Frank Heemskerk, bestuursvoorzitter van Amnesty Nederland, ligt onder vuur bij Palestina-activisten. In een ruim vijftig minuten lange podcast van het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) zou hij te onkritisch over Israël zijn.
In de podcast-aflevering praten twee CIDI-medewerkers over de successen van de ‘innovatieve’ Israëlische economie en waarom de Palestijnse economie zo achter blijft. Tussendoor wordt de jaarlijkse CIDI-reis naar Israël gepromoot, voor journalisten en anderen die meer over het Israëlisch-Palestijnse conflict willen weten. Critici noemen deze trip een propagandareis.
Te gast in de CIDI-podcast is Amnesty-voorzitter Frank Heemskerk, oud-staatssecretaris van Economische Zaken in het kabinet-Rutte II namens de Partij van de Arbeid. Hij is tegenwoordig ook secretaris-generaal van de European Round Table for Industry (ERT) in Brussel, een forum van ruim 50 CEO’s van Europese multinationale bedrijven, gericht op het promoten van groei van de Europese economie. Ook is hij gastdocent van het vak Geo-Economics op de Universiteit van Leiden.
Een van de CIDI-gastheren vraagt aan Van Heemskerk in de podcast: ‘Maakt het feit dat Israël een liberale democratie is een verschil [met de Palestijnen] in het drijven van handel?’ Een spannende vraag, want volgens Van Heemkerks eigen Amnesty valt dat liberale en democratische gehalte van Israël nogal mee: dat land zou zich schuldig maken aan apartheidspolitiek jegens de Palestijnen, aldus Amnesty International in een rapport dit jaar – waar het CIDI overigens felle kritiek op had. Toch praat Van Heemskerk vrolijk met zijn gastheren mee.
Soms is Heemskerk een enigszins kritisch. Zo heeft hij kritiek op ‘veiligheidsmaatregelen’ van Israël: die zorgen voor infrastructurele belemmeringen zorgen, die weer leiden tot economische problemen in de Palestijnse gebieden. Toch mag je Israël niet verwijten dat het land een ‘veiligheidsbeleid’ heeft, vindt Heemskerk.
Later in de uitzending verwijst hij naar het lijvige Amnesty-rapport dat Israël een apartheidsstaat noemt. Een van de CIDI-medewerkers zegt dat je veel gaten in dit rapport kan schieten, maar Heemskerk gelooft dat niet. De andere CIDI-medewerker houdt zich op de vlakte: ‘Ik ben geen kenner van internationaal recht.’
De CIDI-gastheren gaan vervolgens over op een ander onderwerp. Heemskerk laat het gaan.
Dit kan allemaal op weinig goedkeuring rekenen bij strijders voor de Palestijnse zaak. De pro-Palestijnse twitteraar Jan Tervoort spreekt over een ‘bizar en beschamend optreden’. Tervoort merkt op dat Van Heemskerk het niet één keer heeft over de 55-jarige durende Israëlische militaire bezetting en de – volgens het internationaal recht illegale – kolonisatie van Palestijnse gebieden.
Ook The Rights Forum, een Nederlandse NGO die zich voor de Palestijnen inzet, is verontwaardigd en heeft het over ‘ongelofelijke uitspraken’ van de Amnesty-voorzitter.
Amnesty Nederland zegt, na een verzoek van de Kanttekening, nu niet te willen reageren.
De Verenigde Staten en de Europese Unie willen dat de Turkse financiële sector niet langer als ‘achterdeur’ voor Rusland fungeert, waardoor de westerse sancties worden ontweken. Westerse ambtenaren laten dit aan Ankara weten, meldt de Britse krant the Financial Times.
Turkije doet niet mee met de westerse sancties tegen Rusland. De VS en de EU maken zich met name zorgen over de Turkse banken die zijn geïntegreerd met Mir, het Russische betaalsysteem voor binnenlandse transacties.
De druk op Turkije is onderdeel van het westerse streven om de sancties tegen Rusland beter te organiseren, omdat ze tot nu ‘gefaald’ hebben om de Russische economie schade te berokkenen.
‘De focus zal nu liggen op de ontwijking van sancties in de financiële sector’, aldus een van de westerse ambtenaren. ‘We zenden een duidelijke boodschap naar financiële instellingen van derden, zodat ze geen banden meer aangaan met het Mir-betalingsnetwerk, omdat die ontwijkingsrisico’s van de sancties met zich meebrengen. We moeten de geitenpaadjes afsluiten’.
Turkije volgt naar eigen zeggen een ‘gebalanceerde route’ wat betreft het conflict in Oekraïne. Maar het Westen is bezorgd. Hoewel Turkije Oekraïne militair en politiek steunt, volgt het dus de economische sancties van het Westen niet op en wil het zelfs nog nauwere economische banden aangaan met Rusland, door bijvoorbeeld het Mir-betalingsnetwerk uit te breiden in Turkije.
Vijf van Turkije’s grootste banken zijn al leden van het Mir-betalingssysteem, dat door Rusland als alternatief is ontwikkeld voor Visa en Mastercard.
Op social media circuleert de bewering dat de overleden Britse koningin Elizabeth II een afstammeling was van de profeet Mohammed. Deze claim gaat soms zelfs vergezeld van een kaart met daarop haar ‘stamboom’. Hoe zit dit?
Volgens de Facebookpagina van de IslamOmroep, die twee jaar geleden vergeefs een poging deed om in het omroepbestel te komen, gaat het hier niet om zomaar een roddel. De IslamOmroep wijst op een interview uit 2018 van de Britse krant the Times met Jerome Starkey, een Britse historicus, die beweert dat de theorie, jawel, waarschijnlijk waar is.
Dat zit zo: de islamitische en christelijke vorstenhuizen in het middeleeuwse Spanje waren via huwelijken aan elkaar verbonden. Elizabeth zou afstammen van een islamitische prinses met de naam Zaïda, die, via haar vaders kant, via een lange lijn zou afstammen van Hassan Ibn Ali, kleinzoon van de profeet.
Zaïda, die leefde in de elfde eeuw, staat bekend als een moslimvluchteling die Sevilla ontvluchtte, zich bekeerde tot het christendom en haar naam veranderde in Isabel. Ze word door sommigen beschouwd als de dochter van Sevilla’s heerser Al-Mutamid Ibn Abbad, en werd een minnares van koning Alfonso VI van het Noord-Spaanse Castilië, tevens de aartsvijand van haar ‘vader’.
Naar verluidt zou een van Zaïda’s nakomelingen in de veertiende eeuw trouwen met Richard van Conisbrough, graaf van Cambridge, waarvan op zijn beurt wordt gezegd dat hij een voorouder van koningin Elizabeth is.
Maar bewijs voor deze lijn ontbreekt, zegt de Amerikaanse historica Patricia Grieve (Columbia University) tegen de website Middle East Eye. ‘Er zijn nogal wat veronderstellingen en gissingen en wat legendarisch materiaal…’
Een van de verhalen is dat de Castiliaanse koning Alfonso VI prinses Zaïda ‘won’ in een schaakwedstrijd tegen haar ‘vader’ al-Mutamid, de islamitische vorst van Sevilla. ‘Dit is een legende, die probeert vrouwen en land gelijk te stellen en te rechtvaardigen dat Alfonso geen land had gewonnen tegen al-Mutamid, maar wel de dochter’, aldus Grieve.
Het is uit de de historische bronnen niet duidelijk of Zaïda daadwerkelijk al-Mutamids dochter was. Sommige bronnen spreken erover dat ze ‘slechts’ zijn schoondochter was. Het is volgens historica Grieve ook niet duidelijk of ze Alfonso’s vrouw Isabel werd, of slechts een minnares was.
‘Zaïda is een mysterieuze figuur, omdat we vooral speculaties en legenden hebben en niet zoveel harde historische feiten als we zouden willen.’
Toch houdt de historica de deur op een kiertje. Misschien is Elizabeth toch verwant aan de profeet: ‘Niets zou mij verbazen over bloedverwantschappen, hoe ver weg in de tijd en klein in verband, tussen een willekeurig aantal mensen, waaronder koningin Elizabeth en de profeet Mohammed.’
De Indiase TikTokker Marzuka Tartil Esha geeft witte mensen de schuld van het feit dat ze kampt met overgewicht. Op social media wordt met hoon op haar verhaal gereageerd, maar ze krijgt ook steun.
Marzuka Tartil Esha, die studeert in de Verenigde Staten, plaatste video’s van onder meer honden, katten en haar blote voeten voordat ze op de politieke toer ging.
‘Ik ga jullie bewijzen waarom witte mensen de reden zijn waarom ik dik ben vandaag de dag’, zo begint Esha haar video.
Toen de (witte) Britten India koloniseerden, vernietigden ze ook de vruchtbare landbouwgronden, legt ze uit. Dit had hongersnoden tot gevolg, waaronder die van 1943 die miljoenen mensenlevens eiste. Het gevolg: veel mensen in India zijn nog altijd bang om honger te lijden, vervolgt Esha, en eten daarom te veel.
‘Mijn genen denken altijd: ‘Jij gaat dood. Op een zeker moment zal er weer een hongersnood zijn, heb jij geen eten en zul je sterven.”
Aan het slot van de video steekt ze haar middelvinger op, bedoeld voor de witte mensen die in haar ogen de oorzaak zijn van het feit dat ze zich niet aantrekkelijk voelt.
Op Twitter wordt met hoon op Esha’s video gereageerd. ‘Met wit bedoelt ze het brood dat ze elke dag eet…’, reageert een twitteraar sarcastisch. Heeft ze zelf niet stiekem een paar witte mensen opgegeten?, vraagt een ander zich af. En weer een ander vindt dat Esha zich niet zo moet aanstellen en naar de sportschool moet gaan.
Het verhaal van Esha herinnert een Twittergebruiker aan het verhaal dat een zwarte jongen hem op school vertelde. Hij ‘zei dat als witte mensen Afrika niet hadden gekoloniseerd, hij waarschijnlijk in de jungle zou zitten tussen een stel naakte zwarte meisjes. Hij zei het met een zucht, alsof een prachtige levenservaring van hem was gestolen. Ik denk daar vaak aan’.
Maar behalve hoon krijgt Esha ook bijval. ‘Ze heeft feitelijk gelijk, Indiërs hebben zes keer zo vaak diabetes’, reageert de Amerikaanse sociale onderneemster Sarah Nadav, die zich bezighoudt met het armoedevraagstuk. ‘Ze hebben zich aangepast aan hongersnoden. De hongersnoden werden veroorzaakt door de kolonisatie. De kolonisten waren witte mensen. Zoek het maar op.’
135 organisaties, waaronder Recht op de Stad, Havensteder, Extinction Rebellion, Theater Rotterdam en Aktiegroep het Oude Westen, willen dat de gemeente Rotterdam meer asielzoekers opvangt. Oppositiepartijen PvdA, GroenLinks, CDA, Volt, BIJ1 en ChristenUnie willen dit ook.
De 135 organisaties overhandigen vandaag een manifest aan wethouder Faouzi Achbar (DENK). Ze vinden dat Rotterdam meer mensen moet opvangen dan de afgesproken vijfhonderd asielzoekers.
De initiatiefnemers wijzen op Amsterdam, dat drieduizend extra asielzoekers welkom heet. Het is volgens hun een schande dat het Rotterdamse college tijdens de huidige opvangcrisis blijft vasthouden aan het ‘kille coalitierakkoord’ hierover.
‘Wij willen dat de stad het gehanteerde quotum loslaat en een aantal asielzoekers opneemt dat de stad waardig is en dat nodig is in verband met de landelijke opvangcrisis. Opnieuw afschuwelijke taferelen in Ter Apel moeten we met z’n allen voorkomen.’
Volgens VVD-staatssecretaris Eric van der Burg (Asielzaken) zou Rotterdam op basis van evenredigheid tweeduizend in plaats van vijfhonderd asielzoekers moeten opvangen. De Rotterdamse oppositie sluit zich hierbij aan.
‘Om deze noodsituatie snel op te lossen, moeten gemeentes doen wat zij kunnen. Ook als dit meer is dan ze al doen’, schrijven PvdA, GroenLinks, CDA, Volt, BIJ1 en ChristenUnie in een gezamenlijke brief.
Volgende week woensdag gaan de oppositiepartijen hierover met wethouder Achbar in debat tijdens een commissievergadering.
Joden spelen een belangrijke rol in het Nederlandse publieke debat bij totaal verschillende groepen: orthodox-protestantse christenen, moslims, linkse activisten, PVV’ers, fanatieke vaccinweigeraars, complotdenkers en anderen. Joden worden gezien als het uitverkoren volk van God, als slachtoffers van de Holocaust en hedendaags antisemitisme, maar ook als onderdrukkers van de Palestijnen en de ‘ultieme witte mannen’. Cultuurhistoricus David Wertheim (1970), zelf Joods, schreef hierover een boek: Waar gaat het over als het over Joden gaat?
Beeld: De Bezige Bij
Waarom voelen zulke compleet van elkaar verschillende Nederlanders zich zo betrokken bij Joodse zaken? Gáát het wel over Joden?
‘Allereerst wilde ik constateren of het ook zo is, dat veel verschillende mensen betrokkenheid voelen bij Joden. Uit mijn onderzoek blijkt dat dit inderdaad klopt. Joden zijn op een of andere manier geschikt om de eigen positie van je groep binnen Nederlandse maatschappij te definiëren. Joden zijn een vehikel om te bepalen waar je zelf staat. En dit heeft weinig met de Joden zelf te maken.’
Waarom wordt er gekozen voor Joden als de groep waar je je tot moet verhouden om je eigen identiteit te bepalen?
‘Hier zijn verschillende redenen voor. Joden vertegenwoordigen een sterk ‘wij tegen zij’-gevoel. Dat zie je al in de Bijbel, maar nu ook in het Midden-Oostenconflict. Een andere oorzaak is de belangrijke rol die Joden spelen in de christelijke cultuur. Nederland is van oudsher een christelijk, protestants land. Bij veel christenen bestaat er een verlangen om terug te keren naar het oorspronkelijke christendom. En dan heb je nog de ervaring van de Tweede Wereldoorlog, waar het ook draaide om ‘wij tegen zij’. De Joden worden gezien als de ‘goeden’, als slachtoffers van de verschrikkelijke nazi’s. Daar wil je graag voor opkomen.
‘De Joden zijn een substituut voor onze nationale traditie. We dwepen niet met vlaggen. We zijn trots op onze Joden’
‘Nederland is land zonder sterke nationalistische traditie, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Frankrijk, Turkije of de Verenigde Staten. De Joden zijn een substituut voor onze nationale traditie. We dwepen niet met vlaggen. We zijn trots op onze Joden. We zijn trots op onze liefde voor de Joden.’
Maar in geen enkel West-Europees land zijn relatief zoveel Joden vermoord als Nederland. We zijn de Joden toen behoorlijk tekortgeschoten.
‘Ja, maar het gaat om een beeld, niet om de werkelijkheid. Nederland ziet zich als slachtoffer van de Tweede Wereldoorlog, en identificeert zich met de Joden als ultieme slachtoffers van deze oorlog.’
U wil het niet over antisemitisme hebben in uw boek. Waarom niet?
‘Als je iets verklaart als antisemitisme, dan is dat een waardeoordeel. Dan deugt iets niet. En dan is verdere analyse overbodig. Het doel van mijn onderzoek was te ontdekken hoe het denken over Joden precies in elkaar zit. Ik wil deze ideeën begrijpen. En dan is de vraag of deze ideeën antisemitisch zijn of niet een sta-in-de-weg, want daarmee sla je de analyse meteen dood. Bovendien: die vraag over antisemitisme wordt heel vaak gesteld in andere studies. Dat werk wilde ik niet nog een keer doen.’
Toch ontkomt u niet helemaal aan de discussie over antisemitisme. ‘Er bestaat een dubbele moraal ten voordele en ten nadele van de Joden’, schrijft u in de inleiding. Hoe bedoelt u dit?
‘Joden liggen onder een vergrootglas. De staat Israël ook. Als Israël iets doet, dan krijgt dit meer belangstelling dan als andere landen iets doen. Als Israël iets doet, wordt dit erger gevonden. Aan de andere kant: Joodse onderwerpen krijgen op een positieve manier meer aandacht. Er is veel meer aandacht voor de misdaden die tegen Joden zijn gepleegd in de oorlog, dan Nederlandse misdaden in Indonesië tijdens de zogenoemde ‘politionele acties’.
‘Joden zijn dus meer dader, of meer slachtoffer. Voor de ene groep is het erger als een Jood iets doet, dan wanneer iemand anders het doet; voor de andere groep is het erger als een Jood iets overkomt, dan wanneer het een iemand anders overkomt. Israël wordt extra gehaat, maar krijgt ook extra steun die andere landen weer niet krijgen.’
Het debat over Israël is nauw verweven met het debat over Joden, stelt u ook. Maar zijn dit niet twee verschillende zaken? Niet iedere Jood steunt de bezettingspolitiek van Israël; er zijn ook Joden die de staat Israël helemaal afwijzen.
‘Joden en Israël zijn zeker niet hetzelfde. Maar in het debat zijn Joden en Israël met elkaar verweven. Als je wilt begrijpen hoe men over Israël praat, ontkom je er niet aan om te kijken hoe er over Joden wordt gepraat.
‘De argumenten pro en contra Israël hebben elke een eigen legitimiteit, maar in de accenten die er worden gelegd, de aandacht die er voor is, komen de Joden toch om de hoek kijken. Zo vroeg ik aan oud-premier Dries van Agt waarom hij zo pro-Palestina is. Hij begon toen meteen over de Holocaust. Dat was voor hem de reden.’
Hoe dan? Sommigen voeren de Holocaust aan als reden om pro-Israël te zijn, omdat ze de Joden een veilig land gunnen.
‘Van Agt vindt het belangrijk om zijn standpunt uit te leggen, waarom het zo belangrijk is. Hij relateert het aan de Nederlandse geschiedenis. Hij schaamt zich voor de slapheid van de Nederlanders ten opzichte van hun Joodse medeburgers toen. Dat is voor hem de reden om op te komen voor een volk, de Palestijnen, dat niets met die oorlog te maken had. Want nu worden zij vergeten.
‘BIJ1 is extra kritisch over Israël vanwege wat de Joden in Nederland is overkomen’
‘Ik vond dat een vreemde redenering. Dat heb ik hem ook gezegd. Maar deze redenering zie je meer, ook bij BIJ1 in haar programma. De partij is extra kritisch over Israël vanwege wat de Joden in Nederland is overkomen.’
De zogenoemde ‘wappies’ die zich tegen de coronamaatregelen verzetten, vergelijken de ‘discriminatie’ van ongevaccineerden met de Jodenvervolging en de Holocaust. Waarom doen ze dit?
‘Omdat het werkt. Omdat ze dan gehoord worden. Dat is mijn indruk. Want ze krijgen er een enorme reactie op. Veel meer dan op hun andere uitingen. Ik was naar een demonstratie van 15.000 mensen in Rotterdam die zich verzetten de coronamaatregelen. Ik heb daar geen Jodensterren gezien. Maar in het nieuws zie je ze wel.
‘Voor antivaxxers is het een manier om te vertellen dat het menens is. Ze willen de ernst van de zaak benadrukken. Ze voelen dat er een regime is in Nederland, dat de bevolking wil onderdrukken. Om duidelijk te maken hoe ernstig dat is, trekken ze vergelijking met de oorlog. Tegenstanders worden vervolgens boos; dat geeft de antivaxxers aandacht.’
Ook Forum voor Democratie van Thierry Baudet trok regelmatig deze vergelijking. Wat is het motief van FvD?
‘Baudet begon over de Jodenvervolging nadat de wappies deze vergelijking al hadden getrokken. Hij doet dit, denk ik, omdat hij had gezien dat dit aandacht genereert. Baudet sprong op de kar.’
Wat doen Holocaustvergelijkingen met het coronadebat?
‘Dit debat verandert in een discussie over de vraag of je Jodensterren en andere symbolen mag gebruiken, en of dit antisemitisch is of niet. Het wordt hierdoor een totaal ander debat. Het gaat niet meer over de coronamaatregelen. Maar het zorgt wel voor aandacht voor de antivaxxers.’
Al die aandacht is vooral negatief. Dat beseffen antivaxxers toch wel?
‘Ze zeggen dat ze die negatieve aandacht verschrikkelijk vinden. Maar dit bevestigt hen tegelijkertijd in hun gelijk dat de wereld tegen hen is. Boze reacties versterken juist je eigen overtuiging, je komt dan in een lus te zitten.
‘Ik denk dat critici zich meer moeten focussen op de vaccinatiestandpunten van de antivaxxers, dan op hun Holocaustvergelijkingen. Antivaxxers slingeren de grootst mogelijk onzin de wereld in. Een elite die samenzweert tegen het volk om een dictatuur te vestigen, genocide, enzovoort. Hier is nauwelijks weerwoord tegen, vanwege de focus op enkele antivaxxers die Jodensterren dragen.’
FvD kwam de laatste twee jaar veelvuldig in het nieuws vanwege onfrisse uitlatingen over Joden die partijleden – vooral leden van de jongerenorganisatie – deden. Wat zit daar achter, denkt u?
‘Dat is heel moeilijk te zeggen. Het is vaak een vorm van reviaanse ironie: je zegt iets zogenaamd ironisch, zodat je het lekker toch zegt, en tegelijkertijd verantwoordelijk ontloopt over wat je hebt gezegd. Maar verder zie ik dat FvD aansluit bij een internationale beweging, de alt-right, waarin allerlei complottheorieën over Joden weer opduiken. Het taboe op antisemitisme is aan het verdwijnen in deze kringen. Toch was er bij FvD gedoe hierover. Het is opvallend dat de partij eind 2020 splitste als gevolg van een antisemitisme-rel, niet vanwege een rel over een ander onderwerp.’
De PVV is pro-Joods en pro-Israël. Hoe komt dit?
‘Wilders wilde niet in verband worden gebracht met antisemitisme en neonazisme. Dat heeft hij doelbewust buiten de deur gehouden, toen hij zijn partij oprichtte. Dit heeft geholpen om een grote partij te worden. De PVV is mainstream geworden en regeerde tussen 2010 en 2012 indirect Nederland in de zogenoemde gedoogconstructie.’
Maar is deze liefde oprecht? De PVV stemde voor het verbod op onverdoofd slachten door moslims én joden.
‘Wilders profileert zich als heel pro-Joods. Daarmee maakte Wilders zijn partij heel erg Nederlands. Misschien dat de PVV vanwege haar pro-Joodse imago voor het verbod op onverdoofd ritueel slachten durfde te stemmen, omdat andere partijen de PVV toch niet met antisemitisme meer in verband zouden brengen.’
De PVV die pro-Israël is, om niet met extreemrechts in verband te worden gebracht. Dit klinkt allemaal heel strategisch.
‘Ik denk dat de liefde van de PVV voor de Joden en Israël, omdat Wilders in kibboets heeft gezeten, niet helemaal opportunistisch is. Er is oprechte interesse. Daarnaast moet je de betekenis van Wilders voor Europa niet onderschatten. In navolging van Wilders heeft ook Marine le Pen gebroken met haar vader, omdat zij wilde dat haar partij Rassemblement National (voorheen Front National, red.) niet meer werd geassocieerd met zijn antisemitisme.
‘Baudet vreest niet meer de oude associatie tussen antisemitisme en nationalistisch rechts’
‘Tegelijkertijd zien we nu dat het minder effect heeft om pro-Joods te zijn. Baudet is het niet meer en gooit antisemieten niet uit de partij. Hij vreest, in tegenstelling tot Wilders, niet meer de oude associatie tussen antisemitisme en nationalistisch rechts.’
U schrijft ook uitgebreid over de organisatie Christenen voor Israël. Waarom dwepen deze rechtzinnige protestantse christenen zo met Israël?
‘Christenen voor Israël wordt gesteund door christenen uit diverse protestantse kerken. Er zijn verschillende redenen om Israël en het Joodse volk te steunen. Veel protestanten, zo ontdekte ik, willen hun geloof verankeren via hun visie op de Joden. Ze zien in het Joodse volk, in Nederland en in Israël, de hand van God zichtbaar. Ze zien een wonder voltrekken in hun eigen tijd. De stichting van de staat Israël in 1948 is volgens hen Gods werk. De liefde voor Israël en het Joodse volk is een geloofsfundament voor veel christenen geworden.
‘Er zijn hier ook theologische redenen voor. Er is een oude protestantse drive om de wortels van het christendom te bestuderen, de Joodse wortels. Daarnaast zijn Israël en het Joodse volk een antwoord op de geloofscrisis waar veel christenen mee te kampen kregen dankzij de Tweede Wereldoorlog. Veel christenen voelden zich, dankzij de oorlog, schuldig over de wijze waarop de kerk eeuwenlang met de Joden is omgegaan. Wat is de verantwoordelijkheid van de kerk en van christenen in de geschiedenis van het antisemitisme, die uiteindelijk uitmondde in de Holocaust?’
Een soort boetedoening, dus?
‘Dat kan het ook zijn. Maar het is zoals gezegd soms ook veel positiever, een herkenning van de hand van God in dat volk.’
Over die antisemitisme wortels: zionistische christenen wijzen met een beschuldigende vinger naar de vervangingstheologie, die in bepaalde christelijke stromingen wordt geleerd: dat God na de komst van Jezus voor de kerk heeft gekozen, omdat de Joden Christus hebben verworpen. Maar klinkt deze theorie niet logisch, theologisch gezien?
‘De vervangingstheologie is in mijn ogen inderdaad helemaal niet zo gek. Ook de joden wijzen Jezus af, ze zien hem als een valse Messias, de echte Messias moet nog komen. Christenen op hun beurt wijzen de joodse religie af. Het christendom is niet hetzelfde als het jodendom, het is echt een andere godsdienst. Tegelijkertijd begon met de vervangingstheologie wel de anti-judaïstische traditie in het christendom, waar het moderne negentiende-eeuwse antisemitisme op heeft voortgebouwd.’
Hoe oprecht is de orthodox-protestantse liefde voor de ‘Israëlieten’? Is het uiteindelijke doel niet om alle Joden te bekeren tot het christendom?
‘Onder sommige protestanten is dat wel het doel. Maar andere christenen zeiden tegen mij: ‘De joden zullen uiteindelijk zelf het licht wel zien.’ Zij willen de joden niet actief bekeren. Dat doet God, denken ze. Ik heb bij protestantse christenen enorm veel oprechte liefde en gelukzaligheid gezien, als ze bezig waren met joodse dingen – zoals het branden van kaarsjes – of als ze met Israël bezig zijn. Deze christenen geloven dat als ze mij zien, dan een stukje van God zien. Als ze dichter bij de Joden zijn, dan zijn ze dichter bij God.’
Toen de PvdA nog groot was, was die nog behoorlijk pro-Israël. Denk aan PvdA-minister van Defensie Henk Vredeling, die Israël in 1973 met wapenleveranties steunde tijdens de Jom Kippoeroorlog tegen de Arabieren. Tegenwoordig is ‘links’, vooral radicaal-links, kritisch op Israël. Vanwaar deze draai van 180 graden?
‘Hier zijn allerlei redenen voor. Ten eerste is de politiek van Israël veranderd. Israël was een links land, nu is het een rechts land geworden. De PvdA voelde zich verwant met de Israëlische Arbeiderspartij, maar van die partij is tegenwoordig weinig meer over. Van de PvdA ook niet, trouwens.
‘Ten tweede is rechts zich steeds sterker gaan associëren met Israël. Dat is voor links een reden om tegen te zijn, denk ik. Ten derde zijn veel linkse mensen teleurgesteld in Israël. Het land was een voorbeeld van hoe het moest, maar heeft niet voldaan aan de verwachtingen. Linkse mensen zijn teleurgesteld in de teloorgang van het ideaal.’
Is het niet vooral vanwege het antikoloniale denken dat links nu tegen Israël is?
‘Dat speelt nu een grote rol. Eerst werd Israël gezien als slachtoffer, vanwege de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust, nu is Israël volgens links dé exponent van het westerse kolonialisme. Daarnaast is radicaal-links niet slechts tegen Israëlische nederzettingenbeleid op de Westbank, maar is Israël als staat op zich al fout. Radicaal-links wil niet terug naar de grenzen van voor 1967, maar wil geen Joodse staat meer.’
Komt dat ook omdat links zich identificeert met moslims?
‘Dat is onderdeel van het linkse discours. Moslims worden door links gezien als slachtoffers van kolonialisme. Israël is daar de exponent van.’
‘Links ziet moslims als slachtoffers van kolonialisme. Israël is daar de exponent van’
Hoe gaan zwarte activisten en de politieke partij BIJ1 met het Holocaustverleden om?
‘De mensen die ik heb gesproken gingen op verschillende manieren met de Holocaust en de Jodenvervolging om. Soms zien ze heel erg de ernst hiervan in en spiegelen ze zich aan het Joodse leed. Je kunt zien aan de Joden wat een trauma met mensen kan doen over de generaties heen. Van Joden kun je leren hoe je met de geschiedenis om kunt gaan, met historisch leed.
‘Sommige zwarte activisten vinden dat de aandacht die er is voor de Holocaust er ook moet zijn voor de slavernij. Dit kan leiden tot het gevoel: onze Holocaust, de slavernij, was erger dan de ‘Joodse’ Holocaust. Vooral in de Verenigde Staten is dit denken populair, denk aan de Nation of Islam (een islamitische organisatie in de VS die opkomt voor Afro-Amerikanen, red.).’
Zien linkse activisten Joden als ‘überwitte mannen’ en supergeprivilegieerde mensen, zoals hoofdredacteur en columnist Esther Voet van het Nieuw Israëlietisch Weekblad stelt?
‘Dat is zeker aan de hand. Als je het hebt over privilege, en wit privilege, dan is er een gevoel dat heel veel Joden meer wit privilege genieten dan andere minderheden. Misschien is dat ook wel zo, los van het feit dat Joden ook een minderheid zijn. Dan zijn we weer beland bij mijn betoog over de twee dubbele moralen. Is er te weinig aandacht voor antisemitisme in Nederland en andere westerse landen, of is er juist overdreven veel aandacht voor?’
Daarover: vanuit islamitische, zwarte en linkse hoek was er veel kritiek op de benoeming van een Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding. Het kabinet zou antisemitisme erger vinden dan andere vormen van discriminatie, zoals moslimhaat, racisme en transhaat. Is deze kritiek terecht?
‘Dat vind ik een lastige vraag. Er is nu ook een coördinator racismebestrijding, die zich ook met islamofobie bezighoudt. Je kunt nu zeggen: ‘Laat antisemitisme nu ook vallen onder die aparte coördinator’, maar anderen vinden dat antisemitisme een geheel eigen problematiek heeft en daarom een eigen aanpak verdient. Daar zit ook wel wat in.’
Met die redenering kun je ook pleiten voor een aparte coördinator moslimhaat. Deze vorm van discriminatie is weer anders dan racisme tegen zwarte mensen, of homohaat.
‘Ja, dat is ook wel weer zo. Laat ik zeggen dat ik het belangrijker vind dat de verschillende vormen van discriminatie worden aangepakt, en dat beide coördinatoren hun werk goed kunnen doen.’
Voor uw boek wilde u ook Denk spreken over hun standpunten over Israël en antisemitisme. Waarom wilde de partij niet met u spreken, denkt u?
‘Denk was misschien bang dat ik ze kritisch aan de tand wilde voelen. Maar ik weet het niet, waarom ze niet met mij wilden spreken. Dit moet je toch echt aan hen vragen.’
Heeft u het gevoel dat Denk wat heeft te verbergen?
‘Nee, dat weet ik niet. Er kunnen honderden redenen zijn om mij niet te antwoorden. Maar ze hadden – wellicht – geen zin in iemand die kritisch over hen zou schrijven. Ik was echter niet op zoek naar de geheime agenda van Denk. Wel wilde ik weten waarom Israël zo belangrijk is voor Denk. Daar wilde ik antwoord op krijgen. Maar ze wilden niet met mij spreken.’
Veel jonge Marokkanen en Turken identificeren zich sterk met de Palestijnen en hun leed. Niet zelden gaat hun protestkreet gepaard met vermeend antisemitisme. Denk aan de nazi-vergelijkingen op de pro-Palestinademonstratie waar Kauthar Bouchallikht, nu Kamerlid van GroenLinks, ooit aan meedeed, ‘Fuck de Talmoed’ van de Marokkaans-Nederlandse rapper Appa en ‘Ik haat die fucking Joden nog meer dan de nazi’s’ van zijn collega-rapper Ismo. In hoeverre maken Nederlandse moslims een onderscheid tussen Israël en Joden, tussen antizionisme en antisemitisme?
‘Ze benadrukken de hele tijd zelf, de mensen die ik heb gesproken, het verschil tussen antisemitisme en antizionisme. Of hun antizionisme een hondenfluitje is en dat ze eigenlijk antisemitisch zijn, dat weet ik niet. Wat ik wel weet, is dat veel moslims voelen dat zij als minder worden gezien dan de Joodse gemeenschap in Nederland. Ze hebben het gevoel dat Israël uit de wind wordt gehouden vanwege de Holocaust, terwijl moslims veel meer recht hebben op empathie, omdat zij het veel moeilijker hebben in Nederland. Ze verwijten Nederland een dubbele moraal: ons land komt op voor de Joden, maar vergeet de moslims. Dat zie je ook in het buitenlandse beleid van Nederland terug, vinden ze, omdat Nederland Israël zou steunen en de Palestijnen aan hun lot zou overlaten. Palestina herinnert veel moslims aan hun eigen situatie. Zij voelen zich ook onderdrukt.’
De Rode Hoed zat deze week afgeladen vol bij de H.J. Schoo-lezing van Dilan Yesilgöz. De inhoud ervan zijn velen alweer vergeten, behalve één punt: Yesilgöz vindt de woke-beweging een bedreiging voor de rechtsstaat. Die uitspraak doet ernstig twijfelen aan haar geschiktheid als minister van Justitie.
Zou Yesilgöz begrijpen wat een rechtsstaat is? Een vergelijking tussen woke en extreemrechts doet wonderen. Rechtsextremisten zijn erop uit de democratie af te schaffen en keuren geweld goed. Woke doet dat bij uitstek niet: het gaat om activisten die zich inzetten voor minderheden met een achtergestelde positie op het gebied van cultuur, religie, seksualiteit of gender. Deze ‘wokies’ maken gebruik van hun vrije meningsuiting om bestaande machtsrelaties aan de orde te stellen, zoals het idee dat Nederlanders altijd wit zijn, dat heteroseksualiteit de norm is of dat transgenders niet bestaan.
Yesilgöz sprak tegelijk uitgebreid over het beschermen van de vrije meningsuiting. Het is moeilijk het met haar oneens te zijn dat velen in de publieke ruimte – van wetenschappers tot politici en journalisten – tegenwoordig last hebben van intimidatie en bedreiging. Ze worden thuis opgezocht, krijgen trollenlegers over zich heen of worden op straat geïntimideerd. Het zijn allemaal bedreigingen waar Yesilgöz geen begin van een oplossing voor wist te formuleren, anders dan dat we allemaal waakzaam moeten zijn. Tja.
Ik heb een verrassing voor Yesilgöz. Al die bedreigingen komen uit de hoek van complotdenkers en extreemrechts, groepen die ze in haar eigen lezing uitgebreid noemt. Er is ook een groep die nooit journalisten op straat lastigvalt, politici thuis opzoekt of wetenschappers het werk onmogelijk probeert te maken: de woke-beweging, die nooit verder komt dan het weerspreken van discriminatoire en haatzaaiende uitingen of het vragen om de juiste pronouns. Dat valt allemaal binnen de vrije meningsuiting, iets waar Yesilgöz zich zo graag voor wil inzetten, maar kennelijk alleen als de meningen haar bevallen.
Het weerspreken van discriminatie en haat, het vragen om juiste pronouns: allemaal binnen de vrije meningsuiting
Er is nul bewijs dat de woke-beweging zich buiten de kaders van de rechtsstaat begeeft. Niemand wordt bedreigd of geïntimideerd, er is hooguit weleens een oproep om bepaalde – vooral rechtse – mensen geen platform meer te geven. Dat duidt natuurlijk niet op openheid bij wokies voor andere meningen, maar iedereen die daar een bedreiging voor de vrije meningsuiting in ziet, moet maar eens een lijstje maken van mensen die effectief zijn gecanceld. We zien rechtse politici nog steeds op Twitter, in kranten en in talkshows. Tegenstanders van woke zijn alleen maar bang dat de beweging tot een nieuwe sociale norm leidt. Het is een gotspe dat een bedreiging van de rechtsstaat te noemen.
Het is zelfs nog een stapje erger. Een dag na de H.J. Schoolezing trad het bestuur van de Amsterdamse afdeling van BIJ1 af. Dit is verreweg de meest woke partij van Nederland. Er is ruzie in de Amsterdamse fractie en er is onenigheid tussen de fractie en het afdelingsbestuur. Het gewezen bestuur maakt grote verwijten aan anderen in de partij, waaronder afrofobie en anti-zwart racisme. Dat zijn opmerkelijke verwijten waarvan je zou denken dat BIJ1 ze alleen richt op mensen buiten de eigen geleden zoals politici op de extreemrechtse flank. Ze gaan momenteel echter over personen binnen de eigen partij of beter gezegd: binnen de woke-beweging zelf.
Dilan Yesilgöz weet niet wat de rechtsstaat is en wat vrije meningsuiting betekent, maar mist ook elk inzicht in de politieke actualiteit. In Nederland is een grondoorlog gaande binnen de meest woke partij zelf. In deze beweging bestaan zoveel abstracte ideeën over wat wel en niet de juiste meningen zijn, dat men elkaar al snel in de haren vliegt en voor rotte vis uitmaakt. Dat maakt dat woke in theorie én praktijk geen bedreiging voor de vrije meningsuiting is, laat staan voor de rechtsstaat. Een minister die het omgekeerde beweert, is haar functie niet waard.
Volgens experts en mensenrechtenactivisten neemt in Indonesië de druk toe om een hijab te dragen.
In juli laaide in Indonesië het debat over de hijab weer op, toen een islamitisch meisje van zestien naar verluidt gedwongen werd om op school een hoofddoek te dragen.
Het meisje is moslim, maar droeg nooit een hoofddoek. Een docent zou haar, waar alle andere leerlingen bij waren, gedwongen hebben om een hijab te dragen. Het meisje zou hierdoor zo van streek zijn geraakt, dat ze zich een uur in een wc had opgesloten.
Inmiddels hebben de autoriteiten de docent en de directeur van de school op non-actief gesteld, en accepteerde het meisje dat ze werd overgeplaatst naar een andere school.
Dit voorval staat niet op zichzelf. Er zijn meerdere gevallen bekend van docenten die meisjes hebben gedwongen om een hoofddoek te dragen.
Volgens de NGO Human Rights Watch (HRW) gebeurt de verschuiving naar het verplicht dragen van de hijab ‘geleidelijk’ en via ‘lokale decreten’.
Zo is in de autonome provincie Atjeh de sharia ingevoerd. Ook in andere delen van Indonesië hebben scholen besloten dat het dragen van de hijab voor meisjes verplicht is. Zelfs christelijke leerlingen worden soms gedwongen om de hijab te dragen.
Indonesië telt 280 miljoen inwoners. 88 procent is moslim. Officieel is Indonesië geen islamitisch land. Toch worden volgens de Australische professor James Chin (Azië-studies) Indonesische moslims op het platteland en in de semi-stedelijke gebieden steeds conservatiever.
Sommige conservatieve moslims in Iran zijn boos op president Ebrahim Raisi, omdat hij vrouwen heeft toegestaan wedstrijden van clubteams in de stadions bij te wonen.
Raisi, die sinds augustus 2021 president van Iran is, staat een conservatieve lijn voor. Conservatieve Iraniërs hoopten dat hij de voorzichtige hervormingen van zijn voorganger Hassan Rouhani ongedaan zou maken. Maar Raisi is niet conservatief genoeg, vinden ze.
‘Ik was geschokt toen ik hoorde dat Raisi vrouwen in stadions heeft toegelaten’, vertelt een boze Iraniërs aan de website Middle East Eye. ‘Als dit door Rouhani was gedaan, zou het me niet verbazen, want dit was zijn verkiezingsbelofte en een kwestie waar seculiere hervormingsgezinden altijd naar op zoek waren.’
Volgens Middle East Eye stond Raisi onder grote druk om vrouwen toe te laten in voetbalstadions. Niet alleen van Iraanse vrouwen zelf, maar ook van de internationale voetbalbond FIFA.
De Turkse kustwacht meldt 73 migranten gered te hebben, nadat die zouden zijn teruggeduwd door Griekenland. Ook zijn er zes lichamen geborgen, waaronder kinderen en baby’s, aldus de kustwacht.
De migranten zouden op zee zijn achtergelaten om daar te sterven. Turkije heeft felle kritiek op pushbacks door Griekenland, dat migranten vaak terugduwt naar Turkije. Griekenland ontkent stelselmatig elke betrokkenheid bij pushbacks, ook nu weer.
De spanningen tussen Griekenland en Turkije lopen al wekenlang op. De migrantenkwestie vormt daarin slechts één van de vele twistpunten. Er is ook rumoer om een Turks boorschip in Griekse wateren en de Turkse dreiging om Egeïsche eilanden te annexeren, evenals de beschuldiging vanuit Ankara dat Griekenland het Turkse luchtruim zou schenden.
Volgens Turkije heeft Griekenland met zijn luchtafweer ook enkele Turkse F-16’s in het vizier genomen. Gisteren beschuldigde Turkije de Griekse kustwacht ervan te hebben geschoten op een vrachtschip in de Egeïsche Zee.
Griekenland waarschuwt inmiddels al voor een ‘Oekraïne-achtige’ oorlog met Turkije, dat op zijn beurt laat weten ‘zomaar te kunnen toeslaan’.
Inmiddels zijn er ook berichten over een grote migrantenkaravaan die zich in Turkije zou vormen, op weg richting de grens met Griekenland. Mocht het zover komen, dan zal Griekenland naar verwachting de deur dicht houden.
Griekenland beschuldigt Turkije al langer van ‘wrede en immorele bewapening’ van migranten zonder papieren richting de Griekse grens om ‘Europa en Griekenland te chanteren’. Dit hele jaar waagden al 150.000 migranten de overstap van Turkije naar Griekenland, aldus Athene.
Begin 2020 liet Turkije tijdelijk weten de grenzen niet meer te controleren, na een bombardement op Turkse militairen in het Syrische Idlib, waarbij 33 doden vielen. Turkije eiste dat de NAVO Turkije zou steunen in Syrië. Ook wilde het meer geld om de miljoenen Syriërs op te vangen. Er werden zelfs bussen met migranten ingezet naar de Griekse grens, waar zich 25.000 mensen hadden verzameld. Griekenland hield de grens toen potdicht.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
