‘Het CDA is meer dan ooit een partij van dorpen, boeren en witte Nederlanders’, spuwde de Brabantse oud-bestuurder Dave Ensberg-Kleijkers in NRC. Kathleen Ferrier mist diversiteit op de CDA-lijst voor de Tweede Kamerverkiezingen, stelde de oud-politica in de Kanttekening: ‘Er zijn een miljoen christenmigranten.’ Het CDA mag daarnaast best wat pro-actiever zijn ten aanzien van moslims, vinden sommige leden.

Neem Ad Corten, actief voor de CDA-afdeling in Uitgeest. ‘We moeten uitnodigender zijn. In 2013 verscheen het rapport Gedeelde waarden: Moslims in het CDA, waarin werd geconcludeerd dat moslims en christenen veelal dezelfde waarden koesteren. Maar dit rapport verdween vervolgens in een la. Dat is jammer, want we hebben elkaar zo veel te bieden.’

Zo heeft hij moeite met het standpunt van de partij ten aanzien van IS-vrouwen en -kinderen. ‘Ik ken een vader van een IS-vrouw. Hij zei tegen mij: ‘Het CDA is toch een christelijke partij, die zegt voor barmhartigheid te zijn? Waarom is die barmhartigheid er niet voor IS-vrouwen zoals mijn dochter?’ Ik had daar geen goed antwoord op.’

Corten schreef een brief aan Kamerlid Pieter Omtzigt over het lot van IS-vrouwen, maar daar kwam geen antwoord op. Is Omtzigt een ‘islamofoob’, zoals kwade tongen beweren? ‘Dat weet ik niet. Maar ik heb wel een dubbel gevoel. Bij het CDA zitten rare mensen, dat merk ik steeds meer. In Heerhugowaard stapten niet zo lang geleden enkele leden van het plaatselijke bestuur op, toen een moslim voor het CDA in de gemeenteraad werd verkozen.’

Alaattin Erdal, oud-wethouder van Rotterdam-Charlois, denkt dat dit incident in Heerhugowaard een uitzondering is – hij heeft zelf nooit met moslimhaat te maken gehad -, maar is kritisch op de partij waar hij sinds 1994 lid van is. ‘Het probleem is dat het CDA zich niet pro-actiever opstelt ten aanzien van moslims, zodat we echt invloed kunnen uitoefenen op de partij. Moslims komen voor het CDA in de gemeenteraad, in de Provinciale Staten en ook in de Tweede Kamer, maar burgemeestersposten krijgen ze niet. En ook het partijbureau en het wetenschappelijk bureau zijn weinig divers.’

Volgens Erdal vissen moslims achter het net omdat het CDA een bloedgroepenpartij is. ‘Katholieken en protestanten hebben hun lobbygroepen, hun kanalen, maar wij hebben dat niet. Tot vorig jaar hadden we de werkgroep CDA Kleurrijk, maar die bestaat niet meer. Hiervoor in de plaats is een diversiteitsgroep gekomen die alleen maar advies kan geven, maar geen macht heeft. Diversiteit is meer dan alleen wat mensen van kleur op kandidatenlijsten zetten. Partijen moeten hier echt werk van maken.’ Daarbij komt dat het CDA wel volop mikt op provinciale diversiteit. Erdal: ‘Mooi dat Friesland, Limburg en andere provincies hierdoor goed vertegenwoordigd worden in Den Haag, maar de eerste kandidaat van zo’n provincie is vaak een katholiek of een protestant.’

‘Moslims komen voor het CDA in de gemeenteraad, in de Provinciale Staten en ook in de Tweede Kamer, maar burgemeestersposten krijgen ze niet’

CDA-Kamerlid Mustafa Amhaouch, nummer 15 op de CDA-lijst, herkent zich deels in de kritiek van Erdal. ‘Het CDA moet meer werk maken van diversiteit, zeker in de grote steden moeten we dat doen, maar representatie is tegelijkertijd een kwestie van lange adem. Nieuwkomers moeten ook een beetje geduld hebben.’

Amhaouch is al meer dan 25 jaar lid. ‘Het is eigenlijk helemaal niet gek dat je als moslim voor het CDA kiest. Ik sta ook voor sociaal-conservatieve waarden. Het gezin als hoeksteen van de samenleving. Partijen als PvdA, GroenLinks en D66 zijn liberaal-seculier, moslims zijn dat niet. Voor sommige mensen is de C een drempel, maar voor mij helemaal niet. Ten aanzien van ethische vraagstukken hebben moslims eigenlijk dezelfde mening als protestanten en katholieken. Het CDA is bovendien een brede volkspartij voor iedereen, in tegenstelling tot de ChristenUnie en de SGP.’

Amhaouch vertelt dat hij een groot fan is van vicepremier en CDA-lijstrekker Hugo de Jonge, die in Rotterdam docent was op een multiculturele school. ‘Hij vertegenwoordigt mijn CDA. Zijn boodschap van hoop en verbinding doet mij zelfs een beetje denken aan Barack Obama. Dat heb ik in het verleden gemist. Sybrand Buma sloeg een toon aan die minder bij mij past.’

Wat vindt Amhaouch van fractiegenoot Omtzigt, die mede vanwege zijn ‘Europees Kookboek Islamismebestrijding’ en zijn verzet tegen de terugkeer van IS-vrouwen onder criticasters wordt gezien als een rechtse houwdegen? ‘We moeten dit soort onderwerpen vanuit het brede plaatje bekijken, niet vanuit je eigen geloof alleen. We zijn kritisch over alle vormen van extremisme, ook rechtsextremisme. Tegelijkertijd maakt het CDA zich hard voor het lot van de islamitische Oeigoeren, die vanwege hun geloof in China vervolgd worden. En als je kijkt naar ISIS: de discussies die we in Nederland hebben, die hebben ze in islamitische landen ook. En daar zijn ze veel kritischer over ISIS, zijn ze voor een veel hardere aanpak. Dat vergeten we in Nederland wel eens.’

De gedoogcoalitie met de PVV van 2010-2012 – hij noemt dit de ‘donkere dagen’ van zijn partijlidmaatschap – heeft het CDA schade gedaan, vindt Amhaouch. Hij bleef echter lid, mede vanwege de goede gesprekken met andere CDA-partijleden. ‘Ik besefte dat een substantiële groep CDA’ers ook grote moeite had met de samenwerking met de PVV. Ik stond zeker niet alleen.’

Erdal bleef ook lid, hoewel hij zich ‘de laatste der Mohikanen’ voelt. ‘Veel islamitische collega’s van mij zijn naar andere partijen vertrokken als gevolg van de gedoogconstructie met de PVV. In 1998 werd ik in de Rotterdamse gemeenteraad verkozen. Ik had meer dan de helft van de Turkse stemmen gekregen. Krijgt het CDA dat nu nog steeds voor elkaar? Nee, die stemmen gaan naar Denk.’

Het Venlose raadslid en Limburgse Statenlid Aissa Meziani werd juist tijdens de gedoogperiode, in 2011, lid van het CDA. Over samenwerking met rechts-populistische partijen als PVV en Forum voor Democratie wil Meziani vooral pragmatisch zijn. ‘Vanwege de verkiezingsuitslag kun je soms bijna niets anders.’ Zo zit het CDA in zijn thuisprovincie Limburg nu met het FvD in een extraparlementaire coalitie, formeel niet gebonden aan de partijen die de coalitie in het zadel houden. ‘Helaas is het CDA tegenwoordig niet zo groot meer als vroeger’, zegt Meziani, ‘en moeten we samenwerken met partijen als FvD om te kunnen regeren. PvdA, D66 en GroenLinks hadden samen een blok gevormd, en wilden niet met rechts samenwerken. Dus we moesten wel met FvD in zee.’

Dat hij juist in 2011 overstapte, kwam door de discussie over het onverdoofd ritueel slachten. De Tweede Kamerfractie van GroenLinks had voor het verbod op onverdoofd ritueel slachten gestemd, wat Meziani een schending van de vrijheid van religie vond. ‘Het CDA staat pal voor de godsdienstvrijheid, ook voor de godsdienstvrijheid van moslims, en verzette zich terecht tegen dit verbod.’

‘Bij het CDA kun je je als gelovige thuis voelen’, beaamt ondernemer Ahmed Taskan, oud-gemeenteraadslid in Utrecht gezeten en nu penningmeester van het plaatselijke bestuur. ‘Ik heb daarom voor het CDA gekozen en niet voor bijvoorbeeld de PvdA of voor GroenLinks, omdat dit niet-religieuze partijen zijn’, vertelt hij. ‘Ik onderschrijf ook de waarden van het CDA. Je hoeft niet per se christelijk te zijn om hier achter te staan. En mijn bijdrage als moslim wordt ook gewaardeerd. Ik participeer in verschillende werkgroepen en commissies, waar ik vanuit mijn islamitische geloof licht op bepaalde samenlevingsvraagstukken laat schijnen, bijvoorbeeld over de positie van de islam in onze samenleving.’

Met moslimhaat binnen zijn partij heeft Taskan nooit te maken gehad. Natuurlijk zijn er wel CDA-politici die zich rechtser uitlaten dan andere, maar wat echt telt is volgens Taskan het partijprogramma. ‘Het CDA is niet tegen moslims, maar tegen extremisme. Daar ben ik ook tegen, daar is bijna iedereen tegen.’ Als CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt met een ‘Europees Kookboek Islamismebestrijding’ wil komen heeft Taskan daar geen moeite mee. ‘We hebben verschillende bloedgroepen in het CDA: links, rechts, midden. Omtzigt behoort duidelijk tot de rechtervleugel. Ik zie het CDA vooral als een middenpartij. En dat heeft Nederland ook nodig, in deze tijden van polarisatie.’

‘Nieuwkomers moeten ook een beetje geduld hebben’

Slaat het CDA komende verkiezingen links- dan wel rechtsaf? CDA-watcher Paul van den Berg denkt dat de partij, die hij goed kent vanwege zijn werk als lobbyist in Den Haag, naar rechts zal buigen. ‘Het CDA-verkiezingsprogramma is nogal zouteloos. Ze kleuren keurig binnen de lijntjes. Er zijn geen ambities. Spindoctors van de partij zullen, zeker nu FvD is geïmplodeerd, vooral naar rechts kijken, omdat ze denken dat daar de stemmen zijn te behalen. Dat is jammer. Want er bestaat ook een ander CDA, dat meer open staat voor diversiteit en zich laat leiden door empathie: CDA’ers die zich inzetten voor vluchtelingen en IS-kinderen, bijvoorbeeld. Maar de partijtop luistert onvoldoende naar dit geluid’.

Pieter Gerrit Kroeger is CDA-watcher en auteur van het boek Tand des tijds: Het CDA in de nieuwe eeuw, dat vandaag verschijnt. Hij zegt dat het programma van de partij de laatste jaren eigenlijk niet zoveel is veranderd. ‘Er zijn linkse CDA’ers, rechtse CDA’ers en CDA’ers van het midden. Je hebt onder Sybrand Buma wel een ogenschijnlijke ruk naar rechts gehad, maar dat was vooral het idioom. Denk aan zijn gescherm met de ‘joods-christelijke cultuur’ en zijn pleidooi om op school het Wilhelmus te zingen. Maar de uitgangspunten van het CDA zijn ook in die ogenschijnlijk rechtsere periode niet veranderd.’

Onlangs nam de veelbesproken Kamerkandidaat Kauthar Bouchallikht afstand van de Moslimbroederschap en Milli Görüs, twee conservatief-islamitische organisaties die de afgelopen weken werden gelinkt aan haar naam. De timing en wijze waarop kunnen op kritiek rekenen vanuit islamitische hoek. ‘Wanneer een moslim bij de gevestigde orde wil horen, dan moet diegene in een keurslijf passen waarin klaarblijkelijk afstand moet worden genomen van de moslimidentiteit.’

De naam ‘Kauthar’ is na ‘Jesse’ misschien al de bekendste op de kandidatenlijst van GroenLinks. Na de bekendmaking van haar negende plek verscheen een artikel van oud-journalist Carel Brendel, die opmerkte dat Bouchallikht tot 1 december vicevoorzitter was van moslimjongerenorganisatie FEMYSO. Volgens Brendel is dat de jeugdorganisatie van de Moslimbroederschap, die ‘islamitisch separatisme’ zou bevorderen en ‘op de langere termijn mogelijk gevaarlijker voor de democratie kan zijn dan het salafisme’.

De Telegraaf nam het bericht over, waarna andere media volgden. Het activistische klimaatplatform Code Rood, een goede bekende van klimaatvoorvechter Bouchallikht, lanceerde een tegencampagne. ‘Het is pijnlijk om te zien dat gevestigde media hier kritiekloos in mee lijken te gaan en zo steun verlenen aan de intimidatiecampagnes. Zo noemde de NOS in haar artikel over Bouchallikht Carel Brendel, die een lange staat van dienst heeft als het gaat om het bedenken van islamofobe complottheorieën. Op deze manier probeert extreemrechts linkse activisten, mensen van kleur, vrouwen en moslims te intimideren en monddood te maken’, staat in een verklaring die door 120 organisaties werd ondertekend.

Naast antiracismebewegingen als Kick Out Zwarte Piet en belangenorganisaties voor de LHBTQ+-gemeenschap zetten verschillende moslimorganisaties hun handtekening. Ook de Nederlandse moslimvrouwenorganisatie Al Nisa ondertekende de verklaring. ‘Het is fantastisch dat iemand met een zichtbare moslimidentiteit – de hijab – op zo’n prominente plek komt te staan op de kandidatenlijst van GroenLinks’, aldus voorzitter Esmaa Alariachi. ‘Dat is een politieke partij die al veel langer bestaat dan de nieuwe partijen die in eerste instantie zijn opgericht om meer diversiteit en inclusie te realiseren.’

Alariachi stelt zich kritisch op tegenover het trekken van het vermeende verband van FEMYSO met de Moslimbroederschap. Volgens haar krijgen moslimorganisaties vaker te maken met stempels als ‘terroristisch’, ‘radicaal’ of ‘extremistisch’ om onterechte verdachtmakingen te onderbouwen. ‘Als ze geen lid was van FEMYSO, dan waren ze wel gekomen met een andere islamitische club, gewoon om haar aan de schandpaal te nagelen. Iedereen is onschuldig totdat het tegendeel is bewezen. Maar als moslim ben je schuldig, en je krijgt geen kans om je onschuld te bewijzen’, meent Alariachi. Het zijn verdachtmakingen die de media bereiken en vervolgens door andere media worden herhaald, gaat zij verder. ‘Door dergelijke aantijgingen is Kauthar niet meer nummer 9 op de kandidatenlijst van GroenLinks, maar de moslimvrouw met hoofddoek die banden heeft met moslimorganisaties die ‘mogelijk’ extremistisch of radicaal zijn.’

Zelf ondertekende Alariachi namens Al Nisa de verklaring van Code Rood om, naar eigen zeggen, ‘het patroon van karaktermoord en verdachtmakingen op minderheidsgroepen in Nederland, zoals de moslimvrouw, te doorbreken’. Maar niet veel later gaf Bouchallikht een interview aan Trouw waarin ze zich, volgens Al Nisa en andere moslimorganisaties, een keurslijf zou laten aanmeten die bepaalde conservatieve moslimorganisaties in het verdachtenbankje duwt. 

Afstand nemen

In het interview benadrukte Bouchallikht nooit iets gemerkt te hebben van enige verbondenheid met de Moslimbroederschap. Ze zei ook niets te maken willen hebben met hun gedachtengoed en juist te staan voor ‘radicale gelijkwaardigheid’.

Vorig jaar gaf het kandidaat-Kamerlid vanuit haar bestuursfunctie bij FEMYSO nog een workshop bij de Studenten Unie Nederland, een organisatie gelieerd aan de conservatieve Turks-islamitische beweging Milli Görüs. Carel Brendel noemt Milli Görüs ‘de ideologisch met de Moslimbroeders verwante fundamentalistische Turkse moskeevereniging’. Bouchallikht gaf in het interview aan dat ook zij niets heeft met deze van oorsprong Turkse organisatie en het apart zetten van mannen en vrouwen, zoals gebruikelijk is bij de bijeenkomsten van Milli Görüs. Daarom zegt zij deze organisatie als GroenLinkser niet meer te bezoeken. 

‘Als ik Kauthars interview in de Trouw lees, dan lijkt het alsof ze zich in een keurslijf laat duwen’

In een reactie op het Trouw-interview lieten Milli Görüs en de daaraan gelieerde Nederlandse Islamitische Federatie weten de uitlatingen van Bouchallikht ‘zeer teleurstellend’ te vinden. De organisaties voelen zich ‘voor de bus gegooid’ om ‘haar positie binnen de partij te verstevigen’. Milli Görüs zegt debatavonden te organiseren met politieke partijen, waarbij ook GroenLinks soms zou meedoen. Dat Bouchallikht afstand neemt van Milli Görüs zou daarom niet stroken met de lijn van haar partijgenoten.

Al Nisa-voorzitter Esmaa Alariachi begrijpt de teleurstelling van Milli Görüs. Zelf had zij de uitlatingen van Bouchallikht in het Trouw-interview niet verwacht. ‘Als Nederlandse moslimvrouwenorganisatie richt Al Nisa zich voornamelijk op vrouwen. Zo zijn mannen niet welkom op onze bijeenkomsten en activiteiten. Dat zou betekenen dat Kauthar als GroenLinkser ook niet langs zal gaan bij Al Nisa’, zegt zij. Wel laat Alariachi weten dat Al Nisa nog steeds volledig achter de steunverklaring aan Bouchallikht staat.

GroenLinks-partijleider Jesse Klaver nam tegen de NOS, net als Bouchallikht zelf, nadrukkelijk afstand van Milli Görüs: ‘Ik vind het een heel slecht idee om trainingen te geven bij dat soort organisaties’. Daarmee sluit hij veel moslims buiten, merkt Alariachi. ‘Wanneer een moslim bij de gevestigde orde wil horen, dan moet diegene in een keurslijf passen waarin klaarblijkelijk afstand moet worden genomen van de moslimidentiteit’, zegt zij. ‘Als de moslim niet in dat keurslijf past, dan moet diegene erg hard zijn best doen om anderen daar wel van te overtuigen. Ik zie het als een uiting van islamofobie. En ook dat wil ik graag doorbreken. Als ik Kauthars interview in de Trouw lees, dan lijkt het alsof ze zich in dat keurslijf laat duwen.’

Ook de Islamitische Studentenvereniging Amsterdam vraagt zich, onder het mom van ‘een eenheid vormen als gemeenschap’, af in hoeverre politieke participatie van moslims gesteund dient te worden wanneer zij ‘islamitische normen en waarden (gedeeltelijk) aan de kant schuiven’. Dit staat in een aankondiging van de studentenvereniging, die eind november een besloten online discussie voor haar leden organiseerde over politieke participatie en behoud van de eigen identiteit. 

We vroegen GroenLinks hoe zij kijkt naar de kritische reacties vanuit islamitische hoek op het optreden van GroenLinks en Bouchallikht. ‘Wat Kauthar tegen de betreffende journalist van Trouw heeft gezegd is dat ze, vanuit haar rol als GroenLinks-Tweede Kamerlid, geen workshop Teambuilding zou geven aan de Studenten Unie Nederland’, aldus een woordvoerder. ‘Niets meer, en niets minder.’ De woordvoerder laat verder weten de reactie van Milli Görüs en de steunverklaring van Code Rood te hebben gezien, maar wil hier op dit moment niet verder op reageren.

Makkelijk doelwit

Publieke verdachtmakingen van ambitieuze moslims zullen volgens Al Nisa-voorzitter Alariachi afnemen wanneer meer Nederlandse moslimvrouwen hun intrede maken in de politiek. ‘In België, waar veel mensen zich uitspreken tegen de hijab, is er een moslimvrouw met hoofddoek parlementslid geworden. Daar zou Nederland van kunnen leren’, vindt zij.

Dat meer moslimvrouwen hun positie zullen claimen in de Nederlandse samenleving ziet Alariachi dan ook als onvermijdelijk. ‘Als we ieder jaar een soortgelijke situatie meemaken – denk maar aan het wel of niet toestaan van een hijab bij de politie en, recentelijker, het boerkaverbod – dan komen we niet verder. Moslimvrouwen zijn een easy target. Maar niet voor lang. Ze bijten van zich af, ze praten terug, hun intelligentie overwint het – en daar kan niemand meer omheen.’

Serena Rodenburg, SP-raadslid in de Zuid-Hollandse gemeente Zuidplas, verscheen afgelopen vrijdag als Zwarte Piet op een besloten online bijeenkomst van de SP-partijraad, het hoogste orgaan van de partij. Dit zorgt binnen de SP voor enige onrust.

Het screenshot circuleert nu op WhatsApp onder SP-leden, waarvan sommige niet te spreken zijn over de verschijning van Rodenburg. Zo is SP-lid Robin van Kouteren uit Velzen geschrokken dat een raadslid van zijn partij verkleed ging als Zwarte Piet. ‘Ik vind dat anno nu echt niet meer kunnen’, zegt hij tegen de Kanttekening.

Serena Rodenburg zelf is zich van geen kwaad bewust. ‘Ik was net terug van een huisbezoek toen de vergadering van de partijraad begon. Ik moest zo en zo laat inloggen en had nog geen tijd om mijn gezicht af te schminken’, reageert ze. ‘Toen de vergadering eenmaal begonnen was heb ik mijn scherm uitgezet en mijn gezicht schoongemaakt.’

Rodenburg vindt het geen politiek statement. ‘Absoluut niet. Het was een persoonlijke keuze. Het al dan niet afschaffen van Zwarte Piet moet niet iets van de politiek zijn, vindt de SP. Binnen alle partijen heb je voor- en tegenstanders van Zwarte Piet. De SP is tegen discriminatie en racisme. Het standpunt dat Zwarte Piet racisme is hoort niet in de politiek thuis.’ Ze is niet bang voor gedoe. ‘Ik vind het gek dat dit nieuws is.’

Op haar eigen Facebookpagina blijkt Rodenburg het oneens met de actiegroep Kick Out Zwarte Piet (KOZP). In een bericht van 12 november merkt ze op dat KOZP wil gaan demonstreren in Venlo tegen Grijze Piet, een alternatief voor Zwarte Piet. ‘Niks is goed genoeg blijkbaar’, schreef ze toen.

‘Toen het SP-lid aan het woord was op de partijraad was ze al niet meer verkleed’

‘Wij geven geen kledingadviezen of voorschriften aan onze leden’, reageert Sarah Dobbe, woordvoerder van de landelijke SP. ‘Toen het SP-lid aan het woord was op de partijraad was ze al niet meer verkleed.’ Ze benadrukt dat het om een besloten vergadering van de partijraad ging.

Ook wijst ze op de woorden van SP-fractievoorzitter Lilian Marijnissen tijdens een Kamerdebat uit september. Marijnissen zei toen dat het standpunt over Zwarte Piet ‘aan de samenleving [is]. De samenleving is aan het veranderen. En volgens mij is dat een goed iets’.

Hoe wil de SP racisme en discriminatie bestrijden als een vertegenwoordiger van de partij zich kan verkleden als Zwarte Piet, die volgens veel mensen een racistische karikatuur is? Dobbe: ‘We laten het wat betreft deze situatie bij deze reactie.’