‘Heeft u misschien tijd om een keer met mij te praten over mijn community?’ Ik ken Ram Karki als een zeer gastvrije restauranthouder bij wie ik in het verleden regelmatig een hapje ging eten. Ik had hem al een paar jaar niet gezien of gesproken. Ik was daarom ook nieuwsgierig naar wat hem op het hart lag. Tijdens ons gesprek vertelde hij mij dat hij deel uitmaakt van de groep etnische Nepalezen – een onderdrukte minderheidsgroep in Bhutan – en als politieke vluchteling in 2003 naar Nederland kwam. Dat wist ik niet.

Nepalezen in Bhutan onderscheiden zich qua taal en religie van Bhutanezen: de etnische Nepalezen zijn hindoes en de Bhutanezen boeddhisten. Nepalezen mogen in de publieke ruimte hun eigen traditionele kleding niet dragen en de eigen taal niet spreken. In 1985 werden zij wettelijk van het staatsburgerschap uitgesloten, behalve als zij schriftelijk konden aantonen dat zij sinds 1958 in het land woonden. Iets wat voor de vele eenvoudige en vaak analfabetische landarbeiders onmogelijk was.

In 1992 werden ‘illegale’ gezinnen gedwongen ‘vrijwillige vertrekcertificaten’ te ondertekenen en werden zij van hun land verdreven met weinig of geen compensatie. Sommige Nepalezen werden als ‘anti-nationalistisch’ beschouwd en lastiggevallen, gevangengezet en gefolterd. In de daarop volgende exodus werd Bhutan gezuiverd van bijna 100.000 Nepalezen. Zij verblijven nu in vluchtelingenkampen in Nepal, in erbarmelijke omstandigheden.

Het hervestigingsprogramma van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR zoekt naar een nieuwe woonplek voor kwetsbare vluchtelingen. Het programma wordt ondersteund door 34 landen. Elk aangesloten land nodigt jaarlijks een aantal vluchtelingen uit om zich te vestigen. Voor Nederland is dit aantal vijfhonderd per jaar. De startpositie van zo’n ‘gast’ is dus een heel anders dan die van de vluchteling die zelf voor Nederland heeft ‘gekozen’. De ‘gast’ wordt geaccepteerd op humanitaire gronden. Alleen de meest kwetsbare vluchtelingen komen daarvoor in aanmerking. Dit wordt getoetst door de IND, de COA en het ministerie van Buitenlandse Zaken. Zo geschiedde dit proces ook in 2007 voor de Nepalees-Bhutanees vluchtelingen in de Nepalese kampen.

Meneer Karki vertelt mij dat het anno 2021 goed gaat met een groot deel van de uitgenodigde Nepalees-Bhutanese vluchtelingen. Vrijwel alle uitgenodigde vluchtelingen zijn genaturaliseerd, maar een groep van 25 ouderen, die niet kan lezen en schrijven, lukt het niet om het inburgeringexamen te behalen. Dat is een harde voorwaarde voor naturalisatie. Vrijstelling krijgen is onmogelijk, want: regel is regel. De instanties zien geen probleem, omdat deze ouderen een vaste verblijfsvergunning hebben waarmee ze in Nederland kunnen wonen en werken.

Deze vluchtelingen zijn niet alleen stateloos, maar ook beroofd van fundamentele mensenrechten

De paradox: staatlozen worden op humanitaire gronden uitgenodigd, maar moeten voldoen aan criteria die gelden voor reguliere vluchtelingen en statushouders. Cruciaal is het behalen van het inburgeringsexamen. Daarvoor moet je kunnen lezen en schrijven. Hierdoor vallen analfabeten buiten de boot. Zodoende komen alleen de sociaal sterkeren in aanmerking voor het Nederlands staatsburgerschap. Een beleid dat in de literatuur bekend staat als betting on the strong.

Het beleid richt zich op menselijk kapitaal, dat vooral wordt afgelezen aan opleiding en arbeidservaring. Onze vluchtelingenbeleid schuurt tegen het UNHCR-programma, waarin ook on- en laaggeschoolden zijn opgenomen. Humanitaire gronden zijn vervangen door economische gronden. De kwetsbaarheid waar ze op waren geselecteerd is nu hun valkuil geworden.

Zonder naturalisatie blijft deze groep ouderen staatloos. Met alleen een verblijfsvergunning en zonder paspoort kunnen zij niet reizen. Zij zijn in Nederland opgesloten en nog steeds niet vrij. Zij kunnen geen familie opzoeken in het buitenland, of gewoon op vakantie gaan. Ook hun behoefte om ergens bij te willen horen, om Nederlander te zijn, komt niet in beeld. Terwijl we toch zo graag willen dat ‘allochtonen’ moeten integreren. Deze statushouders zijn niet alleen stateloos, maar ook beroofd van fundamentele mensenrechten.

Meneer Karki attendeert gemeentes en politici al jaren op hun situatie, maar wordt in de wacht gezet of van het kastje naar de muur gestuurd. De problematiek is niet beperkt tot de 25 Nepalese Bhutanezen, maar omvat iedereen die het inburgeringsexamen niet haalt.

Terwijl we anno maart 2021 na een jaar corona snakken naar vakantie om weer kennissen, vrienden, familie in het buitenland op te zoeken, wordt zulke vrijheid onthouden aan de zwaksten onder de vluchtelingen en statushouders. Het ‘humane, vrije Westen’ is voor hen een leeg begrip.

Paus Franciscus vredig op de foto samen met de sjiitische grootayatollah Al-Sistani in Irak, zoals anderhalve week geleden het geval was – wat zou het katholieke deel van Wilders’ aanhang daarvan vinden? En de SGP, gezien haar wens om de islam in Nederland de facto te verbieden? Of zou die hierin juist een bevestiging vinden van de opdracht in haar beginselprogramma om alle valse afgoderij te weren, waartoe door de opstellers toen zeker nog eveneens de katholieke variant van het christendom gerekend werd?

‘Liever Turks dan paaps’, zo luidde ooit de calvinistische strijdleus tegen Spanje – maar wat als ‘de Turken’ en de papen elkaar plots vinden in Ur, tussen de brokstukken van de legendarische geboorteplaats van Abraham? Heet het dan dat katholicisme en islamisme één pot nat zijn?

Een ding is duidelijk: een steile calvinist zou hier in Ur toch niet zo snel naast een moslim hebben gestaan.

Neem de beide Nederlandse lijsttrekkers met veel Midden-Oosten-ervaring, Sigrid Kaag van D66 en Gert-Jan Segers van de ChristenUnie. De katholiek Kaag kwam er als diplomaat, en keerde met een Palestijn als echtgenoot naar Nederland terug. De gereformeerde Segers kwam er als zendeling, en dat is wat anders dan een diplomaat. Een zendeling zendt. Een ontvangsttoestel ontbreekt vaak. Tot een huwelijk leidde zijn verblijf in Caïro dan ook niet. Het bevestigde Segers slechts in de diepe kloof die naar zijn mening tussen christendom en islam bestaat.

Ik denk niet dat dat verschil geheel toevallig is. Daar zijn twee redenen voor, of eigenlijk zelfs drie.

Ten eerste is het katholicisme in de praktijk in zijn denken veel flexibeler dan het calvinisme. Voor de overtuigde calvinist is er maar één bron van waarheid: het Woord van de Bijbel. Er staat wat er staat – hoe mistig dat soms ook is. Als het, gemeten aan de hedendaagse normen, erg pijnlijk is wat er staat – dat godslastering met steniging moet worden gestraft, ofzo (Leviticus 24:16) – dan leidt dat tot veel gekerm en gekronkel. Mooie voorbeelden van zulk gekronkel zagen we recent weer in het Nieuwsuur-interview met SGP-voorman Kees van der Staaij.

De katholiek Kaag kwam als diplomaat in het Midden-Oosten, de gereformeerde Segers als zendeling – en dat is wat anders dan een diplomaat

Voor katholieken telt niet slechts het evangelie, maar ook tweeduizend jaar traditie vol kerkvaders, pausen en heiligen die ook allemaal iets leerzaams hebben gedaan en gezegd. Dat biedt uitwijkmogelijkheden, als de oude leer op het moderne leven botst. De Schepping in zes dagen? Het Vaticaan heeft het er gewoon niet meer over, terwijl men op de Veluwe over Darwins evolutieleer nog steeds steunt en kreunt. 

Credo quia absurdum – ‘ik geloof het, omdat het absurd is’, aldus de Latijnse bezweringsspreuk van de oude kerkvader Tertullianus: ook dat is zo’n favoriete katholieke vluchtheuvel zodra het voor het verstand ingewikkeld wordt. Een calvinist pretendeert steeds rechtlijnig logisch te denken. Helaas: de Bijbel laat dat niet altijd toe.

Die katholieke flexibiliteit uit zich ook op cultureel vlak. Nog steeds supranationaal georganiseerd, in tegenstelling tot de nationaal georganiseerde protestantse en oosters-orthodoxe kerken, is de katholieke kerk ook in cultureel opzicht veel eclectischer. Zij heeft alle eeuwen door heel veel ‘heidense’ opvattingen in zich opgezogen, zich aan lokale gebruiken aangepast, om het kersteningsproces te vergemakkelijken. Aan Venus of Mars gewijde Romeinse tempels werden in aan Maria of Petrus gewijde kerken veranderd – de bekeerden konden zo gewoon onder nieuw gesternte naar hun oude vertrouwde heilige plek blijven komen.

Reden twee voor het verschil tussen Kaag en Segers: katholieken zijn door die culturele flexibiliteit – er leiden vele wegen naar Rome – ook vaak een stukje diplomatieker. Dat botte Hollandse ‘Ik zeg wat ik vind’ (door de Hollander zelf als ‘eerlijkheid’ geroemd) is niet zo hun ding. Dat is in het Midden-Oosten met al z’n trauma’s en gevoeligheden wel zo handig.

Ten slotte: de katholieken leggen meer nadruk op het Nieuwe Testament, de calvinisten op het Oude. Daaruit vloeit voor de laatsten een grote verbondenheid met het jodendom voort. Dat betekent dat katholieken veel kritischer ten opzichte van Israël staan – vergelijk naast Kaag ook oud-premier Dries van Agt en voormalig minister van Buitenlandse Zaken Hans van den Broek met Segers. Voor het kunnen slaan van een pauselijke brug naar moslims is dat geen irrelevant punt.

Racisme staat steeds nadrukkelijker op de politieke agenda en debatten gaan regelmatig over inclusie. Nu dit soort onderwerpen het publieke debat hebben bereikt, doemt ook de vraag op of kandidatenlijsten voor de aanstaande Tweede Kamerverkiezingen divers zouden moeten zijn. Is het relevant om een diverse kandidatenlijst te hebben of kan een partij eigenlijk ook wel zonder? Is diversiteit een hobby voor mensen die woke zijn en zich aan de uiteinden van het politieke spectrum begeven, of is het voor grote groepen kiezers relevant? De meningen verschillen nogal.

De afgelopen weken interviewde ik zeven biculturele kandidaten voor de Tweede Kamer. Het bleek niet altijd gemakkelijk om kandidaten te vinden. Bij partijen als de SP en JA21 krijg je niet eens antwoord op je vraag of ze aan zo’n serie mee willen doen. Misschien is dat de reden waarom zowel SP als JA21 met deze vraag worstelen. Bij die laatste partij staat bijvoorbeeld maar één bi-culturele Nederlander op de kandidatenlijst, maar praten over diversiteit wil Maryam Soltani niet. Hoe uniek ze is, blijkt uit het feit dat Forum voor Democratie en PVV sowieso geen biculturele kandidaten hebben. Het is allemaal dezelfde onwil om over diversiteit na te denken. Deze lijkt voor meerdere partijen hooguit nuttig omdat men dan verschillende huidskleuren op de foto kan zetten.

Verschil moet er zijn: PvdA en BIJ1 hebben zelfs zo’n diverse kandidatenlijst dat je nauwelijks kunt bedenken wie je voor een interview over diversiteit zou willen vragen. Deze partijen erkennen dat verschillende achtergronden concrete ervaringen en politieke ideeën opleveren die in de dagelijkse politiek uiterst relevant kunnen zijn.

Daar zijn overal voorbeelden van. Zo zijn de standpunten van Ulysse Ellian (VVD) over vrijheid een afgeleide van de geschiedenis van zijn familie. Door die Iraanse achtergrond wil Ellian onder geen beding IS-strijders naar Nederland laten terugkeren. Nilüfer Gündogan (Volt) heeft een soortgelijk verhaal: haar Turkse achtergrond vertelt haar hoe fragiel de liberale democratie is en dat bedreigingen van elders ook hier kunnen opkomen. De Surinaamse achtergrond van Raoul Boucke (D66) informeert hem over de gevoeligheden van de relatie tussen Nederland en Suriname en actuele thema’s als visumliberalisatie.

Als een partij nauwelijks biculturele kandidaten heeft, zegt dat heel veel over hoe men tegen de huidige samenleving aankijkt

Maar de relevantie van diversiteit gaat nog een stapje verder: het gaat ook over de maatschappelijke positie van biculturele Nederlanders. Vaak is er sprake van achterstelling. Doorvoelen politici dat probleem? Denk aan de woorden van Don Ceder (ChristenUnie) over de erkenning van het slavernijverleden, wat voor veel witte Nederlanders niet speelt, maar in de Afro-Caraïbische gemeenschap des te meer. Of Mustafa Bal (CDA) die haarfijn kan uitleggen hoe het is als je als moslim niet voor vol wordt aangezien. Of Mohammed Mohandis (PvdA) wiens leerlingen zich erover verbazen dat ook zij Tweede Kamerlid kunnen worden.

De discussie over diversiteit op kandidatenlijsten heeft de laatste jaren voor veel mensen een hele activistische ondertoon gekregen. Al snel komt iemand dan met het idee dat het allemaal niet uitmaakt waar je vandaan komt, wat je achtergrond is of je kleur, zolang je maar een goed Kamerlid bent. Toch is dat te simpel: de diversiteit die je op je kandidatenlijst toelaat is bepalend voor de blik die een partij de komende jaren zal hebben. Het is nauwelijks bediscussieerd dat een kandidatenlijst niet alleen uit zestigplussers hoort te bestaan en velen weten ergens diep van binnen dat de feitelijke oververtegenwoordiging van hoger opgeleiden echt een probleem is.

En dus zou ook culturele diversiteit een vereiste moeten zijn. Geen verplichting natuurlijk, want politieke partijen gaan zelf over wie ze wel en niet op de kandidatenlijst willen hebben. Maar als een partij nauwelijks biculturele kandidaten heeft, al dan niet omdat ook biculturele partijleden ontbreken, zegt dat heel veel over hoe men tegen de huidige samenleving aankijkt en welke perspectieven men daarbinnen het overdenken waard vindt. Een partij als het CDA zou hier hoognodig eens kritisch op bevraagd moeten worden.