Op 15 maart zijn de verkiezingen voor de Provinciale Staten. De gekozen Statenleden kiezen vervolgens op 30 mei de leden van de Eerste Kamer. De Kanttekening spreekt met biculturele kandidaat-Statenleden én met een kandidaat-senator over de komende verkiezingen, over hun partij, over hun plannen en uiteraard over de thema’s diversiteit en inclusie. 

Sinan Özkaya (36), lijsttrekker van GroenLinks in Zuid-Holland

Sinan Özkaya gaat voor zijn tweede termijn als Statenlid, nu voor het eerst als lijsttrekker. Hij maakt zich hard voor het klimaat en voor sociale rechtvaardigheid, en wil dat graag doen bij een partij die ook invloed uitoefenen kan. ‘GroenLinks heeft nog niet in de regering gezeten, maar bestuurt wel mee in veel gemeentes en diverse provincies, waaronder ook Zuid-Holland. Daar maken we ook echt het verschil.’

Van ‘tokenisme’, zoals het kandideren van mensen uit minderheidsgroepen puur vanwege hun achtergrond, moet Özkaya niets hebben, vertelt hij. ‘Laatst kwam ik bij een lokale partijbijeenkomst in Delft, de stad waar ik gemeenteraadslid ben geweest. Een ouder lid sprak zijn trots uit, dat ik lijsttrekker geworden was van Zuid-Holland. Hij bedoelde het ongetwijfeld goed, maar ik had er toch een dubbel gevoel bij. Alsof het niet vanzelfsprekend is dat ook Turkse Nederlanders lijsttrekker kunnen zijn. Dat zal namelijk de normaalste zaak van de wereld moeten zijn. Als ik een witte man van middelbare leeftijd was geweest dan zou hij dit niet tegen mij hebben gezegd.’

Özkaya is gelovig moslim, maar wil liever niet over zijn geloof praten. Dat ziet hij als iets persoonlijks. Hij heeft zijn bachelorscriptie geschreven over ecologisch denken en de islam. Hij was niet betrokken bij de Groene Moslims, waarvoor GroenLinks-parlementariër Kauthar Bouchallikht actief was. ‘Die organisatie bestond helaas nog niet toen ik studeerde. Maar ze doen geweldig werk.’

Het GroenLinks-Statenlid voelt zich onderdeel van de Turkse gemeenschap in Zuid-Holland, helemaal na de verschrikkelijke aardbeving in Zuid-Turkije. Maar hij ziet zichzelf niet als de spreekbuis van Turkse belangen. ‘Toen ik nog gemeenteraadslid was, vroegen Turkse Nederlanders mij of ik wilde pleiten voor een grotere parkeerplaats bij de moskee, want er was te weinig ruimte. Maar ik ben een GroenLinkser, voor groene politiek. Ik antwoordde hen daarom dat ze moesten carpoolen, of de fiets konden pakken.’

‘Het zou de normaalste zaak van de wereld moeten zijn dat ook Turkse Nederlanders lijsttrekker kunnen zijn’

Ines Kostić (38), lijsttrekker voor de Partij voor de Dieren in Noord-Holland

‘In tegenstelling tot GroenLinks heeft de Partij voor de Dieren minder dringend de behoefte om te besturen’, vertelt Ines Kostić. ‘We moeten uit ons oude paradigma stappen. Wat is echt belangrijk? We lopen niet weg voor verantwoordelijkheid, maar andere partijen moeten beseffen dat de klimaatcrisis urgent is.’

De Partij voor de Dieren wil geen ‘oude politiek’ en geen ‘dichtgetimmerd regeerakkoord’, vervolgt Kostíc, en is daarom voorstander van een coalitieakkoord op hoofdlijnen. ‘We moeten eerlijk zijn over wat er moet gebeuren wat betreft het klimaat. We moeten boeren helpen de transitie te maken.’

Kostíc heeft een Bosnische achtergrond en vluchtte in 1995 naar Nederland, tijdens het hoogtepunt van de burgeroorlog. ‘We wisten op dat moment nog niet dat de oorlog bijna voorbij was. Maar mijn vader was gewond geraakt. Het was genoeg geweest.’ De oorlog leerde Kostíc een belangrijke les, vertelt ze. ‘Je moet je op tijd uitspreken tegen haat. Het begint altijd met een klein groepje dat haat verspreidt, terwijl de meerderheid zwijgt. En dan wordt haat langzaam maar zeker genormaliseerd.’

De Bosnische geschiedenis en haar zelfidentificatie als queer maken Kostíc tot een warm voorstander van meer diversiteit en inclusie. ‘We moeten niet in hokjes denken.’ Je mag Kostíc aanduiden als ‘zij/haar’, maar ze vertelt dat haar genderidentiteit zich niet in een hokje laat duwen. ‘In overleg met de griffie word ik nu aangesproken als Statenlid Kostíc. Dat is lekker neutraal.’

Maar waarom koos Kostíc voor de Partij voor de Dieren? ‘Mijn vriendin wilde graag katten. We hebben toen, op proef, twee weken twee katten in huis gehad. Ik werd dol op deze dieren en realiseerde mij: het zijn eigen karakters, met eigen behoeften. Dat hielp mij om van dieren te houden. De katten hebben er, zo bedenk ik mij nu, voor gezorgd dat ik nu lijsttrekker ben van Noord-Holland.’

Tony Sener (39), nummer 6 van Alliantie in Overijssel

Alliantie is een nieuwe politieke partij, opgericht eind vorig jaar. Ze laat zich inspireren door het onafhankelijke Kamerlid Pieter Omtzigt, die echter niet betrokken is bij de partij. Tony Sener, geboren en getogen in Hengelo, is kandidaat voor deze partij.

‘De nieuwe partij is echt een initiatief van onderop’, vertelt hij. ‘We staan voor een andere bestuurscultuur, een ander beleid. We willen het politieke midden een nieuw leven inblazen. Populisten komen niet met haalbare alternatieven, wij wel.’

Alliantie is volgens Sener geen traditionele partij, maar een beweging van burgers, die vanuit de gemeenschap denkt. Om die reden is hij ook voor gereguleerde migratie. Dat past volgens hem beter bij de economische en sociale draagkracht van de samenleving.

Sener heeft zelf een migratieachtergrond. Hij behoort tot de Aramese gemeenschap, die ongeveer twintigduizend leden telt. De christelijke Arameeërs, waarvan het leeuwendeel lid is van de Syrisch-orthodoxe kerk, emigreerden vanaf de jaren zestig vanuit Zuidoost-Turkije naar Nederland, vooral naar Twente.

‘Ik wil het immateriële erfgoed van mijn gemeenschap in stand houden’, zegt Sener hierover. Het gevaar van assimilatie en modernisering is dat juist het immateriële erfgoed dreigt verloren te gaan, waardoor er straks weinig overblijft dat nog kan worden doorgegeven aan de komende generaties.‘

Hij ziet zichzelf als een bruggenbouwer. Aramese organisaties staan met verschillende groepen oriëntaals-orthodoxe christenen in contact, waaronder Armeniërs en Kopten. Hij vertelt dat hij zich tijdens de verkiezingscampagne vooral wil richten op deze groepen, ook om voorkeurstemmen te krijgen.

De electorale ambities van Alliantie zijn hoog. ‘We doen mee in drie provincies – Drenthe, Overijssel en Noord-Brabant. Als we in alle drie de provincies drie zetels halen, dan komt er ook een senator van Alliantie in de Eerste Kamer, en kunnen we ook invloed uitoefenen op het landelijke beleid.’

Fatima Oulad Hadj (45), nummer 3 van de PvdA in Noord-Holland

De ondernemende Fatima Oulad Hadj heeft twaalf jaar gewerkt voor een energiebedrijf en werkt nu als ict’er voor de gemeente Amsterdam. Ze kwam bij de PvdA terecht, omdat de partij haar hielp met een actie in Amsterdam voor beter onderwijs. ‘Ik ben gescheiden en heb twee kinderen. De basisschool waar mijn beide dochters naartoe gingen gaf ondermaats onderwijs. Ik werd niet gehoord toen ik daartegen actie voerde. Ik zocht steun en kwam in contact met de PvdA en werd lid.’

Fatima Oulad Hadj wil graag wat betekenen voor haar achterban, vertelt ze. Daarmee bedoelt ze niet alleen Marokkaanse Nederlanders, ‘maar ook alleenstaande moeders en vaders, mensen die anders zijn dan de ‘gewone Nederlander’.’ Ze strijdt voor gelijke kansen. ‘Het is niet vanzelfsprekend over de juiste papieren te beschikken, of de juiste opleiding te hebben. Maar zonder die zaken vis je achter het net. Daar wil ik iets tegen doen.’

Maar waarom kiest Fatima Oulad Hadj er dan voor om aan de Statenverkiezingen mee te doen, in plaats van aan de gemeenteraadsverkiezingen? ‘De Provinciale Staten zijn ook heel belangrijk, het is geen ver-van-je-bed-show. Veel mensen zitten nu financieel in de problemen vanwege de hoge gasprijzen. De provincie gaat hierover in gesprek met de leveranciers. En laat ik nu een achtergrond te hebben in energie. Daarnaast gaat de provincie ook over onderwijs, in samenspraak met de gemeente, en natuurlijk over de woningbouw. Dat laatste staat hoog op de agenda, vanwege het woningentekort.’

Fatima Oulad Hadj gelooft niet dat ze haar hoge positie op de lijst dankt aan haar hoofddoek, of omdat ze Marokkaanse is. ‘Ik ben gelukkig geen token. Ik word gewaardeerd voor het werk dat ik doe voor de samenleving. En dat wordt gezien en gewaardeerd.’ Ze heeft het gevoel dat de PvdA best wel eens een comeback kan maken. ‘Enkele jaren terug was de PvdA voor Marokkaanse Nederlanders een ‘no go’ en stemden veel mensen Denk, maar nu krijg ik veel positieve reacties als ik mensen uit mijn omgeving vertel dat ik voor de PvdA actief ben. Dat de PvdA meeregeert speelt ook mee. Dan kunnen we echt invloed uitoefenen.’

Dave Ensberg-Kleijkers (38), kandidaat-senator voor D66

Dave Ensberg-Kleijkers, directeur van Jantje Beton, de organisatie die zich inzet voor speelplaatsen, woont in het Gelderse Culemborg. Sinds kort is hij lid van D66. ‘Ik ben jarenlang actief geweest voor het CDA, maar ik kon mij niet langer verenigen met de rechts-conservatieve koers van de partij’, vertelt hij. ‘Nu weer wil het CDA in Limburg de PVV en FvD niet uitsluiten voor coalitiedeelname. Dat vind ik echt niet goed.’

Nadat hij negen maanden was afgekickt van het CDA, benaderde D66 hem om voor deze partij actief te worden. ‘Ik ben een man van het midden. Daarom zat ik eerst bij het CDA. Ik vind het bijvoorbeeld ook belangrijk om met grote bedrijven samen te werken, om samen met hen Nederland beter te maken. Bij PvdA en GroenLinks proef ik te vaak het sentiment dat multinationals per definitie verkeerd zijn. Dat bestrijd ik.’

Voor D66 staat Ensberg-Kleijkers op nummer 13 voor de lijst van de Eerste Kamerverkiezingen. ‘Ik heb ooit aan de Statenverkiezingen meegedaan, maar ik ben een import-Gelderlander. Ik voel mij meer betrokken bij landelijke thema’s. Een voorkeurscampagne kan ik niet echt voeren, want we worden door Statenleden gekozen. Maar misschien gebeurt er – dit klinkt wel een beetje CDA – een wondertje.’

Het imago dat aan D66 kleeft, een partij van hoogopgeleide witte mensen uit de Randstad, is niet terecht, vindt Ensberg-Kleijkers. ‘Ik ben van kleur en woon in Culemborg, in de provincie. Maar we hebben ook minister Franc Weerwind van Rechtsbescherming in het kabinet, staatssecretaris Gunay Uslu van Cultuur en Media, en verder ook veel vertegenwoordigers van kleur, denk aan Kamerlid Fonda Sahla en Europarlementariër Samira Rafaela.’

Mocht hij – als het wondertje plaatsvindt – toch in de Eerste Kamer worden verkozen, dan wil Ensberg-Kleijkers debatteren over belangrijke zaken als onderwijs, maar ook en vooral meedenken over de uitvoering. ‘En wat doen voor de BES-gemeenten (Bonaire, Sint Eustatius en Sint Maarten, red.). Zij zijn niet vertegenwoordigd in de Eerste Kamer, maar dat moet eigenlijk wel.’

‘Ik ben christelijk opgevoed en kijk regelmatig naar Hour of Power’

Jane Lobles, nummer 9 van het CDA in Noord-Holland

Jane Lobles is een vierde generatie Nederlander. ‘Juridisch gezien ben ik een Nederlander. Mijn familie heeft Surinaamse roots, maar ik heb ook een tijd op de Antillen gewoond.’

Ze is al heel lang geïnteresseerd in politiek. Ze was betrokken bij het Zij-aan-zij-project, om vrouwen te trainen en op bestuurlijke functies te krijgen. Ze werd daarna door het CDA gevraagd om actief te worden voor de partij. ‘Dat waardeerde ik enorm. Ik vind het prettig als ik gevraagd word vanwege mijn kwaliteiten, wat ik allemaal in huis heb.’ Daarnaast heeft ze feeling met de christelijke signatuur van het CDA. ‘Ik ben christelijk opgevoed en kijk regelmatig naar Hour of Power.’

Regelmatig kreeg Lobles van mensen met een niet-westerse achtergrond te horen dat het bijzonder was dat ze bij het CDA zit, een centrumrechtse partij. Het CDA is diverser dan linkse mensen misschien denken. ‘We hebben ook een Kamerlid met Marokkaanse roots.’ Wat haar aan het CDA aanspreekt is de filosofie van de partij, de focus op normen aan waarden. ‘Het draait niet om ‘ik’, maar om ‘wij’. Ik kom uit een ‘wij-cultuur’.’

Mocht ze verkozen worden in de Staten, dan wil Lobles meer betekenen voor de kop van Noord-Holland. Ook wil ze een rolmodel zijn voor andere vrouwen. ‘Er zijn er nu te weinig. Het Statenlidmaatschap is op het eerste gezicht niet heel sexy, maar in deze positie kan ik wel iets voor vrouwen betekenen.’

Ze is niet van plan een voorkeurscampagne te voeren. ‘Ik blijf liever low profile’, zegt ze. In de toekomst wil ze best op een hogere positie staan, maar daar moet ze dan wel voor gevraagd worden.

Op HPV Awareness Day, zaterdag 4 maart, kunnen jongeren van 18 tot 27 jaar zich gratis laten vaccineren tegen het hpv-virus. Onder andere bij moslims blijft de vaccinatiegraad tegen dit virus achter, meldt het RIVM. Hoe zit dat? Charifa Zemouri, deskundige op het gebied van infectieziekten, is bij de campagne betrokken.

De Kanttekening legt Zemouri enkele vragen voor over de bereidheid bij niet alleen moslims, maar ook Nederlanders met een Marokkaanse of Turkse achtergrond, om zich tegen hpv te laten vaccineren. Vooral voor vrouwen is dit virus gevaarlijk. Met een vaccinatie zijn ze beschermd tegen zes soorten kanker.

Wat weet het RIVM, dat een rijksvaccinatieprogramma heeft ter bestrijding van hpv, over de vaccinatiebereidheid bij diverse groepen? ‘We weten uit de afgelopen jaren dat meisjes met een islamitische of met een streng-christelijke achtergrond terughoudender zijn om zich tegen HPV te laten vaccineren’, laat een woordvoerder van het gezondheidsinstituut weten. ‘Dat zien we ook terug in de vaccinatiegraad.’

Daarom zijn deskundigen als Zemouri bij de campagne betrokken. ‘We willen dat ouders, jongeren en jongvolwassenen die nu voor de keuze staan voor een hpv-vaccinatie een afgewogen keuze maken op basis van goede informatie’, laat het RIVM weten. ‘Dat doen we door informatie op maat te ontwikkelen. Zo besteden we binnen ons onderwijsmateriaal specifiek aan dacht aan de hpv-vaccinatie in de context van de islam. Ook ontwikkelen we samen met de stichting Ocan voorlichtingsmateriaal voor jongvolwassenen en ouders met een Caribische, Zuid-Amerikaanse of Afrikaanse achtergrond. Ook van deze groepen weten we dat er weinig kennis is van hpv. We willen de informatie verbinden aan hun culturele waarden en normen. We hebben de flyer en uitnodigingsbrief ook in zes talen beschikbaar om de toegankelijkheid van de informatie te vergroten.’

Het RIVM zegt te hopen samenwerkingen zoals die met stichting Ocan, in de toekomst verder te kunnen uitbreiden. ‘Zodat we zo specifiek mogelijk kunnen aansluiten bij vragen of twijfels uit verschillende groepen in de samenleving.’

Charifa Zemouri werkt als onderzoeker en adviseur op het gebied van infectieziekten en volksgezondheid. Vorig jaar interviewde de Kanttekening haar over de bereidheid onder moslims en biculturele Nederlanders om zich tegen corona te laten vaccineren.

Waarom is hpv-vaccinatie belangrijk volgens u?

‘Het is bewezen dat dit vaccin besmetting met het humaan papillomavirus – hpv – en aanhoudende infectie voorkomt en daarmee dus ook risico op zes verschillende soorten kanker aan de geslachtsdelen – de baarmoederhals, vulva, anus en penis – en de mond en keel.

Hpv is een zeer veel voorkomende infectie en zeer besmettelijk. Ongeveer 80 procent van de mensen die ooit seksueel actief zijn loopt het virus op. De kans op besmetting is na één keer seksueel contact met iemand die positief is voor hpv al 60 procent. De gevaarlijke types hpv, types 16 en 18 waartegen nu wordt gevaccineerd, geven geen klachten of symptomen. Alleen vrouwen kunnen zich hierop laten testen middels een uitstrijkje. Je kan ook meerdere malen in je leven hpv oplopen en veilige seks alleen geeft niet genoeg bescherming tegen dit virus.

Hpv kan ook kanker veroorzaken, als het immuunsysteem het virus niet opruimt. Dit duurt ongeveer tien tot vijfentwintig jaar. Het meest voorkomende type kanker is dan bij vrouwen baarmoederhalskanker. Mannen kunnen van het virus kanker krijgen in de anus, mond of penis. Het vaccin voorkomt besmetting en de ontwikkeling van kanker, daarom is het belangrijk om het vaccin te nemen.’

U werkte mee aan de RIVM-campagne, met focus op de islamitische bevolkingsgroep. Waarom die focus?

‘In Nederland, maar ook in Engeland en Denemarken bijvoorbeeld, is de vaccinatiebereidheid en de hpv-vaccinatiegraad onder jongeren met een islamitische achtergrond het laagst. Als deze groep jongeren zich niet beschermt tegen hpv, dan is de kans op het ontwikkelen van kanker op latere leeftijd groter dan de autochtone Nederlandse populatie. We zien nu ook al dat bij landelijke screeningsprogramma tegen baarmoederhalskanker, dat dezelfde groep minder vaak meedoet waardoor kans op missen van een beginnende kanker vergroot. Zo krijg je gezondheidsverschillen in Nederland en dat wil je niet.

‘In orthodoxe christelijke en islamitische gemeenschappen heerst het beeld van ‘als ik ziek word is het de wil van God’’

Het is belangrijk om de beleefwereld en de factoren die vaccinatiebereidheid drijven goed te begrijpen voor succesvolle kennisoverdracht en dat personen goed geïnformeerde keuzes maken. Vaccinaties zijn niet haram, ook niet tegen een seksueel overdraagbaar virus als het vaccin je beschermt tegen ernstige ziekte. Dus religieus gezien houdt niemand vaccinaties tegen. De islam doceert over verschillende kuisheidsregels, maar we weten dat niet iedere moslim zich hieraan houdt. Daarom is het belangrijk om cultuursensitief over hpv-vaccinatie te informeren. Beleefwereld, referentiekaders, cultuur, geloof, sociale normen zijn allemaal factoren die vaccinatiebereidheid drijven en daarom in kaart moeten worden gebracht voor maatwerk campagnes.

Onder sommige islamitische jongeren bestaan misverstanden over hpv en spreken over seks is in veel islamitische gezinnen taboe. Hierdoor blijven misconcepties bestaan en is er een onterechte vorm van zelfgenoegzaamheid. Mensen denken: ik blijf maagd, ik heb maar seks met één persoon en kan daarom niet besmet raken. Zo legde ik tijdens een van mijn onderwijspilots aan het ROC in Amsterdam uit dat je het virus ook kunt oplopen als je als meisje maagd blijft tot je huwelijk, via je echtgenoot als die besmet is. De reactie was een kort moment van stilte.’

Vorig jaar was u over corona-vaccinaties stellig: ‘Marokkaans is geen factor qua vaccinatiebereidheid’. Geldt dat ook voor de hpv-vaccinatie?

‘Correct. Tijdens de pandemie werd gesteld dat Marokkanen zich niet vaccineren vanwege hun afkomst en cultuur. Dat is onterecht. Het hpv-vaccin is voor iedereen met een orthodoxe of conservatieve houding jegens seks een factor voor vaccinatiebereidheid. Er bestaan veel misconcepties over het vaccin zoals dat het seks promoot, dat jongeren zichzelf onterecht veilig wanen en dat moslims geen soa’s kunnen oplopen. Dit belemmert de vaccinatiebereidheid, ook bij niet-moslims.

Net zoals bij coronavaccinatie geldt voor hpv-vaccinatie het volgende: vertrouwen in overheid, in effectiviteit van het vaccin en voldoende kennis zijn belangrijke factoren. Persoonlijk ken ik veel Marokkaanse jongeren en gezinnen die zich wel hebben laten vaccineren tegen hpv, omdat zij voldoende kennis hebben over het vaccin en dit vonden passen als preventiemaatregel met respect voor hun geloof of culturele achtergrond.

En wist je dat het hpv-vaccin sinds de herfst van 2022 is opgenomen in Marokkaanse rijksvaccinatieprogramma? In Marokko en de Verenigde Arabische Emiraten, twee moslimlanden, worden jongeren nu ook al gevaccineerd tegen hpv.’

Heb je andere argumenten nodig dan voor de algemene Nederlandse bevolking om Marokkaanse of Turkse Nederlanders te overtuigen voor een hpv-vaccinatie?

‘Deels. Als het gaat om feiten over het virus en het vaccin is het voor iedereen hetzelfde. Aangezien hpv seksueel overdraagbaar is, krijg je een andere houding vanuit jongeren voor wie seks buiten het huwelijk taboe is of niet toegestaan. Ik merk bij onze gemeenschap dat er nog te weinig wordt gesproken over seksuele gezondheid en hoe je jezelf kan beschermen. Het hpv-vaccin is daar één van. De rol van de ouders is ook zeer belangrijk. Ouders moeten weten dat het vaccin er niet is om je kind ‘losbandig’ te maken. Denken dat je kind voor altijd kuis blijft is wensdenken en ook geen reden om je kind te onthouden van bescherming. In onze gemeenschap heerst ook de dubbele seksuele moraal, waarbij jongens weinig tot geen consequenties ervaren als zij seks hebben. Daardoor stijgt de kans op hpv-besmetting.

In de orthodoxe christelijke en islamitische gemeenschappen heerst bij velen het beeld van ‘als ik ziek word is het de wil van God’. Maar je bindt toch eerst je kameel vast en vertrouwt dan op Allah, zoals het islamitische gezegde luidt? Of op seculiere manier gezegd: je zet toch ook je fiets op slot om diefstal te voorkomen? Of zeg je hier ook als het de wil is van God wordt mijn fiets gestolen?’

Dus hier speelt ook een probleem dat verbonden is aan orthodoxe religie, christelijk en islamitisch?

‘Ja, verbonden aan de interpretatie en beleving van religie volgens mensen. De religie zelf, zoals ik eerder stelde, verbiedt vaccinaties niet. Vandaar dat ik in de nieuwe soa-richtlijn moslims en orthodoxe christenen en andere conservatieve groepen samen heb genomen als één groep omdat ze veel raakvlakken hebben als het gaat om seksueel overdraagbare aandoeningen en seksuele relaties. Net zoals orthodoxe christenen, zullen moslims op een dag seksueel actief worden omdat trouwen en kinderen krijgen in beide gemeenschappen wordt aangemoedigd. Je kan dan niet met 100 procent zekerheid vaststellen dat jij of je toekomstige partner nooit eerder seks hebben gehad en dus besmet zijn. En met seks bedoel ik dus niet alleen penetratie, want je kan hpv ook overdragen via tongzoenen en door elkaar aan te raken op intieme delen. Daarom is het belangrijk voor iedereen om zich te vaccineren tegen hpv voor het voorkomen van kanker.’