Gedesillusioneerd kijk ik toe hoe mijn mensen weer een hoop ellende te wachten staat. De ontwikkelingen in Afghanistan beïnvloeden ook mijn leven hier in Nederland. Ik voel hun pijn, hun verdriet, hun wanhoop en hun onzekerheid. Ik voel de ontzieling, de machteloosheid. Het zijn mijn mensen. Deze mensen lijken op mij en ik op hen.
Ze spreken mijn moedertaal. We hebben dezelfde wortels. Door onze aderen stroomt hetzelfde Aziatische bloed. Afghanistan is bovendien mijn geboortegrond. Een geboortegrond die nu een wiegendood ondergaat.
Ook ik had daar kunnen zijn. Maar ik was hier. Ik ben hier en veilig. Al 27 jaar lang.
Als ik naar de beelden kijk, dan bekruipt mij ook een gevoel van onbehagen om hoe politiek incompetent en wanorderijk mijn geboorteland anno 2021 is – of beter gezegd: nog altijd is. Ellende, wanhoop en eeuwige instabiliteit. De pers in Nederland spreekt over ‘chaos’. Maar dat dekt de lading niet. Er is sprake van chaos wanneer wij in Nederland massaal hamsteren op wc-papier omdat we in de lockdown gaan. Dat was chaos. Nee, dit is iets anders.
Dit is de wanhoop nabij zijn. Het is overleven. En desnoods sterven. Niemand had de Afghanen gevraagd of ze bereid waren hun mensen- en kinderrechten op te offeren in ruil voor veiligheid. Als dat laatste tenminste nog waar blijkt.
Mijn mensen zijn keer op keer de grote verliezers. Ze verliezen en blijven verliezen
Het gaat mij niet om de Taliban. Het gaat mij niet om de Europese en/of Amerikaanse mogendheden, of zij er wel of niet een belang bij hebben, of zij zich wel of niet hadden moeten mengen, of zij daar wel of niet twintig jaar hadden moeten zitten. Het gaat mij niet om China en zijn commerciële belangen, Rusland of de broedplaats van terrorisme in Pakistan. Al die geopolitieke complexiteit kan mij gestolen worden. Eeuwige politieke analyses hebben ons niets gebracht. De geschiedenis blijft gevangen in een vicieuze cirkel. Zaten wij twintig jaar geleden immers niet op precies hetzelfde punt?
Nee, het gaat mij om mijn mensen. Zij zijn keer op keer de grote verliezers. Ze verliezen en blijven verliezen. Hun bestaansrecht, hun menselijkheid, hun waardigheid en hun trots wordt van hen afgepakt bij iedere politieke omwenteling. Ze gaan door de zoveelste worsteling tussen lijden en dood. Tussen opgeven en de moed bij elkaar rapen om met vrees voor eigen leven het land te ontvluchten, desnoods zich uit wanhoop vast te klampen aan vliegtuigwielen om halverwege dood uit de lucht vallen, terwijl wij hier nog strakker de poorten dichttrekken.
Hoe triest en mensonterend is dit? Beseffen wij dit eigenlijk wel? Horen wij de schreeuw van de Afghanen en hun onvermogen om uit deze eeuwige cocon van misère te komen? Hebben wij eigenlijk wel door wat dit met hun eigenwaarde doet?
Ik hoor ze. Ik erken hun pijn, maar ik zie tegelijkertijd ook hun moed en strijdlust. Dit is mijn uiting van lof aan mijn mensen.
Weliswaar ben ik machteloos, sta ik aan de zijlijn, ben ik geprivilegieerd, veilig en comfortabel. Maar ik sta naast jullie en ik sta achter jullie. Jullie zijn niet verloren, jullie staan er niet alleen voor. Dit is onze gezamenlijke strijd voor menselijkheid.
Oostenrijk wil zogeheten ‘deportatiecentra’ opzetten in de buurlanden van Afghanistan. Het land vreest voor een nieuwe vluchtelingenstroom.
Vorige week waarschuwde Oostenrijk als een van zes EU-landen de Europese Commissie nog dat het deporteren van illegale migranten moet doorgaan, ook in het geval van Afghanen. Inmiddels zijn drie van de zes landen – Nederland, Duitsland en Denemarken – van hun schreden teruggekeerd.
Oostenrijk blijft standvastig en zoekt naar nieuwe mogelijkheden om vluchtelingen te weren. Bondskanselier Sebastian Kurz staat een harde lijn voor inzake het vluchtelingenbeleid. Ook al vrezen veel Afghanen sinds de komst van de Taliban voor hun leven, Oostenrijk wil simpelweg geen nieuwe vluchtelingen opvangen.
‘Als uitzettingen niet langer mogelijk zijn vanwege de beperkingen die ons worden opgelegd door het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, moeten alternatieven worden overwogen’, aldus de Oostenrijkse minister Karl Nehammer (Binnenlandse Zaken).
‘Deportatiecentra in de regio rond Afghanistan zou een mogelijkheid zijn. Dat vereist de kracht en steun van de Europese Commissie. Ik zal het voorstellen aan de raad van ministers van Binnenlandse Zaken’, zei Nehammer. Woensdag vindt een online bijeenkomst van de EU-ministers van Binnenlandse Zaken plaats.
De conservatieve partij van Kurz zit een coalitie met de Groenen, die voor een ruimhartiger opvangbeleid zijn. De partij van Kurz voelt tegelijkertijd de hete adem van de uiterst rechtse FPÖ in de nek. De FPÖ verwijt de conservatieven slapheid, door te stellen dat Oostenrijk al twee maanden geen Afghanen heeft uitgezet.
Turkije heeft zijn plannen laten vallen om de beveiliging van de luchthaven van Kabul over te nemen na de terugtrekking van de NAVO. Dit, vanwege de chaos in de Afghaanse hoofdstad die door de Taliban in rap tempo is veroverd, meldt internationaal persbureau Reuters.
Turkije kwam enkele weken geleden met het idee om Turkse troepen de luchthaven van Kabul te laten beveiligen. De Turkse president Erdogan stelde dit aan Amerika voor, om zo de ernstig bekoelde betrekkingen tussen beide landen te verbeteren.
Met de Taliban wil Turkije graag geen vijandige verstandhouding. De Turkse regering staat klaar om technische ondersteuning te bieden aan de Taliban op de luchthaven van Kabul als de groep daarom verzoekt, bericht Reuters op basis van Turkse bronnen.
Eerder al zei Erdogan geen problemen met de overtuigingen van de Taliban te hebben. Ook noemde de Turkse president zijn westerse NAVO-partners ‘imperialistische machten’.
De Taliban op hun beurt zeggen dat ze goede betrekkingen met Turkije willen. ‘Turkije is een groot, islamitisch, broederlijk land’, zei Taliban-woordvoerder Suhail Shaheen gisteren in een interview met de regeringsgezinde omroep AHaber.
Turkije heeft, terwijl er nog evacuaties aan de gang zijn, nog zo’n vijfhonderd troepen rond het vliegveld gestationeerd.
Hoewel de Taliban de overeenkomsten met Turkije benadrukken, heeft de groep herhaaldelijk gezegd dat Turkije zijn gehele leger uit Afghanistan moet terugtrekken. Anders zou Turkije een mogelijk doelwit worden, dreigden de Taliban vorige maand nog.
Heeft de Surinaams-Nederlandse gemeenschap nu haar eigen Céline? Een auteur die goede boeken schrijft maar foute politieke opvattingen huldigt? ‘Besmette’ auteurs: daar kan inmiddels postuum ook Dante over meepraten, nu in een recente editie zijn Hel van huidige helden gezuiverd is.
Louis-Ferdinand Céline (1894-1961), die dezer dagen de kranten haalde omdat een reeks gestolen manuscripten van zijn hand is teruggevonden, geldt als een van de grootste Franse romanschrijvers uit de twintigste eeuw. Alleen had hij als uitgesproken antisemiet zijn sympathie voor de nazi’s niet onder stoelen of banken gestoken. Kon na Auschwitz zo iemand nog wel worden gelezen? Kon zo iemand nog wel met staatsprijzen worden gelauwerd?
Hij moet, vanwege dat soort vragen, na 1945 menig Frans bibliothecaris en menig Frans prijscomité op gezette tijden buikpijn hebben bezorgd.
Buikpijn: dat moet ook de jury hebben gekregen die de Prijs der Nederlandse Letteren aan Astrid Roemer had toegekend, nadat zij van de opvattingen van de beoogde laureaat over de verdiensten van Desi Bouterse kennis had genomen. Voor alle duidelijkheid: Bouterse is uiteraard geen Hitler – en zelfs geen Assad.
Dat maakt het voor de nabestaanden van de Novembermoorden niet minder pijnlijk, en daarmee ook voor de jury van de toegekende prijs. Temeer daar een en ander, gezien Roemers leeftijd – 74 – niet op het conto van jeugdige onbezonnenheid en onwetendheid (de meerderheid van de Surinamers was nog niet geboren toen Bouterse zijn coup pleegde) geschreven kan worden.
De ‘oplossing’ die nu in België gekozen is, is in elk geval van typisch Nederlands poldermodel. Bij onverkort doorgaan van de feestelijkheden, inclusief uitreiking door de koning van België, vreest men voor een rel.
Onder het ook in de sportwereld populaire motto dat men kunst en moraal scheiden moet, wordt de prijs niet ingetrokken: die is voor Roemers literaire werk. Maar ze wordt niet aan haar uitgereikt, want dan komt ook automatisch Roemer zélf in beeld, en dat is niet meer de bedoeling.
Hoe zal men over een halve eeuw tegen Bouterse aankijken?
Misschien is het zinnig toch eens nader op haar opvattingen in te gaan, de reden waarom zij Bouterse als ‘onvergetelijk moedig’ heeft betiteld en hij volgens haar ooit een standbeeld zal krijgen. Ik laat dan even buiten beschouwing dat zij ten onrechte de betrokkenheid van Bouterse bij de Novembermoorden ontkent.
Afgaande op het stuk van Kees Broere in de Volkskrant van 6 augustus is voor Roemer de kern van Bouterses standbeeldwaardigheid dat het hem gelukt is ‘ondanks massieve tegenwerking een dekolonisatieproces op gang te krijgen dat helaas mijn geboorteland nog meer heeft verarmd, maar het bewustzijn van onze burgers enorm heeft verrijkt’. Daarbij speelt ook de angst een rol dat de zwarte Surinamers nu met president Chan Santokhi tegen de Hindoestanen het onderspit zullen delven.
Waar gehakt wordt, vallen spaanders – dat zegt Roemer weliswaar net niet, omdat zij de rol van Bouterse bij het hakwerk ontkent. Maar het is wel de kern van de langdurige verering van veel antikoloniale zwarte vrijheidsstrijders – denk aan Mobutu in Zaïre of Mugabe in Zimbabwe – en Bouterse is er inderdaad in geslaagd om zichzelf als zodanig neer te zetten. En hoe harder Den Haag hem bekritiseerde, hoe meer hij die rol met verve spelen kon.
Met dat toekomstige standbeeld kaart Roemer een interessant punt aan. Zo’n standbeeld komt er meestal pas (ver) na iemands dood. Hoe zal men over een halve eeuw tegen Bouterse aankijken? Zeker is dat veel van de sacrosancte stamvaders van Europese naties, die zich ooit van een buitenlandse overheerser wisten te bevrijden, ook bloed aan hun handen hebben. Ook Willem van Oranje, ja. Later was dat geen bezwaar voor een standbeeld: de verdienste voor ’s lands vrijheid telde zwaarder.
Andere tijden, andere zeden. Stel dat Bouterse twee eeuwen geleden met geweld aan de macht was gekomen, en vervolgens Suriname zich in die twee eeuwen tot een stabiel land had ontwikkeld. Dan was er inderdaad best kans geweest dat hij, omdat hij zich als eerste Surinaamse heerser niet door de ex-kolonisator had laten kisten, nu als vader des vaderlands zou zijn geëerd. De Novembermoorden zouden tot een klein smetje op zijn blazoen zijn gereduceerd.
Is een scheuring binnen Black Lives Matter-minnend Amerika op komst?De prominente zwarte hoogleraar en burgerrechtenactivist Cornel West bekritiseert in een interview in het Amerikaanse tijdschrift the Atlantic enkele antiracistische noties die sinds de opkomst van de Black Lives Matter-beweging populair zijn geraakt.
Zo bekritiseert West, hoogleraar Theologie en Afro-Amerikaanse Studies, het idee van ‘cancel culture’, ofwel het cancellen van mensen met ‘foute’, bijvoorbeeld racistische, opvattingen. Cancelling miskent volgens de zwarte theoloog dat mensen nu eenmaal zondig zijn en hun leven kunnen beteren. ‘Witte broeders en zussen, bruin, rood of geel – ze zijn in staat tot transformatie’.
‘Cancel culture’ wordt in een recente studie van mediaprofessor Richard Rogers (Universiteit van Amsterdam) gedefinieerd als ‘het publiekelijk belasteren (van mensen, red.) vanwege aanstootgevende spraak of actie, grotendeels in sociale media, maar ook via andere vormen van deplatforming, zoals het annuleren van een lezing’.
Deplatforming, dat vaak als synoniem wordt gebruikt voor cancellen, is het ontnemen van iemands (virtuele) podium, bijvoorbeeld bij bepaalde (social) media. Volgens critici wordt door het weren van ‘foute’ meningen het vrije woord beknot.
Professor West hekelt naast cancelling het in radicaal-linkse kringen en universiteiten opstomende idee van ‘witte schuld’, het idee dat je al wit persoon in zekere mate een verantwoordelijkheid hebt voor wat zwarte mensen is en wordt aangedaan.
West: ‘Wanneer mensen je vertellen niet van anderen te houden (…) dan is dat precies voor christenen een teken van de noodzaak om hen te omarmen.’ Hij benadrukt dat witte mensen ook ten strijde kunnen trekken tegen racisme.
Ook voor racisten – zoals de witte relschoppers in Charlottesville, 2017 – voelt West een zekere compassie. ‘Mensen zeggen: ‘O, je bent als persoon zo veel anders dan deze gangsters.’ Ik zeg: ‘Nee, ik heb een gangster in mij. Ik was een gangster voordat ik Jezus ontmoette. Nu ben ik een verloste zondaar met gangster-neigingen.’ Het is een heel andere manier om naar de dingen te kijken dan veel van mijn seculiere kameraden doen.’
De 68-jarige West werd een bekende Amerikaan door zijn boek Race Matters (1993) over de rassenrellen in Los Angeles van een jaar eerder. Hij laat zich inspireren door radicale christenen en het marxisme en schuwt de controverse niet. Onlangs nam hij met veel kabaal afscheid van van Harvard. In een brief hekelde West het ‘narcisme’ binnen de prestigieuze Amerikaanse universiteit, die zich tevens zou laten leiden door ‘anti-Palestijnse vooroordelen’.
Boze tongen beschuldigen West van heimelijk antisemitisme, ook omdat hij het goed kan vinden met Louis Farrakhan, de leider van de Nation of Islam die antisemitische opvattingen verkondigt. Maar hier is volgens West helemaal niets van waar. En dat Farrakhan andere opvattingen heeft dan West, is volgens West nog geen reden hem te cancellen als vriend.
In Nederland is West minder bekend, al heeft hij ook hier fans. Neem historicus voormalig GroenLinks-Kamerlid Zihni Özdil, net als West een intellectueel van kleur die zich regelmatig afzet tegen de ‘cancel culture’, waarbij mensen met ‘foute’ standpunten in linkse kringen worden geboycot.
In een interview op de website van de Erasmus Universiteit vertelt de tegendraadse historicus dat hij als droom heeft om ‘de eerste allochtone minister-president van Nederland’ te worden – óf de Nederlandse Cornel West.
Nog een opmerkelijke overeenkomst tussen beide heren: na West heeft ook Özdil Jezus gevonden. ‘Mijn hersens zeggen dat God kan niet bestaan, maar ik merk in mezelf een behoefte om mijn hart te openen voor Jezus’, aldus Özdil in gesprek met de EO eerder dit jaar.
In een recent gesprek met Forum-Kamerlid Pepijn van Houwelingen in zijn podcast Zihnigasten komt alles samen. Met op de achtergrond een portret van GroenLinks-coryfee Femke Halsema én een kruis fulmineert Özdil over een zekere ideologische starheid die hij in progressieve kringen – bij zijn baan aan de universiteit, bij GroenLinks en als columnist voor NRC en Vrij Nederland – tegenkwam.
Op Twitter wordt Özdil nu fel bekritiseerd vanwege deze podcastaflevering, niet alleen om zijn stellingnames, maar vooral omdat hij met een FvD’er in gesprek gaat. In reactie daarop twittert Özdil:
‘Twee bedreigingen, meer dan honderd scheldpartijen en tientallen moralistische afwijzingen. De oogst dusver vanuit de witte ‘progressieve’ hoek omdat ik Pepijn heb geïnterviewd. Ik heb nieuws voor jullie: ik laat me niet voorschrijven met wie ik praat.’
Tijd voorexcuses van Nederland aan Suriname. Niet alleen vanwege de slavernij, maar ook vanwege de misdaden tegen de inheemse bevolking. Dit bepleit de Surinaamse activist Audrey Christiaan (foto) namens het Network of Indigenous and Tribal Peoples of the Caribbean Region. Eerder werkte zij voor de Vereniging Inheemse Dorpshoofden Suriname.
Aanleiding voor Christiaans pleidooi is de recente ontdekking van graven van inheemse kinderen in Canada. Veel inheemse kinderen werden daar naar internaten gestuurd, waar zij leden onder een keihard regime en gedwongen assimilatie tot de christelijke westerse cultuur. Veel kinderen overleefden dit niet.
‘Er was een beleid van overheden, die erop was gericht om de ‘Indiaan’ te doden’, zegt Christiaan. ‘Het was een koloniaal systeem in samenwerking met de katholieke kerk en internaten.’
Nederland maakte zich volgens Christiaan ook aan misdaden schuldig: ‘Dit koloniale systeem is niet alleen in Canada toegepast, maar in verschillende landen die in bezit werden genomen door Europese mogendheden.’
Nederland kreeg in 1667 Suriname in handen, dat met de Engelsen geruild werd voor Nieuw Amsterdam (het huidige New York). Nederland deed volgens Christiaan alsof het land leeg was en dus gekoloniseerd mocht worden, waarbij de inheemse volkeren als inferieur en onbeschaafd werden weggezet, wat hun onderwerping en de exploitatie van het land legitimeerde.
‘De misdaden en onrecht tegen de Inheemse volken noemen de voormalige kolonisatorenniet graag bij naam’, aldus Christiaan. Het leed van de inheemse Surinamers wordt volgens haar nog onvoldoende onderkend.
Op de Keti Koti-herdenking van 1 juli bood de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema excuses aan voor de betrokkenheid van het stadsbestuur aan de slavernij in Suriname. Maar Halsema repte volgens Audrey niet over het eerste historische onrecht dat Nederland beging: namelijk tegen de oorspronkelijke bewoners.
Audrey stelt namens het Network of Indigenous and Tribal Peoples of the Caribbean Region: ‘Wij doen een beroep op de regering van Nederland en het koningshuis om ook aan de Inheemsen van Suriname excuses aan te bieden voor hun aandeel in de slaverij, landonteigening en een opgelegd Westers systeem, die al de rechten van de Inheemsen hebben ontnomen, en dat verzuimd is om deze rechten weer te verankeren in de grondwet van Suriname bij de totstandkoming van de onafhankelijkheid.’
De activist heeft ook kritiek op Suriname zelf, dat nog steeds zou verzuimen om de rechtspositie van inheemsen en hun woon- en leefgebieden veilig te stellen. ‘Een gelijkwaardige en respectvolle bejegening ontbreekt volledig, doordat wij niet als zodanig zijn betrokken bij het tot stand komen van de wetgeving.’
De razendsnelle opmars van de Taliban in Afghanistan, die gisteren hoofdstad Kabul veroverden, heeft geleid tot een grote stroom van vluchtelingen richting Turkije. Maar Turkije zit er niet op te wachten.
Volgens the Economist staken al vóór de machtsovername elke dag ongeveer duizend Afghanen via Iran de Turkse grens over, en telde Turkije al tweehonderd tot- zeshonderdduizend Afghaanse vluchtelingen. Turkije zet alles op alles om, net als in het geval van Syrische vluchtelingen, niet miljoenen mensen op te hoeven vangen.
‘We moeten onze samenwerking met Pakistan vergroten om dit te voorkomen’, benadrukte de Turkse president Erdogan gisteren. Pakistan, een invloedrijk buurland van Afghanistan, heeft volgens hem ‘de essentiële plicht om vrede en stabiliteit te brengen in Afghanistan’.
Ook meldt de Turkse defensieminister Hulusi Akar dat Turkije bijna klaar is met het bouwen van een honderdvijftig kilometer lange muur aan de grens met Iran, om zo de Afghaanse vluchtelingen te kunnen tegenhouden. Turkije heeft daarnaast gewerkt aan ‘additionele versterkingen’ van de grenswacht nabij Iran, zegt Akar.
Zaterdag werd bekend dat Turkije dit jaar vijftigduizend illegale migranten uit het land heeft gezet. Onder deze groep bevonden zich zo’n 13.000 Afghanen.
Ondertussen vindt de CHP, de grootste oppositiepartij in Turkije, dat Turkije nu al haar troepen uit Afghanistan moet terugtrekken. CHP-leider Kemal Kilicdaroglu wil niet dat Turkse militairen hun levens nog langer in de waagschaal stellen, terwijl anderen vluchten zonder achterom te kijken. Ook spreekt Kilicdaroglu de vrees uit dat Europa over de Afghanen opnieuw een vluchtelingendeal met Erdogan zal maken en daarom zou bidden dat Erdogan de volgende verkiezingen zal winnen.
Afghaanse journalisten moeten mogelijk vrezen voor hun leven, nu de Taliban Afghanistan in rap tempo veroveren.
De opmars van de Taliban verloopt razendsnel. Gisteren namen de Taliban het presidentiële paleis in Kabul in bezit (foto), nadat president Ashraf Ghani het land was ontvlucht.
Volgens het internationale persagentschap Reuters vermoordden vermoedelijke Taliban-strijders vorige week een Afghaanse directeur van een radiostation in Kabul, wat de angst onder journalisten in de gemeenschap heeft versterkt.
Afghaanse journalisten, vooral vrouwen, zijn ‘absoluut versteend’, bericht CNN. Hun angst dat ze voor hun reportages gestraft zullen worden, is volgens de Amerikaanse nieuwszender ‘zeer reëel’. Ook het internationale Comité ter Bescherming van Journalisten waarschuwt hiervoor.
Eerder dit jaar zijn drie vrouwelijke Afghaanse journalisten vermoord, meldt de internationale persvrijheidswaakhond Reporters Without Borders.
CNN neemt live-opnames in Afghanistan voor de zekerheid nu binnenskamers op. Maar het echte gevaar lopen lokale journalisten, aldus correspondent Clarissa Ward. ‘Sommigen weten dat ze een grote X op hun rug hebben, omdat ze uitgesproken tegen de Taliban zijn.’
Het Amerikaanse team van CNN kan als het te onveilig wordt de koffers pakken. Maar voor veel Afghanen is dat gewoonweg geen optie, vertelt Ward. ‘Ze zijn hier, ze moeten blijven, ze moeten leven met de gevolgen van dit volgende hoofdstuk.’
Nederlandse hindoes die zich negatief uitlaten over moslims maar weduwenverbranding goedpraten, de Nederlandse tak van de Indiase regeringspartij BJP die zich hier gedraagt als ambassade, Nederlandse mensenrechtenactivisten die worden geïntimideerd: het hindoe-nationalisme uit India heeft ook in Nederland voet aan de grond gekregen.
Als we het in Nederland hebben over ‘ongewenste beïnvloeding uit onvrije landen’, dan denken we meteen aan Saoedi-Arabië, Turkije, Rusland of China. Eén belangrijke wereldspeler moeten we echter niet onderschatten: India, officieel de grootste democratie ter wereld.
Sinds het aan de macht komen van premier Narendra Modi en zijn Bharatiya Janata Party (BJP) in 2014 is India een hindoe-nationalistische koers ingeslagen. En in het Westen – het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Duitsland én Nederland – zijn hindoe-nationalisten actief die het narratief van Modi promoten en dissidente geluiden bestrijden.
Met name sinds de zomer van vorig jaar zijn de politieke en religieuze spanningen in India enorm opgelopen. De vrees bestaat dat moslims er gereduceerd worden tot tweederangs burgers – of erger.
Delhi besloot in augustus 2019 de autonomie van het overwegend islamitische Kashmir in te trekken en de noodtoestand in deze staat af te roepen. In september werden via een administratieve handeling twee miljoen moslims plotsklaps stateloos gemaakt. In december nam het Indiase parlement de controversiële Citizenship Amendment Act (CAA) aan, die het voor migranten makkelijker maakt om Indiaas staatsburger te worden – maar niet voor moslims. En vorige maand legde Modi de eerste steen voor de bouw van de tempel in Ayodhya, op de plek waar honderden jaren een moskee stond die in 1992 door hindoe-nationalisten werd gesloopt.
Ook in het buitenland timmeren de BJP en de hindoe-nationalistische beweging, ook wel de hindutva-beweging genaamd, stevig aan de weg. In veel landen zijn afdelingen van de Overseas Friends of Bharatiya Janata Party (OFBJP) actief, die onder die Indiase diaspora de politiek van Modi promoten. De hindoe-nationalistische vrijwilligersorganisatie Rashtriya Swayamsevak Sangh (RSS), die in 1925 aan de basis stond van de parapluorganisatie Sangh Parivar en dus ook van de BJP, werkt in het buitenland via haar dochterorganisatie Hindu Swayamsevak Sangh (HSS). Sinds 1995 is HSS in Nederland officieel actief.
Hebben westerse landen, ook Nederland, te maken met beïnvloeding vanuit Delhi? We spraken met onderzoekers, mensenrechtenactivisten en mensen die sympathiseren met het hindutva-gedachtengoed.
Maar eerst: wat is hindutva?
Het begrip ‘hindutva’ – ‘hindoeheid’ – werd in 1892 gemunt door de Bengaalse schrijver Chandranath Basu en in 1923 gepopulariseerd door de Indiase filosoof en onafhankelijkheidsactivist Vinayak Damodar Savarkar. In zijn pamflet Hindutva: Who is a Hindu? definieerde Savarkar, zelf een atheïst, het hindoe-zijn als een culturele en politieke identiteit. Het ging hem om de religies die volgens hem echt bij India hoorden: het hindoeïsme, het boeddhisme, het jaïnisme en het sikhisme. De islam en het christendom waren volgens hem religies van buitenlandse veroveraars. India moest niet alleen het christelijke juk van de Britse koloniale overheersers afwerpen, maar ook de islam terugdringen. In de jaren dertig sympathiseerde Savarkar met nazi-Duitsland, omdat Adolf Hitler zou begrijpen dat de Joden geen echte Duitsers waren. Savarkar was na de Tweede Wereldoorlog echter een warme pleitbezorger voor de staat Israël – niet alleen als thuisland voor de Joden, maar ook als bolwerk tegen de islam.
Modi bewijst de eer aan hindutva-godfather Vinayak Damodar Savarkar (Beeld: Narendra Modi / Flickr)
De in 1980 opgerichte BJP won in India steeds meer aan invloed dankzij religieuze conflicten, zoals de sloop van de Babri Masjid moskee in Ayodhya. RSS, BJP en andere hindoe-nationalistische organisaties wisten hierdoor vrome hindoes aan zich te binden. In 2002 vond er in de Indiase staat Gujarat een bloedige confrontatie plaats tussen hindoes en moslims waarbij meer dan duizend doden vielen, de meerderheid moslim. Modi, die op dat moment de eerste minister van Gujarat was, deed volgens critici niets om het geweld te stoppen. Tot vlak voor zijn verkiezing als premier van India mocht Modi de Europese Unie niet in.
‘Hindutva wil de waarden van het hindoeïsme hoog houden en toepassen op het leven’
Aanhangers van de hindutva-filosofie benadrukken de mooie kanten van deze leer. ‘Indiërs kennen hindutva niet als hindoe-nationalisme’, zegt pandit (priester) Ashis Mathura. ‘Het gaat om hindoe-ruimte, de band met India, de link met het hindoeïsme en een veilige omgeving om hindoe te zijn. Het erkent het leed van hindoes, veroorzaakt door de systematische bekeringen en genocides in en rond India. Het zegt tegen hindoes in India dat het, na de meervoudige invasies die structureel de hindoe-cultuur en filosofie hebben vernietigd, oké is om Hindoe te zijn en op te komen voor jouw identiteit. Hindutva wil de waarden van het hindoeïsme hoog houden en toepassen op het leven. Het hindoeïsme is eigenlijk geen religie, maar kijkt naar heel de menselijke ervaring in het leven. Hindutva benadrukt dat deze manier van kijken voor meer harmonie en samenhang in de maatschappij zorgt, doordat het pluraliteit en diversiteit stimuleert.’ Radj Bhondoe, yoga-leraar en ex-voorzitter van de Nederlandse Hindoe Raad, beaamt dit. ‘Hindutva is datgene wat ons verbindt, het zijn onze fundamenten, waar we voor opkomen.’
Mathura en Bhondoe zijn het niet eens met de ‘westerse’ kritiek op hindutva. ‘In het Westen wordt vanuit een abrahamitisch perspectief naar India, het hindoeïsme en hindutva gekeken – dan mis je veel nuances’, zegt Mathura. Volgens Bhondoe zijn westerse media, net als linkse, ‘communistische’ media in India, anti-hindoe. Zo vermeldden de media niet dat toen er in februari in Delhi 53 doden vielen bij een anti-moslimpogrom, het de moslims waren die zouden zijn begonnen met relschoppen. De hindoes verdedigden zich hier tegen, zegt hij. ‘Maar de media zetten vervolgens de moslims als slachtoffer neer, en de hindoes als dader.’
Beeld: Ashok Swain
Ook de berichtgeving over Kashmir deugt niet, vindt hij. ‘India heeft het recht om zich te beschermen tegen Pakistaanse terroristen die in het geheim de grens oversteken.’ Tevens steunt Bhondoe de CAA, die volgens hem helemaal niet discriminerend is voor moslims. ‘Islamitische vluchtelingen kunnen terecht in Pakistan, Bangladesh en tientallen andere moslimlanden. Hindoevluchtelingen hebben die luxe niet. Zij kunnen alleen naar India.’ Volgens Bhondoe zijn moslims tegen de CAA opgehitst door de linkse oppositie. ‘Er werd allemaal nepnieuws verspreid, bijvoorbeeld dat de BJP concentratiekampen voor moslims aan het bouwen was.’
‘De linkse mainstreammedia laten maar een deel van de werkelijkheid zien’
Antropoloog, onderzoeker en medeoprichter van het rechtse YouTube-kanaal Up! Network Shashi Roopram is kritischer. ‘Nationalisme, trots zijn op je eigen land is goed, maar minderheden positioneren als tweederangsburgers of geweld en intimidatie tegen minderheden keur ik af. Je moet echter bedenken dat India een gigantisch land is, met 1,3 miljard mensen. En veel mensen zijn arm en hebben nauwelijks onderwijs genoten. Deze arme massa’s zijn relatief gemakkelijk op te zwepen.’ Toch steunt Roopram Modi. ‘Hij heeft geweld altijd afgekeurd. De linkse mainstreammedia laten maar een deel van de werkelijkheid zien. Het gaat ook heel goed met moslims in India. Ze hebben hun eigen scholen en universiteiten, ze kregen zelfs subsidie om naar Mekka te gaan voor de bedevaart (wat in 2018 door de regering-Modi weer is afgeschaft, red.). Maar daar hoor je de media natuurlijk niet over.’
De hindoe-nationalistische lobby
In tegenstelling tot landen als Turkije en Marokko kent India niet het fenomeen van een dubbele nationaliteit. Buitenlandse burgers van Indiase afkomst zijn burger van het buitenland, niet van India. Ze hebben dan ook geen passief en actief stemrecht. Toch is de steun van BJP-sympathisanten overzee heel belangrijk. Dat de BJP in 2019 zo’n grote verkiezingsoverwinning heeft kunnen behalen is mede te danken aan het werk van de meer dan veertig OFBJP-afdelingen in het buitenland, die de verkiezingscampagne mede hebben gefinancierd. De belangrijkste afdelingen zijn die in de Verenigde Staten en in het Verenigd Koninkrijk. De leden en sympathisanten van OFBJP, waarvan veel een RSS-oriëntatie hebben, zouden jarenlang illegaal aan de BJP hebben gedoneerd, totdat de regering-Modi buitenlandse donaties legaal maakte.
Volgens professor Ashok Swain, hoogleraar conflictstudies aan de Universiteit van Uppsala in Zweden, is de buitenlandse financiële steun cruciaal. ‘India kent een patronagesysteem. Arme mensen stemmen op politici waar ze financieel afhankelijk van zijn. De BJP kan mede dankzij weldoeners uit het buitenland veel voor arme hindoes betekenen, en creëert op die manier een trouwe clientèle.’
‘De BJP kan mede dankzij weldoeners uit het buitenland veel voor arme hindoes betekenen’
Maar OFBJP lobbyt ook en probeert de politiek in het buitenland te beïnvloeden. Zo is er het Britse Conservatieve Lagerhuislid Bob Blackman, die close is met de hindoe-gemeenschap in Engeland, waaronder ook hindoe-nationalisten. In 2017 nodigde Blackman de controversiële hindoe-radicaal Tapan Ghosh uit om het Britse parlement te bezoeken. Vorig jaar maart was Blackman met BJP-hoed en –sjaal aanwezig op een OFBJP-bijeenkomst: ‘UK4Modi’. Blackman heeft een foto van hem met Modi als achtergrondfoto op zijn Twitterprofiel. En OFBJP voerde eind 2019 actief campagne tegen enkele Labour-kandidaten van Indiase afkomst, omdat zij in de kwestie-Kashmir niet het standpunt van de BJP vertolkten.
Bob Blackman (Beeld: Twitter)
In de Verenigde Staten gaat OFBJP op een soortgelijke wijze te werk. Volgens onderzoeksjournalist Pieter Friedrich zijn twee Democratische politici pro-hindutva: Congreslid Tulsi Gabbard uit Hawaii en Congres-kandidaat Sri Preston Kulkarni uit Texas. Gabbard is omstreden vanwege haar steun aan het Assad-regime in Syrië, maar ze heeft ook banden met OFBJP en RSS. Gabbard kreeg, zo schrijft National Herald India, sinds 2011 honderdduizenden dollars gedoneerd vanuit de hindutva-hoek.
Tulsi Gabbard (Beeld: YouTube)
Amerikaanse hindutva-sympathisanten zijn daarentegen fel tegen Kamala Harris, de running mate van de Democratische presidentskandidaat Joe Biden. Hoewel deels van Indiase afkomst is ze kritisch over het hindoe-nationalisme. Zo schrijft het Engelstalige hindutva-tijdschrift Swaraiva dat Harris ‘niet een van ons is’ en haar Indiase identiteit allang zou hebben verloochend. Dev Karlekar van OFBJP USA nam ook geen blad voor de mond: hij zei dat Bidens keuze voor Harris beïnvloed was door de ‘Pakistaanse lobby’. Karlekar richtte vorig jaar samen met enkele andere OFBJP-leden in de VS het ‘Ram Janmabhoomi Shilanyas Committee’ op, die de herbouw van de Ramatempel in Ayodhya wil vieren met activiteiten door het hele land.
Ook de RSS is actief in het buitenland. In 2015 kwam HSS UK negatief in het nieuws toen het Britse programma Exposure onthulde dat hindoe-kinderen op HSS-zomerkampen haat tegen moslims en christenen werd bijgebracht. In Duitsland werd het Beierse parlementslid Sanne Kurz van de Grünen uitgenodigd voor een video-conferentie over de rol van migranten in de Duitse politiek. Kurz wilde hier graag aan deelnemen, maar haar contactpersoon had niet verteld dat HSS de organisator was. Dit hoorde ze pas 24 uur van tevoren, zo mailt ze ons. Ook bleek het opeens alleen over Indiërs te gaan, niet over andere groepen migranten. Uiteindelijk besloot ze, ook omdat ze zich had geïnformeerd over HSS, van deelname aan de videoconferentie af te zien.
Beeld: HSS Munich
Hindutva in Nederland
Toen Modi in 2017 Nederland bezocht sprak hij op een event in Den Haag, dat door duizenden hindoestanen werd bezocht. Modi is populair bij de hindoes in Nederland, zo lijkt het. Toch ligt dit genuanceerder, stelt onderzoeker Priya Swamy. Er is volgens haar een groot verschil tussen Nederland enerzijds en het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten anderzijds. In Nederland zijn de meeste hindoes hindoestaans: ze hebben weliswaar oorspronkelijk Indiase wortels, maar komen uit Suriname. De band met India is anders, en is niet gebaseerd op feeling met de grond van het land, of met de politiek.
‘Veel hindoestanen associëren Modi met hindoeïsme en dat vinden ze fijn. De politiek in India zegt ze verder heel weinig, want dat volgen ze niet. Ze zijn meer betrokken bij Suriname. Dat komt omdat in het hindoeïsme de grond waar je bent geboren heel belangrijk is. Bovendien duidt term hindoestanen niet op een religie, maar op een etniciteit. Er zijn ook islamitische en christelijke hindoestanen, bijvoorbeeld.’
In Nederland wonen tussen de 125.000 en 160.000 hindoestanen (hindoe, moslim, christelijk of atheïst) en bijna 60.000 Indiërs, waaronder veel hoogopgeleide expats. Professor Ruben Gowricharn, hoogleraar Indiase diaspora aan de Vrije Universiteit Amsterdam, vertelt dat de Indiase ambassade sinds het aan de macht komen van Modi probeert ook de hindoestanen meer aan zich te binden. Als er activiteiten worden georganiseerd, worden hindoestanen daarvoor ook uitgenodigd. Indiase Nederlanders en hindoestanen mengen zich meer met elkaar, waardoor er een overlap ontstaat.
‘Onder hindoes in Suriname komt moslimhaat nauwelijks voor, in Nederland is het wel een probleem’
Daarentegen wordt in Nederland het onderscheid tussen hindoestaanse hindoes en hindoestaanse moslims groter: ‘Dat is allereerst een gevolg van het Nederlandse beleid, waarbij de vertegenwoordigende clubs van minderheden op basis van religie mogen aanschuiven aan de beleidstafel, dat onderscheid maakt op basis van religie. Daarnaast is de Nederlandse politieke context anders, met figuren als Geert Wilders. Onder hindoes in Suriname komt moslimhaat nauwelijks voor, in Nederland is het wel een probleem.’
HSS Nederland, sinds 1987 actief, is beduidend minder radicaal dan de Indiase moederorganisatie, zegt Swamy. ‘De kinderen leren op HSS-bijeenkomsten morele verhalen uit de Mahabharata en de Ramayana, de twee belangrijkste epen uit de hindoeïstische cultuur. Tijdens mijn onderzoek ben ik geen moslimhaat tegengekomen, wat niet betekent dat die haat er niet is.’
Ganesha schrijft de Mahabharat, gedicteerd door Vyasa. Pagina uit een geïllustreerd manuscript van de Mahabharata, zeventiende eeuw (Beeld: Wikipedia Commons)
HSS Nederland telt dertien shakha’s (takken/afdelingen) in Amsterdam, Barendrecht, Den Haag, Rotterdam en Eindhoven. Vanwege de coronapandemie worden er nu geen fysieke bijeenkomsten georganiseerd, maar wel ‘e-shakha’s’. De website geeft een apolitieke indruk. Het gaat erom mensen de hindoetraditie bij te brengen. HSS ‘beoogt een Nederlandse samenleving waarin ieder individu, geïnspireerd door de universele waarden van Hindu dharm (hindoe-filosofie, red.), leeft in een staat van volledig lichamelijk, geestelijk, sociaal-maatschappelijk en spiritueel welzijn’, schrijft de organisatie.
In oude nummers van het HSS-blad Sangh Kiran wordt duidelijker waar HSS voor staat: traditionalisme. Zo wordt de door Britse koloniale machthebbers afgeschafte praktijk van weduwenverbranding door HSS weliswaar niet expliciet verdedigt, toch wordt de oorsprong van deze traditie wel uitgelegd en vergoelijkt. Bij een weduwenverbranding, die tot in de negentiende eeuw gemeengoed waren, klom de vrouw al dan niet in verdoofde toestand op de brandstapel van haar overleden man, om samen met hem verbrand te worden. Vaak werd er druk uitgeoefend op de vrouw vanuit de familie.
Uit het HSS-blad Sangh Kiran (2003): ‘Zelfopoffering, ook bekend als sati, was een keuze die de vrouwen maakten als hun echtgenoten overleden waren. Ze lieten zich dan samen met het lijk van hun echtgenoot verbranden. Dit deden ze om ervoor te zorgen dat er geen andere man aan hun lichaam zou kunnen komen. (…) Deze manier en rede (sic) voor zelf opoffering werd in die tijd gezien als iets goeds, omdat de vrouw dan haar eigen eer redde en haar reinheid behield wat voor een hindoevrouw erg belangrijk is. Niemand anders dan haar eigen echtgenoot mag haar aanraken.’
‘Zelfopoffering, ook bekend als sati, was een keuze die de vrouwen maakten als hun echtgenoten overleden waren’
De islam wordt ook behandeld in het blad. In de verschillende geschiedenisverhalen over India krijgen de islamitische invasies van India veel aandacht. De islamitische veroveraars worden geportretteerd als bloeddorstige en sadistische onderdrukkers die de hindoe-identiteit van India willen vernietigen. Veelzeggend is onderstaande passage, uit het nummer van juni 1995:
‘Heel vroeger werd uit elke Hindu gezin de oudste zoon genomen en gevormd tot een Sikh. Deze Sikh’s zouden de Hindu gemeenschap beschermen en dienen. Toen kwam de periode dat Bharat honderden jaren lang overheerst werd door de mohammedanen (Moghuls). De Moghuls probeerden met geweld de Hindu’s tot de Islam te bekeren. Zij vernielden hun Mandir’s, doodden vele Hindu’s en namen de Hindu rijkdommen mee om zo de Hindu Dharm en Hindu cultuur te vernietigen. Guru Govind Singh (1666-1708) kwam als leider van de Sikh’s samen met de andere Sikh’s hiertegen in opstand. Hij heeft zijn hele leven moeten vechten. Zijn vader en zijn twee oudste zonen zijn samen met duizenden andere Sikh’s door de Moghuls in de strijd gedood. Zijn twee jongste zonen (van 8 en 10 jaar!) zijn, omdat zij hun Hindu Dharm niet wilden opgeven voor de islam levend tussen stenen muren dichtgemetseld.’ In een ander artikel uit 2003 wordt beweerd dat de ‘moslimindringers’ op de hindoes een ‘genocide’ hebben gepleegd.
In het heden is de islam nog steeds de vijand. Over het geweld van hindoes tegen moslims, zoals de onlusten van 2002 in Gujarat, wordt met geen woord gerept, andersom wel. Zo staat er in het novembernummer van 2013 een kritisch stuk over India’s buurland Pakistan, waar een hindoemeisje vertelt dat haar zus door moslims is ontvoerd. Ze werd verkracht en gedwongen om zich tot de islam te bekeren, waarop de familie besloot naar India te vluchten. Dit soort gedwongen bekeringen vinden inderdaad in Pakistan plaats, maar deze misstanden bevestigen tegelijkertijd het beeld van dé islam als dé vijand. Is Stichting Hindu Swayamsevak Sangh doelbewust bezig om moslimhaat onder hindoes aan te wakkeren? We hebben HSS om een reactie gevraagd, maar de stichting heeft onze email niet beantwoord.
HSS Nederland is geen grote organisatie. Uit de meest recente jaarrekening, die van 2016-2017, blijkt dat er 14.193 euro aan donatiegeld binnenkwam, het leeuwendeel van de inkomsten. Geld uit het buitenland krijgt de organisatie niet. Uit een rondvraag onder Nederlandse hindoestanen blijkt dat lang niet iedereen de organisatie kent. En degenen die de organisatie wel kennen benadrukken dat HSS maar een hele kleine achterban heeft. Dit zeggen ook de hindoes die zich met de hindutva-ideologie verbonden voelen en die we voor dit artikel gesproken hebben.
Toch doet HSS meer dan je op het eerste gezicht zou denken. HSS was een van de oprichters van de Hindoe Raad Nederland (HRN) en was ook de drijvende kracht achter het Hindoe Studenten Forum Nederland (HSFN), de grootste hindoeïstische studentenvereniging van Nederland. Anil Kumar, oud-fractievertegenwoordiger van de ChristenUnie in Den Haag, was in zijn studententijd lid van de HSFN. ‘Mijn vader is hindoeïstisch en komt uit India, mijn moeder is christelijk en Nederlands. Ik ben christelijk opgevoed, maar wilde ook wat met mijn Indiase roots doen, dus ging ik in Leiden Zuid-Aziatische studies doen en via-via kwam ik bij de HSFN terecht. Ik heb zelfs nog in het hoofdbestuur gezeten.’ Kumar vertelt dat HSFN ondanks de HSS/RSS-achtergrond geen radicale club was. ‘Je merkte het alleen soms op lezingen. Er was een keer een strenge hindoeïstische prediker uitgenodigd, die tekeer ging tegen de islam en het christendom. Ik en een islamitische vriend die met mij was meegekomen keken elkaar toen ontsteld aan. Maar de rest van de zaal had er kennelijk minder moeite mee.’
Beeld: OFBJP Netherlands
OFBJP Nederland
Sinds 2015, een jaar nadat Modi premier werd van India, is in Nederland een afdeling van de OFBJP actief. De organisatie heeft bij de KvK geen jaarrekeningen gedeponeerd. Op de Engelstalige website presenteert OFBJP the Netherlands zich als een toonbeeld van tolerantie, diversiteit en eenheid. Ook is OFBJP heel erg pro-Nederland en pro-koningshuis. Zo staan er op de site enkele YouTube-filmpjes met lokale en landelijke politici – waaronder Renske Leijten (SP), Geert Wilders (PVV) en Sander Dekker (VVD) – die over India en de Indiase diaspora spreken. Daarnaast wordt de laatste kersttoespraak van Willem-Alexander aangeprezen.
‘Hindoes in het buitenland moeten laten zien dat ze modelmigranten zijn’
Volgens onderzoeker Priya Swamy is dit hindutva-strategie. ‘Hindoes in het buitenland moeten laten zien dat ze modelmigranten zijn. Dat lijkt heel tolerant, maar er zit een addertje onder het gras: de boodschap dat andere migranten, moslims, geen goede migranten zijn.’ Verder participeert OFBJP in veel activiteiten die voor Nederlandse hindoes worden georganiseerd, waarbij Indiërs én hindoestanen wordt betrokken, en heeft de stichting sinds Chan Santoki president is van Suriname contacten met de Nederlandse afdeling van de VHP (Vooruitstrevende Hervormings Partij, voorheen de Verenigde Hindoestaanse Partij).
Tevens heeft OFBJP, ook al vertegenwoordigt de organisatie een politieke partij en niet de Indiase overheid, een ambassadehelpdesk voor Indiase expats die bijvoorbeeld hun paspoort zijn kwijtgeraakt.
Op de website van OFBJP is van moslimhaat en agressief nationalisme niets te merken. Op de Facebookpagina is de toon een stuk militanter. Zo wordt de controversiële herbouw van de Ramatempel in Ayodhya verdedigd, net als de CAA, en worden de ‘martelaren’ van het Indiase leger verheerlijkt. Ook deelt OFBJP een petitie waarin de ‘partijdige berichtgeving’ in de media over Kashmir wordt gehekeld.
Pratima Singh, woordvoerder van de Nederlandse OFBJP-afdeling, ontkent per mail dat OFBJP Netherlands betrokken is bij geldtransacties met de BJP of andere organisaties. Ze wil geen politieke vragen beantwoorden: daarvoor verwijst ze ons door naar de Indiase ambassade. Dat leidt dus tot de bijzondere situatie dat Indiërs in Nederland die hun paspoort hebben verloren bij de OFBJP terecht kunnen, maar dat Nederlandse journalisten met vragen over het BJP-beleid in India bij de ambassade moeten zijn.
Up! Network heeft geen banden met OFBJP en HSS, vertelt Roopram. ‘Maar je zou misschien wel kunnen zeggen dat wij het hindoe-nationalistische geluid vertolken. De kleuren van ons zijn oranje en groen, net als die van de Indiase vlag, haha.’ Hoewel Up! Network in eerste instantie over Nederlandse politiek bericht, komen India, hindoeïsme en de islam ook aan bod, ook op het Twitteraccount van het alternatieve mediakanaal. Zo deeldeUp! Network op 17 augustus een filmpje van een islamitische vrouw in boerka, die in een winkel in Bahrein hindoebeelden op de grond stukgooit, omdat zulke beelden niet thuis zouden horen in een islamitisch land.
Volgens journaliste en vrouwenrechtenactiviste Mahesvari Autar, die met haar bedrijf DesiYUP de Indiase cultuur promoot in Nederland, hebben organisaties als OFBJP en HSS haast geen invloed op ons land. ‘Het is geen sharia of islam, hè. De invloed is er nauwelijks tot niet’, bericht ze ons. Op Twitter is ze kritisch over de islam en verdedigt ze de ‘hindoeheid’ van India tegen criticasters, waaronder ook professor Swain.
Als Swain zich uitspreekt tegen een ‘hindutva-bende’ die een moskee in de Noord-Indiase stad Mathura wil slopen, dient ze hem van een felle repliek. ‘Bent u dom ofzo? Er bestaat niet zoiets als een bende. Vechten voor gerechtigheid is dharma, onrecht aanvaarden is adharma. Heb je ooit de Mahabharatha gelezen? Zo niet, doe dat dan alstublieft! Krishna was medelevend, maar hij vermoordde ook zijn oom Kansa om zijn ouders te beschermen.’
Beeld: Twitter
Volgens onderzoeker en mensenrechtenactivist Ritumbra Manuvie is Patima Singh van de Nederlandse afdeling van OFBJP ‘de nederige lange arm van het kantoor van Delhi’. Zij verdedigde het standpunt van de Indiase regering toen ook in Nederland geprotesteerd werd tegen de CAA. ‘Maar ze is niet de enige in het kernteam. Het is als een ui, de kern is verborgen voor het publieke debat, zegt Manuvie. Aan Singh is gevraagd om op deze kritiek te reageren, maar op onze mail heeft ze niet geantwoord.
Zelf durft Manuvie India niet meer in, vertelt ze. Ook zijn er medestanders die om die reden anoniem willen blijven. ‘Ze helpen mij mee in mijn onderzoek naar de mensenrechtenschendingen in India, maar willen niet met naam en toenaam vermeld worden in de rapportages.’
Roshni Sengupta (Beeld: Twitter)
Universitair docent en socioloog Roshni Sengupta (foto), die aan de Universiteit Leiden heeft gedoceerd en nu werkt aan de Uniwersytet Jagielloński in de Poolse stad Krakau, zegt dat ze vanwege haar kritiek op de hindutva-ideologie slachtoffer is geweest van agressieve troll-aanvallen. ‘De meeste trollen kwamen uit India en ik kende ze niet.’ Het echte gevaar komt volgens haar van de Indiase regering. ‘Ik heb de politieke activiteit op Facebook aanzienlijk verminderd na waarschuwingen van vrienden in India over een ‘zwarte lijst’ die wordt bijgehouden door de overheidsinstanties. Een lijst van academici en journalisten, van degenen waarvan zij denken dat ze zich schuldig maken aan ‘antinationale’ activiteiten. Tot deze activiteiten kunnen het plaatsen Facebook- of Twitter-berichten horen, of zelfs het maken van opmerkingen. Hoewel dit misschien een ongegronde vrees is, vind ik het op dit moment verstandig om weloverwogen afstand te bewaren tot sociale media.’
‘Toen ik voor Kashmir opkwam begonnen ze seksuele toespelingen tegen mij te maken’
In tegenstelling tot Sengupta heeft activiste Shawintala Banwarie het gevecht op social media nog niet opgegeven. Ze gaat de vele confrontaties met open vizier aan. ‘De mensen die mij uitschelden en intimideren zijn geen hindoestanen uit Nederland, maar hindoe-nationalisten uit India en de Verenigde Staten. Ook word ik vaak door vrouwen uitgescholden. Toen ik voor Kashmir opkwam begonnen ze seksuele toespelingen tegen mij te maken. Deze vorm van intimidatie komt echt niet alleen van de kant van mannen.’
Dit artikel werd eerder gepubliceerd op de Kanttekening op 4 september 2020.
Het utopisme van radicale moslims heeft betrekkelijk veel weg van het communistische denken, betoogt filosoof Michiel Leezenberg. ‘De leninistische achtergrond van hedendaagse islamisten wordt nog steeds onvoldoende onderkend.’
Utopisch denken is terug van nooit weggeweest. Linkse tieners op TikTok prijzen ‘Daddy Marx’ (Karl Marx) de hemel in en willen het communisme terug. Publicist Rutger Bregman gelooft dat de meeste mensen deugen en pleitte jarenlang voor de invoering van een basisinkomen. Intersectionele feministen willen een inclusieve samenleving die racisme- en seksismevrij is. Zwarte activisten krijgen warme gevoelens van het fictieve koninkrijk Wakanda uit de film Black Panther, een hypermoderne heilstaat in donker Afrika.
Maar hoe zit het eigenlijk met utopisch denken in de islam? Welke pogingen om een islamitische utopie te stichten zijn er ondernomen? En hoe moeten we het utopisme van terreurorganisaties als ISIS en Al Qaida duiden? De Kanttekening ging hierover in gesprek met filosoof Michiel Leezenberg, die niet-westerse wijsbegeerte en wetenschapsfilosofie doceert aan de Universiteit van Amsterdam.
Is utopisch denken in de islam vooral op het verleden gericht – de tijd van de profeet – of op de toekomst, reactionair of revolutionair?
‘Als je deze vraag echt goed wil beantwoorden, dan heb je een hoop tijd en ruimte nodig. Maar ik zal proberen het kort samen te vatten. Er is een belangrijk verschil tussen denkers van vroeger en die van nu. Islamitische denkers over politiek waren vroeger met name juristen, theologen en filosofen.
‘Eén belangrijke denker in dit verband is de theoloog Ibn Taymiyyah (1263-1328, red.). Hij stelde zich de belangrijke vraag hoe de oemma of moslimgemeenschap überhaupt kon blijven voortbestaan, zonder kalief. In 1258 was Bagdad geplunderd door de Mongoolse horden, die ook de kalief vermoord hadden. Ibn Taymiyyah vroeg zich af of de islam überhaupt wel kan blijven bestaan, zonder kalief. Hij vond van wel. Hij vatte het ambt van de kalief op als een historisch verschijnsel, niet als een theologisch dogma. Ook zonder kalief kunnen moslims de sharia gehoorzamen. Deze gedachte was utopisch, want voor die tijd hadden moslims hierover nooit nagedacht; ze lieten de politiek over aan de discretie van de heersers. Een puur op de sharia gebaseerde staat bestond niet.’
Maar hadden de ulema – islamitische geleerden – dan geen macht?
‘De islamitische geleerden hielden zich niet met staatszaken bezig, maar met erfrecht, overspel, dat soort zaken. Ze hielden zich niet echt met politiek bezig. Ze mochten adviseren, maar hun advies kon door de kalief ook in de wind worden geslagen. Bij Ibn Taymiyyah nam de islamitische wet, de sharia, de plaats in van de heerser. Deze gedachte was heel radicaal. Ibn Taymiyyah was zijn tijd ver vooruit. Pas in de negentiende en twintigste eeuw kreeg hij serieus volgelingen.’
Was Ibn Taymiyyah de eerste utopische denker in de islamitische wereld?
‘Nee, dat was Aboe Nasr al-Farabi (870-950, red.), die het boek Al-Madina al-Fadila – De deugdzame stad – schreef. Deels is dat een Arabisch-islamitische bewerking van Plato’s Politeia – De staat. Al-Farabi wil net als Plato een rechtvaardige samenleving, individuele vrijheid is hieraan ondergeschikt. Plato’s idee van de verlichte monarch, de filosoof-koning, combineert Al-Farabi met de idee van de geopenbaarde wet. Die staat moet worden geleid door een heerser die koning, filosoof en profeet is.’
Al-Farabi op een bankbiljet uit Kazachstan (Beeld: Wikimedia Commons)
Profeet? Dat kan toch niet in de islam, waar Mohammed de laatste profeet is?
‘Bij hem betekent ‘profeet’ vooral ‘wetgever’. Het interessante is: de naam van Mohammed komt niet in Al-Farabi’s boek voor. De Koran ook niet. Al-Farabi is een soort Spinoza, maar dan nog radicaler. In de Tractatus theologico-politicus zegt Spinoza dat iedereen zich aan de religieuze wetten moet houden, want dat is goed voor het algemeen belang. Al-Farabi zegt echter dat zulke wetten er slechts zijn voor de gewone mensen, niet voor de filosofen. Hij ontkent ook dat er één specifieke religie nodig is voor de deugdzame stad, laat staan dat de islam die religie zou zijn. De rede is bij hem belangrijker dan geopenbaarde religie. Hij is dus radicaler.
‘Samengevat: Ibn Taymiyyah dacht op een theologische manier na over de utopie. Bij hem draaide het om de islamitische wet, niet om de kalief. Bij Al-Farabi gaat het om een filosofische kijk op de utopie. Net als Plato is hij elitair, de rede verkiest hij boven geopenbaarde religie. Die laatste is er voor het volk, de geletterde elite doet aan filosofie. Net als Spinoza was Al-Farabi sceptisch over de massa. De meeste mensen waren volgens hem te dom, te irrationeel, om een op filosofie gebaseerde utopie te realiseren.’
Er is veel ontevredenheid in de hedendaagse islamitische wereld over corrupte regimes, ongelijkheid en onrechtvaardigheid. Is utopisch denken juist in deze tijd niet populair?
‘Dat klopt. In de moderne islamitische wereld zijn nieuwe vormen van utopisch denken ontstaan. Deze denkers zeggen terug te willen naar vroeger, maar je moet door die retoriek heen prikken. Ze zijn juist heel modern.’
Doelt u op de radicale Egyptische ideoloog Said Qutb (1906-1966, red.), de godfather van het moderne moslimfundamentalisme?
‘Ja, onder meer. Qutb zegt dat hij naar de zuivere oorspronkelijke islam terug wil, maar is erg beïnvloed door het marxisme-leninisme. Revolutionair politiek geweld neemt een belangrijke plek in in zijn doctrine. Dat is nieuw en is volledig afwezig bij de klassieke islamitische auteurs. Politiek geweld was er altijd. Maar het werd nooit gerechtvaardigd op theologische of juridische gronden. Heerschappij rechtvaardigt zichzelf, was het oude idee. De islamitische vorst was een strenge vader, die zijn vechtende kinderen uit elkaar probeerde te houden. Bij klassieke islamitische auteurs gaat het erom maatschappelijke conflicten te voorkomen. Er is een grote angst voor fitna – verdeeldheid. Liever zestig jaar tirannie dan een dag zonder heerser, stelde Ibn Taymiyyah nog.’
Qutb was duidelijk niet klassiek.
‘Inderdaad. Hij vond dat je in naam van islamitische idealen de heerser en de staat mag bestrijden. Die revolutionaire gedachte is deels anarchistisch, deels, marxistisch-leninistisch. Qutbs boek Mijlpalen, dat voor radicale moslims grote betekenis heeft, is zichtbaar geënt op Lenins pamflet ‘Wat te doen?’ uit 1902. Net als Lenin gelooft Qutb in de kracht van de revolutionaire voorhoede, die geweld gebruiken moet om succes te boeken. De rest volgt daarna vanzelf. Bij Qutb bestaat die revolutionaire voorhoede uit een kleine groep ware moslims, die elk compromis met bestaande heersers afwijst. Je kunt volgens hem geen dialoog met de staat aangaan. Volgens Qutb is elke vorm van menselijke heerschappij fout: alleen God is soeverein.
‘Hoewel hij dit theologisch verpakt, is zijn filosofie heel revolutionair. Die leninistische achtergrond van hedendaagse islamisten wordt echter nog steeds onvoldoende onderkend. Ik merkte dat zelf toen ik voor het eerst in Noord-Irak was voor veldonderzoek. Ik sprak daar ook met islamisten die zeiden dat hun partij een politbureau en een centraal comité had. Ze waren natuurlijk geen communisten, maar hadden wel een overduidelijk leninistische partijstructuur. Ze geloofden echt dat je met een voorhoedepartij de maatschappij veranderen kan.’
En hoe zit het met ayatollah Khomeini? Zijn islamitische republiek Iran is toch ook best modern?
‘Dat klopt. Khomeini geloofde in velayat-e faqih: de voogdij van de jurist. Hij was tegen volkssoevereiniteit: een islamitische regering kon volgens hem niet berusten op mensen die geen goede moslims zijn. Daarom moet de bevolking worden opgevoed, onder de voogdij van de schriftgeleerden staan. Dit is een totaal nieuw idee, dat schriftgeleerden zelf de politieke macht uitoefenen.
‘Khomeini’s elitaire notie van islamitisch regeren lijkt vagelijk op Plato, die in Politeia pleitte voor een staat die werd geregeerd door filosofen. Khomeini heeft tijdens zijn theologische studie geheid ook Plato en Aristoteles moeten bestuderen. Verder is de grondwet van de Iraanse islamitische republiek gebaseerd op die van Zwitserland. Er zitten veel democratische elementen in, zoals verkiezingen voor parlement en president. Tegelijkertijd is er die raad van hoeders. Je kunt dit zien als een extreme variant op de trias politica, waarbij de rechterlijke macht de meeste macht heeft.’
‘Je kunt niet een boekhandel binnenlopen en vragen: ‘Geef mij het islamitische wetboek van de sharia’
Zijn de sharia en de islamitische staat – ik bedoel dus niet de terreurbeweging – idealen, of bestaan ze ook echt? Hoe verhouden ideaal en werkelijkheid zich tot elkaar in de islamitische politieke filosofie?
‘Als buitenstaanders aan de sharia denken: dan denken ze aan dé islamitische wet. Maar het ligt veel ingewikkelder. Je kunt niet een boekhandel binnenlopen en vragen: ‘Geef mij het islamitische wetboek van de sharia.’ Er is traditioneel veel vrijheid voor islamitische rechtsgeleerden: islamitisch recht draait veel om casuïstiek. Het concept van de islamitische staat is een vernieuwing van de twintigste eeuw. Voor de negentiende eeuw werd er nauwelijks een onderscheid gemaakt tussen de staat en de heerser. De Ottomaanse sultan was de kalief. Maar dit was puur theoretisch. Toen het Turkse parlement op 3 maart 1924 het kalifaat afschafte leidde dit tot weinig commotie.’
Maar toch werd het idee van het kalifaat populair.
‘Eind negentiende eeuw was er in India echter een kalifaatbeweging ontstaan, die antikoloniaal was. Het idee was dat er een staat op islamitische principes gesticht moest worden, met een islamitische grondwet. Maar het is heel moeilijk gebleken om de sharia te vertalen in een grondwet, vooral omdat de klassieke islamitische rechtspraak zich, als gezegd, vooral bezighield met privaatrecht en strafrecht, niet met publieksrecht. De Pakistaanse journalist en theoloog Abul Ala Maududi (1903-1979, red.), de pionier van het ideaal van de islamitische staat, onderkende dit ook. Een islamitische grondwet was volgens hem een project voor de toekomst.’
Vlag van Hizb ut-Tahrir (Beeld: Wikimedia Commons)
En hoe zit het met ISIS? Dit is toch een klassiek voorbeeld van hoe de hemel op aarde in een hel verandert?
‘Over ISIS wordt veel onzin geschreven. Was Abu Bakr al-Baghdadi de werkelijke leider van ISIS, of een posterboy? Feit is dat het kader van ISIS uit veteranen van de geheime dienst van Saddams Baath-partij bestond, en dat de vijanden van de Baath-partij – Sjiieten, Koerden, Jezidi’s, Assyrische christenen – ook de vijanden van ISIS waren. Er is vooral veel continuïteit tussen die twee. Natuurlijk claimt ISIS de zuivere islam te verkondigen, maar Ibn Taymiyyah zou zich omdraaien in zijn graf, als hij hoort dat de organisatie zich op hem beroept.
‘De beruchte onthoofdingsvideo’s van ISIS gaan ook niet terug tot de klassieke islam, maar tot de Mexicaanse drugskartels, die ook mensen onthoofden en daarvan filmpjes maken om hun tegenstanders af te schrikken. Je kunt ISIS misschien beter beschouwen als een maffiaclan. ISIS trok veel mensen aan die niets over de islam weten. Een ISIS-strijder had vlak voor zijn vertrek het handboek De Koran voor dummies besteld, om zich toch een beetje in te lezen in het onderwerp.’
Maar had ISIS dan geen islamistisch-utopische kant?
‘Dat was vooral reclame. De boodschap was: ‘Het liberale Westen wijst jullie af; wij wijzen het liberale Westen af. Kom naar ons, wij hebben een kalief.’ Vrijwel geen moslim weet wat het kalifaat inhoudt of moet inhouden, maar het idee geeft moslims een warm gevoel. Het kalifaat zou een rechtvaardige samenleving zijn. Maar in werkelijkheid was het kalifaat van ISIS een totalitaire en corrupte terreurstaat. De hel op aarde inderdaad.’
‘ISIS trok veel mensen aan die niets over de islam weten. Een ISIS-strijder had vlak voor zijn vertrek het handboek De Koran voor dummies besteld’
En hoe utopisch is Al Qaida? Zij willen toch ook het wereldkalifaat?
‘Dat ligt toch een beetje anders. Al Qaida was vooral een defensieve beweging. Osama Bin Laden wilde door middel van aanslagen de Amerikaanse troepen uit Saoedi-Arabië verdrijven, zoals volgens hem een klein groepje jihadstrijders ook de Russen uit Afghanistan had verjaagd. De tactiek van Al Qaida is kleine speldenprikken uitdelen, symbolische acties, met als doel dat de Amerikanen zich terugtrekken. Bin Laden heeft zich er niet of nauwelijks over uitgelaten hoe een islamitische staat er volgens hem uit zou moeten zien.’
Dan heb je ook nog de Pakistaanse organisatie Hizb ut-Tahrir. Zij dromen wel van een islamitische staat, maar gebruiken geen geweld gebruiken. Zijn zij de echte islamistische utopisten?
‘Hun vlag lijkt op die van ISIS, maar de mensen van Hizb ut-Tahrir zijn inderdaad geen doeners. In veel islamitische landen is Hizb ut-Tahrir verboden, vanwege hun politieke streven naar het wereldkalifaat. Je kunt ze misschien een beetje vergelijken met trotskisten. Zij zijn nettere revolutionairen dan stalinisten en in interne discussies het felst. Maar mede daardoor zal hun wereldkalifaat er natuurlijk nooit komen.’
In de Turkse media werd hardop gespeculeerd over de terugkeer van het kalifaat, nadat de Hagia Sophia weer werd ingewijd als een moskee. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan wilde de nieuwe leider van de soennitische wereld worden. Denkt u dat hij kalief wil worden?
‘Erdogan kan niet zomaar het kalifaat claimen. Hij moet dan eerst een stamboom verzinnen, dat hij afstamt van de profeet. Dat hebben andere leiders in de islamitische wereld natuurlijk ook al gedaan; maar het claimen van de status van kalief is toch wel wat anders.
‘Maar misschien wordt het tijd voor moslims om het hele concept van het kalifaat opnieuw kritisch te doordenken. Waar moet de kalief zitten? Moet hij één persoon zijn? Volgens de Indiase filosoof Mohammed Iqbal (1877-1938, red.) kan het kalifaat ook in volkssoevereiniteit belichaamd zijn. ‘Als we het volk als kalief opvatten, dan zijn we meteen ook van het imperialisme van de Arabieren af…’, zei hij.’
Ten slotte: bestaan er ook progressieve, vrijzinnige islamitische utopieën, waarin democratie en de rechten voor andersdenkenden, zoals sjiieten en niet-moslims, worden gerespecteerd?
‘Ik vind het wel opmerkelijk – en ironisch – dat de populairste utopie van het moment midden in de islamitische wereld ligt. Het beroemde Rojava, ofwel de Democratische Federatie van Noordoost-Syrië, is onder progressieve jongeren in de islamitische wereld, en ook ver daarbuiten, immens populair. Het is een seculier utopisch project, maar ook veel gelovige moslims zijn erbij betrokken. Rojava is niet per se anti-islam.
‘Ik heb niet weinig studenten gehad die naar Rojava wilden afreizen, om daar te helpen de revolutie te verwezenlijken. Ze projecteren daar al hun utopische wensen en verlangens op. Antikapitalistisch. Feministisch. Intersectioneel. Ik dacht wel eens dat al die mooie verhalen over grassroots-anarchisme en homo-emancipatie in Rojava vooral voor westerse consumptie waren, maar ze zijn vooral ook op en tegen Turkije gericht. Als de dominante krachten in Erdogans Turkije tegen homo- of vrouwenemancipatie zijn, dan zijn de PKK en de PYD voor.
‘Ik heb niet weinig studenten gehad die naar Rojava wilden afreizen, om daar te helpen de revolutie te verwezenlijken’
‘Ondanks de anarchistische retoriek staat Rojava onder een strikt hiërarchisch gezag naar marxistisch-leninistisch model. De hoop dat je midden in zo’n oorlog een anarchistische utopie zou kunnen verwerkelijken is naïef: helaas zijn er temidden van het al jarenlang aanhoudende geweld in Syrië en Irak geen duidelijke good guys. Zo heeft de PYD nooit ondubbelzinnig afstand genomen van de Syrische dictator Assad, die veel meer bloed aan zijn handen heeft dan ISIS.’
Dit artikel werd eerder gepubliceerd op de Kanttekening op 24 augustus 2020.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
