-Duitsland. Israël vecht niet tegen Hamas maar tegen de staat Gaza, betoogt hij. De meerderheid van de Gazanen steunt Hamas. ‘In die zin lijkt Gaza sterk op nazi-Duitsland.’ Israël mag volgens hem daarom niet mild zijn, want dit zal de Israëliërs duur komen te staan.
Israël moet daarom weerstand bieden aan de toenemende internationale druk die waarschuwt voor een naderende humanitaire ramp. ‘Ernstige epidemieën in het zuiden van de Gazastrook zullen de overwinning immers dichterbij brengen en het aantal slachtoffers onder IDF-soldaten verminderen.’ De oorlog is niet alleen tegen Hamas gericht, besluit hij, maar tegen ‘alle ‘burgerlijke’ functionarissen, inclusief ziekenhuisdirecteuren en schooldirecteuren, alsmede de hele bevolking in de Gazastrook’.
Het debat over bestaanszekerheid in debatcentrum Arminius in Rotterdam wordt druk bezocht. Bij aanvang zijn er veel minder zwevende kiezers dan aan het begin, hoewel één bezoeker na afloop spontaan roept dat zijn twijfel alleen maar is toegenomen.
Er zijn deze zondag 19 november vertegenwoordigers van zes politieke partijen aanwezig bij het door Movisie georganiseerde debat over bestaanszekerheid. De deelnemende partijen hebben duidelijk veel moeite gedaan om een afgevaardigde te sturen naar cultureel centrum Arminius in de Rotterdamse binnenstad. SP’er Jimmy Rijk komt hiervoor helemaal uit Groningen en Esmah Lahlah (GroenLinks-PvdA) is naar Rotterdam getogen vanuit Tilburg. Andere aanwezigen zijn Merlien Welzijn (Nieuw Sociaal Contract), Simon Ceulemans (JA21), Imane Elfilali (Volt) en Daan de Kort (VVD). De organisatie heeft er bewust voor gekozen om het bij zes partijen te houden, zodat alle sprekers naar behoren aan bod kunnen komen. Dat wordt door de aanwezige politici zeer op prijs gesteld.
Marjet van Houten, programmamaker bij Movisie, opent het debat met wijze woorden die later terug zullen keren in de discussies. ‘Bestaanszekerheid is meer dan alleen werk en menswaardigheid. Er komt veel meer om de hoek kijken: een dak boven je hoofd, veiligheid in en om het huis, een goed sociaal netwerk, goed onderwijs en goede zorg. Het gaat hierbij niet om een keuzemenu. Al die aspecten zijn van belang.’
Maar liefst 1 op de 18 mensen leeft in bestaansonzekerheid, vervolgt ze. ‘Van de mensen met een psychische aandoening heeft slechts 18 procent werk. Bovendien is de werkloosheid onder mensen met een migratieachtergrond twee keer zo hoog. De overheid moet zorgen, bijvoorbeeld door middel van dagbesteding en basisbanen, dat niemand buiten de boot valt op de arbeidsmarkt.’
Die laatste zin is ook de eerste stelling. Daar zijn alle zes de panelleden het mee eens. Wel verschillen ze van mening over de manier waarop je dit moet zien te bereiken.
Meedoen is belangrijk
Daan de Kort (VVD) noemt zichzelf de eerste politicus met blind vertrouwen, omdat hij vrijwel blind is en daardoor werd afgekeurd. ‘Help mensen hun talenten te ontwikkelen’, stelt hij. ‘Liever meedoen dan thuis zitten. Iemand die autistisch is, kan een prima IT’er zijn.’
‘Stuur kinderen met een beperking zoveel mogelijk naar een gewone school’
Jimmy Rijk (SP) merkt op dat er sinds 2010 is bezuinigd op sociale werkplaatsen. ‘Juist mensen met een arbeidsbeperking willen graag aan het werk.’
Esmah Lahlah (GroenLinks-PvdA) stelt vast dat de arbeidsmarkt niet inclusief is. Ook bij de krapte op de arbeidsmarkt zet ze vraagtekens, zeker toen ze in gesprek was met een vijftigjarige die tweehonderd sollicitatiebrieven had verstuurd. ‘De arbeidsmarkt functioneert niet goed, want honderdduizend mensen kunnen geen plek vinden.’
De Kort vindt daarom dat er vaker naar talenten van mensen gekeken moet worden. Het UWV kan daar meer mee doen. De nadruk moet volgens hem meer liggen op duurzame uitstroom in plaats van snelle uitstroom.
Imane Elfilali (Volt) wijst er op dat Nederland een verdrag van de VN heeft ondertekend aangaande mensen met een handicap. ‘Kijk naar wat mensen wél kunnen. Let op vaardigheden en kijk naar hoe je mensen kunt laten meedoen. Wij willen verandering. Er zijn verschillende manieren om werkgevers te verplichten tot een quotum van werknemers met een beperking. Je kunt ook werken met garantstellingen.’
Dat ziet Rijk niet zitten. De SP’er hoort dit al twaalf jaar. Hij gelooft niet meer in vrijblijvendheid.
De Kort vindt dat er te veel in hokjes wordt gedacht zodra je iets mankeert. ‘Een kind dat blind of slechtziend is, wordt naar speciale scholen gestuurd en daarna naar een beschermde werkomgeving. Dat is geen inclusie. Iedereen moet volwaardig kunnen meedoen. Stuur kinderen met een beperking zoveel mogelijk naar een gewone school en zorg voor begeleiding van de docenten. Behalve leerlingen die écht speciaal onderwijs nodig hebben.’ Later vindt de VVD’er Welzijn van NSC aan zijn kant. Haar dochter heeft het syndroom van Down en mocht naar een reguliere basisschool.
Lahlah zou graag zien dat de Participatiewet op de schop ging. Die werkt volgens haar niet en biedt geen bestaanszekerheid, zolang er mensen zijn die twee à drie baantjes hebben en nog steeds niet kunnen rondkomen.
Volt-kandidaat Elfilali meent dat er geen inclusief onderwijs is. Dan is er volgens haar ook geen inclusieve samenleving. De Kort vindt dat het lesmateriaal toegankelijker moet worden voor kinderen met een beperking.
Ervaringsdeskundigheid
Bij het maken van beleid over bestaanszekerheid moet de overheid ervaringsdeskundigen aannemen en raadplegen, is de volgende stelling. Merlien Welzijn is het daar helemaal mee eens. ‘Bestaanszekerheid is voorwerp van zorg van de overheid. Dat blijkt uit de grondwet. Check het bij de mensen zelf. Zorg dat er mensen op de lijst staan die er ervaring mee hebben of die de verhalen kennen van gewone burgers. Een speciale adviesraad met ervaringsdeskundigen kan werken, maar het moet wel een doel dienen. Wetsvoorstellen moeten rustig bekeken worden.’
‘Als politieke partij moet je zelf problemen in de samenleving signaleren’
Als vertegenwoordiger van de nieuwe partij Nieuw Sociaal Contract (NSC), de partij van Pieter Omtzigt, worden haar uitspraken door sommige aanwezigen extra in de gaten gehouden. De zaal is vrijwel vol, maar het debat kan ook online worden gevolgd.
Ceulemans (JA21) kan zich in de woorden van Welzijn vinden. Hij vindt dat mensen die bestaansonzekerheid ervaren bij het beleid moeten worden betrokken. Hij vindt daarnaast dat je als gemeente niet alleen online bereikbaar moet zijn, maar ook op andere manieren. SP-kandidaat Rijk ziet dat toch anders. Als politieke partij moet je zelf problemen in de samenleving signaleren, zoals bij de toeslagaffaire. Hij noemt een voorbeeld wat betreft de inzet van ervaringsdeskundigen. In Groningen kwam een alleenstaande moeder in financiële problemen toen haar thuiswonende zoon achttien jaar werd. Er ging een ervaringsdeskundige langs namens de gemeente Groningen. De moeder gaf aan dat haar zoon een scooter nodig had. Dan kon hij een baan zoeken. Die scooter kreeg ze, de zoon ging aan het werk en de moeder werkt inmiddels zelf bij de gemeente als ervaringsdeskundige.
Ook Volt omarmt dergelijke initiatieven. Ceulemans wijst er echter op dat werken niet altijd betekent dat je armoede voorbij is. De JA21-kandidaat vindt het principieel verkeerd dat het voor mensen in de bijstand niet altijd loont om te gaan werken.
Elfilali wil het systeem radicaal veranderen, zegt ze. ‘Het toeslagensysteem moet op de schop. Iedereen zou een basistoelage moeten krijgen, een opstap naar het basisinkomen. Deze oplossing biedt ruimte om te werken, te studeren, enzovoort. Onderschat niet hoeveel wantrouwen mensen hebben ten opzichte van de toeslagen. Met de basistoelage gaan we er op vooruit. Bovendien zijn onze plannen heel betaalbaar. Het maakt ook een einde aan de lokettenjungle. Waar moet je zijn met je vragen?’ Ook is ze van mening dat je problemen niet kunt oplossen zonder Europa.
Ook over de manier waarop je aan geld komt om bestaanszekerheid te vergroten verschillen de partijen van mening. De SP wil bijvoorbeeld mensen met een vermogen boven het miljoen extra belasten.
Sociale basis
Het buurthuis, de huisarts, wijkagenten, jongerenwerkers. De frontlinie is te veel verwaarloosd, zo luidt de stelling. Dat heeft volgens de panelleden gevolgen. ‘Er moet meer geld naar preventie. Je kunt sommige problemen voor zijn,’ vindt Merlien Welzijn.
JA21: ‘Toename van eenzame ouderen en geen loketten waar je heen kunt gaan, dat is niet goed.’ SP: ‘Mensen hebben steeds minder vertrouwen in de overheid. NSC: ‘De overheid moet meer doen om stress terug te dringen. Dat is een sluipmoordenaar.’ SP: ‘In rijkere wijken in Groningen gaat 90% naar de stembus, in minder goede wijken is de opkomst 10 tot 20%.’ GroenLinks-PvdA: ‘We moeten niet alleen in campagnetijd de wijk in, ook om duidelijk te krijgen welke stappen we moeten zetten.’ Volt benadrukt nogmaals dat hun plan voor de basistoelage echt het beste is. Uitsluitend dán hebben mensen een bedrag waar ze echt op kunnen rekenen.
Esmah Lahlah doet aan het einde van de debatavond een algemene oproep aan iedereen: ‘Ga stemmen. Iedere stem telt. Als je wilt dat er iets verandert in je situatie, dan is stemmen een recht én een plicht.’
Een mooie uitspraak, maar er is een kink in de kabel. Iemand uit de zaal vertelt dat hij in Rotterdam heeft geflyerd voor een politieke partij, waardoor hij met veel mensen in gesprek raakte. Tot zijn schrik zijn laagopgeleiden met bestaansonzekerheid juist de mensen die aangeven niet te stemmen. Dat zien ze niet meer zitten.
Een echte eindconclusie is er niet, behalve dan dat de aanwezige partijen bestaansonzekerheid allemaal zeer serieus nemen. Hetzelfde geldt voor sociaal isolement. Geen geld hebben voor eventuele reiskosten en een cadeautje betekent dat je niet naar een verjaardag kunt gaan. Of zelf je verjaardag vieren. Vooral de SP en GroenLinks-PvdA hebben daar oog voor, maar ook de andere partijen maken zich zorgen over mensen zonder sociale contacten. Sommige bezoekers zeggen na afloop dat ze verrast zijn door het sociale karakter van Volt. Om die reden komt Imane Elfilali eigenlijk als winnaar uit de bus, maar Daan de Kort heeft indruk gemaakt vanwege zijn doorzettingsvermogen. Alles bij elkaar is er druk nagepraat over wat als een geslaagd debat wordt genoemd.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
