Muslim Rights Watch Nederland (MRWN) sleept de Staat voor de rechter. De organisatie, die zich inzet voor burgerrechten van moslims, maakte dat zondag bekend. Het gaat zaken waarin vooralsnog vijf mensen waarschijnlijk ten onrechte met terrorisme zijn geassocieerd.

‘We zijn strijdbaar’, laat Adil el Kanfoudi van MRWN weten. Hij verwacht dat er nog veel meer rechtszaken gaan komen dan de huidige vijf. Zaterdag organiseerde zijn beweging een informatiebijeenkomst voor gedupeerden – die zelf verder op de achtergrond wensen te blijven.

Vorig jaar maakte het onderzoeksjournalistieke programma Argos uitzendingen op televisie en radio over Nederlandse moslims die in het buitenland in de problemen kwamen. Niet omdat ze iets op hun kerfstok hadden. Het betrof bijvoorbeeld Bilal, die met zijn vrouw op wereldreis was. In Sri Lanka bleek echter dat hij op een lijst van Interpol stond, de internationale politieorganisatie die zich bezighoudt met terroristen en zware criminelen. Maar hij was geen van beiden, vertelt hij in Argos.

Of neem leraar en ondernemer Khalid: toen hij met zijn gezin op vakantie ging naar Turkije, hield de douane hem aan bij de grensovergang tussen Oostenrijk en Kroatië. ‘Waarom ben je in Syrië geweest’, vroeg een douanier. ‘Ik ben nooit in Syrië geweest!’, antwoordde Khalid verbouwereerd. Na een lang verhoor mocht hij verder. Maar toen het gezin Turkije binnen wilde rijden, weigerde dat land hen de toegang.

Gediplomeerd beveiliger Walid liep om onverklaarbare redenen zijn droombaan mis bij de Koninklijke Marechaussee. Hij presenteert zich als serieus praktiserend moslim, die het opneemt voor Rohingya en Oeigoeren en kritisch is over de Turkse president Recep Tayyip Erdogan. Bij zijn sollicitatie bij de marechaussee moest er nog een screening plaatsvinden door de geheime dienst AIVD. Formaliteit, hoorde hij. Maar daarna kreeg hij te horen dat hij was afgewezen.

Landelijke politie

Niets wijst erop dat Bilal, Khalid en Walid (niet hun echte namen) iets met terrorisme te maken hebben. Ze hebben geen strafblad en zijn nooit ergens van verdacht geweest. Toch hebben veiligheidsdiensten als de AIVD en de NCTV hen als risico geregistreerd. Daar kwamen ze pas achter, toen ze op reis gingen en tot hun verbazing tegen allerlei onzichtbare muren aanliepen.

Vijf van deze gedupeerden starten nu een rechtszaak tegen de Nederlandse staat. Muslim Rights Watch begeleidt drie van hen. ‘Het gaat om mensen die in djellaba op bedevaart gingen en daarom als verdacht zijn aangemerkt’, licht El Kanfoudi toe. ‘Of mensen die met een verdacht persoon zijn meegereisd, of vanwege hun geloof geen handen willen schudden. Dan denkt de overheid al: die moeten we in de gaten houden.’

Naar aanleiding van de afleveringen van Argos stelde Kamerlid Farid Azarkan (Denk) vragen aan minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yesilgöz. Aanvankelijk zei Yesilgöz dat mogelijke gedupeerden zelf actie moesten ondernemen om van eventuele terreurlijsten verwijderd te worden. Het ging slechts om enkele uitzonderlijke gevallen, stelde ze. Omdat deze mensen vaak niet weten op welke lijsten en in welke landen ze precies geregistreerd zijn, besloot de regering in oktober 2022 om toch te hulp te schieten. ‘Met politie en Buitenlandse Zaken’ wilde Yesilgöz de gedupeerden helpen.

Daarvan is echter niets terecht gekomen, stelt mensenrechtenorganisatie MRWN, die ook toen al betrokken was bij de ondersteuning van slachtoffers. ‘De Politie Landelijke Eenheid beantwoord informatieverzoeken met aantoonbare onjuistheden en lakt belastende informatie weg’, schrijft de beweging in een persbericht.

Daarom stappen vijf gedupeerden nu naar de rechter. Ze willen de politie en marechaussee dwingen de dossiers en lijsten openbaar te maken, op basis waarvan ze als verdacht zijn aangemerkt. En dan zonder cruciale gedeelten zwart te lakken.

NCTV

Er zijn inmiddels tachtig casussen bekend, vertelt El Kanfoudi. MRWN heeft voor mogelijke gedupeerden een meldpunt opgezet. Sommige verhalen zijn zeer schrijnend. Zo zat een groep mensen bijna een maand in een Spaanse cel.

Bij de overheid is het ‘een rotzooi’, stelt El Kanfoudi, en ook dat draagt eraan bij dat er zo goed als geen actie is ondernomen na Yesilgöz’ toezegging. De politie verwijst mensen die informatie willen inwinnen door naar regionale korpsen, die vervolgens weer terugwijzen naar de landelijke eenheid.

De NCTV speelt volgens El Kanfoudi een belangrijke rol bij de verdachtmakingen. ‘Jarenlang hebben zij weekberichten verspreid in binnen- en buitenland, met daarin mogelijke dreigingen.’ Uit de documentaires van Argos bleek al dat op die manier de namen van mogelijke verdachten zich op allerlei manieren hebben verspreid, ook naar andere landen. Het is nog de vraag of Nederland de macht heeft dat weer ongedaan te maken.

Een van de vijf mensen die nu een rechtszaak aanspannen, is een islamitische prediker uit Utrecht, laat El Kanfoudi weten. De gedupeerden worden bijgestaan door advocate Samira Sabir. ‘Het is een zaak van de lange adem’, schat El Kanfoudi in.

De Politie Landelijke Eenheid geeft aan bij inzageverzoeken de Wet politiegegevens te volgen. ‘De politie is één organisatie’, licht een woordvoerder toe. ‘Wil je als inwoner inzage in de gegevens die de politie over je geregistreerd heeft, dan kun je terecht bij de eenheid waar je woont. Woon je in het buitenland dan kun je terecht bij de Landelijke Eenheid.’

‘Hoi Albert Heijn’, schrijft imam Azzedine Karrat op LinkedIn. ‘Ik ga geen dadels kopen die uit bezette gebieden komen.’ Hij krijgt veel steun voor zijn kritiek. Waar halen moslims die de onderdrukking van Palestijnen niet willen steunen, hun dadels?

Online zijn de reacties op de verkoop van Israëlische dadels niet mis te verstaan. ‘Het is bijna ramadan’, schrijft Hassan Buyatui, raadslid voor Denk in Almere. ‘Koop geen Israëlische ‘bloeddadels’! Koop geen dadels van het apartheidsregime Israël.’

Iemand anders is eveneens kritisch en spreekt zelfs de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit aan: ‘Dirk van den Broek verkoopt, geheel in strijd met de door de rechter algemeen verbindend verklaarde etiketteringsrichtlijn, dadels uit de door ‘Israël’ bezette gebieden. Dit levert een strafbaar feit op. NVWA, graag controle.’

Iemand anders spreekt op Facebook de supermarkten aan, onder verwijzing naar resolutie 2334 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. Deze resolutie uit 2016 eist van Israël dat het stopt met de kolonisatie van Palestijnse gebieden.

Het Nederlands Palestina Komité probeert consumenten bewust te maken door flyers uit te delen bij de ingang van lokale Albert Heijn-supermarkten. De actiegroep wil een boycot van alle dadels die gelabeld zijn als afkomstig uit Israël. Ook de pro-Palestijnse organisatie The Rights Forum voert al jaren actie tegen dadels uit Israël.

Fatwa

Maar boycotten moslims nu massaal Israëlische dadels? De Kanttekening vraagt rond onder enkele dadelconsumenten.

‘Welnee’, zegt de Marokkaans-Nederlandse inclusiemanager Said Bouddouft. ‘Wij moslims zijn kritisch over Israël en ook ik probeer Israëlische producten ook zoveel mogelijk te vermijden. Maar er komen wel heel veel dadels uit Israël. De kwaliteit daarvan is goed en ze zijn goedkoop.’ Bij Dirk kost een kilo dadels maar vijf euro, terwijl andere dadels 12 euro per kilo zijn, en Marokkaanse dadels zelfs 15 euro of meer. ‘Dan is de keuze snel gemaakt’, aldus Bouddouft.

Er zijn wel imams die een fatwa (een islamitisch juridisch advies) uitspreken tegen Israëlische dadels. Deze week gaat bijvoorbeeld een Marokkaanse fatwa rond, met een begeleidend artikel van Haitham al-Haddad. Deze behoudende islamitische geestelijke noemt Medjoul-dadels haram (verboden). Hij stelt dat dadels die afkomstig zijn uit Israël, meestal komen uit illegale nederzettingen in de bezette Westelijke Jordaanoever.

Imams die dergelijke fatwa’s uitspreken zijn volgens Bouddouft ‘activisten’. ‘Traditionele religieuze leiders zijn nogal apolitiek, zij spreken over zulke zaken niet snel een fatwa uit.’

Bouddouft stelt dat moslims heel kritisch zijn als het over Israël gaat, maar vaak weer niet moeilijk doen als het over producten uit China gaat. Terwijl dat land de islamitische Oeigoeren in concentratiekampen opsluit en dwangarbeid laat verrichten.

Selectieve verontwaardiging

Docent economie Zouhair Saddiki vindt het niet vreemd dat veel moslims nog steeds Israëlische dadels kopen. ‘Dit is geen rocket science. Je koopt natuurlijk de goedkoopste dadels.’ Saddiki vraagt zich af of de oproep om Israël te boycotten effect heeft. ‘Afgelopen week was ik twee in keer in de supermarkt. De eerste dag zag ik twee pallets vol met Israëlische dadels staan, voor de moslimconsument voor de ramadan. Twee dagen later waren er nog maar twee doosjes over. Veel consumenten trekken zich niets aan van de boycot.’

Israël is nu ook bezig om vanuit Marokko en Egypte dadelproductie op te zetten, vervolgt Saddiki. ‘Ga je die dan ook boycotten? Of niet, omdat er op deze dadels ‘made in Morocco’ of ‘made in Egypt’ staat?’

Voor de consument is het belangrijk dat producenten transparant zijn. En de koper moet consequent zijn, vindt Saddiki. ‘Meer bewustwording over waar dadels vandaan komen, en over landen die de mensenrechten schenden is goed. Maar de verontwaardiging richt zich nu alleen op Israël en dat is schijnheilig. Je moet even kritisch zijn op andere landen die de mensenrechten van moslims schenden, zoals China, Myanmar en India. Ik ga uit van het principe van gelijke monniken, gelijke kappen.’

‘Wat Israël de Palestijnen aandoet is fout. Dat wordt niet opeens minder erg omdat andere landen ook de mensenrechten schenden’

Bewustwording

Nicole Hollenberg is van BDS Nederland, een beweging die Israël economisch en cultureel wil boycotten. Hollenberg voert al meer dan tien jaar actie voor het boycotten van dadels uit Israël en de bezette gebieden, vertelt ze. ‘We flyeren bij moskeeën, we schrijven importeurs aan en we voeren posteracties, zoals vorig jaar in Rotterdam en Beverwijk. Dit jaar wilden we dat in principe ook doen, maar het begin van de ramadan valt samen met de Israeli Apartheid Week die wij elk jaar als BDS organiseren. Daar gaat al onze aandacht nu naartoe.’

Hollenberg vindt bewustwording belangrijk: ‘Als je Israëlische dadels koopt, dan koop je producten die komen van gestolen grond en die zijn gekweekt met gestolen water. Het is niet oké om die te eten. Je kunt beter Palestijnse dadels kopen.’

Onder Marokkaanse Nederlanders is er tegenwoordig meer bewustwording, aldus Hollenberg. Toch valt er nog veel te doen voor BDS. ‘Het probleem is niet alleen dat Israëlische dadels zo goedkoop zijn, maar ze worden ook verkocht in Arabisch uitziende verpakkingen. Een argeloze consument heeft dan niet door dat deze dadels uit Israël komen. En het erge is, elk jaar veranderen deze Israëlische bedrijven hun verpakkingen weer.’

‘Veel dadelproducenten zijn actief in de illegale nederzettingen op de Westbank’, vervolgt Hollenberg. Door deze dadels te verkopen als product uit Israël, ontduikt dat land de importbelasting die de Europese Unie heft op producten die zijn geproduceerd in illegale nederzettingen. ‘De christenfundamentalistische lobbygroep Christenen voor Israël kreeg enkele jaren terug een boete van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), omdat hun productencentrum in Nijkerk handelde in producten uit de bezette gebieden en deze etiketteerde als afkomstig uit Israël.’

Boycot werkt

Hollenberg is het niet eens met mensen die Palestina-activisten selectieve verontwaardiging verwijten. ‘Het is precies eenzelfde verwijt waarmee antiapartheidsactivisten, die ijverden voor een boycot van Zuid-Afrika, in de jaren zeventig werden geconfronteerd. ‘Waarom zijn jullie niet kritisch over de mensenrechtenschendingen door de Sovjet-Unie, of de DDR?’ Natuurlijk zijn alle mensenrechtenschendingen erg, maar wij houden ons bezig met Palestina. En wat Israël de Palestijnen aandoet is fout. Dat wordt niet opeens minder erg als andere landen ook de mensenrechten schenden. Dat is een non-argument.’

Een boycot is een strategie. Het is niet altijd en overal kansrijk, besluit Hollenberg. ‘Het boycotten van Israël heeft impact. Het land komt steeds geïsoleerder te staan, net als Zuid-Afrika toentertijd. Dat heeft toen geleid tot het einde van de apartheid. Als niemand meer Israëlische dadels koopt, dan gaan die Israëlische bedrijven failliet en wordt het voor Israël moeilijker hun illegale nederzettingenpolitiek te handhaven. Daarnaast: de BDS-oproep is gedaan in 2005 door 172 Palestijnse organisaties, en wordt geleid door Palestijnen. Wij van BDS Nederland sluiten ons daarbij aan. Wij bepalen dus niet wat goed voor hen is, maar zijn solidair met hun strijd en strijden mee.’

Alternatieven in de supermarkt

Medjoul-dadels liggen in diverse supermarkten het meest prominent in de schappen. Soms staat erbij dat ze uit ‘Israël’ komen – wat er dus vaak op neerkomt dat ze zijn geteeld in de illegaal bezette Palestijnse gebieden. Soms staat er geen herkomst op de verpakking en ook dan is het waarschijnlijk dat de dadels ‘Israëlisch’ zijn.

Maar er zijn alternatieven. Een rondgang in Amersfoort langs zes supermarkten laat zien dat er ook dadels uit andere landen te koop zijn. Soms hangt daar een hoger prijskaartje aan, soms niet.

Zo biedt Albert Heijn ook dadels aan van het merk Mekka Dates, uit Medina in Saudi-Arabië. Ook geen fris regime natuurlijk, maar duidelijk niet afkomstig uit Israël. Ook Jumbo biedt dadels aan die komen uit Saudi-Arabië, van het merk Yogi Yousef’s. Met ‘extra zachte karamelsmaak’, voor wie daar zin in heeft. En ze zijn ‘vers geplukt’ – hoewel er niet bij staat hoe lang dat geleden is.

Vier andere supermarkten bieden dadels aan die komen uit Tunesië. Zo tref je als consument bij Deka Markt en Boni pitloze dadels aan van het merk Solé. De prijsvechters Lidl (merk Alesto) en Aldi (Trader Joe’s) bieden eveneens Tunesische dadels aan.

Dadels in winkels lokaal en online

Er zijn veel online alternatieven voor de supermarkten. Zo biedt webshop Sumayrah medjoul-dadels aan ‘die gegarandeerd komen van Palestijnse boeren’. Ook DadelsKopen biedt expliciet Palestijnse dadels aan. Hollenberg wijst op de website Fairtrade Palestine, waar je – onder andere – Palestijnse dadels kunt kopen, en Planteenolijfboom.nl, die een lijst publiceert met winkels in Nederland waar Palestijnse dadels te koop zijn.

Wie graag om de hoek inkopen doet, kan dadels halen bij een lokale groenteboer of slagerij. GroenLinks-raadslid Youssef el-Messaoudi vertelt dat hij inkoopt bij de Amersfoortse halal-slagerij Amine aan het Neptunusplein. De (anonieme) twitteraar Mama Niqabi haalt Palestijnse dadels bij ‘de Turkse winkel’. Zeker in grote steden is er volgens haar veel aanbod van dadels uit onder andere Jordanië. Weer een ander heeft net ‘de laatste doos’ gekocht in de lokale buurtwinkel.

Blijf altijd kritisch kijken, adviseert tot slot de Joods-Israëlische Nederlander Yuval Gal. Er zijn diverse indicaties dat dadels uit illegale nederzettingen komen: ‘Staat op de verpakking een land van herkomst dat geen dadels produceert? Staat er een koosjer-keurmerk op dat verbonden is aan een gebied in Palestina? Heeft de merknaam een betekenis in het Hebreeuws? Uiteindelijk gebruikt Israël veel manieren om te bedriegen en verhullen. Het is beter om dadels te kopen die duidelijk zijn aangemerkt als geproduceerd in Palestina.’