Al ruim dertig jaar helpt de Afro-Texaanse Cherry Steinwender (80) mensen van hun racisme af met haar Center for the Healing of Racism. ‘We bekeren mensen niet, maar onze cursussen veranderen mensenlevens wel.’
De moord op de Afro-Amerikaanse George Floyd, vandaag precies twee jaar geleden, was aanleiding voor de wereldwijde Black Lives Matter-protesten. Zwarte levens doen ertoe en het Westen kampt met structureel en institutioneel racisme, was de boodschap. Het betekende spitsuur voor Steinwender, die al meer dan dertig jaar strijd tegen racisme en onder meer de Gandhi Award, de Martin Luther King Award en de Diversity Champion Award ontving.
Wat haar werk uniek maakt? De methode: haar Center for the Healing of Racism wil racisme ‘genezen’. Het centrum in Houston organiseert workshops voor groepen van alle rassen om een educatieve dialoog te voeren waarin ze stereotypen confronteren, kwesties van racisme en de gevolgen ervan bespreken, evenals het fenomeen van raciale conditionering, dat je sociale omgeving en de samenleving je allemaal racistische stereotyperingen opdringen.
‘De organisatie is in 1989 begonnen, toen veel incidenten over racisme in het nieuws waren’, vertelt Steinwender. Een witte vriendin van Steinwender vroeg haar toen: ‘Waarom praat je nooit met mij over racisme en raciale achterstelling?’ Deze vraag ervoer Steinwender ‘als een dolkstoot’.
‘Ik wilde graag doen alsof ik ‘normaal’ was, dat ras niet uitmaakte. Maar dat deed en doet het natuurlijk wel. Ik ben toen ‘wakker geworden’, en ben met mijn vrienden – witte mensen, Afro-Amerikanen, Latino’s, derde generatie Japanse Amerikanen – een praatgroep begonnen. Het waren openhartige keukentafelgesprekken, waar we eerlijk tegen elkaar zijn. Want racisme beschadigt iedereen. En we moeten een goede weg vinden om hier samen uit te komen. Daarom heb ik het Center for the Healing of Racism opgericht. Je kan wel zeggen dat racisme bestreden of ontmanteld moet worden, maar het moet ook worden genezen. Want mensen zijn gekwetst. Je moet de pijn benoemen, naar elkaar luisteren. Het beste geschenk dat je een ander kan geven, zo leerde Gandhi ons, is dat je helemaal naar die persoon luistert.’
Missie en visie
Het centrum van Steinwender is een educatieve organisatie, die als doel heeft om mensen te onderwijzen en te empoweren – weerbaar te maken. ‘We bekeren mensen niet, maar onze cursussen veranderen mensenlevens wel’, zegt Steinwender hierover.
Ze benadrukt dat je niet van racisme bent genezen na het volgen van een paar workshops. ‘Het is iets waar je je hele leven tegen moet vechten. Racisme is een ziekte van onwetendheid. Dat je ziek bent geworden is niet jouw fout. Maar beter worden is wel jouw verantwoordelijkheid.’
‘Dat je racistisch bent is niet jouw fout. Maar beter worden is wel jouw verantwoordelijkheid’
Tegelijkertijd is Steinwender tegen een individuele benadering van racisme. ‘We zullen in onze cursussen nooit iemand van racisme beschuldigen, want dat traumatiseert mensen. Daarnaast mist een individuele benadering van racisme de essentie. Veel mensen weten niet wat racisme is. Ze denken dat racisme voortkomt uit de slechtheid van een individu dat racistisch is. Maar racisme is veel meer. Het hangt samen met macht. Macht plus vooroordeel is racisme. Iedereen heeft vooroordelen, maar het wordt pas racisme als mensen met macht die vooroordelen gebruiken om anderen actief te discrimineren.’
Nog altijd racistisch
Mensen van kleur in de Verenigde Staten hebben veel minder macht en worden nog steeds structureel achtergesteld, vertelt Steinwender. ‘Racisme is institutioneel. Veel instellingen – denk bijvoorbeeld aan scholen en ziekenhuizen – behandelen zwarte mensen nog steeds niet gelijk aan een witte mensen. Het duurt nog heel lang voordat we dit oplossen.’
Hoewel dankzij de Civil Right Movement instellingen en werkgevers niet meer racistisch zijn, gaat het racisme onofficieel verder. ‘Bedrijven zoeken nu niet naar een ‘wit persoon’, maar spreken over ‘AA’, ‘All American’, een codewoord voor een wit iemand. Een goede vriendin van mij vertelde mij onlangs het verhaal van een zwarte man, die solliciteerde voor een zekere functie. Hem werd gevraagd om de volgende dag terug te komen, om een test te doen. Maar dit was een smoesje. Er was helemaal geen test. Die bedachten ze opeens omdat er een zwarte man had gesolliciteerd. En het enige doel van deze test was natuurlijk zijn dat hij hiervoor zou zakken.’
Tegen dit soort racisme helpt positieve discriminatie – in de VS affirmative action genoemd – maar dit zorgt tegelijkertijd weer voor nieuwe problemen, aldus Steinwender: ‘Ik hoor nu verhalen van witte mensen die niet naar de universiteit kunnen, omdat ze een zwarte persoon zoeken. Dat is ook niet goed.’
Een ander probleem is dat witte mensen door racisme in een bepaalde rol worden gedrongen. ‘Ik ben getrouwd met een witte man uit Oostenrijk. Witte mensen in de VS weten vaak niet dat mijn echtgenoot met een zwarte vrouw is getrouwd. En dan denken ze soms dat hij in hun ‘kamp’ zit en maken ze bepaalde opmerkingen over zwarte mensen.’
Het programma
De eerste cursus die Steinwender maakte was in 1989 en heet ‘Breng racisme in dialoog’. Deze cursus duurt 18 uur. ‘Dit kan plaatsvinden tijdens twee intensieve dagen, of wanneer je twee weken lang twee uur met elkaar spreekt’, legt Steinwender uit. ‘Twee mensen faciliteren het programma: een Afro-Amerikaans persoon en een wit persoon. Dit is een soort veiligheidsmechanisme, opdat deelnemers zich veilig en gehoord voelen.’
Het programma wordt op maat gemaakt. ‘Toen ik een cursus voor Oostenrijkse vrouwen over racisme maakte – we zijn ook actief in het buitenland – begon ik over seksisme. Dat probleem kenden ze in Oostenrijk. Ik vertelde dat racisme in wezen niet anders is dan seksisme, en toen kreeg ik de groep mee.’
Deelnemers aan de cursus moeten een contract tekenen voordat ze meedoen. ‘Want we vinden het belangrijk dat deelnemers naar elkaar luisteren, en ook dat ze alleen over zichzelf vertellen, over hun eigen ervaringen. En we moeten begrip voor elkaar hebben, elkaar kunnen aankijken.’
Ook witte mensen melden zich aan voor haar cursus, vertelt Steinwender. ‘Ze zeggen dan dat ze hun collega’s willen veranderen, die racistisch zijn, of hun ouders. Maar dan realiseren ze zich dat ze zelf moeten veranderen. Want iedereen is geconditioneerd met racisme, helaas. Je kunt alleen jezelf veranderen, niet anderen. Maar je kunt hen misschien wel inspireren.’
Black Lives Matter
‘Veel mensen weten de ins- en outs van racisme niet, maar beseffen wel dat er echt iets mis is in de Verenigde Staten’, vervolgt Steinwender. ‘Dertig jaar geleden gaven we diversiteitstrainingen. Op het begrip ‘racisme’ lag een taboe. Maar de moord op George Floyd heeft de mensen wakker geschud. Nu hebben mensen opeens door dat racisme nog steeds een groot probleem is in de VS. Mensen willen weten wat er mis is, wat er moet gebeuren om dit op te lossen. Na deze verschrikkelijke moord kregen we opeens ook heel veel aanmeldingen en veel media-aandacht als centrum.’
De moord op George Floyd heeft Amerika veranderd, maar ook het leven van Cherry Steinwender zelf. ‘De dochter van George Floyd zei na de moord: ‘Mijn vader heeft de wereld veranderd.’ Het was niet alleen in de VS, overal in de wereld werd er gedemonstreerd, waren er posters met zijn gezicht. Dat was heel hoopgevend. Maar de beelden van de moord zelf waren verschrikkelijk en kwamen keihard bij mij binnen. Het was een lynching. Neem die beelden van Jesse Washington, die ruim honderd jaar geleden werd gelyncht door een racistische menigte. Dit was net zo iets. Ik krijg die beelden nooit meer uit mijn hoofd. Het was een hedendaagse lynching van 9 minuten en 29 seconden. Ik heb er zelfs over gedroomd. Ik werd ’s nacht wakker en hoorde George Floyd om zijn moeder roepen. De moord op Floyd heeft diepe, diepe indruk op mij gemaakt.’
‘We hebben een Amerikaanse geschiedenis waarin zwarte levens er helemaal niet toe doen. Daarom zeg ik: ‘Black Lives Matter’’
Na de moord op Floyd heeft Steinwender meteen de workshop ‘I can’t breathe’ opgezet. ‘We moesten deze wel drie keer doen, want heel veel mensen hadden zich hiervoor aangemeld’, vertelt ze. ‘We kregen vleugels als organisatie. Veel mensen vonden ons opeens via Google, via de zoekterm ‘racism’. Tijdens de Black Lives Matter-demonstraties kreeg ik zestien interviews, op radio en televisie. Ik heb zelf ook meegedaan aan de grote demonstratie in Houston, waar we met 60.000 mensen protesteerden tegen racisme. De meeste indruk op mij maakte een witte vrouw die het bord ‘White silence is violence’ (‘Wit zwijgen is geweld’, red.) met zich meedroeg. Ik was blij dat er zoveel solidariteit was.’
Mensen wilden van Steinwender weten wat ze van de slogan Black Lives Matter vond. Doen andere levens er ook toe? Steinwender vindt uiteraard van wel, maar ‘we hebben een Amerikaanse geschiedenis waarin zwarte levens er helemaal niet toe doen. Daarom zeg ik: ‘Black Lives Matter’. Mijn leven doet er ook toe, het leven van Cherry Steinwender. In mijn kantoor hangt ook een grote BLM-poster, zodat mensen weten waar ik voor sta.’
Critical race theory
Er is in de VS nu veel te doen om critical race theory, dat de effecten van ras en cultuur op iemands sociale status in een samenleving bestudeert in relatie tot recht en macht. In conservatieve kringen ligt deze theorie zwaar onder vuur ligt en mag in sommige Republikeinse staten niet meer op school gedoceerd worden. Cherry Steinwender noemt critical race theory een ’theorie van boosheid’.
‘Het is logisch dat deze theorie onder progressieve Amerikanen populair is, want ze zijn – terecht – woedend over de moord op George Floyd en op racistisch politiegeweld en andere vormen van racisme.’ Tegelijkertijd begrijpt Steinwender dat de theorie onder vuur ligt.
‘Je hebt actie en reactie. Ik begrijp ook heel goed dat witte ouders bang zijn dat hun kinderen geleerd wordt dat ze zich slecht, racistisch moeten voelen. Zo’n aanpak werkt ook helemaal niet. Maar het gevaar is dat kinderen op school helemaal niets over racisme leren. Geen kennis is net zo kwalijk, misschien nog wel kwalijker, dan kennis die misschien een beetje ideologisch is. Amerikaanse kinderen – zwart en wit – moeten leren van de geschiedenis. Want de Amerikaanse geschiedenis is een wrede geschiedenis, waar we de goede lessen uit moeten trekken.’
In gesprek blijven
Steinwenders Center for the Healing of Racism gebruikte in 1989 al het woord ‘racisme’, ruim dertig jaar voordat racisme als maatschappelijk probleem echt werd geproblematiseerd. ‘Toen lag er een taboe op het woord ‘racisme’. Dat was iets van vroeger. Toverwoord was ‘diversiteit’. Maar wij doen niet aan ‘diversiteit’. Wij adresseren sinds 1989 de waarheid, namelijk dat racisme nog steeds een realiteit is in de Verenigde Staten. We moeten hierover in gesprek blijven gaan.’ Er moet namelijk nog veel gebeuren, vindt ze.
‘Zwarte mensen in de VS leven anno 2022 – en dat is voor buitenstaanders misschien moeilijk te begrijpen – nog steeds in een rare realiteit. Moeders leven in angst dat hun kind neergeschoten kan worden. Moeders zeggen tegen hun zoon: ‘Kom wel levend terug, vanavond.’ We moeten beseffen dat mensen van kleur, als slachtoffers van racisme, echt weten wat racisme inhoudt. Racisme is pas voorbij als mensen van kleur zeggen dat racisme voorbij is.’
