Binnen de Turks- en Marokkaans-Nederlandse moslimgemeenschappen circuleren complottheorieën die de vaccinatiebereidheid van deze groepen verkleinen. Daarvoor waarschuwt de Stichting Platform Islamitische Organisaties Rijnmond (SPIOR), een koepel van 72 islamitische organisaties. Vereist dit fenomeen een specifieke aanpak vanuit moslimgemeenschappen?

SPIOR-directeur Mohammed Bouimj erkent dat de verspreiding van misleidende informatie over het virus en coronavaccins niet enkel binnen moslimgemeenschappen plaatsvindt. ‘Maar wat mij zorgen baart is dat sommige moslims zich beperken tot een enkele nieuwsbron die zij als betrouwbaar bestempelen, terwijl dat niet zo is. Vervolgens is er geen andere bron die zij kunnen of willen raadplegen om hen verder over het onderwerp te informeren.’

Een voorbeeld van zo’n wilde vaccin-theorie die in Whatsapp-groepen van Arabisch sprekende moslims wordt gedeeld is afkomstig van Karim Karsi, een huisschilder uit de Spaanse plaats Gerona. In een video stelt Karsi, in het Arabisch, onder meer dat het coronavaccin dodelijk is en een chip bevat om mensen te volgen.

Een ander voorbeeld is de Marokkaans-Nederlandse rapper Appa, die fel werd bekritiseerd omdat hij het vaccineren tegen corona vergelijkt met de Jodenvervolging tijdens het nazibewind. Hij vreest dat mensen die zich niet willen laten vaccineren tegen corona gediscrimineerd zullen worden. Op Twitter deelde hij een foto van een Jodenster waarop ‘ongevaccineerd’ staat.

Nog een ander voorbeeld: een Belgische moslimonderneemster in natuurlijke voedingssupplementen en verzorgingsproducten deelt via Instagram een quote van immunoloog Theo Schetters: ‘Vaccineren tegen corona is onnodig en massavaccinatie is vanwege onbekende bijverschijnselen en gevolgen hoogst onverantwoordelijk.’ Een van haar volgers reageert met een screenshot van een CNN-artikel over een onderzoek naar het overlijden van een Amerikaanse arts, die kort voor zijn dood tegen corona was ingeënt. Dat er op dit moment geen signalen zijn om het overlijden van de arts direct in verband te brengen met de vaccinatie, ontbreekt in het screenshot.

Bouimj vergelijkt de manier waarop complottheorieën over coronavaccins binnen moslimgemeenschappen worden verspreid met hoe extremistisch gedachtegoed over de islam jongeren bereikt. Mensen leven in een geïsoleerde bubbel, en kijken niet verder dan wat ze aan informatie binnenkrijgen, zegt hij.

‘Ik wil dat imams aandacht besteden aan het delen van juiste informatie over de coronavaccins’

‘Het is vergelijkbaar met radicaliserende jongeren. Zij zien onderwijsinstellingen niet als een opvoeder, en thuis kunnen niet alle ouders hun kinderen opvoeden. Hierdoor worden deze kinderen aan de straat en het internet overgelaten, waar radicalen deze jongeren tot gewelddadige gedachten kunnen brengen. Zij zien deze radicalen als hun enige betrouwbare bron om over de islam te leren, terwijl dat niet juist is. Er is in veel van deze gevallen dan ook geen derde partij om ze op andere gedachten te brengen. Zo gaat dat ook bij de verspreiding van complottheorieën over coronavaccins.’

Vanuit SPIOR pleit Bouimj daarom voor betere en meer toegankelijke informatievoorziening over het virus en de vaccins, die specifiek is gericht op moslimgemeenschappen. Hij spreekt over plannen om een film te maken waarin Nederlands-islamitische artsen in het Arabisch, Turks en Nederlands de juiste informatie over de vaccins vrijgeven. Hiervoor heeft Bouimj naar eigen zeggen al een aantal artsen benaderd, die graag met hem mee willen werken aan een dergelijke film.

Daarnaast ziet hij kansen om medisch en wetenschappelijk onderbouwde informatie over de coronavaccins via moskeeën te delen. ‘Ik wil dat imams aandacht besteden aan het delen van juiste informatie over de coronavaccins tijdens de preken van het vrijdagmiddaggebed’, vertelt hij. Bouimj ziet moskeeën als boegbeeld voor de naleving van coronamaatregelen onder moslims.

‘Wat betreft de naleving van de coronamaatregelen doen de moskeeën het uitstekend’, zegt hij. ‘Er wordt nu ook zoveel mogelijk via livestream gedaan en zo min mogelijk binnen de moskeeën zelf. Een imam kan bijvoorbeeld online een preek geven over de coronavaccins, met informatie die door artsen wordt onderbouwd. Op die manier krijgen Nederlandse moslims hun informatie ook van bronnen die zij herkennen en kunnen vertrouwen.’

Vaccinatiebereidheid

Dat goede informatievoorziening essentieel is bij het tegengaan van complottheorieën over coronavaccins, onderschrijft ook de islamitische huisarts Reis Kurt. ‘Vanaf het begin van de pandemie zijn er al verschillende groepen mensen die de beschikbare informatie over het virus in twijfel trekken’, zegt hij. ‘Zo ook binnen moslimgemeenschappen. Maar als ik naar het geheel kijk, dan zie ik niet dat moslims bovengemiddeld in deze complottheorieën geloven.’

De islamitische theologie is vooruitstrevend in de omgang met ziektes en medische behandelingen, stelt de huisarts. Dit komt voort uit de gedachte dat een mensenleven een groot goed is dat beschermd moet worden. ‘Zodra er nieuwe manieren worden ontdekt om mensenlevens te redden, zullen moslims bereid zijn om deze aan te nemen. Zij gaan er vrij gemakkelijk mee om’, aldus de dokter.

Wat betreft de vaccinatiebereidheid onder Nederlandse moslims maakt Kurt zich daarom geen zorgen. Hij vergelijkt het met de vaccinatiebereidheid onder zorgpersoneel in Nederland. Zo blijkt uit eerder enquêteonderzoek dat 33 procent van de verpleegkundigen niet bereid was zich te laten vaccineren. Bij artsen lag dit percentage op 11 procent.

‘Nu zorgpersoneel in Nederland zich wel kan laten vaccineren, zien we in de praktijk dat de 33 procent die eerder niet bereid was gevaccineerd te worden van gedachten is veranderd. Met de beschikbaarheid van vaccins nemen de twijfels af en laat zorgpersoneel zich massaal vaccineren’, aldus Kurt. Hij verwacht dat een vergelijkbaar effect zal plaatsvinden onder de Nederlandse bevolking als geheel.

‘Zodra ik ze vertel dat ik mijzelf laat inenten, zijn mijn patiënten gerustgesteld’

‘Het is begrijpelijk dat mensen twijfels en vragen hebben over de coronavaccins’, zegt Kurt. In zijn huisartsenpraktijk merkt hij bij sommige patiënten enige twijfels over het vaccineren. ‘Maar zodra ik ze vertel dat ik mijzelf laat inenten, zijn mijn patiënten gerustgesteld. Als leek is het nu eenmaal onmogelijk om een persoonlijk oordeel te vellen over de coronavaccins. Je zult moeten vertrouwen op de medische wetenschap en de deskundigheid van medisch personeel dat zijn werk doet.’

Aan de frontlinie

Om de vaccinatiebereidheid onder de Nederlandse bevolking te vergroten is goede informatievoorziening van belang, vindt anesthesioloog-intensivist Mustafa Albayrak, en niet enkel gericht op moslimgemeenschappen. ‘Maar als ik als IC-arts mede dankzij mijn Turks-Nederlandse en islamitische achtergrond moslims kan bereiken met medisch wetenschappelijk onderbouwde informatie over de coronavaccins, dan draag ik graag mijn steentje bij’, zegt hij. Zo laat Albayrak weten bij te willen dragen aan het initiatief van SPIOR om de voorlichting over coronavaccins binnen moslimgemeenschappen te verbeteren.

Op LinkedIn plaatste Albayrak een bericht waarin hij mensen liet weten zich te laten vaccineren, en dat hij eenieder adviseert hetzelfde te doen. ‘Het is niet meer de vraag of je met het coronavirus besmet gaat worden, want dat gaat volgens mij met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid gebeuren’, schrijft hij. ‘De vraag is nu: ga je het onder gecontroleerde omstandigheden met viruspartikels binnenkrijgen via het vaccin? Of ga je het binnenkrijgen via besmetting met het levende en ziekmakende virus? Ik kies dan liever voor de eerste optie.’ 

In zijn directe omgeving merkt Albayrak wel dat er complottheorieën over de coronavaccins worden gedeeld. Hij vertelt over een bericht dat hij van een bekende ontving, met daarin een afbeelding van een elektronische chip. Volgens de afzender van dit bericht ging het om een chip die via het coronavaccin bij mensen geïmplanteerd zou worden om ze te volgen. Toen de IC-arts de afbeelding beter bekeek, bleek het een chip te zijn van een populair geluidsinstallatiemerk. ‘Dat slaat toch nergens op?’

Desalniettemin erkent Albayrak de zorgen en twijfels over het coronavaccin, zoals dat de langetermijneffecten nog onbekend zijn. Maar dan kunnen mensen alsnog vertrouwen op de medische wetenschap, op basis van de ervaring en het bewezen succes van andere vaccinatieprogramma’s, zegt hij. ‘Dankzij vaccins is men succesvol geweest in het bestrijden van ziektes die voorheen levensbedreigend waren, zoals de pokken, polio en rabiës. Hetzelfde zal gelden voor het coronavaccin.’

Dat de Engelse mutatie van het coronavirus de werking van het vaccin kan belemmeren is theoretisch gezien mogelijk, voegt Albayrak toe. Die kans is echter kleiner dan de kans dat het vaccin dan nog steeds goed werkt, zoals bij het Pfizer-vaccin het geval lijkt.

‘Als ik als IC-arts mede dankzij mijn Turks-Nederlandse en islamitische achtergrond moslims kan bereiken, dan draag ik graag mijn steentje bij’

Als freelance IC-arts werkt Albayrak dagelijks op IC-afdelingen van verschillende ziekenhuizen in Nederland. Volgens hem zijn sommige mensen nog niet voldoende bewust van de gevolgen van de pandemie voor de medische zorg.

‘Onze IC’s zijn voor 80 tot 90 procent gevuld met allemaal coronapatiënten’, zegt hij. ‘Sommigen hebben nog de neiging om dit gegeven te bagatelliseren, en te zeggen dat het maar een ‘griepvirusje’ is, of dat de besmettingscijfers zijn aangedikt om mensen te overtuigen tot vaccinatie. Maar in mijn tien jaar ervaring als IC-arts heb ik zulke grote aantallen patiënten nog nooit eerder meegemaakt.’

Bij het verstrekken van meer informatie over vaccineren is het belangrijk om de ernst van de pandemie te blijven benadrukken, stelt hij. ‘Ik zie dagelijks de ellende die het virus veroorzaakt. Niet iedereen heeft er lichamelijk last van, maar de grote aantallen coronapatiënten die zeer ernstig zijn aangedaan en de IC’s wereldwijd overstromen spreken boekdelen. Ook de economische en mentale gevolgen van de lockdown gaan iedereen aan’, aldus Albayrak. ‘Daarom is het belangrijk dat we als samenleving bereid zijn ons te laten vaccineren. Zeker voor onze ouderen en andere kwetsbare groepen. Als we dat met z’n allen doen, zijn we er zo snel mogelijk doorheen.’

Onlangs is de website Kleur de Kamer live gegaan. Het initiatief wordt ondersteund door twintig maatschappelijke organisaties die ijveren voor meer diversiteit.

De website maakt reclame voor vijf kandidaten van kleur, die allen op een onverkiesbare plek staan. Het gaat om GroenLinksers Simion Blom (plek 21) Raja Alouani (23), D66’ers Jorien Wuite (20) en Joan Nunnely (33) en PvdA’er Sofyan Mbarki (17),

‘Zorgwekkend is het gebrek aan diversiteit op de verkiesbare plekken. Hierdoor mist Nederland bruggenbouwers tussen de verschillende culturen’, schrijft de website.

Wij spraken met de woordvoerder van het initiatief, Ian van der Kooye (foto). Hij is voormalig campagnestrateeg voor de politieke partijen BIJ1 en Denk.

Waarom bent u weg bij deze partijen en komt u nu met dit initiatief?

‘We verschilden van mening over de strategie. Ik vind het belangrijk dat er meer mensen van kleur in de Tweede Kamer komen. Dat hoeft niet per se via één partij. Het gaat mij niet om een specifiek persoon of een specifieke partij, maar om meer mensen met vergelijkbare idealen naar het Binnenhof te krijgen.’

Je ziet dat de progressieve partijen vanwege Black Lives Matter al meer aandacht hebben voor diversiteit op de lijst. Waarom dan toch dit initiatief?

‘Omdat er op dit moment te weinig mensen van kleur op verkiesbare plekken staan. Je ziet inderdaad dat er meer mensen van kleur op kandidatenlijsten staan, maar ze staan te vaak op een onverkiesbare plek. Het moet geen window dressing zijn, lijsten moeten écht divers zijn.’

Kleur de Kamer wil meer diversiteit in de Tweede Kamer. Maar hoeveel dan, qua aantal?

‘We doen niet aan harde cijfers. We zijn geen politieke partij, maar meer een politieke beweging. We hebben als eerste doelstelling om de opkomst en de participatie van Nederlanders van kleur te verhogen. Veel Nederlanders van kleur hebben geen of nauwelijks vertrouwen in de politiek, en stemmen daarom niet. Wij willen dat er meer vertrouwen komt, meer herkenbaarheid, meer betrokkenheid. Daarom willen wij mensen ook wijzen op de mogelijkheid van een voorkeurstem: op die manier kun je iemand in de Kamer kiezen, waar je je door vertegenwoordigd voelt. In Nederland wordt een kandidaat met voorkeurstemmen gekozen als hij tenminste 25 procent van de kiesdeler (17.000 à 18.000 stemmen, red.) gehaald heeft.’

Toch nog even over die cijfers: volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft 14 procent van de inwoners van Nederland een niet-westerse achtergrond. Is het dan niet een mooi streefpunt dat 14 procent van de Kamerleden straks van kleur is?

‘Dat zou inderdaad heel mooi zijn, dan zitten er 21 mensen van kleur na 17 maart in de Tweede Kamer. Maar met de huidige kandidatenlijsten kom je er dan niet, omdat kandidaten van kleur op te lage plekken zijn gezet. Daarom zijn die voorkeurstemmen ook zo belangrijk.’

In de pleidooien voor meer mensen van kleur in de Tweede Kamer hoor je vaak het begrip ‘representatie’. Je wil op iemand stemmen in wie je je herkent. Maar zelfidentificatie is toch veel breder dan dat je van kleur bent? Denk aan je werk, of je ondernemer bent of werknemer; of dat je man of vrouw bent; hoog- of laagopgeleid; uit de provincie komt of uit de Randstad, enzovoort.

‘Dat klopt inderdaad. Maar voor mensen van kleur speelt de kleur van je huid vaak wel een hele grote rol. Bijvoorbeeld omdat je dan vaker wordt aangehouden door de politie of etnisch geprofileerd wordt door de Belastingdienst. Dat het CDA op zijn lijst veel rekening houdt met de regionale diversiteit begrijp ik. Maar helaas leidt deze keuze er ook toe dat er dan minder mensen van kleur op de lijst staan. In de provincie wonen er veel minder mensen van kleur. Die vissen dan achter het net. Democratie is voor mij ook dat minderheden zich vertegenwoordigd voelen.’

De website maakt alleen reclame voor kandidaten van GroenLinks, D66 en PvdA. Waarom?

‘We zijn net begonnen. Inmiddels hebben drie kandidaten van andere partijen zich ook aangemeld. We willen ook kandidaten van de VVD, het CDA, de SP en Denk op onze website. Ook andere organisaties blijven zich aanmelden om hun support uit te spreken. Het initiatief blijft dus groeien.’

Dus het is dus niet zo dat politici van kleur alleen tellen als ze een progressieve mening hebben?

‘Nee, zeker niet. Onder mensen van kleur bestaan er diverse meningen. Er is dus diversiteit binnen de diversiteit. En wij trekken als Kleur de Kamer geen partij.’

Forum voor Democratie heeft ook een kandidaat van kleur: Andreas Bakir, die op nummer 17 van de lijst staat. Hij is Syrisch-orthodox christelijk, met roots in het Midden-Oosten. Kan hij, ondanks de standpunten van FvD over de multiculturele samenleving en de aanpak van racisme, ook op de kandidatenlijst van Kleur de Kamer?

‘Ja, we zijn immers niet partijdig. Hij kan dus gewoon op onze site komen te staan.’

En hoe zit het met niet in de Tweede Kamer vertegenwoordigde partijen, zoals het pan-Europese partij Volt en de nieuwe zwarte partij Ubuntu Connected Front?

‘De meeste partijen zijn al benaderd. Nog niet iedereen heeft ons een antwoord teruggestuurd, misschien omdat ze eerst zeker willen weten of ze kunnen meedoen aan de verkiezingen. Nieuwe partijen moeten voldoende ondersteuningsverklaringen hebben, en moeten daarnaast een waarborgsom betalen.’

‘Democratie is voor mij ook dat minderheden zich vertegenwoordigd voelen’

Politicoloog Floris Vermeulen vertelde mij dat de opkomstpercentages van Surinaamse Nederlanders ontzettend laag zijn, bijvoorbeeld 25 procent in 2017 in Amsterdam. Bij andere groepen ligt dit niet veel hoger, aldus de EtnoBarometer. Hoe gaat Kleur de Kamer deze percentages opkrikken?

‘Iets minder dan de helft van deze bevolkingsgroepen stemt. We willen mensen allereerst laten doordringen dat stemmen belangrijk is. Op onze site laten we de standpunten zien van de verschillende politieke partijen, maar ook dat er mensen zijn die op ze lijken, zodat ze die herkenbaarheid ervaren. In 2020 discussieerden we over Black Lives Matter, Kick Out Zwarte Piet en het boerkaverbod. Dit zijn thema’s die alle Nederlanders aangaan. Daarom is het belangrijk dat iedereen meedoet aan het democratisch proces.’

Dat zijn hele mooie woorden, maar hoe dan?

‘We willen met Kleur de Kamer veel media-aandacht genereren. De mainstream media natuurlijk, maar ook media die mensen van kleur bedienen. Denk aan de Kanttekening, maar ook de Surinaamse radio, nieuwsbrieven van de Vereniging Ons Suriname en bijvoorbeeld het Collectief Tegen Islamofobie en Discriminatie, enzovoort. Mijn lieve moeder kijkt niet naar Buitenhof of naar Business Class van Harry Mens, maar volgt wel de etnomedia. Die media zijn voor onze campagne veel belangrijker. We bereiken hier een heel ander publiek mee.’

Op de site staat ook een ‘stemwijzer’. Als je daar vervolgens op klikt, dan krijg je alleen informatie over hoe je kan stemmen. Komt er nog een echte stemwijzer?

‘Ja, en ik vermoed dat onze stemwijzer ergens rond half februari klaar is. Dus je moet nog even geduld hebben. Het zal onder andere gaan over het boerkaverbod, het immigratiebeleid, vluchtelingen, onderwijs enzovoort. Maar ik maak deze stemwijzer niet in mijn eentje.’

Komt er misschien ook de vraag in of nazaten van tot slaaf gemaakten 40.000 euro als herstelbetelings-voorschot krijgen? Dit voorstel uit het programma van Ubuntu Connected Front bracht onlangs wat ophef teweeg.

‘Dat weet ik echt niet, hoor. Er komen dertig vragen in, net zoals bij andere stemwijzers, en daar moeten we als Kleur de Kamer nog even goed voor zitten. Maar meedenken wordt natuurlijk zeer gewaardeerd.’